Alina Wiercińska
Analiza antropologiczna szczątków
kostnych z grobu skrzynkowego
kultury amfor kulistych z Pacanowa,
pow. Busko
A L IN A W IE R C IŃ S K A
ANALIZA ANTROPOLOGICZNA SZCZĄTKÓW KOSTNYCH
Z GROBU SKRZYNKOWEGO KULTURY AMFOR KULISTYCH
Z PACANOWA, POW. BUSKO
U W A G I W S T Ę P N E
M ateriał szkieletow y, poddany analizie antropologicznej w niniejszym opracow aniu, pochodzi z grobu skrzynkow ego k u ltu ry am for kulistych d ato w anego na jej młodszą fazę *.
S tan zachow ania tych szczątków jest bardzo zły i w ym agał żm udnego procesu re sta u ra c ji i konserw acji.
W w yniku przeprow adzonej identyfikacji anatom icznej fragm entów stw ier dzono obecność 3 osobników różnego w ieku i płci.
Przynależność do kategorii w ieku i płci oznaczono na podstaw ie opisu morfologicznego. N iestety zły stan zachowania um ożliw ił zdjęcie jedynie m ini m alnej ilości pom iarów kraniom etrycznych.
O P IS M O R F O L O G IC Z N Y
Szczątki kostne osobnika n r 1 zostały w ysegregow ane stosunkow o łatwo, ze w zględu na ich zdecydow anie m asyw ną budow ę morfologiczną. Z id entyfi kow ano i opisano: z kości tułow ia 2 fragm enty żeber, z kości kończyn górnych frag m en ty obu łopatek, praw ego obojczyka, 1/2 p raw ej kości ram iennej od
tuberositas deltoidea do połowy fossa olecrani — bardzo w yraźnie urzeźbio
nej, 1 2 trzonów obu kości łokciow ych i 2 m ałe fragm en ty trzonów obu kości prom ieniow ych (ryc. 1 i 2). Z kości kończyn dolnych zachowały się: frag m en ty obu kości m iedniczych; 2/3 trzonów praw ej i lewej ręki kości udowej o dużym p rz ek ro ju poprzecznym, z silną tuberositas glutea i kresą chropaw ą; 2 większe frag m en ty trzonu praw ej kości piszczelowej i 1/2 trzonu lewej oraz frag m ent trzo n u p raw ej kości strzałkow ej o mocnej budowie. W szystkie opisane fra g m en ty o m asyw nej budow ie i w pełni zosyfikow ane — w skazują na wiek do j rzały osobnika (ryc. 1, 2 i 3).
N ajbardziej interesujące są zachow ane frag m en ty czaszki, a m ianowicie: w y k lejo n e sklepienie, złożone z praw ej strony łuski kości czołowej, dużego
48 A lin a W ierc iń sk a
Ryc. 2. Kości kończyn górnych osobnika nr 1
Ryc. 1. Kości osobnika nr 1
Analiza antropologiczna szczątków kostnych 49
Ryc. 4. Sklepienie czaszki osobnika nr 1 — norma frontalis
-4 — R o c z n ik M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o
50 Alina Wiercińska
Ryc. 5. Sklepienie czaszki osobnika nr 1 — norma lateralis
Analiza antropologiczna szczątków kostnych 51
Ryc. 7. Kości koń czyn górnych osob
nika nr 2
52 Alina Wiercińska
Rye. 9. Fragment sklepienia czaszki osobnika nr 2 — norma lateralis
frag m en tu lewej kości ciem ieniow ej i m ałego frag m en tu górnej części łuski kości potylicznej (ryc. 4, 5 i 6).
Oddzielnie w ystępują frag m en ty potylicy z okolicy p r o t u b e r a n t i a o c c i p i t a l i s, szczęki górnej z okolicy podniebiennej i zębodołowej z tk w iącym I 2,
o silnie sta rte j koronie, praw ej kości ciem ieniow ej i łuski kości czołowej oraz trzonu żuchwy.
Budowa tych kości jest m asyw na. Kości płaskie są w yb itn ie gru b e (8 — 9 mm), p r o t u b e r a n t i a o c c ip it a lis e x t e r n a i in t e r n a bardzo ostre, szw y w ykazują silną obliterację w ew nętrzną i m ierną zew nętrzną. S klepienie po siada znacznie pochylone ku tyłow i czoło (ryc. 5), potylica jest w y su n ięta ku tyłowi, ciemię lekko wzniesione. Czaszka była praw dopodobnie długo- lub n a j wyżej pośredniogłowa. Dolny brzeg p raw y a p e r t u r a p i r i f o r m i s ostry, podw ójny. Udało się zm ierzyć jedynie cięciwę b — 1, wynoszącą 121 mm. Ogół tych w łaś ciwości świadczy o niew ątpliw ej przynależności do płci m ęskiej, w w ieku
m a t u r u s (40 — 50 roku życia), przy czym cechy kranioskopijne su g eru ją obec ność składnika krom anionoidalnego (Y).
Analiza antropologiczna szc zątków kostnych 53
54 Alina Wiercińska
Ryc. 12. Niekom pletna calva osobnika nr 3 — norma lateralis
Z czaszki udało się w ykleić frag m en t sklepienia z okolicy łuski kości p o
tylicznej i praw ej kości ciem ieniow ej (ryc. 9). Kości te są dość gru be (5 — 6 mm), ich nachylenie w skazuje na pośrednio- lub krótkogłowość. P otylica posiada m ierną guzowatość ty p u ziarnow atego o średnio wysokiej łusce. Szew węgłow y jest znacznie obliterow any. Można było zm ierzyć tylko cięciwę i łuk 1 — i, k tóre w ynoszą odpowiednio 59 i 62 mm. Cały zespół wyżej opisa nych cech w skazuje na przynależność do płci m ęskiej i w ieku m aturus (40 — 50 roku życia).
Inny c h a rak ter posiadają szczątki należące do osobnika n r 3, zidentyfi kow anego na podstaw ie następu jący ch zachow anych kości szkieletu p o stk ra- nialnego:
a. 3/4 trzonu praw ej kości ram ien nej z zachow anym epicondylus m edialis i jossa coronoidea,
b. niew ielkiego frag m en tu trzo n u lewej kości ram iennej, c. 1/3 górnej części p raw ej kości prom ieniow ej,
d. 1/3 dolnej części lew ej kości prom ieniow ej, e. górnej połowy kości łokciowej,
f. fragm entu lewej kości biodrow ej z okolicy panew ki,
g. środkow ej części lew ej i p raw ej kości udow ej ze słabo zaznaczoną kresą chropaw ą,
h. trzonów obu kości piszczelowych.
Analiza antropologiczna szc zątków kostnych 55
Ryc. 13. Niekompletna calva osobnika nr 3 — norma occipitalis
kończyny w ykazują dość grubą blaszkę. Z kości czaszki w yklejono niekom pletn ą calvę (ryc. 12, 13), bez lewej kości skroniow ej, kości klinow ej, podstaw y potylicy i dolnej części lewej kości ciem ieniowej oraz z dużym uszkodzeniem przy szwie strzałkow ym . W szystkie szwy są o tw arte i praw dopodobnie w y stępow ał synchodrosis sphenooccipitalis. W yrostek sutkow y jest bardzo m ały i ostro zakończony, czoło o w ybitnych guzach czołowych, słabo naw isa jące, gładyszka lekko zaznaczona, ciemię poziome i spłaszczone, potylica w y stająca ku tyłow i o ledwo zaznaczonej guzow atości i niskiej łusce. O bserw uje się średnią deform ację pośm iertną przez nacisk ziemi po p raw ej stronie. N arys czaszki jest klinow aty o w ybitnych guzach ciem ieniowych. Mimo młodocianego w iek u osobnika (infans II: 12 — 15 roku życia) kości płaskie czaszki są stosun kow o grube (5 mm) i protuberantia occipitalis interna bardzo w ydatna. S tan zachow ania zezwolił na zdjęcie następujących pom iarów : g-op: 171, eu-eu: 136??, n-b: 108, n-1: 166, n-i: 157, b-1: 110, b-i: 140,1-i: 57; łuki: g-op: 282, n-b: 128, b-1: 118, 1-i: 61. Na tej podstaw ie obliczony w skaźnik szerokościowo-długoś- ciow y w ykazuje pośredniogłowość wynosząc odpowiednio 79,5.
Znaczna grubość kości i ogólna budow a sklepienia czaszki zdają się p rze m aw iać za obecnością elem entu kręm anionoidalnego, być może w postaci ty pu bałtyckiego (YL).
56 Alina Wiercińską
W NIO SK I
Przeprow adzona analiza antropologiczna w ykazała obecność 3 osobników w badanym grobie, a m ianow icie 2 m ęskich w w ieku dojrzałym i jednego dziecka w w ieku 12 — 15 roku życia.
Analiza antropologiczna szc zątków kostnych 5 7 АНТРОПОЛОГИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ КОСТНЫХ ОСТАТКОВ, ОБНАРУЖЕННЫХ В ЗАХОРОНЕНИИ МЕГАЛИТИЧЕСКОГО ТИПА КУЛЬТУРЫ ШАРОВИДНЫХ АМФОР В ПАЦАНУВЕ Захоронение, откуда почерпнут материал, подлежащ ий анализу, датиру ется младшей ф азой культуры шаровидных амфор. Ввиду неудовлетворитель ной сохранности костей потребовалось проведение трудоемкой реставрации и консервации. Вслед за этим была проведена анатомическая идентификация фрагментов, в результате которой было установлено наличие скелетов трех особей разного возраста и пола. Пол и ьозраст были установлены на основании морфологического анализа. К сожалению состояние, в котором находились кости, дало возможность про вести лишь незначительное количество краниометрических измерений. Вы делить кости особи № 1 было сравнительно легко в связи с их ярко выра женной массивной морфологической структурой. Плоские кости черепа отли чаются исключительной толщиной (8—9 мм.). Большинство признаков указы вает на принадлежность к мужскому полу и на зрелый возраст (40—50 лет), причем крзниоскопические признаки указывают на наличие кроманьоидного элемента (Y). Столь ж е массивное строение присуще костям особи № 2, отно сящейся к мужскому полу и зрелому возрасту (40—50 лет). Кости особи № 3 отличаются от остальных. Всем костям посткраниального· скелета свойственно тонкое строение и неполная оссификация. Особь № 3 являлась подростком в возрасте 12—15 лет. Несмотря на молодой возраст, кости черепа отличаются относительно значительной толщиной (5 мм.). Общее строение крыши черепа дает основания усматривать наличие кро маньоидного элемента, быть может в виде балтийского типа (YL). Итак, все исследуемые скелеты отличаются массивным строением, что указывает на наличие кроманьоидного элемента, который является одним из самых архаичных элементов белой расы человека и который был распростра нен на территории Польши особенно широко в эпоху неолита. В наши дни он составляет всего 3—5°/о.
A N ALYSIS OF SKELETAL REMAINS OF THE GLOBULAR-AMPHORAE CULTURE FROM PACANÓW IN THE DISTRICT OF BUSKO
The skeletal remains subm itted to anthropological analysis in this paper w ere found in a cist grave of the Globular-Amphorae Culture and dated back to th e younger period of the said culture.
58 Alina Wiercińska
Undoubtedly, total skeletal characteristics pointed to a m asculine hum an being of mature age (between forty and fifty). Besides, the cranioscopic characteristic suggests the presence of the Cro-Magnon component.
The skeletal rem ains belonging to a mature man (at the age of 40—50) w ere also of a big structure.
On the other hand, skeletal remains indentified as those belonging to the human being No 3, w ere quite different. A ll bones of the post-cranial skeleton w ere of d elicate structure and uncomplete ossification. The latter human being w as defined as "infans” (at the age of 12—15). In spite of its juvenile age the w hole cranium was com paratively big (5 mm.). The w hole structure of the cranial bones seem ed to w itness the presence of the Cro-Magnon component, perhaps that of the Baltic type
