KORZYŒCI WYNIKAJ CE ZE WSPÓ PRACY INSTYTUCJI EDUKACYJNYCH Z PRZEDSIÊBIORSTWAMI

(1)

Miros³awa Pluta-Olearnik

Wy¿sza Szko³a Handlowa we Wroc³awiu

Jolanta Góra

Wy¿sza Szko³a Zarz¹dzania i Finansów we Wroc³awiu

KORZYŒCI WYNIKAJ¥CE ZE WSPÓ£PRACY INSTYTUCJI EDUKACYJNYCH

Z PRZEDSIÊBIORSTWAMI

Wprowadzenie

Pomimo licznych korzyœci p³yn¹cych do instytucji edukacyjnych i przedsiê- biorstw z ich d³ugofalowego wspó³dzia³ania, intensywnoœæ tego typu relacji jest w rzeczywistoœci znacz¹co ni¿sza od teoretycznie mo¿liwej. Przyczyn tego stanu rzeczy upatruje siê w barierach utrudniaj¹cych wpierw nawi¹zywanie, a potem d³ugofalowe utrzymywanie tego typu wzajemnych relacji. Dotychczasowe badania wskazuj¹, ¿e korzyœci dla obydwu stron p³yn¹ dopiero w efekcie g³êbszych relacji wspó³dzia³ania utrzymywanych w d³u¿szym horyzoncie czasowym.

D³ugofalowe wspó³dzia³anie odnosi siê zasadniczo do wspólnego prowadzenia dzia³añ badawczych i edukacyjnych, a p³aszczyzn¹ ich realizacji mog¹ byæ procesy innowacyjne zachodz¹ce w gospodarce. W tym sensie szczególnego znaczenia nabieraj¹ badania wspó³pracy instytucji edukacyjnych ze sfer¹ praktyki pro- wadzone w organizacjach sieciowych, do których nale¿¹ klastry.

W pierwszej czêœci artyku³u, która ma charakter teoretyczny, podjêto rozwa-

¿ania nad konstrukcj¹ heurystycznego narzêdzia, za pomoc¹ którego skoncentro- wane przestrzennie instytucje edukacyjne i przedsiêbiorstwa mog³yby osi¹gaæ korzyœci z utrzymywania wzajemnych relacji. Przedstawione postêpowanie weryfikuje, na drodze logicznej wspartej wynikami ze studiów przypadków, hipotezê mówi¹c¹ o tym, ¿e mechanizm wzrostu klastra mo¿e byæ – pod pew- nymi warunkami – efektywnym narzêdziem umo¿liwiaj¹cym trwa³e oddzia³ywanie instytucji edukacyjnych na innowacyjnoœæ przedsiêbiorstw. Bior¹c za punkt wyjœcia obraz klastra w postaci hybrydowej triady organizacyjnej, pokazano, ¿e proces oddzia³ywania instytucji edukacyjnych i przedsiêbiorstw stanowi zasad- nicz¹ czêœæ mechanizmu wzrostu klastra.

(2)

W drugiej czêœci artyku³u, która ma charakter empiryczny, podjêto próbê oceny sposobów wspó³pracy obu grup podmiotów w Polsce, czyli uczelni, jako instytucji edukacyjno-badawczych z podmiotami biznesowymi. Ponadto sformu-

³owano oczekiwania co do zakresu i efektów dalszej wspó³pracy. Szczególn¹ uwagê skoncentrowano na regionie Dolnego Œl¹ska. ród³em informacji s¹ wyniki badañ bezpoœrednich zrealizowanych w latach 2008 i 2009, w których wziêli udzia³ przedstawiciele dolnoœl¹skiego biznesu oraz przedstawiciele nauki – pracownicy i kierownictwo szkó³ wy¿szych. Badania empiryczne zrealizowano przy wykorzystaniu zarówno tradycyjnej ankiety pocztowej, jak i ankiety internetowej (CAWI) na celowo dobranej grupie respondentów¹.

1. Mechanizm oddzia³ywania instytucji edukacyjnych i przedsiêbiorstw na poziomie regionalnym –

perspektywa teoretyczna

Metafora potrójnej helisy postuluje, ¿e rozwój gospodarki wiedzy nale¿y ujmo- waæ jako proces wspó³dzia³ania trzech sfer: praktyki gospodarczej, sfery edukacyjnej oraz rz¹dowo-samorz¹dowej sfery regulacyjnej [Etzkowitz i Leydesdorff 2000, s. 109–123; Kukliñski 2003, s. 55–61]. Im doskonalsze wzajemne oddzia³ywania miêdzy podmiotami z wszystkich trzech sfer, tym sprawniej prze- biega transfer nowej wiedzy naukowej na rynek. Potrójna helisa opisuje wzajemne oddzia³ywanie sfery edukacyjnej i praktyki gospodarczej na poziomie makro. Jednak faktyczne objaœnienie natury tego procesu wymaga sprowadzenia analiz do poziomu mezo, gdy¿ dopiero na poziomie regionalnym uwidaczniaj¹ siê relacje miêdzy podmiotami funkcjonuj¹cymi w okreœlonym fragmencie rze- czywistoœci gospodarczej.

Wskazuj¹c na liczne korzyœci p³yn¹ce z wzajemnych relacji instytucji edukacyjnych i przedsiêbiorstw, analizy regionalnych systemów innowacyjnych udzie- laj¹ odpowiedzi na pytanie „dlaczego?” takie relacje mog¹ powstawaæ. Jednak nie odpowiadaj¹ na pytanie „w jaki sposób?” – mimo licznych barier – mo¿e zachodziæ proces nawi¹zywania oraz utrzymywania wzajemnych relacji instytucji edukacyjnych i przedsiêbiorstw w d³u¿szym horyzoncie czasowym. Bez traf- nego rozpoznania takich mechanizmów, istnieje niebezpieczeñstwo b³êdnej inter- pretacji wyników badañ empirycznych.

Literatura osadzona w teorii organizacji sugeruje, ¿e mechanizmu umo¿liwiaj¹cego sprawne i efektywne zachodzenie procesu wzajemnego oddzia³ywania

1Badania pod kierunkiem dr hab. M. Pluty-Olearnik w ramach projektu badañ w³asnych MNiSzW nr 115 082 32/4277 nt „Partnerstwo i konkurencja w us³ugach edukacji wy¿szej a zacho- wania przedsiêbiorcze uczelni”; okres realizacji projektu obejmowa³ lata 2007–2009.

(3)

instytucji edukacyjnych na innowacyjnoœæ przedsiêbiorstw nale¿y poszukiwaæ wœród hybrydowych form organizacji dzia³añ gospodarczych [Powell 1990, s.

295–336; Adler 2001, s. 215–234]. Hybrydowoœæ oznacza, ¿e dzia³ania koordynowane za pomoc¹ mechanizmów ceny i hierarchii splataj¹ siê z procesami koor- dynowanymi za pomoc¹ mechanizmu wzajemnego zaufania. Przyk³adem frag- mentu rzeczywistoœci gospodarczej, który wydaje siê realizowaæ koncepcjê hybrydowej formy organizacji jest klaster [Góra 2007; 2008].

Aby fragment rzeczywistoœci gospodarczej móc nazywaæ klastrem, konieczne jest jednoczesne wskazanie geograficznej i technologicznej bliskoœci tworz¹cych go podmiotów. Przez bliskoœæ technologiczn¹ przedsiêbiorstw rozumie siê dys- ponowanie przez nie technologi¹ wykorzystuj¹c¹ pokrewne zasoby i/lub technologi¹ wykorzystywan¹ do produkcji komplementarnych dóbr. Za podmioty klastra uwa¿a siê bliskie sobie technologicznie przedsiêbiorstwa ulokowane na konkretnym terytorium oraz instytucje edukacyjne i administracyjne powo³ane do ¿ycia przez spo³ecznoœæ ¿yj¹c¹ na tym terytorium i alokuj¹c¹ okreœlone zasoby wiedzy. W odró¿nieniu od innych uk³adów przedsiêbiorstw obserwowa- nych w praktyce gospodarczej (np.: aliansów strategicznych, konsorcjów czy umów partnerskich) ani formalne „cz³onkostwo”, ani te¿ wspó³praca miêdzy podmiotami nie s¹ konieczne dla „bycia w klastrze”.

W perspektywie „ekonomicznej” wywiedzionej z metafory „nabrzmia³ego œrodka” [Hennart 1993, s. 529–547] istot¹ klastra jest podnoszenie wydajnoœci przedsiêbiorstw przez utrzymywanie w ryzach kosztów transakcji [Dyer i Chu 2003, s. 57–68]. Nawet gdy rynek jest wysoce nieprzewidywalny, to dziêki bli- skoœci geograficznej i technologicznej przedsiêbiorstwa klastra s¹ w stanie utrzy- mywaæ koszty transakcji w ryzach ju¿ przez czêœciowe (a nie ca³kowite) zast¹pie- nie transakcji rynkowych relacjami hierarchicznymi. Z kolei obraz klastra eksponuj¹cy relacje podmiotów charakteryzuj¹ce siê du¿¹ intensywnoœci¹ wymiany wiedzy wymaga spojrzenia z perspektywy „spo³ecznej”, w której za istotê klastra przyjmuje siê podnoszenie innowacyjnoœci przedsiêbiorstw przez umo¿liwianie im wymiany wiedzy [Maskell 2001a, s. 213–237; 2001b, s. 921–943].

Przyjêcie innowacyjnoœci jako równie istotnego kryterium oceny dzia³añ przedsiêbiorstw jak ich efektywnoœæ, wymaga dope³nienia rynkowo-hierarchicznej formy organizacyjnej klastra przez spo³ecznoœæ rozumian¹ jako komplemen- tarna do nich, idealna forma organizacyjna [Góra 2008, s. 87–100]. Badania wskazuj¹ na wieloœæ odmian tej formy. Niezale¿nie jednak od odmiany celem spo³ecznoœci jest zawsze umo¿liwianie wymiany i tworzenia wiedzy [Adler i Haas 1992, s. 367–390; Fontaine i Slusher 2000]. Rodzaj upowszechnianej i tworzonej wiedzy wi¹¿e siê z normami i przekonaniami konstytuuj¹cymi zaufanie miêdzy cz³onkami spo³ecznoœci.

Mechanizmem koordynacyjnym spo³ecznoœci jest zatem wzajemne zaufanie [Casson 1997; Ring i Van de Ven 2006]. W relacjach koordynowanych przez

(4)

zaufanie jedna strona pozostaje w przekonaniu, ¿e druga strona bêdzie wywi¹zy- waæ siê ze swych zobowi¹zañ wzglêdem niej, kieruj¹c siê nie tylko racjonaln¹ kalkulacj¹, ale tak¿e ze wzglêdów moralnych. Koordynacja za pomoc¹ mechanizmu zaufania polega na szukaniu takiego stanu równowagi, w którym jednoczeœ- nie spe³nione s¹ wzajemne oczekiwania obydwu stron i to w taki sposób, ¿e nie ma potrzeby ich weryfikowania.

W obrazie klastra dominuj¹ dwie odmiany spo³ecznoœci: spo³ecznoœæ pragmatyczna oraz spo³ecznoœæ epistemiczna. Spo³ecznoœæ pragmatyczn¹ tworz¹ ludzie zaanga¿owani we wspólne dzia³ania, którzy razem zdobywaj¹ doœwiadczenie, wykorzystuj¹c na co dzieñ ró¿norodne (sformalizowane i niesformalizowane) kana³y komunikacji [Lave i Wenger 1991; Wenger 1998; Cohendet i Llerena 2003, s. 271–279]. Spo³ecznoœæ epistemiczna to sieæ ekspertów (tj., naukowców, fachowców) reprezentuj¹cych i wywodz¹cych siê z ró¿nych dyscyplin [Haas 1992, s. 1–35]. Aby osi¹gn¹æ wspólny cel, eksperci skupiaj¹ swe dzia³ania na tworzeniu i upowszechnianiu nowej wiedzy naukowej.

Wykorzystanie charakterystyk spo³ecznoœci pozwala na dialektyczne pogo- dzenie ze sob¹ ekonomicznej i spo³ecznej perspektywy postrzegania klastra.

Istot¹ klastra staje siê jednoczesne utrzymywanie w ryzach kosztów transakcji oraz upowszechnianie i tworzenie wiedzy. Obrazem klastra w takiej spo³eczno- -ekonomicznej perspektywie jest hybrydowa triada organizacyjna, bêd¹ca rów- norzêdn¹ kombinacj¹ rynku, organizacji hierarchicznej i spo³ecznoœci. W konse- kwencji dzia³ania klastra oceniane s¹ jednoczeœnie za pomoc¹ trzech równo- uprawnionych kryteriów: wydajnoœci, poczucia fair play oraz innowacyjnoœci (iteratywnej – odnosz¹cej siê do ulepszania, oraz radykalnej – rozumianej jako faktyczne nowatorstwo).

Poczucie fair play odpowiada poczuciu prowadzenia uczciwej wspó³pracy.

Przedsiêbiorstwa klastra uznaj¹ wspó³pracê za uczciw¹, jeœli gwarantuje im ona sprawiedliwy podzia³ korzyœci. Sprawiedliwy podzia³ korzyœci nie oznacza jednak równoœci korzyœci odnoszonych w ka¿dym momencie wspó³dzia³ania, lecz odnosi siê do pozostawania w przekonaniu o tym, ¿e wraz z up³ywem czasu taka równoœæ jest mo¿liwa do osi¹gniêcia. Im wy¿szy poziom zaufania, tym wy¿sze poczucie fair play.

Jedynie efekt dzia³añ klastra mierzony kryterium wydajnoœci daje siê ustaliæ a priori. Pozosta³e dwa kryteria oceny s¹ kolektywnie konstruowane i modyfiko- wane przez podmioty klastra wraz z up³ywem czasu. Analiza obrazu klastra wymaga zatem zastosowania podejœcia dynamicznego obejmuj¹cego zmiany zachodz¹ce wraz z up³ywem czasu. Szczególn¹ rolê w takim spo³eczno-ekonomicznym mechanizmie rozwoju klastra odgrywaj¹ instytucje edukacyjne powo-

³ane do ¿ycia przez jego spo³ecznoœæ. Instytucje edukacyjne mog¹ rozwój klastra przyspieszaæ, ale te¿ mog¹ go opóŸniaæ, a nawet doprowadziæ do rozpadu klastra.

(5)

Proces rozwoju klastra – przedstawiony schematycznie na rysunku 1 – mo¿na zobrazowaæ jako powtarzaj¹c¹ siê sekwencjê czterech zachodz¹cych na siebie i kumulatywnych faz: emergencji to¿samoœci, umacniania domeny, systematyzacji domen, oraz projektowania to¿samoœci [Góra 2008, s. 105–127. Kolejne sekwencje po³¹czone s¹ za poœrednictwem pi¹tej fazy rozwoju polegaj¹cej na ocenie wydajnoœci, poczucia fair play oraz innowacyjnoœci. Ka¿dej z piêciu faz rozwoju odpowiada okreœlona forma organizacyjna powsta³a w wyniku dialek- tycznego œcierania siê dwu przeciwstawnych procesów. Podmioty utrzymuj¹ sta- tus quo ka¿dej z kolejnych form organizacyjnych tak d³ugo, jak – w sposób inten- cjonalny lub spontaniczny – s¹ w stanie utrzymaæ przeciwstawne procesy w dynamicznej równowadze. Zaburzenie dynamicznej równowagi miêdzy prze- ciwstawnymi si³ami powoduje przejœcie formy organizacyjnej odpowiadaj¹cej danej fazie rozwoju w zmodyfikowan¹ formê organizacyjn¹ wspieraj¹c¹ kolejn¹ fazê rozwoju.

Przy wysokim poziomie oportunizmu i niskim poziomie zró¿nicowania tech- nologicznego podmiotów, poszczególne fazy bêd¹ nastêpowaæ kolejno zgodnie ze wskazówkami zegara (tj. emergencja to¿samoœci, umacnianie domeny itd.).

Bêdzie to tzw. pragmatyczny kierunek rozwoju klastra stymulowany bezpoœred- nio lub poœrednio (tj. za poœrednictwem instytucji administracyjnych) przez sferê praktyki. W przeciwnej sytuacji fazy rozwoju bêd¹ zmieniaæ siê w kolejnoœci przeciwnej do wskazówek zegara. Taka sytuacja obrazuje tzw. naukowy rozwój klastra, stymulowany bezpoœrednio lub poœrednio przez œwiat nauki. Zmiana kierunku faz rozwoju klastra mo¿e zachodziæ wielokrotnie przy przejœciu z jednej sekwencji w drug¹ w trakcie ¿ycia klastra. Szczególn¹ rolê w spo³eczno-ekonomicznym mechanizmie rozwoju klastra odgrywaj¹ instytucje edukacyjne oraz tworz¹cy je eksperci. Objaœnienie tej roli wymaga przeanalizowania kolejnych faz rozwoju klastra.

W fazie emergencji to¿samoœci obrazem klastra jest forma organizacyjna ulokowana na kontinuum ³¹cz¹cym spo³ecznoœæ pragmatyczn¹ i epistemiczn¹.

Proces partycypacji opisuje doœwiadczanie przez ludzi przynale¿noœci do okre- œlonej grupy przez aktywne uczestniczenie w jej wspólnych przedsiêwziêciach.

Proces reifikacji opisuje uprzedmiotawianie wspólnego doœwiadczenia przez wytwarzanie artefaktów, takich jak na przyk³ad: wspólne narzêdzia, procedury czy jêzyk. W wyniku interakcji procesów partycypacji i reifikacji w spo³ecznoœci klastra wy³ania siê poczucie to¿samoœci, które okreœla jego granice terytorialne i tematyczne.

W fazie umacniania domeny obrazem klastra jest forma organizacyjna znana jako „rynek zanurzony w spo³ecznoœci” [Ouchi 1984]. W tej fazie przedsiêbior- stwa i instytucje umacniaj¹ domenê tematyczn¹ klastra. Podmioty utrzymuj¹ sta- tus quo tej formy organizacyjnej, staraj¹c siê zapewniæ równowagê miêdzy inten- sywnoœci¹ przeciwstawnych procesów: handlowej i niehandlowej wymiany.

(6)

Transakcje handlowe koordynowane s¹ przez mechanizm cenowy i obejmuj¹ wymiany tych artefaktów wytwarzanych przez spo³ecznoœæ, których koszty produkcji daje siê oszacowaæ, tj., dóbr standardowych oraz wiedzy praktycznej powsta³ej w bezpoœrednim zwi¹zku z tymi dobrami. Rywalizacja dostarcza przedsiêbiorstwom bodŸców do udoskonalania produkowanych dóbr. Potrzeba udoskonalania prowadzi do zapotrzebowania na tak¹ wiedzê, która umo¿liwia innowacyjnoœæ iteratywn¹ w rynkowo po¿¹danym czasie. Instytucje edukacyjne tworz¹ tak¹ wiedzê oraz kszta³c¹ kadry „na zamówienie” przedsiêbiorstw, osi¹gaj¹c w ten sposób cele praktyczne w ramach okreœlonej domeny tematycz- nej klastra.

Instytucje edukacyjne nie s¹ w stanie zaproponowaæ ceny wiedzy naukowej, gdy¿ nie potrafi¹ oszacowaæ kosztów jej powstawania. Przedsiêbiorstwa nie s¹ w stanie zaproponowaæ ceny za now¹ wiedzê naukow¹, gdy¿ jej wartoœæ mog¹ poznaæ jedynie po jej wykorzystaniu, a nie przed jej wykorzystaniu dla celów praktycznych. Dlatego tworzona przez instytucje edukacyjne wiedza naukowa jest upowszechniana w klastrze bezp³atnie w procesie wymian niehandlowych miêdzy podmiotami, koordynowanych przez mechanizm zaufania. Intensywnoœæ wymian niehandlowych wzrasta wraz z poziomem wzajemnego zaufania miêdzy podmiotami klastra.

W fazie systematyzacji domeny obrazem klastra jest forma organizacyjna odpowiadaj¹ca hierarchii rynków, z których tylko czêœæ lokalizuje siê w grani- cach klastra, a czêœæ jest „zanurzona” w spo³ecznoœciach o innych domenach tematycznych. Podmioty klastra zachowuj¹ status quo tej formy organizacyjnej tak d³ugo, jak d³ugo udaje siê im utrzymaæ równowagê miêdzy intensywnoœci¹ procesów strukturyzacji i tworzenia kodu. Proces strukturyzacji prowadzi do powstania „hierarchii przedsiêbiorstw zanurzonej w spo³ecznoœci” [Ring i Van de Ven 2006]. Transakcje rynkowe zastêpowane s¹ d³ugofalowymi kontraktami han- dlowymi zawieranymi miêdzy dostawcami i klientami zarówno z klastra, jak i spoza klastra.

Integracji przedsiêbiorstw towarzyszy powstawanie sieci instytucji edukacyjnych. Sieæ wspó³pracy instytucji edukacyjnych mo¿e przyjmowaæ ró¿ne postaci.

Pocz¹wszy od sieci odpowiadaj¹cej klasycznej hierarchii organizacyjnej – na przyk³ad, wielowydzia³owej uczelni przez sieæ multilateraln¹, na przyk³ad, sieæ uczelni czy instytutów B+R, blisk¹ klasycznej hierarchii przez usankcjonowanie jednej instytucji lub kilku jako koordynatora wspólnych dzia³añ, a¿ po sieæ bilate- raln¹ tworzon¹ w przypadkach wyraŸnej komplementarnoœci zadañ podejmowa- nych przez instytucje edukacyjne, w której ¿adna z nich nie odgrywa dominuj¹cej roli.

Sieæ instytucji edukacyjnych ma na celu wspieranie procesu tworzenia wspól- nego kodu (tj. jêzyka, regu³, procedur itp.). Wypracowanie kodu nastêpuje w efekcie podjêcia w ramach sieci wspó³pracy interdyscyplinarnej i/lub interkul-

(7)

turowej. Jeœli instytucje edukacyjne nale¿¹ do skrajnie odmiennych domen dyscyplin i/lub kultur, to mo¿e zdarzyæ siê tak, ¿e porozumienie siê miêdzy nimi bêdzie niemo¿liwe. Brak wspólnego kodu wypracowanego przez instytucje edukacyjne oznacza brak niehandlowych przep³ywów wiedzy miêdzy zintegrowanymi wertykalnie przedsiêbiorstwami i wtedy ich innowacyjnoœæ jest niska lub

¿adna. Przedsiêbiorstwa mog¹ zdecydowaæ siê na zmianê lokalizacji i integracjê z takimi przedsiêbiorstwami spoza klastra, z którymi bêd¹ mog³y wspólnie korzy- staæ z zasobów wiedzy tworzonej i dystrybuowanej przez instytucje edukacyjne.

W fazie projektowania to¿samoœci klastra jego obrazem jest forma organi- zacyjna odpowiadaj¹ca hierarchii rynków „zanurzonej” w spo³ecznoœci, bêd¹cej kombinacj¹ spo³ecznoœci epistemicznej i pragmatycznej. Wszystkie rynki „zanu- rzone” s¹ w tej samej spo³ecznoœci epistemicznej, ale tylko czêœæ z nich jest osadzona w spo³ecznoœci klastra, a czêœæ w spo³ecznoœciach pragmatycznych o innych domenach. Eksperci reprezentuj¹cy instytucje edukacyjne w sieci wspó³pracuj¹ ze sob¹, aby tworzyæ i upowszechniaæ miêdzy zintegrowanymi

Spo³ecznoœæ pragmatyczna

Rynek

Spo³ecznoœæ epistemiczna

Organizacja hierarchiczna wydajnoœæ

fair play innowacyjnoœæ

radykalna

innowacyjnoœæ interaktywna przedsiêbiorstwa –

instytucje edukacyjne hierarchia rynków – sieæ

instytucji edukacyjnych

praktycy – eksperci

Rysunek 1. Spo³eczno-ekonomiczny mechanizm rozwoju klastra

ród³o: opracowanie w³asne

(8)

wertykalnie przedsiêbiorstwami now¹ wiedzê naukow¹. Dokonywany przez nich œwiadomie wybór tematyki badañ wp³ywa na zakres zró¿nicowania technolo- gicznego zintegrowanych przedsiêbiorstw.

Gra o wp³ywy prowadzi do wy³onienia siê pewnego autorytetu epistemicznego, który zaczyna odgrywaæ rolê lidera w spo³ecznoœci ekspertów. Ekspert (lub zespó³ ekspertów) uznany przez pozosta³ych za autorytet wyznacza regu³y uczestnictwa w spo³ecznoœci ekspertów, a przez to i regu³y uczestnictwa instytucji edukacyjnych w sieci. Nasilenie wspó³pracy prowadzi do powstawania i zacieœniania relacji inter- personalnych miêdzy ekspertami, intensyfikuj¹c z kolei grê o wp³ywy. Wraz z up³ywem czasu eksperci zaczynaj¹ polegaæ bardziej na relacjach interpersonal- nych ni¿ na relacjach s³u¿bowych. Gra o wp³ywy zaczyna ustanawiaæ ju¿ nie tylko regu³y uczestnictwa w sieci, ale powoduje mieszanie siê tych regu³ z regu³ami usta- nawianymi spontanicznie w wyniku procesu partycypacji.

Wkroczenie klastra powtórnie w fazê emergencji to¿samoœci odbywa siê za poœrednictwem fazy oceny dzia³añ za pomoc¹ kryterium wydajnoœci, poczucia fair play oraz innowacyjnoœci iteratywnej i radykalnej. W tej fazie forma organi- zacyjna klastra postrzegana jest jako ca³oœæ, a jej status quo utrzymywane jest przez dynamiczne równowa¿enie siê wartoœci przeciwstawnych kryteriów.

W stanie idealnej równowagi wszystkie kryteria lokuj¹ siê na najwy¿szych mo¿liwych poziomach. Poniewa¿ kryteria oceny – oprócz wydajnoœci – s¹ konstruowane spo³ecznie, szansa na osi¹gniêcie przez klaster finalnej fazy rozwoju jest prawie ¿adna.

2. Potencja³ wspó³pracy uczelni i przedsiêbiorstw w œwietle badañ bezpoœrednich

Omówiony tutaj model teoretyczny klastra ukazuje rolê oœrodków naukowo- -badawczych, w tym te¿ uczelni, w tzw. organizacjach sieciowych. Odnosz¹c te rozwa¿ania do praktyki, podjêto próbê empirycznej oceny potencja³u wspó³pracy uczelni z podmiotami otoczenia biznesowego, uznaj¹c, ¿e wa¿nym obszarem badañ staje siê wspó³praca oraz transfer wiedzy wytwarzanej przez oœrodki aka- demickie (szko³y wy¿sze) do przedsiêbiorstw oraz generowanie ró¿nego typu innowacji. Przedstawione w artykule wyniki badañ bezpoœrednich nawi¹zuj¹ do problemu wzajemnej wymiany informacji, wiedzy, doœwiadczeñ miêdzy g³ów- nymi podmiotami sfery nauki i edukacji a przedsiêbiorstwami dzia³aj¹cymi na Dolnym Œl¹sku, czyli regionie, który – w za³o¿eniach strategicznych – d¹¿y do modelu regionu opartego na wiedzy i innowacjach. W œwietle raportu „Dolny Œl¹sk regionem wiedzy i innowacji” region plasuje siê na pi¹tym miejscu w kraju pod wzglêdem liczebnoœci kadry akademickiej (8781) oraz liczby studentów (169 140) i absolwentów (33 060), a na czwartym miejscu je¿eli chodzi o liczbê

(9)

szkó³ wy¿szych maj¹cych siedzibê w regionie (jest ich obecnie 36). Na Dolnym Œl¹sku prowadz¹ dzia³alnoœæ jednostki badawczo-rozwojowe (11) oraz centra badawczo-rozwojowe du¿ych koncernów. Pod wzglêdem liczby zatrudnionych w sektorze B+R województwo dolnoœl¹skie zajmuje pi¹te miejsce w kraju, zatrudniaj¹c ³¹cznie blisko 9 tys. osób².

W badaniach empirycznych podjêto próbê oceny praktycznych form i efektów wspó³pracy uczelni, jako instytucji edukacyjno-badawczych, z podmiotami ich otoczenia biznesowego, jakimi s¹ przedsiêbiorstwa. Szczególn¹ uwagê skoncentrowano na regionie Dolnego Œl¹ska bêd¹cego potencjalnym obszarem powstania klastra badawczo-edukacyjnego. Dowodz¹ tego wysi³ki wielu œrodowisk zwi¹za- ne chocia¿by z rozwojem parków technologiczno-naukowych w tym regionie czy koncepcja lokalizacji EIT+ we Wroc³awiu (tj. Europejskiego Instytutu Technolo- gicznego).

Badania, o których mowa, przeprowadzono, w okresie od listopada 2008 do lutego 2009. G³ówne rezultaty badañ empirycznych i ich praktyczne aspekty opracowano na podstawie szeroko zakrojonych badañ ankietowych, które objê³y:

– Badania bezpoœrednie w grupie przedsiêbiorstw tworz¹cych otoczenie bizne- sowe uczelni zlokalizowanych w regionie Dolnego Œl¹ska. Celem badañ by³a ocena zakresu i form wspó³pracy przedsiêbiorstw i uczelni. Za pomoc¹ ankiety internetowej zebrano opinie 129 mened¿erów reprezentuj¹cych pod- mioty gospodarcze zró¿nicowane pod wzglêdem wielkoœci zatrudnienia, bra- n¿y i zasiêgu geograficznego dzia³alnoœci.

– Badania bezpoœrednie w grupie pracowników naukowo-dydaktycznych szkó³ wy¿szych. Celem badañ by³a diagnoza po¿¹danych zmian w zakresie wspó³pracy uczelni i jej pracowników z otoczeniem biznesowym. Badania zo- sta³y przeprowadzone, w grupie 53 celowo dobranych reprezentantów uczelni o profilu technicznym, ekonomicznym i ogólnym uniwersyteckim, z wykorzystaniem ankiety internetowej.

Rezultatem badañ bezpoœrednich w tej grupie respondentów s¹ nastêpuj¹ce ustalenia:

– zainteresowanie wspó³prac¹ z uczelni¹ ze strony biznesu jest wiêksze w miarê wzrostu wielkoœci firmy (zatrudnienia), skali dzia³ania (krajowe i miêdzynaro- dowe); g³ównie wykazywane jest przez firmy reprezentuj¹ce sektor produkcji;

– dotychczasowe inicjatywy wspó³pracy w wiêkszym stopniu inicjowane s¹ przez przedstawicieli biznesu ni¿ uczelni (66%);

– przedsiêbiorstwa w niewielkim stopniu korzystaj¹ z potencja³u wiedzy pra- cowników nauki, gdy¿ 56% badanych mened¿erów nie zleca³o ¿adnych badañ uczelniom, natomiast 40% firm rzadko korzysta³o z us³ug doradczych indywi- dualnych pracowników naukowych;

2Raport Dolny Œl¹sk regionem wiedzy i innowacji, Ernst & Young, Wroc³aw 2008, s. 3–4

(10)

– najczêœciej wskazywane przez mened¿erów formy wspó³pracy biznesu z uczelniami dotycz¹: przyjmowania studentów na praktyki (42% badanych) oraz udzia³u – zw³aszcza firm ma³ych – w szkoleniach otwartych (30%);

– g³ówne bariery wspó³pracy wi¹¿¹ siê z: brakiem informacji o mo¿liwoœciach takiej wspó³pracy oraz zbyt teoretycznym podejœciem pracowników uczelni do problemów praktyki gospodarczej;

– buduj¹ce jest, ¿e 59% badanych mened¿erów deklaruje zamiar podjêcia w przysz³oœci wspó³pracy z uczelniami, a s³u¿¹ temu g³ównie kontakty w ramach stowarzyszeñ i zwi¹zków oraz bezpoœrednie spotkania (równie¿

konferencyjne).

Efekty wspó³pracy danej firmy z uczelni¹ mog¹ byæ ró¿nie formu³owane, w zale¿noœci od oczekiwañ uczestników. Respondenci reprezentuj¹cy œrodowi- sko biznesu wskazali, jakich korzyœci powinien im w przysz³oœci dostarczyæ transfer wiedzy z nauki do przedsiêbiorstw. Hierarchia takich oczekiwanych korzyœci zawarta jest w tabeli 1.

Tabela 1. Korzyœci powstaj¹ce ze wspó³pracy pomiêdzy œrodowiskiem biznesu i nauki (opinie mened¿erów)

Warianty odpowiedzi Ogó³em Wartoœæ %

n = 351* n = 100

Dostêp do nowoczesnej wiedzy 58 16,5

Wzrost presti¿u firmy 55 15,7

Wzrost konkurencyjnoœci firmy 50 14,3

Wdro¿enie innowacji technologicznych 46 13,1

Lepsza oferta rynkowa (lepsze produkty, us³ugi) 41 11,7 Rozwi¹zanie problemów mened¿erskich (organizacja,

zarz¹dzanie, finanse, marketing) 38 10,8

Zdobycie nowych klientów i/lub rynków; wzrost sprzeda¿y 32 9,1

Poprawa wydajnoœci, redukcja kosztów 27 7,7

Inne odpowiedzi 4 1,1

*Liczba wskazañ ogó³em, przy czym mo¿na by³o wskazaæ max 3 warianty.

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ ankietowych.

Analizuj¹c odpowiedzi z uwzglêdnieniem profili respondentów, warto pod- kreœliæ, ¿e najczêœciej wymieniana korzyœæ to dostêp do nowoczesnej wiedzy, szczególnie wa¿ny dla firm wiêkszych (powy¿ej 250 osób), o krajowym lub miê- dzynarodowym zasiêgu dzia³ania. Na wzrost presti¿u wskazuj¹ relatywnie czêsto lokalne firmy us³ugowe, natomiast wdro¿enie nowych technologii to korzyœci dostrzegane zw³aszcza przez przedsiêbiorstwa produkcyjne o lokalnym zasiêgu

(11)

dzia³ania i liczbie zatrudnionych do 250 osób. Wzrost konkurencyjnoœci intere- suje zw³aszcza firmy handlowe o du¿ym zasiêgu dzia³ania (miêdzynarodowe).

Badani mened¿erowie wypowiedzieli siê równie¿ co do przysz³oœci wzajemnych kontaktów i transferu wiedzy do praktyki. Blisko 60% badanych mened¿e- rów podkreœla, ¿e w przysz³oœci chcia³oby kontynuowaæ (lub rozpocz¹æ) wspó³pracê z uczelniami, przy czym 45% dostrzega koniecznoœæ takiego wspó³dzia³ania w wybranych bran¿ach gospodarki, zorientowanych na rozwój i wdro¿enia innowacji. Ponad 1/3 firm przyznaje, ¿e kontakty z uczelniami powinny zostaæ wzmocnione (zob. tab. 2).

Jak¹ postawê prezentuje œrodowisko uczelni wobec wyzwañ? W dalszej czê- œci artyku³u omówimy punkt widzenia prezentowany przez drug¹ grupê respon- dentów, czyli pracowników naukowo-dydaktycznych szkó³ wy¿szych. Badania bezpoœrednie – z wykorzystaniem ankiety internetowej – zosta³y zrealizowane w grupie celowo dobranych 53 przedstawicieli uczelni zarówno o profilu tech- nicznym, ekonomicznym, jak i ogólnym uniwersyteckim. Celem badañ by³a diagnoza zaanga¿owania oraz ocena mo¿liwoœci wspó³pracy uczelni i jej pracowni- ków z otoczeniem biznesowym.

Tabela 2. Wspó³praca firm ze œrodowiskiem uczelni i naukowców w perspektywie przysz³oœci (5 lat)

n = 52 n = 100

Nast¹pi wyraŸny postêp w tych kontaktach 12 23,0

Jedynie w niektórych bran¿ach gospodarki nast¹pi rozwój wzajemnej wspó³pracy

33 63,5

Nie dostrzegam przes³anek do zmiany obecnej sytuacji 5 9,6

Analiza opinii pracowników reprezentuj¹cych œrodowisko uczelni wskazuje czynniki skutecznej wspó³pracy miêdzy obydwoma œrodowiskami. W szczegól- noœci, w œwietle opinii naukowców:

– najwy¿sz¹ skutecznoœæ zapewniaj¹ bezpoœrednie kontakty naukowców i prak- tyków (64% wskazañ);

– wysoko oceniana jest skutecznoœæ wspó³pracy w ramach organizacji, jakimi s¹ parki biznesu (przemys³owe, technologiczne);

– przep³yw kadr miêdzy biznesem a uczelni¹ to bezpoœredni sposób wymiany wiedzy i nawi¹zywania trwa³ej wspó³pracy, który eksperci z uczelni technicz- nych oceniaj¹ dzisiaj jako bardzo skuteczny (41% wskazañ tej grupy), nato-

(12)

miast z uczelni ekonomicznych – jako œrednio skuteczny (39% wskazañ tej grupy);

– wielu ekspertów jest zdania, ¿e wyodrêbniona w strukturze szko³y wy¿szej komórka ds. wspó³pracy z przedsiêbiorstwami mo¿e okazaæ siê bardzo skuteczna (29% wskazañ) lub œrednio skuteczna (31%)³.

Respondenci wskazali na oczekiwane korzyœci wynikaj¹ce dla uczelni i jej pracowników z rozwoju wspó³pracy z tzw. praktyk¹ (zob. tab. 3)

Otó¿ wyniki badañ pozwoli³y na wskazanie wi¹zki korzyœci dla uczelni, takich jak: wymiana doœwiadczeñ, wsparcie finansowe dla pracowników uczelni, wzrost wiedzy i upowszechnienie osi¹gniêæ œrodowiska naukowego oraz towa- rzysz¹cy temu wzrost presti¿u uczelni. Zwraca uwagê niska relatywnie pozycja komercjalizacji osi¹gniêæ badawczych. Potwierdza to szersze zjawisko wystê- puj¹ce od d³u¿szego czasu w Polsce, wskazuj¹ce na spadek sprzeda¿y „produk- tów naukowych”. W latach 1995–2007 udzia³ przychodów z dzia³alnoœci naukowo-badawczej uniwersytetów zdecydowanie mala³, spad³ z poziomu 16,7% do 12,3% [Szko³y 2008, s. 252]. Ten fakt przemawia zdecydowanie na niekorzyœæ polskiego szkolnictwa wy¿szego w porównaniu z innymi krajami UE, zw³aszcza Wielk¹ Brytani¹.

Tabela 3. Korzyœci wynikaj¹ce ze wspó³pracy pomiêdzy œrodowiskiem nauki i biz- nesu

n = 210* n = 100

Mo¿liwoœæ wymiany doœwiadczeñ 42 20,0

Korzyœci finansowe dla pracowników/uczelni 41 19,5

Wzrost wiedzy 36 17,1

Upowszechnianie osi¹gniêæ naukowych oœrodka akademickiego

35 16,7

Wzrost presti¿u uczelni 31 14,8

Komercjalizacja badañ 23 11,0

*Liczba wskazañ ogó³em, przy czym mo¿na by³o wskazaæ maksymalnie 3 warianty.

Dokonuj¹c syntezy pogl¹dów ekspertów uczelnianych co do kierunków dalszej wspó³pracy nauki z biznesem, mo¿na zauwa¿yæ wiêksz¹ „otwartoœæ i chêæ wspó³dzia³ania” naukowców reprezentuj¹cych uczelnie techniczne, którzy pod- kreœlaj¹, ¿e w ci¹gu piêciu lat nast¹pi intensywny rozwój takiej wspó³pracy,

3Wyniki badañ zaprezentowano w artykule: [Pluta-Olearnik, 2009, s. 26–31].

(13)

g³ównie w wyniku wzrostu wiedzy i zapotrzebowania na innowacje w gospodarce, zw³aszcza technologiczne. Takie podejœcie odpowiada oczekiwaniom œro- dowiska biznesu, które w œwietle uzyskanych wyników badañ (zob. tab. 2) rów- nie¿ oczekuje wzmocnienia przysz³ych kontaktów i wzrostu wymiany wiedzy i doœwiadczeñ, które ostatecznie powinny przynieœæ rezultaty ekonomiczne obydwu stronom.

Uwagi koñcowe

W pracy podjêto próbê zidentyfikowania i oceny sposobów wspó³pracy instytucji edukacyjnych z przedsiêbiorstwami w perspektywie teoretycznej i empirycznej, skupiaj¹c siê szczególnie na poziomie regionalnym. Wynikiem badañ teoretycznych jest zaproponowanie heurystycznego modelu opisuj¹cego spo³eczno-ekonomiczny mechanizm rozwoju klastra. Model ten mo¿e byæ wykorzystany jako narzêdzie pomocne do diagnozowania i projektowania na poziomie regionu takich trwa³ych relacji miêdzy instytucjami edukacyjnymi i przedsiêbiorstwami, które zapewniaj¹ jednoczeœnie po¿¹dany poziom efektywnoœci i innowacyjnoœci przedsiêbiorstw.

Ukazuj¹c równorzêdn¹ rolê odgrywan¹ w rozwoju klastra przez dialektycznie przeciwstawne procesy: mikro – mezo, handlowe – niehandlowe, sformalizowane – niesformalizowane oraz sporadyczne – d³ugofalowe, zaproponowany model zmienia paradygmat myœlenia o rozwoju relacji instytucji edukacyjnych z przedsiêbiorstwami. Brak mo¿liwoœci klasycznie rozumianego programowania relacji instytucji edukacyjnych i przedsiêbiorstw niesie konsekwencje dla mene- d¿erów podejmuj¹cych próby ich projektowania. Szczególnego znaczenia w tym aspekcie nabieraj¹ takie czynniki, jak modele mentalne, poziom zaufania czy pre- ferencje regionalnych spo³ecznoœci.

Konkluzje p³yn¹ce z badañ teoretycznych znalaz³y swe potwierdzenie w wy- nikach badañ bezpoœrednich przeprowadzonych w regionie Dolnego Œl¹ska.

Pomimo dosyæ wysokiego poziomu œwiadomoœci co do potencjalnych korzyœci p³yn¹cych dla instytucji edukacyjnych i przedsiêbiorstw z ich d³ugofalowego wspó³dzia³ania, prezentowanego zarówno przez mened¿erów, jak i przedstawicieli œwiata nauki, intensywnoœæ tego typu relacji okazuje siê w chwili obecnej znacz¹co ni¿sza od teoretycznie mo¿liwej. Zwraca uwagê relatywnie niska komercjalizacja osi¹gniêæ badawczych. Jednoczeœnie zauwa¿alny jest wzrost otwartoœci i chêci wspó³dzia³ania w zakresie wymiany wiedzy i doœwiadczeñ u naukowców reprezentuj¹cych uczelnie techniczne oraz przedstawicieli œwiata biznesu.

Wstêpne zestawienie wyników badañ empirycznych z modelem teoretycznym pozwala zauwa¿yæ, ¿e realnych korzyœci p³yn¹cych dla instytucji edukacyjnych

(14)

i przedsiêbiorstw na Dolnym Œl¹sku z ich wzajemnej wspó³pracy mo¿na spodzie- waæ siê dopiero wtedy, gdy rozwój tych relacji bêdzie nie tylko podstaw¹ tworzenia regionalnej strategii rozwoju innowacyjnoœci (faza systematyzacji), ale zosta- nie ujêty jednoczeœnie w strategii rozwoju spo³ecznego (faza emergencji), strategii rozwoju regionalnego rynku (faza umacniania domeny) i strategii rozwoju nauki (faza projektowania to¿samoœci).

Bibliografia

Adler, E., Haas, P.M. (1992), Conclusion: epistemic communities, world order, and the creation of a reflective research program, International Organization, vol. 46, nr 1.

Adler, P. (2001), Market, hierarchy, and trust: The knowledge economy and the future of capitalism, Organization Science, vol. 12, nr 2.

Brennan, L. (2003), The view from the ivory tower: what do university alliances offer technology firms?, Academy of Management Executive, vol. 17, nr 1.

Casson, M. (1997), Information and organization: A new perspective on the theory of the firm, Oxford University Press, Oxford.

Cohendet, P., Llerena, P. (2003), Routines and communities in the theory of the firm, Industrial and Corporate Change, vol. 12, nr 3.

Dolny Œl¹sk regionem wiedzy i innowacji (2008), Ernst & Young, Wroc³aw.

Dooly, L., Kirk, D. (2007), University-industry collaboration. Grafting an entrepreneu- rial paradigm onto academic structures, European Journal of Innovation Manage- ment, vol. 10, nr 3.

Dyer, J.H., Chu W. (2003), The role of trustworthiness in reducing transaction costs and improving performance: Empirical evidence from the United States, Japan, and Korea, Organization Science, vol. 14, nr 1.

Elmuti, D., Abebe, M., Nicolosi, M. (2005), An overview of strategic alliances between universities and corporations, The Journal of Workplace Learning, vol. 12, nr 1/2.

Etzkowitz, H., Leydesdorff, L. (2000), The dynamics of innovation: from National Sys- tems and ‘‘Mode 2’’ to a Triple Helix of university-industry-government relations, Research Policy, vol. 29.

Etzkowitz, H. (2003), Research groups as ‘quasi-firms’: the invention of the entrepreneu- rial university, Research Policy, vol. 32.

Etzkowitz, H., Webster, A., Gebjardt C., Cantisano, C., Terra, B.R. (2000), The future of the university and the university of the future: evolution of ivory tower to entrepreneu- rial paradigm, Research Policy, vol. 29.

Fontana, R., Geuna, A., Matt, M. (2006), Factors affecting university-industry R&D pro- jects: the importance of searching, screening and signaling, Research Policy, vol. 35.

Góra, J. (2007), Istota klastra – w kierunku hybrydowych form organizacji dzia³añ gospo- darczych, w: M. Pluta-Olearnik, red., Ekonomia i Zarz¹dzanie, ZN, nr 1, Wydawnic- two WSH, Wroc³aw.

(15)

Góra, J. (2008), Dynamika klastra – zarys teorii i metodyka badañ, Wydawnictwo I-BIS, Wroc³aw.

Góra, J. (2008), Spo³eczno-ekonomiczna dialektyka klastra, w: M. Pluta-Olearnik, red., Przedsiêbiorstwo – konkurencja – gospodarka, ZN, nr 2, Wydawnictwo WSH, Wroc³aw2008, s. 87–100.

Góra, J. (2008), Podstawy metodyczne oceny programów i polityki wspierania klastrów, s. 105–127, w: M. Stawicki, W. Pander, red., Metody ewaluacji polityk wspierania klastrów ze œrodków strukturalnych, Prace Naukowe nr 47, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu Szko³y G³ównej Gospodarstwa Wiejskiego, Wydawnictwo AT Group, Warszawa.

Haas P.P. (1992),Introduction: epistemic communities and international policy co-ordi- nation, International Organization, vol. 46, nr 1.

Hennart, J.F. (1993), Explaining the ‘swollen middle’: why most transactions are a mix of market and hierarchy, Organizational Science, vol. 4, nr 4.

Jacob, M., Hellstrom, T., Adler, N., Norrgren, F. (2000), From sponsorship to partnership in academy-industry relations, R&D Management, vol. 30, nr 3.

Kukliñski, A. (2003), Gospodarka oparta na wiedzy – spo³eczeñstwo oparte na wiedzy – trajektoria regionalna, Nauka i Szkolnictwo Wy¿sze, vol. 2, nr 22.

Lave, J., Wenger, E. (1991), Situated learning: Legitimate peripheral participation, Cambridge University Press, Cambridge.

Lesser, E.L., Fontaine, M.A., Slusher, J.A., red. (2000), Knowledge and communities, Heinemann, Butterworth.

Malmberg, A., Maskell, P., Eskelinen, H., Hannibalsson, I., Vatne, E. (1998), Competi- tiveness, localised learning and regional development: Specialisation and prosperity in small open economies, Routlege Publishers, London–New York.

Malmberg, A., Maskell, P. (2002), The elusive concept of localization economies:

towards a knowledge-based theory of spatial clustering, Environment and Planning A, vol. 34, nr 3.

Maskell, P. (2001), Towards a knowledge-based theory of the geographical cluster, Indu- strial and Corporate Change, vol. 10.

Maskell, P. (2001b), Towards a knowledge-based theory of the geographical cluster, Industrial and Corporate Change, vol. 10.

Ouchi, W.G. (1984), The M-form society, Anderson-Wiley, Reading (Mass.).

Pisano, G. (1990), The R&D boundaries of the firm: an empirical analysis, Administra- tive Science Quarterly, vol. 35.

Pluta-Olearnik, M. (2009), Rozwój us³ug szkolnictwa wy¿szego w kontekœcie wspó³pracy uczelni z otoczeniem biznesowym, Handel Wewnêtrzny, nr 1.

Powell, W.W. (1990), Neither market nor hierarchy: Network forms of organization, Research in Organizational Behavior, vol. 12.

Ring, P.S., Van de Ven A.H. (2006), Relying on trust in cooperative inter-organizational relationships, w: R. Bachmann, A. Zaheer, red., Handbook on trust research, Edward Elgar Publishing Ltd., Cheltenham.

Rothwell, R. (1992), Successful industrial innovation: critical factors for the 1990s, R&D Management, vol. 22, nr 3.

(16)

Szko³y wy¿sze i ich finanse w roku 2007, GUS, Warszawa 2008.

Van de Ven A.H., Professional Science for a Professional School: Action Science and Normal Science, s. 393–415, w: M. Beer, N. Nohria N., red., Breaking the Code of Change, Harvard Business School Press, Harvard 2000.

Van Looy, B., Ranga, M., Callaert, J., Debackere, K., Zimmermann E. (2004), Research groups as “quasi-firms’: the invention of the entrepreneurial university, Research Policy, vol. 33.

Wenger, E. (1998), Communities of Practice: Learning, Meaning, and Identity, Cam- bridge University Press, Cambridge.

THE BENEFITS OF BUSINESS – EDUCATION COOPERATION Summary

This paper seeks in theoretical and empirical approaches to advance the discussion of identification and evaluation of academic-industrial relations, with special attention paid to the regional level. Taking an image of cluster in the form of hybrid organizational triad as a vantage point, the authors propose a heuristic tool to diagnose spatially concentrated academic-industrial relations. Based upon the survey carried among representatives of science and industry in the region of Lower Silesia, the paper evaluates their current relations and formulates their mutual expectations as to the scope and results of prospective cooperation.