T EO FIL M A ZU R , JÓZEF KOC
BADANIA NAD WARTOŚCIĄ NAWOZOWĄ OSADÓW GARBARSKICH
CZĘŚĆ II. W PŁY W N A W O Ż E N IA O SA D A M I G A R B A R SK IM I N A PL O N R O ŚL IN
In sty tu t C h em izacji R o ln ictw a A k a d em ii R oln iczo-T ech n iczn ej w O lsztyn ie
W STĘP
W yniki badań nad składem chemicznym osadów garbarskich wska zują na m ożliwość zastosowania ich do nawożenia roślin uprawnych [6, 9, 10, 11, 13, 14]. Przeprowadzone wcześniej nieliczne doświadczenia w a zonowe i polowe dały pozytywne w yniki. Ich działanie było uzależnione m iędzy innym i od czasu przechowywania, zawartości suchej m asy i do datkowego nawożenia mineralnego [9, 10, 11, 13, 14]. Osady garbarskie odwodnione przedstawiały większą wartość nawozową niż osady o dużej zawartości wody. Uzupełniające nawożenie mineralne dało dodatkowe zwyżki plonów, co świadczy, że osady te nie pokrywają w całości w y magań nawozowych roślin. Ze względu na dużą zawartość chromu osady garbarskie mogą działać ujemnie na rośliny; odnosi się to w szczegól ności do osadów z garbarń chromowych [14]. B e r t r a n d [3] podaje, że na glebach ubogich w chrom nawożenie tym składnikiem przyczynia się do wzrostu plonu. A n d r z e j e w s k i i T u c h o ł k a [1, 2] stw ier dzili, że odpady ze skóry chrojnowej są dobrym źródłem azotu dla roślin, a zawartość chromu nie była czynnikiem ograniczającym stosowanie tych odpadków do celów nawozowych. M a s a r y k [11] uzyskał zwyżki plo nu kukurydzy pod w pływ em nawożenia osadem świeżym i przekompo stowanym.
Przytoczone wyżej prace wskazują, że osady garbarskie mogą być stosowane do nawożenia gleb, podobnie jak osady ze ścieków m iejskich i niektóre odpadki pochodzenia zwierzęcego [2, 4, 5, 7, 8, 12].
Celem przebadania wartości nawozowej osadów garbarskich w latach 1970— 1973 przeprowadzono ścisłe doświadczenia polowe, których w yni ki są treścią niniejszej pracy.
M ETO DA I W A R U N K I B A D A Ń
Doświadczenie założono w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Bał- cyny AR-T w Olsztynie na glebie kompleksu pszennego dobrego, która w poziomie próchnicznym (0—20 cm) zawierała: 0,857°/o С — ogółem, 0,089°/o N — ogółem, przyswajalnego fosforu i potasu oznaczonych m e todą Egnera — 6,0 mg P 20 5 i 7,0 mg K 20/1 0 0 g gleby, pH oznaczone w wodzie wynosiło 6,3, a w KC1 — 5,9.
Wartość nawozową osadów garbarskich badano w następującym zmia- nowaniu: ziemniaki, jęczmień jary, bobik i pszenica ozima. Pod każdą z tych roślin stosowano nawożenie według ustalonego schematu (tab. 1).
Doświadczenie założono metodą losowanych bloków w pięciu pow tó rzeniach. W ielkość poletka wynosiła 40 m2, do zbioru 35 m 2. Osady gar-T a b e l a 1
Dawki osadów g a r b a r s k ic h i o b o r n ik a s to so w a n y c h w d o ś w ia d c z e n iu 1 9 7 0 -1 9 7 3 r T an n ery s lu d g e and fa rm y a rd manure r a t e s a p p l ie d i n t h e e x p e r im e n t o f 1 9 7 0 -1 9 7 3
q/ha
K om b in acje nawozowe
F e r t i l i z a t i o n v a r i a n t s 1 9 7 0 1971 1 972 1973 B ez n a w o ż en ia
No f e r t i l i z a t i o n - - -
-Osad Ł o d y g o w ice - p e łn a dawka
Ł o d y g o w ic e , f u l l s lu d g e r a t e 635 6 8 2 3 4 8 510 Osad Ł o d y g o w ice 1 / 2 dawki + NPK
Ł o d y g o w ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 3 18 3 4 1 175 255 Osad Ż y w iec p e łn a dawka
Ż y w ie c , f u l l s lu d g e r a t e 300 3 07 363 387 O sad Ż y w iec 1 / 2 daw ki + NPK
Ż y w ie c , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 150 1 5 4 182 19 4 O sad K ę p ic e p e łn a dawka K ę p ic e , f u l l s lu d g e r a t e 252 39 2 365 2 40 O sad K ę p ic e 1 / 2 daw ki + NPK K ę p ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 126 1 96 183 120 O b orn ik p e łn a dawka
Farm yard m anure, f u l l r a t e 3 00 3 0 0 3 0 0 3 0 0 O b orn ik 1 / 2 daw ki + NPK
Farm yard m anure, h a l f r a t e + NPK 155 1 50 150 1 50 N a w o żen ie m in e r a ln e 19 7 0 - o s a d Ł o d y g o w ice - N - , ~ P ~ , « К ,,^ M in e r a ł f e r t i l i z a t i o n s lu d g e - ■ N1 61P15 9 K25 8 - o s a d K ę p ic e - N78^ 76K122 1 971 - P24K36 1 972 - P3 0 K6 0 W 3 - P60 K8 0
barskie stosowano w stanie świeżym , bezpośrednio po przywiezieniu z garbarń. Przed rozrzuceniem na polu oznaczono zawartość suchej masy, która była podstawą do ustalenia wysokości dawki osadu. W pełnej daw ce osadu dawano 75 q a połowie dawki — 37,5 q suchej m asy na 1 ha. Osady garbarskie i obornik w pierwszym roku dano wiosną, w następ nych latach — jesienią, pod orkę średnią. W kombinacjach z nawoże niem mineralnym pod ziemniaki zastosowano NPK, natomiast pod w szy stkie pozostałe rośliny tylko PK, gdyż stwarzało to lepsze warunki do wykorzystania azotu z osadów garbarskich. Nawozy mineralne dano w następujących formach: azot w moczniku, fosfor w superfosfacie 18-pro-
centowym i potas w soli potasowej 40-procentowej.
W szystkie zabiegi uprawowe przeprowadzono zgodnie z wym agania mi agrotechniki (tab. 2). T a b e l a 2 W a ż n ie j s z e z a b i e g i a g r o t e c h n i c z n e Main agronom y m ea s u r e s W y s z c z e g ó ln ie n ie S p e c i f i c a t i o n Z ie m n ia k i P o t a t o e s J ę c z m ie ń j a r y Summer b a r l e y B o b ik K orso b e a n s P s z e n i c a ozim a W in te r w h ea t 1 9 7 0 1 971 1 9 7 2 1 9 7 3 N a w o żen ie o r g a n ic z n e O r g a n ie f e r t i l i z a t i o n 2 3 . V 1 0 . X I . 7 0 2 7 . X . 71 9 . X . 7 2 Orka P lo u g h in g 2 3 . V 1 1 .X I .7 0 2 8 . X . 71 1 0 .X .7 2 B ron ow anie H a rro w in g 2 3 . V- 1 . I V . 7 1 1 7 . I I I . 7 2 1 0 .X .7 2 K u lty w a to r o w a n ie C u l t i v a t i o n - 3 .I V 2 3 . I l l -W ysiew nawozów m in e r a ln y c h S o w in g o f f e r t i l i z e r s 2 3 . V 8 . IV 2 5 . I l l 9 . X . 72 B ro n o w a n ie p o sie w n è P a s t - s o w i n g h arrow - 1 0 . IV 2 7 . I l l 1 2 . X . 72 O bsypyw anie H i l l i n g 6 .V I I - - -Z a b ie g i o c h ro n y r o ś l i n 3 .V I I D it o x e 1 5 .V T r i t o x 2 4 . V A r e t i t 1 4 . V P l a n t p r o t e c t i o n m e a su res C hw astox + S y s 67
Pierw szy rok badań (1970) odznaczał się dość dużą ilością opadów (rys. 1); było ich o 294,3 mm więcej w porównaniu z danymi za w ielo- lecie. N asilenie opadów przypadło na maj, lipiec i sierpień. W tym czasie średnia temperatura wynosiła powyżej 16°C. Warunki te sprzyjały roz wojowi ziemniaków. W 1971 r. po stosunkowo małej ilości opadów w zimie i wiosną ich nasilenie nastąpiło w II i III dekadzie maja.
Szczegół-P rzeb ieg p ogod y w RZD B a łc y n y w o k resie 1.1970— VII. 1973
1 — s u m a o p a d ó w d e k a d o w y c h w m m , 2 — ś r e d n ia te m p e r a tu r a w d e k a d z ie w °C
W eather course in the E x p erim en ta l S ta tio n B a łcy n y for the period 1.1970—VII. 1973
1 — t e n - d a y r a in f a l l s u m , in m m , 2 — t e n - d a y m e a n te m p e r a t u r e , in °C
nie mokry był czerwiec (152,3 mm), który ze względu na wym agania jęczmienia nie był korzystny dla jego rozwoju. W sumie jednak układ warunków klim atycznych był korzystny, gdyż w tym czasie tempera tura i wilgotność gleby były sprzyjające rozwojowi jęczmienia. Rok 1972 ze względu na opady i przebieg tem peratury okazał się sprzyjający dla rozwoju bobiku. Jedynie wysokie opady w sierpniu znacznie przedłużyły jego wegetację i opóźniły dojrzewanie. Podobnie i w roku 1973 przebieg warunków m eteorologicznych był sprzyjający dla w egetacji pszenicy.
Ziemniaki odmiany Merkur zasadzono 26 maja (opóźniona dostawa osadów garbarskich) i po 3 tygodniach stwierdzono pełnię wschodów. Różnice w e wzroście zaobserwowano dopiero w okresie kwitnienia (31. VII). Rośliny nie nawożone oraz nawożone pełną dawką osadu z Kępic były nieco niższe. Na rozwój ziemniaków korzystnie działało łączne na wożenie nawozami organicznymi i mineralnymi. W tych kombinacjach nać ziemniaków była nieco wyższa i bardziej zielona. Ziemniaki w yko pano po 127 dniach wegetacji, tj. 30.IX.
W 1971 r. jęczmień jary odmiany Skrzeszowicki zasiano 9.IV., wscho dy nastąpiły po 14 dniach. Pełnia kłoszenia przypadła na 13.VI. i w tym czasie w ystąpiły dość wyraźne różnice w e wzroście jęczmienia. Spośród zastosowanych nawozów najsłabiej na wzrost jęczmienia działał osad z Kępic. Większe nasilenie opadów w drugiej połowie czerwca spowodo wało w ylęgnięcie jęczmienia, w dużym stopniu na osadach z Łodygowic i Żywca. Jęczmień nie nawożony i nawożony osadem z Kępic nie w y legł. Zbioru jęczmienia dokonano 6.VIII, tj. po 100 dniach wegetacji.
Bobik odmiany Nadwiślański zasiano 27.IIL1972 г., a po 25 dniach stwierdzono pełne wschody. Pełnia kwitnienia przypadła na 17.VI, a tw o rzenie strąków na 3.VII. Na wzrost bobiku najlepiej działał osad z Ło dygowic, słabiej osady z Żywca i Kępic. Pełną dojrzałość stwierdzono po 127 dniach wegetacji, w dniu 3.IX dokonano sprzętu.
Pszenica ozima odmiany Grana wzeszła 26.XI, tj po 36 dniach od daty siewu. Przez cały okres w egetacji pszenica nie nawożona była słab sza niż nawożona. Na jej wzrost najlepiej w płynął osad z Łodygowic, najsłabiej z Żywca i Kępic. Różnice te były wyraźne od okresu krze wienia — 21.IV, pogłębiły się w okresie kłoszenia (14.VI) i utrzym ywały
do końca wegetacji. Zbioru pszenicy dokonano 1.VIII.
OM ÓW IENIE W YNIK ÓW
We w szystkich latach uzyskano stosunkowo wysokie plony badanych roślin (tab. 3), co było wynikiem wysokiej kultury gleby oraz sprzyja jącego ukałdu warunków m eteorologicznych. Nawożenie osadami gar barskimi dało istotne zwyżki plonów, z wyjątkiem ziemniaków i słomy jęczmienia w kombinacji z pełną dawką osadów z garbarni Kępice.
T a b e l a 3 '.Vpływ n a w o ż e n ia osadam i g a r b a r c k i& i na p lo n r o ś l i n
E f f e c t o f f e r t i l i z a t i o n w it h t a n n e r y s l u d g e s on y i e l d o f c r o p s q /b a N aw ożen ie Ziem n ia k i P o t a t o e s J ęc zm ień J a ry bummer b a r le y B ob ik 1 H orse I b ea n s P s z e n i c a oziina W in ter w heat F e r t i l i z a t i o n bulwy t u b e r s 1 z i a r n o g r a i n sło m a str a w n a s io n a se e d sło m a s tr a w z ia r n o g r a i n słom a str a w Be z n a w o ż en ia i:o f e r t i l i z a t i o n 2 7 ^ ,0 3 6 , 4 5 6 ,0 4 1 ,2 5 0 ,6 2 7 ,2 2 8 ,8 Osad Ł od ygow ice p e łn a dawka
Ł o d y g o w ic e , f u l i s lu d g e r a t e 3 2 9 ,1 4 6 ,2 4 5 ,3 4 6 ,6 8 0 ,5 5 5 ,5 5 9 ,8 Osad Ł o d y g o w ice 1 /2 daw ki + NPK
Ł o d y g o w ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 4 0 2 ,0 4 6 ,2 4 6 ,7 4 4 .8 6 8 ,5 5 8 ,1 4 0 ,7 Озг.о ż y w ie c p e łn a dawka
Ż.ywie o , f u l l 3 l u d g e r a t e 3 3 9 ,0 4 5 ,7 ^ 3 ,9 4 4 , 4 7 1 , 6 3 0 ,0 3 2 ,0
C-3ad Ż yw iec 1 / 2 daw ki + NPK
Ż y w ie c , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 3 8 7 ,0 4 6 , 0 ^ 5 ,7 4 6 ,3 6 0 ,9 3 2 ,9 3 3 ,5 Osad K ę p ic e p e łn a dawka K ę p ic e , f u l l s lu d g e r a t e 2 8 5 ,0 4 0 , 2 5 9 , 0 ^ 3 ,6 6 7 ,7 3 1 ,2 3 4 ,3 Osad K ę p ic e 1 / 2 daw ki + NPK K ę p ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 3 7 8 ,0 4 2 , 6 4 0 , 4 4 3 ,9 6 2 ,5 3 4 ,2 3 5 ,6 O b orn ik p e łn a dawka F a m y a r d m anure, f u l l r a t e 3 3 6 ,0 4 4 , 2 ^ 3 ,5 4 6 , 2 7 0 ,5 3 9 ,^ 4 2 , 0 O b orn ik 1 / 2 daw ki + NPK
Pełne dawki osadów garbarskich z Łodygowic i Żywca dały zwyżki bulw ziemniaków, które w ynosiły 20— 24%, osad zaś z Kępic działał znacznie słabiej, gdyż zwyżka ta wynosisła zaledwie 4°/o. Zastosowane nawożenie — 1/2 dawki osadów i NPK — dało znacznie w yższe przy rosty plonu bulw, gdyż od 38% (osad z Kępic) do 47% (osad z Łodygo wic). W tej kombinacji osad z Żywca działał pośrednio, zwyżka plonu bulw wynosiła 41%.
Najwyższy plon ziarna jęczmienia uzyskano pod w pływ em nawoże nia osadami z Łodygowic i Żywca (27 i 26%), gdy tymczasem osad z Kępic dał zwyżkę wynoszącą 10%. Nawożenie 1/2 dawki osadów + PK dał taki sam lub nieznacznie w yższy plon w porównaniu do nawożenia pełną dawką osadów. Działanie osadów na plon słom y było dodatnie, istotne różnice w ystąpiły między osadem z Łodygowic i Żywca a osa dem z Kępic.
Plony nasion i słomy bobiku były zróżnicowane pod w pływ em na wożenia. Osad z Łodygowic i obornik dały najwyższy przyrost plonu nasion (13 i 12%), podczas gdy osad z Kępic tylko 6%. Większe różnice otrzymano w plonie słom y bobiku, gdyż jego wzrost na osadach z Łody gowic wynosił 59%, na osadach z Żywca — 42% i osadach z Kępic — 34%, przy zwyżce na oborniku wynoszącej 39%. Plony te w komina- cjach z 1/2 dawki osadów + PK były niższe niż na pełnej dawce osa dów.
Pszenica ozima lepiej reagowała na nawożenie obornikiem niż osa dami. Spośród zastosowanych osadów najwyższy przyrost plonu ziarna dał osad z Łodygowic — 30%, a najniższy osad z Żywca — 10%. Po łowa dawki osadów + PK dało o 2,6— 3,0 q w yższy plon ziarna psze nicy niż same osady zastosowane w pełnej dawce. Różnice w plonie sło m y między tym i kombinacjami były niższe i w ynosiły 0,9— 1,5 q/ha.
W celu porównania działania osadów garbarskich i obornika otrzy mane plony roślin przeliczono na jednostki pokarmowe (owsiane) (tab. 4). Najwyższe przyrosty jednostek pokarmowych pod w pływ em nawożenia pełną dawką osadów dał bobik (1212), a najniższy pszenica ozima (796). Łączne nawożenie (1/2 dawki osadów + nawozy mineralne) dało naj większy przyrost jednostek pokarmowych u ziemniaków (2477), a naj niższy u bobiku (943).
W płodozmianie z trzech porównywanych osadów najlepiej działał osad z Łodygowic (lepiej od obornika), słabiej z Żywca, a najsłabiej z Kępic. Odnosi się to również do nawożenia — 1/2 dawki osadu + na wozy mineralne. Średnio nawożenie samymi osadami dało m niejszy przy rost o 1180 jednostek niż nawożenie obornikiem, zaś w kombinacjach z nawozami mineralnymi różnica ta wynosi 1051 jednostek pokarmo wych.
T a b e l a 4 Wpływ n a w o ż e n ia o sadam i g a r b a r s k im i n a p lo n j e d n o s t e k pokarmowych r o ś l i n upraw nych
E f f e c t o f t a n n e r y s l u d g e s m an urin g o n t h e y i e l d o f fo o d u n i t s i n f o o d p l a n t s N aw o żen ie F e r t i l i z a t i o n Ziem n i a k i b ulw y P o t a t o e s t u n n e r s J ę c z m ie ń z ia r n o + + sło m a Summer b a r l e y g r a in + + s tr a w B ob ik n a s io n a + + sło m a H o rse b e a n s s e e d + + s tr a w F s z e n i c a z i a r n o + + s ł oma Wheat g r a i n + + s tr a w Ogółem T o t a l Zwyżka pod wpływem n a w o ż e n ia Y ie l d i n c rem ent un d e r f e r t i l i z a t i o n e f f e c t B ez n a w o ż e n ia
Ho f e r t i l i z a t i o n 7 3 9 8 5 4 8 4 6 6 6 4 4 0 8 2 236 2 8 -' Osad Ł o d y g o w ice p e łn a dawka
Ł o d y g o w ic e , f u l l s lu d g e r a t e 8 8 8 6 69 4 9 8 3 3 2 5 3 9 5 2 9 5 6 2 5 9 3 4 Osad Ł o d y g o w ice 1 / 2 daw ki + NPK
Ł o d y g o w ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 10500 6 9 9 1 770 5 5 7 4 0 3 0 9 3 6 7 3 0 8 O sad Ż y w iec p e łn a dawka
Ż y w ie c , f u l l s lu d g e r a t e 84 7 5 6847 77 6 2 45 1 8 2 7 6 0 2 3 9 7 4 Osad Ż yw iec 1 / 2 daw ki + NPK
Ż y w ie c , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 9 675 6937 76 2 7 4 9 17 2 9 1 5 6 55 2 8 Osad K ę p ic e p e łn a dawka K ę p ic e , f u l l s lu d g e r a t e 7 6 9 5 6О34 7 5 3 4 4 72 3 2 5 9 8 6 23 5 8 Osad K ę p ic e 1 / 2 daw ki + NPK K ę p ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 9 4 5 0 6 3 6 7 73 9 3 5 1 1 5 2 7 3 2 5 36 9 7 O b orn ik p e łn a dawka
Farm yard m anure, f u l l r a t e 8 4 0 0 6653 7 9 4 1 5903 288 9 7 5 269 O b orn ik 1 / 2 daw ki + ÎÏPK
Farm yard m anure, h a l f r a t e + NPK 9 6 8 0 6 7 9 3 8 1 0 2 5 6 1 0 3 0 190 6 5 6 2
T a b e l a 5 E fe k ty w n o ść d z i a ł a n i a o b o r n ik a i osadów g a r b a r s k ic h /w p r z e l i c z e n i u n a 1 0 0 q o b o r n ik a / E f f e c t i v e n e s s o f fa rm y a rd manure and o f t a n n e r y s lu d g e s / i n c o n v e r s i o n t o 1 00 q o f fa rm y a rd m an ure/ N aw o żen ie F e r t i l i z a t i o n Z ie m n ia k i bulw y P o t a t o t u b e r s J ę c z m ie ń j a r y Summer b a r le y B ob ik H orse b e a n s P s z e n i c a ozim a W in ter w heat J e d n o s t k i pokarmowe ś r e d n io z a 4 l a t a Food u n i t s , a v e r a g e f o r 4 y e a r s z ia r n o g r a i n sło m a s tr a w n a s i o n a s e e d sło m a s tr a w z ia r n o g r a i n sło m a s tr a w q O sad Ł o d y g o w ice Ł o d y g o w ice s lu d g e . 1 8 , 4 3 , 2 3 , 1 1 , 8 1 0 , 0 2 , 8 3 , 6 4 9 5 Osad Ż yw iec Ż yw iec s lu d g e 2 1 ,7 3 , 1 2 , 3 1*1 7 , 0 0 , 9 1 , 1 3 31 O sad K ę p ic e K ę p ic e s lu d g e 3 , 7 1 ,3 1 , 0 0 , 8 3 , 4 1 , 3 1 . 8 197 O b orn ik
Na zakończenie porównano efektywność działania 100 q obornika i równoważnej ilości osadów garbarskich pod względem ilości suchej ma sy (tab. 5). Działanie osadu z Łodygowic było zbliżone lub lepsze od dzia łania obornika, czego nie można stwierdzić w odniesieniu do osadów z Żywca i Kępic. Niska efektywność osadów z Kępic w pierwszych latach nawożenia, a znacznie lepsza w ostatnim roku mogła być w ynikiem w ol nego rozkładu w glebie tych osadów.
W N IO SK I
Na podstawie wyników uzyskanych w 4-letnim doświadczeniu polo- wym można wyciągnąć następujące wnioski.
1. Nawożenie osadami garbarskimi dało statystycznie udowodnione przyrosty plonów ziemniaków, jęczmienia jarego, bobiku i pszenicy ozi mej. Przyrost plonu był uzależniony od rodzaju osadu, najlepiej działał osad z Łodygowic, a najsłabiej osad z Kępic — szczególnie w pierwszych latach po zastosowaniu.
2. Stosowanie m niejszych dawek osadów garbarskich (37,5 q/ha su chej masy) łącznie z nawożeniem mineralnym dało lepsze efekty w przy roście plonów niż nawożenie samym osadem w dawce 75 q/ha suchej masy.
3. Działanie osadów garbarskich jest nieco słabsze niż obornika, nie mniej zaleca się ich stosowanie w dawkach zbliżonych do dawek obor nika.
L IT E R A T U R A
[1] A n d r z e j e w s k i М.: W yk orzystan ie od p ad ów skóry chrom ow ej jako źró dła azotu w n a w o żen iu roślin. Rocz. N auk roln. Ser. A , 96, 1970, 2, 315— 328. [2] A n d r z e j e w s k i М. , T u c h o ł k a Z.: W yk orzystan ie odpadów organ icz n ych do celó w n a w o zo w y ch . Pozn. T ow . P rzyj. N auk, W ydz. N auk Roi. Leś. Pr. K om . N au k Roi. K om . N auk Leś. 27, 1969, 37—63.
[3] B e r t r a n d D., W o l f A.: N ecessite de lo lig o -e le m e n t chrom e pour la k u l turę de la pom m e de terre. C.r. hehd. Seanc. A kad. Sei. P a ris 1968, Ser. D, 226, 14, 1494— 1495.
[4] B y c z k o w s k i A. , O s t r o m ę c k a M.: N iek tó re odpadki p rzem y sło w e za w iera ją ce azot i ich przydatność do c eló w n aw ozow ych . R ocz. N auk roln. 62, 1952, 27— 59.
[5] C h r u s i e w a T. N., M a r ’ n a W. W.: W lija n ije osad k u stoczn ych w od na urożaj rezn ow ych k u ltu r i n a k o p len ije p ita tie ln y c h w ie sz c z e s tw w poczw ie. V est, siel.-ch o z. nauk, 17, 1972, 11, 84— 89.
[6] H a v e l k a В.: V y sled k u v eg eta cn y ch p okusu s h n ojen im p rzem y slo v y m i od p ady. Sb. Cys. Sk. Z em ed. L es. B rno 1958, Ser. A , 2, 155— 166.
[7] K a r a ś J., M a t y j a s i k Z.: P róba o k reślen ia w a rto ści n aw ozow ej osadu ściek o w eg o rzeki N er w d ośw iad czen iach p o lo w y ch . Post. N au k roi. 7, 1960, 6, 39—49.
[8] L i d k ę W.: W p ływ n a w o żen ia osadem ściek o w y m n a p lon y i sk ład b otan icz n y łą k i m in eraln ej oraz jego d ziałan ie n astępcze. Zesz. nauk. W SR W rocł. 1955, 1, 101— 112.
[9] L i s к a J., K o z i k J.: V y u ziti od padnich k o zelu sk y ch k a lu ke hnojeni. Za V ysok u U rodu 1963, 9, 347— 349.
[10] M a ć k o w i a k Cz., P i e c z y r a k М.: B ad an ia p rzyd atn ości do celów r o l niczych osad ów z garbarni w Ł od ygow icach . PTG , P u ła w y 1970, m aszyn op is. [11] M a s a r y к S.: V y u zitie garb aren sk ych odpadów v p oln oh osp od arstve. A gro-
ch em ia R. 8, 1968, 7, 201—202.
[12] M a z u r Z.: O sady ściek o w e jako rezerw a n aw ozow a. W iad. m elior. i łą k . 1969, 1, 2—5.
[13] M a z u r T., C i e ć k o Z., К о с J.: C h em iczn o-roln icza ch arak terystyk a o sa dów garbarskich. GW TS 1972, nr 2, 47— 49.
[14] S z a f r a n e k Cz., M a z u r T., K o t e r М., K o c J., C z a p l a J.: D zia ła n ie osad ów garb arsk ich na plon i sk ład ch em iczn y jęczm ien ia , gry k i i łu b i nu w d ośw iad czen iach w a zo n o w y ch . Zesz. nauk. A R -T Olszt., R oln ictw o 1973,
3, 179— 198. Т . М А З У Р , Ю . К О Ц И С П Ы ТА Н И Е У Д О БРИ Т ЕЛ ЬН О Й Ц ЕН НО СТИ Д У Б И Л Ь Н Ы Х Ш ЛАМ О В ЧАС ТЬ 2-я. ВЛ И Я Н И Е ВНЕСЕН И Я Ш Л АМ О В Н А У Р О Ж А Й РА С Т ЕН И Й И нститут хи м и зац и и сельского хозя й ства С ел ь ск охозя й ст в ен н о-техн и ч еск ая академ ия в О лы иты не Р е з ю м е В го д а х 1970-1973 проведен был полевой опыт с уд обр ен и ем дубильны м и ш ламами растений в озделы в аем ы х в севообороте: к ар т оф ел ь , яровой ячмень, боб, ози м ая пш еница. П од влиянием вн есения ш лам ов п олучено статистически достоверны й прирост у р о ж а я в сех н азв ан н ы х растений. Л учш им по своем у действию ок азал ся ш лам и з ц еха красного дубл ен и я в м. Л оды говице, так как способствовал вы сш ем у приросту у р о ж а я , д а ж е чем навоз. М енее благоприятны й э ф ф е к т ок азал ш лам и з ц е х а хром ового дубл ен и я в м. Ж ы в ец и и з ц еха к р асн о- -хр ом ов ого д убл ен и я в м. К ем пице. И з сравниваем ы х д в у х вариантов у д о б р е ния: полная д оза ш ламов (75 ц с.в. на га) и половинная д о за (37,5 ц с.в. на га) совместно с м инеральны м и удобрениям и, лучш им ок азал ся второй вариант, так к ак в среднем был п олучен с гектара у р о ж а й больш ий на 1180 корм овы х е д и ниц. П од влиянием вн есения полн ой дозы ш лам ов самый вы сокий прирост давал боб (1212 к орм ов ы х единиц) а самый низкий озим ая пш еница (796 к.е.). С ов м естное вн есен и е половинной дозы ш ламов и м инеральны х удобр ен и й давало найбольш ий прирост корм овы х едини ц у к ар т оф ел я (2477), а наим ен ьш ий у боба (943).
T. M A Z U R , J. К О С
IN V E ST IG A T IO N S ON FE R T IL IZ IN G V AL U E OF T A N N E R Y SL U D G ES. PA R T II. EFFECT OF F ER T IL IZ A T IO N W ITH T A N N E R Y SL U D G E S ON Y IE LD
OF A G R IC U L TU R A L C RO PS D ep artm en t of A gricu ltu re C hem ization A g ricu ltu rerT ech n ica l C ollege in O lsztyn
S u m m a r y
In 1970— 1973 field ex p erim en t on fe r tiliz a tio n w ith tannery slu d ges w as carried out. T he test plan ts, cu ltiv a ted w ith in a crop rotation w ere: p otatoes, sum m er b arley, horse b ean s and w in te r w h ea t. U nder e ffe c t of the fertiliza tio n w ith tan n ery slu d ges sta tistic a lly p roved y ie ld in crem en ts of all the test p lan ts w ere obtained. The h ig h est e ffe c t w a s reach ed at ap p lication of sludge from the v eg e ta l ta n n ery at Ł o d y g o w ice — th e y ield in crem en ts w ere h igh er th an th ose at the farm yard m anure fertiliza tio n . Of w o rse e ffe c t w ere slu d ges from the chrom ium tan n ery p la n t at Ż yw iec and from the v e g e ta l-ch ro m iu m tan n ery at K ępice. A m on g tw o fertiliza tio n va ria n ts com pared, viz.: fu ll slu d ge rate (75 q dry m atter per hectare) and h a lf rate of slu d ge (37.5 q dry m atter per per hectare) + m in eral fertiliza tio n , as better one appeared to be the latter, at w h ich by 1180 food u n its m ore w ere obtained from hectare than at ap p lication of the form er.
U nder e ffe c t of the fu ll sludge rate fertiliza tio n , the h ig h est y ield in crease w a s reached in case of horse beans (1212 food units) and the lo w e st — in case of w in te r w h ea t (796 food units). The com bined h a lf-slu d g e rate + m in eral fe r t i liza tio n g a v e the h ig h est y ield in crease in case of potatoes (2477 food u n its) and the lo w e st in case of horse b ean s (943 food units).
P r o /, dr T e o f i l M a z u r
A k a d e m i a R o l n i c z o - T e c h n i c z n a O l s z t y n — K o r t o w o
