View of SOURCES OF INNOVATIVENESS IN TOURISM

Pełen tekst

(1)Oeconomia 9 (4) 2010, 617–625. RÓDA INNOWACYJNOCI W TURYSTYCE Ewa Wszendyby-Skulska Uniwersytet Jagielloski Streszczenie. W gospodarce turystycznej opartej na wiedzy innowacyjno staje si jedn z kluczowych dwigni wzrostu konkurencyjnoci gospodarek i osigania przez przedsibiorstwa trwaej przewagi konkurencyjnej [Borkowska 2008]. Konkurencja globalna stanowi czynnik presji na wzrost zdolnoci innowacyjnej [Porter 2001] przedsibiorstw turystycznych, które stoj wobec koniecznoci podejmowania dziaa zorientowanych zarówno na teraniejszo, jak i przyszo. Tylko takie dziaanie umo liwia im przetrwanie i rozwój na rynku. Przedsibiorstwa turystyczne ró ni si poziomem innowacyjnoci zale nie od przyjtej strategii dziaania, rodzaju dziaalnoci, kwali kacji kadry pracowniczej, otoczenia rynkowego i wielu innych czynników. Wpyw na innowacje mog wywiera i wywieraj wszyscy interesariusze, m.in. pracownicy, klienci, dostawcy. Wa ne zatem wydaje si badanie zmian zachodzcych na rynku w zakresie stopnia wykorzystania poszczególnych róde innowacyjnoci w procesie doskonalenia ofert rynkowych przedsibiorstw turystycznych. Celem opracowania jest wskazanie, które ze róde s najczciej wykorzystywane w dziaalnoci innowacyjnej przedsibiorstw turystycznych w Polsce. Sowa kluczowe: innowacje, róda innowacji, dwignie konkurencyjnoci, przedsibiorstwa turystyczne. WSTP Innowacje peni wiele bardzo istotnych funkcji o charakterze spoecznym, ekonomicznym i technicznym w ksztatowaniu rozwoju spoeczno-gospodarczego kraju. Dziaalno ukierunkowana na wzrost skonnoci do wprowadzania innowacji (dziaalno innowacyjna) jest koniecznoci i nie mo na jej lekcewa y, szczególnie w dynamicznie rozwijajcej si gospodarce turystycznej opartej na wiedzy. Innowacyjno gospodarki jest miernikiem pozycji ekonomicznej pastwa a jednoczenie gwarantem jego rozwoju w przyszoci. Od lat prowadzone s rankingi innowacyjnoci poszczególnych krajów, w których Polska nie wypada zbyt korzystnie, zajmujc pozycj w trzeciej trzydziestce. Strategia lizboska jako jedno z gównych zada wskaAdres do korespondencji – Corresponding author: Ewa Wszendyby-Skulska, Uniwersytet Jagielloski, Wydzia Zarzdzania i Komunikacji Spoecznej, Katedra Zarzdzania w Turystyce, ul. Prof. S. ojasiewicza 4, 30-348 Kraków, e-mail:ewawszendybyl@wp.pl.

(2) 618. E. Wszendyby-Skulska. zuje innowacyjno, jako cel i zarazem rodek do osignicia przewagi konkurencyjnej Europy nad reszt wiata. Pojcie innowacyjnoci w literaturze przedmiotu jest de niowane w zró nicowany sposób. Sugerowana przez OECD de nicja innowacji uznaje za innowacj wprowadzenie do praktyki nowych rozwiza w odniesieniu do produktów, procesów, marketingu czy organizacji [OECD 1996]. Zatem wedug OECD istot innowacji jest wdro enie wszelkich nowoci (zmian) do praktyki przedsibiorstw. Wdro enie nowego (zmienionego) produktu polega na zaoferowaniu go na rynku, natomiast wdro enie nowych procesów, metod organizacji czy marketingu polega na ich wykorzystaniu w praktyce przedsibiorstw. Jednak e nale y pamita, e nie ka da zmiana jest innowacj. W literaturze zarzdzania pojcie innowacji w relacji do pojcia zmiany nie jest wyranie i jednoznacznie sprecyzowane. Przyjmuje si czsto, e innowacje to celowo wprowadzane zmiany, zwizane z doskonaleniem istniejcej rzeczywistoci. Jedni odnosz to pojcie do nowych rozwiza technicznych i technologicznych, zdaniem innych innowacj s wszelkie zmiany dotyczce wartoci, pogldów, myli. Niektórzy z innowacj uto samiaj wynalazki i radykalne zmiany, inni natomiast drobne, nieznaczne usprawnienia czy mody kacje. Std te jedn z najtrafniejszych de nicji wydaje si by ta zaproponowana przez E.M. Rogersa, który za innowacje uznaje wszystko, co postrzegane jest przez czowieka jako nowe, niezale nie od obiektywnej nowoci danej idei czy rzeczy [Rogers 1983]. Odnoszc zatem to pojcie do turystyki, za innowacje nale y uzna wszelkie zmiany w organizacji, zarzdzaniu, infrastrukturze turystycznej, produktach, popycie, poda y i preferencjach, które s postrzegane przez ludzi, podmioty jako nowe, w rozumieniu doskonalsze ni dotychczasowe. Funkcjonowanie w ramach gospodarki turystycznej opartej na wiedzy wymusza konieczno komplementarnego rozwijania ró nych rodzajów innowacyjnoci: produktowych i procesowych [Goembski 2007], radykalnych i drobnych usprawnie, poda owych i popytowych, technologicznych i zarzdczych, jak i wykorzystywania ró norodnych róde innowacyjnoci. P.F. Drucker podkrela, e „innowacyjno stanowi integraln czynno utrzymujc przy yciu nowe organizacje i gospodark. Dziki innowacji zarówno w rozumieniu stosowanej techniki i technologii, jak te nowych sposobów postpowania przedsibiorstwa mog uzyska i utrzyma przewag rynkow” [Drucker 1992]. W gospodarce turystycznej opartej na wiedzy innowacyjno staje si jedn z kluczowych dwigni wzrostu konkurencyjnoci i osigania przez przedsibiorstwa sukcesu rynkowego [Borkowska 2008]. Jest ona jednym z wymiarów przedsibiorczoci wewntrznej i oznacza poszukiwanie oraz wprowadzanie innowacji [Bednarczyk 2001]. Podstawowym atrybutem innowacyjnoci jest powstanie nowej jakoci w zastosowaniu praktycznym. Nie zawsze musi to by efekt pracy badawczej, jednak zawsze jest to produkt ludzkiej inicjatywy i twórczej dziaalnoci czowieka. Najwa niejsze jest to, ze stron aktywn w podejmowaniu innowacyjnych rozwiza musi by przedsibiorca jako podmiot innowacji. Jego relacja z otoczeniem jest niezwykle istotna. Jednym z wielu czynników, wpywajcych na innowacyjno przedsibiorstw turystycznych, jest umiejtne korzystanie z dostpnych róde innowacji, takich jak: dostawcy, klienci, konkurenci, pracownicy, rmy doradcze, inne róda (np. przedsiwzicia badawcze).. Acta Sci. Pol..

(3) róda innowacyjnoci w turystyce. 619. W literaturze przedmiotu podkrela si, e innowacyjnymi przedsibiorstwami s te, które przeznaczaj na dziaalno w zakresie budowania innowacyjnoci znaczne nakady nansowe, stale wprowadzaj na rynek innowacje i maj du y udzia nowoci w wolumenie produkcji i usug. Najczciej wskazywanymi miarami innowacyjnoci s udzia nowych produktów w wolumenie sprzeda y, liczba zgosze patentowych oraz wysoko wydatków na badania i rozwój B+R [Jasiski 1992]. Biorc pod uwag specy k sektora maych i rednich przedsibiorstw turystycznych (MSPT), innowacyjno powinna by oceniana przez pryzmat wszystkich innowacji, ich trafnoci oraz sprawnoci wdra ania [Schumpeter 1960]. Std te trafna wydaje si by propozycja I. Bielskiego de niowania innowacyjnoci jako umiejtnoci efektywnej alokacji zasobów dla ksztatowania optymalnej kon guracji przewag konkurencyjnych [Bielski 2007]. Liczne dziaania i dokumenty UE mówi, e najbardziej po dana innowacyjno jest rezultatem prowadzonych bada i jednoczenie najistotniejszym elementem gospodarki opartej na wiedzy, w tym i gospodarki turystycznej. Z tego te powodu pojawio si wiele inicjatyw postulujcych wzmocnienie i do nansowanie sektora B+R oraz wszelkich dziaa uatwiajcych wspóprac producentów z badaczami (m.in. programy ramowe, Europejska Przestrze Badawcza, Europejski Instytut Technologiczny). Jednak sektor MSPT na dziaalno badawczo-rozwojow przeznacza bardzo niewielkie nakady lub nie przeznacza ich wcale. Std te korzystanie z tzw. nowych róde innowacji (tj. dostawcy, klienci) stanowicych alternatyw dla tych tradycyjnych (m.in. wewntrznych prac badawczo-rozwojowych) daje im szans uzyskania przewagi konkurencyjnej. Wykazano bowiem, e innowacyjne pomysy pochodzce m.in. od dostawców bd klientów mog w rezultacie przynie wicej i bardziej radykalnych rozwiza prowadzcych do stworzenia produktów o wikszym potencjale rynkowym ni te istniejce. Celem niniejszego opracowania jest wskazanie stopnia wykorzystania poszczególnych róde innowacyjnoci przez przedsibiorstwa turystyczne w Polsce.

(4) róda innowacyjnoci s jednym z elementów wewntrznej dwigni konkurencyjnoci MSPT, a od przedsibiorców, strategii ich rm zale y, z ilu róde czerpi innowacje i w jakim stopniu je wykorzystuj w swoim d eniu do doskonaoci. METODYKA BADA Na podstawie rozwa a powiconych tematyce tzw. nowych róde innowacyjnoci mo na dokona rzetelnej interpretacji wyników bada wykorzystania w praktyce róde innowacyjnoci przez przedsibiorstwa turystyczne. Wyniki tych bada s czci znacznie szerszych analiz diagnostycznych gospodarki turystycznej opartej na wiedzy w Polsce ze wzgldu na konkurencyjno maych i rednich przedsibiorstw turystycznych prowadzonych przez zespó Katedry Zarzdzania w Turystyce UJ w latach 2008– –2010. Podobnie jak w poprzednich badaniach1, czynniki konkurencyjnoci pogrupo1. Projekt badawczy zrealizowany przez zespó Katedry Zarzdzania w Turystyce Uniwersytetu Jagielloskiego w okresie 2003–2006 mia na celu diagnoz potencjau konkurencyjnoci MSPT dziaajcych w okrelonych warunkach lokalnej konkurencji w okresie poakcesyjnym z Uni Europejsk. Przyjty model badawczy pozwoli na okrelenie i zwery kowanie róde konkurencyjnoci MSPT w Polsce, w szczególnoci dla warunków województwa maopolskiego. Oeconomia 9 (4) 2010.

(5) E. Wszendyby-Skulska. 620. wano ze wzgldu na ródo wzrostu/spadku konkurencyjnoci MSPT na zewntrzne i wewntrzne, uznane za dwignie zewntrzne i wewntrzne wzrostu/spadku ich konkurencyjnoci.

(6) róda innowacyjnoci ujto w kategorii wewntrznej dwigni „konkurencyjno – innowacyjno”. Zatem przedmiotem bada by stopie wykorzystania przez przedsibiorców, dziaajcych na rynku turystycznym, poszczególnych róde innowacyjnoci. Wykorzystywane przez przedsibiorców róda innowacyjnoci zostay ocenione pod wzgldem wykazywanego poziomu luki kompetencyjnej. Przedzia dopuszczalnych wartoci wskanika luki ustalono w granicach od 1 do 4 (tab. 1). Tabela 1. Luka kompetencyjna w zakresie wykorzystywanych róde innowacyjnoci Table 1. Competence gap within the scope of the applied sources of innovativeness Przedzia wartoci. Luka. <0,0; 0,8>. bardzo maa. (0,8; 1,6>. maa. (1,6; 2,4>. rednia. (2,4; 3,2>. du a. (3,2; 4,0>. bardzo du a.

(7) ródo: Raport z realizacji projektu badawczego nr N N115 3730 33 Katedry Zarzdzania w Turystyce Uniwersytetu Jagielloskiego w okresie 2003–2006. Source: Report of realization/accomplishment of the research project no. N N115 3730 33 of the Faculty of Management in Tourism at the Jagiellonian University between 2003–2006.. Niemniej jednak sama ocena stanu wykorzystania róde innowacyjnoci przez badane przedsibiorstwa w porównaniu z konkurentami to za mao, dlatego dopeniono j analiz zmian wartoci. Zastosowana skala pomiaru zmian zostaa zaprezentowana w tabeli 2. Tabela 2. Skala pomiaru zmian wartoci wskanika luki Table 2. Scale of measurement of changes of the gap index values Skala Likerta – w ankiecie. Przedziay wartoci przyjte do analizy. De nicja przedziau wartoci. <1,0; 2,0). <–2,0; –1,0). znaczne pogorszenie. <2,0; 3,0). <–1,0; 0,0). pogorszenie. <3,0>. <0,0>. bez zmian. (3,0; 4,0>. (0,0; 1,0>. polepszenie. (4,0; 5,0>. (1,0; 2,0>. znaczne polepszenie.

(8) ródo: Raport z realizacji projektu badawczego nr N N115 3730 33 Katedry Zarzdzania w Turystyce Uniwersytetu Jagielloskiego w okresie 2003–2006. Source: Report of realization/accomplishment of the research project no. N N115 3730 33 of the Faculty of Management in Tourism at the Jagiellonian University between 2003–2006.. Kwestionariusze ankiet skierowano do 1143 przedsibiorstw turystycznych z grupy mikro, maych i rednich we wszystkich województwach Polski, reprezentujcych sektor usug noclegowych, gastronomicznych i biur podró y. W efekcie kocowym jednak Acta Sci. Pol..

(9) róda innowacyjnoci w turystyce. 621. badaniami objto 74 podmioty, w tym trzy przedsibiorstwa z udziaem kapitau zagranicznego. W grupie badanych przedsibiorstw znalazy si przedsibiorstwa turystyczne oferujce usugi noclegowe, gastronomiczne i w zakresie organizacji usug turystycznych (biura podró y) (rys. 1). biura podróy 26% noclegi 45%. inne 1%. Rys. 1. Fig 1.

(10) ródo: Source:. gastronomia 28%. Rodzaje badanych przedsibiorstw Types of the investigated enterprises Opracowanie wasne na podstawie bada. Author’s own elaboration based on the research.. WYNIKI BADA Po upywie czterech lat od zakoczenia ostatnich bada2 sytuacja w zakresie stopnia wykorzystania róde innowacyjnoci poprawia si, na co wskazuje umiarkowana wielko luki kompetencyjnej (1,93) oraz dynamika zmian w tym zakresie (0,605). Zrozumienie istoty wartoci, jak s róda wewntrzne i zewntrzne w ksztatowaniu innowacyjnoci, jakoci oferowanych usug, efektywnoci funkcjonowania, a zatem ogólnie mówic potencjau konkurencyjnego przedsibiorstw turystycznych, ulego poprawie. Wyniki bada wskazuj, i to pracownicy w coraz wikszym stopniu s ródem innowacji w badanych przedsibiorstwach turystycznych (rys. 2). Wi e si to niewtpliwie z mo liwoci ubiegania si o do nansowanie dziaa podnoszcych kwali kacje zawodowe pracowników w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, a w szczególnoci dziaanie 2.1. – Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki. Celem tego dziaania jest podnoszenie i dostosowywanie kwali kacji pracowników i przedsibiorców (ze szczególnym uwzgldnieniem sektora MSP) do wymogów gospodarki turystycznej opartej na wiedzy [Bednarczyk 2006]. Ponadto wynika to równie z wikszej dojrzaoci biznesowej przedsibiorców. Prawdopodobnie dostrzegaj oni znaczenie wartoci, jak s pracownicy w ksztatowaniu innowacyjnoci, a co za tym idzie – równie pozycji konkurencyjnej swoich przedsibiorstw. wiadcz o tym równie wyniki analizy korelacji midzy mo liwociami rozwoju kadr pracowniczych a ródami innowacji, jakim s dostawcy 2 Wyniki bada prowadzonych w latach 2002–2006 w Katedrze Zarzdzania w Turystyce Uniwersytetu Jagielloskiego wskazuj, i wród skadników potencjau konkurencyjnoci wpywajcych na innowacyjno przedsibiorstw turystycznych jednym z najni ej ocenionych bya innowacyjno i kreatywno pracowników.. Oeconomia 9 (4) 2010.

(11) E. Wszendyby-Skulska. 622. 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0. 3,5 3. luka. 2,5 2 1,5 1 0,5 0 dostawcy. klienci. konkurenci pracownicy. luka. Rys. 2. Fig. 2.

(12) ródo: Source:. firmy doradcze. zmiana. przedsibiorstw turystycznych (zale no umiarkowana). To wanie dziki umiejtnociom pracowników w zakresie prowadzenia rozmów a czasem i negocjacji z dostawcami, a tak e szerzej rozumianej wspópracy z dostawcami pracownicy s w stanie zachci ich do dzielenia si z przedsibiorstwem swoimi pomysami dotyczcymi tworzenia nowych wartoci (ofert rynkowych).. inne. zmiana. Stan i zmiana luki w zakresie róde innowacyjnoci State and change of the gap within the scope of sources of innovativeness Opracowanie wasne na podstawie bada. Author’s own elaboration based on the research.. W zbli onym stopniu jak pracownicy inspiracj do tworzenia innowacyjnych produktów turystycznych dla przedsibiorców s równie dostawcy i konkurenci. Najczciej jednak respondenci podkrelali, i to klienci ich przedsibiorstw s w najwikszym stopniu ródem do tworzenia nowych ofert. W najmniejszym zakresie inspiracj dla innowacyjnych rozwiza s rmy doradcze. Respondenci w badaniach wskazali, e w zakresie wszystkich róde innowacyjnoci nastpio polepszenie, przy czym najwiksze w odniesieniu do klientów (+0,94). Uzyskane wyniki s zapewne konsekwencj wci rosncych potrzeb i oczekiwa klientów, którzy korzystajc z usug turystycznych, za ka dym razem chc uzyska wiksz warto. A przedsibiorcy chcc speni ich oczekiwania s coraz bardziej elastyczni, przy czym równie i oni oczekuj pewnej wartoci w zamian za spenianie oczekiwa. Korzy bowiem powinna by dwustronna w tym zakresie. Wspóczesny turysta chce zwiedza interesujce, mao znane miejsca, obiekty, pozna tradycje i wszystko to, co jest nowe, nieznane dla ogóu, uczestniczy w nietypowych imprezach, których sam jest wspótwórc, nabywa nowe dowiadczenia, sprawdza swoje mo liwoci. Z kolei przedsibiorcy chcc oferowa produkty wzbogacone o warto dodan, o dodatkowe korzyci, które s generowane gównie w umysach kupujcych, musz zaanga owa w proces tworzenia nowych produktów tak e klientów-turystów. W zakresie wszystkich rodzajów produktów turystycznych o ich powodzeniu decyduj nie tyle ich walory u ytkowe czy korzyci pynce z zakupu, co satysfakcja z dokonania transakcji. W zwizku z tym podstawowym ródem wiedzy o preferencjach turystów s oni sami, a umiejtno generowania nowych, nieznanych jeszcze klientom potrzeb bardzo czsto okazuje si kluczem do rynkowego sukcesu przedsibiorstw turystycznych. Acta Sci. Pol..

(13) róda innowacyjnoci w turystyce. 623. Niewtpliwie w porównaniu z poprzednio prowadzonymi badaniami sytuacja w zakresie wykorzystania poszczególnych róde innowacyjnoci zmienia si na lepsze, cho wci wród badanych przedsibiorstw turystycznych niewiele jest takich, które korzystaj w tym zakresie z pomocy rm doradczych, co zapewne wynika z ograniczonych funduszy, jakimi dysponuj. Biorc pod uwag du e rozbie noci, jakie istniej w zakresie dynamiki rozwoju przedsibiorczoci, szczególnie tej turystycznej, a tym samym nasilenia konkurencyjnoci przedsibiorstw turystycznych w poszczególnych regionach Polski, zestawiono wyniki uzyskane w Maopolsce i pozostaych województwach. Porównujc wyniki bada w zakresie wykorzystywanych róde innowacyjnoci uzyskane z przedsibiorstw zlokalizowanych na obszarze Maopolski i tych le cych poza tym regionem nale y stwierdzi, i w Maopolsce najni szy poziom luki w zakresie wykorzystywanych przez przedsibiorstwa turystyczne róde innowacyjnoci odnotowano w odniesieniu do klientów, konkurentów i pracowników. W pozostaych województwach najlepszy wynik w tym zakresie przypad dostawcom, klientom i pracownikom. Najwiksz luk kompetencyjn zarówno w Maopolsce, jak i pozostaych województwach kraju odnotowano w zakresie wykorzystania rm doradczych i innych jako róde innowacyjnoci. Pokrelenia wymaga jednak fakt, e w zakresie wszystkich badanych róde innowacyjnoci zarówno przedsibiorstwa turystyczne z Maopolski, jak i z pozostaych województw w okresie 2006–2009 odnotoway popraw (tab. 3). Tabela 3.

(14) róda innowacyjnoci w Maopolsce i pozostaych województwach Table 3. Sources of innovativeness in Malopolska and another regions

(15) róda innowacyjnoci. Luka – Maopolska. Dostawcy Klienci Konkurenci Pracownicy Firmy doradcze Inne. 1,8 0,82 1,2 1 2,89 2,5. Zmiana w latach 2006 –2009 Maopolska 0,78 1,11 0,67 1,22 0 2. Luka – inne woj. 1,57 1,06 1,67 1,58 2,92 3,33. Zmiana w latach 2006–2009 inne woj. 0,77 0,9 0,7 0,67 0,16 0,18.

(16) ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada. Source: Author’s own elaboration based on the research.. W celu uszczegóowienia zaprezentowanych powy ej wyników zbadano równie ró nice midzybran owe wystpujce w ocenie wykorzystania róde innowacyjnoci. W tym celu posu ono si jednoczynnikow analiz wariancji (ANOVA) poszerzon o testy post-hoc GT2 Hochberga, które potwierdziy wystpowanie istotnych statystycznie ró nic midzy analizowanymi bran ami (tj. noclegow, gastronomiczn i biurami podró y) jedynie w zakresie dwóch róde innowacyjnoci: dostawców i pracowników. W pozostaych wymiarach dwigni innowacyjnoci ró nice ocen nie byy istotnie rozbie ne (tab. 4). Badane przedsibiorstwa z grupy biur podró y oceniy wyranie (istotnie statystycznie) wy ej stopie wykorzystania zarówno dostawców, jak i pracowników jako inicjatorów nowych rozwiza, ni uczyniy to przedsibiorstwa z bran y noclegowej. Przedsibiorstwa gastronomiczne wyranie wy ej oceniy stopie wykorzystania pracowników jako róda innowacyjnych rozwiza. Oeconomia 9 (4) 2010.

(17) E. Wszendyby-Skulska. 624. Tabela 4. Ró nice midzy grupami (testy post-hoc GT2 Hochberga). Table 4. Differences between the groups (tests post-hoc GT2 Hochberga). Zmienne zale ne – róda innowacyjnoci Dostawcy Pracownicy. Bdy standardowe Grupy. biura podró y. Gastronomia. 0,42. Noclegi. 0,40. Gastronomia. 0,38. Noclegi. 0,35. Poziomy p. gastronomia. biura podró y. 0,37. 0,033. gastronomia. 0,551 0,375. 0,756 0,33. 0,001. 0,013.

(18) ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada. Source: Author’s own elaboration based on the research.. PODSUMOWANIE Mo na stwierdzi, i przedsibiorstwa turystyczne aktywnie wykorzystay okres 2006–2009, jaki upyn od zakoczenia poprzednich bada prowadzonych w zakresie wykorzystania róde innowacyjnoci przez zespó Katedry Zarzdzania w Turystyce UJ. wiadczy o tym zmniejszanie si luk kompetencyjnych poszczególnych róde innowacyjnoci. Najwiksz zmian w badanym okresie zaobserwowano w zakresie wykorzystywania klientów jako róda innowacji, a najmniejsz w odniesieniu do rm doradczych jako podmiotów inicjujcych nowatorskie rozwizania. T pierwsz prawidowo mo na wyjani nowoczesnym typem turysty, który nie jest ju skory do podró owania do miejsc znanych o rozwinitej infrastrukturze turystycznej. Wspóczesny, dojrzay turysta chce by odkrywc nowych, nieznanych miejsc, zaktków, chce mie wpyw na ksztat produktu turystycznego, z którego bdzie korzysta. Z kolei druga prawidowo wynika z pewnych obaw, jakie maj MSPT w zakresie korzystania z usug rm doradczych w celu kreowania innowacyjnych rozwiza. Dowiadczenia z poprzedniego okresu programowania spowodoway, i przedsibiorcy dziaajcy na rynku turystycznym obawiali si (w okresie prowadzonych bada) nadmiernej biurokracji przy staraniu si o do nansowanie z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Ponadto w czasie, kiedy prowadzone byy badania du a grupa przedsibiorców nie bya wiadoma mo liwoci wsparcia, jakie daj w nowym okresie nansowania programy unijne. Ka de z 16 województw w Polsce opracowao wasny program operacyjny, w którym zostay zawarte obszary wsparcia. W wikszoci gównym priorytetem i dziaaniem zawartym w programach jest poprawa konkurencyjnoci regionalnych przedsibiorstw. W czasie prowadzenia bada informacje dotyczce zakresu korzystania z programów pomocowych, jak równie rodzaju wspieranych inwestycji i przedsiwzi nie byy dostatecznie rozpowszechnione. Przedsibiorcy nie mieli wiadomoci, e korzystanie z usug rm doradczych mo e by objte dotacj w ramach dziaa innowacyjnych. Mo na zatem przyj, e jeli badania dotyczce stopnia wykorzystania poszczególnych róde innowacyjnoci byoby prowadzone w 2010 roku, to rozmiary luk kompetencyjnych byyby jeszcze mniejsze, a dynamika ich zmian wiksza. Programy promujce mo liwo ubiegania si o do nansowanie w ramach funduszy strukturalnych stay si bardziej czytelne i zrozumiae, przez co zachcaj przedsibiorców do podejmowania nowych wyzwa. Acta Sci. Pol..

(19) róda innowacyjnoci w turystyce. 625. Jednak analizujc te optymistyczne wyniki nie nale y zapomina, jak wiele jeszcze nale y zrobi w celu penego wykorzystania dostpnych róde mogcych kreowa nowatorskie rozwizania na szczeblu MSPT.. PIMIENNICTWO Borkowska S., 2008. HRM dwigni innowacyjnoci przedsibiorstw, [w:] Zarzdzanie organizacjami w gospodarce opartej na wiedzy. Zasobowe podstawy funkcjonowania i rozwoju organizacji, pod red. Gliskiej-Newe A. TNOiK „Dom Organizatora” Toru. Bednarczyk M., 2001. Organizacje publiczne. Zarzdzanie konkurencyjnoci. PWE, Warszawa-Kraków. Bednarczyk M. (red.), 2006. Przedsibiorczo w gospodarce turystycznej opartej na wiedzy, Fundacja dla UJ, Kraków. Bielski I., 2007. Innowacje w polskich przedsibiorstwach. Ekonomika i Organizacja przedsibiorstwa nr 3, 25. Drucker P.F., 1992. Innowacja i przedsibiorczo. Praktyka i zasady. PWE, Warszawa Goembski G. (red.), 2007. Przedsibiorstwo turystyczne. Ujcie statyczne i dynamiczne. PWE, Warszawa Janasz W., 1994. Modele przedsibiorstwa innowacyjnego. Przegld Organizacji nr 9, 14. Jasiski A.H., 1992. Innowacje techniczne a rozmiary przedsibiorstw w Wielkiej Brytanii. Ekonomika i Organizacja Przedsibiorstwa nr 1, 24. Korona M., 1994. Innowacje technologiczne w przemyle w 1992 r., GUS, Warszawa. Oslo Manual, Second Edition. OECD/EC/Eurostat 1996, 8, 9, 36. Porter M.E., 2001. Porter o konkurencji. PWE, Warszawa. Rogers E.M., 1993. Diffusion of innovations. Free Press, New York. Schumpeter J., 1960. Teoria rozwoju gospodarczego. PWN, Warszawa.. SOURCES OF INNOVATIVENESS IN TOURISM Abstract. In knowledge-based tourist economy innovativeness becomes one of the key pivots in competitiveness growth for various economies as well as in reaching a permanent competitive advantage [Borkowska 2008]. Global competitiveness constitutes a pressure factor to improve innovative ability [Porter 2001] by tourist businesses or companies that face the necessity of taking various actions tending to be oriented towards the present and future. Only such action proves they will stay on the market longer. Tourist businesses vary in view of a level of innovativeness subject to the approved action strategy, type of activity, workforce quali cations, market environment, etc. Innovations may and are affected by all employees, customers, deliverers and all those who are interested. Thus, examination of all transitions on the market when it comes to the extent of utilization of particular sources of innovativeness in the process of improvement in offers given by tourist businesses in Poland deems to be signi cant. The main aim of the article is to point out which of the sources are most often used in innovative activities of tourist businesses in Poland. Key words: innovations, sources of innovation, pivots in competitiveness, tourist businesses. Zaakceptowano do druku – Accepted for print 08.10.2010 Oeconomia 9 (4) 2010.

(20)