• Nie Znaleziono Wyników

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry"

Copied!
26
0
0

Pełen tekst

(1)

1

I. Klasyfikacja państw świata 1. Aktualny podział

polityczny świata – charakteryzuje współczesny stan na mapie politycznej świata

– wyjaśnia pojęcia: państwo, suwe- renność, terytoria zależne, terytoria powiernicze ONZ, wody wewnętrzne, morza terytorialne, strefa wyłączności ekonomicznej

– opisuje zróżnicowanie polityczne współ- czesnego świata

– wymienia i wskazuje na mapie teryto- ria zależne

– wymienia niezbędne warunki utwo- rzenia nowego państwa

– wyjaśnia przyczyny utrzymywania się terytoriów zależnych

– analizuje przyczyny zmian na politycz- nej mapie świata po 1989 r., opisuje proces rozpadu i łączenia państw Eu- ropy i innych części świata

– lokalizuje na mapie politycznej pań- stwa, które powstały po 1989 r.

– wyjaśnia zasady funkcjonowania tery- toriów niesamodzielnych

– ocenia współczesny stan polityczny w Europie i na świecie

– prezentuje polityczny podział mórz i oceanów, dokonuje oceny ich wyko- rzystania przez państwa

2. Kryteria podziałów

państw świata – podaje kryteria podziałów państw świata

– wyjaśnia pojęcia PKB i wskaźnik skola- ryzacji

– opisuje i podaje składowe wskaźnika HDI

– wymienia mierniki rozwoju społeczno- -gospodarczego

– grupuje państwa na podstawie wiel- kości HDI

– klasyfikuje kraje świata według kryte- riów politycznych, społecznych, kultu- rowych, ekonomicznych

– porównuje strukturę PKB krajów na różnym poziomie rozwoju gospodar- czego

– analizuje i wyjaśnia przyczyny nierów- ności w rozwoju społeczno-gospodar- czym świata

– wykazuje zróżnicowanie państw świa- ta, posługując się wskaźnikami pozio- mu rozwoju społeczno-gospodarczego – wyjaśnia przyczyny pogłębiania się różnic między najbogatszymi a naj- biedniejszymi państwami świata

3. Charakterystyka krajów o wysokim i średnim poziomie rozwoju gospodar- czego

– przedstawia cechy gospodarki krajów o wysokim i średnim poziomie rozwoju gospodarczego

– wskazuje problemy gospodarcze i spo- łeczne tych krajów

– wskazuje przykłady na mapie państw średnio, wysoko i bardzo wysoko roz- winiętych

– na podstawie danych statystycznych porównuje cechy krajów o bardzo wy- sokim, wysokim i średnim poziomie rozwoju gospodarczego

– porównuje państwa bardzo wysoko i wysoko rozwinięte

– wyjaśnia najważniejsze przyczyny bar- dzo wysokiego i wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego wybranych krajów

– analizuje i ocenia problemy społeczno- -gospodarcze państw o wysokim po- ziomie rozwoju

4. Problemy krajów

słabo rozwiniętych – wymienia cechy krajów średnio i słabo

rozwiniętych – wskazuje problemy gospodarcze i spo- łeczne krajów słabo rozwiniętych – wskazuje przykłady państw słabo roz-

winiętych na mapie

– wyjaśnia przyczyny obecnej sytuacji gospodarczej i społecznej krajów słabo rozwiniętych

– porównuje cechy gospodarki krajów słabo rozwiniętych z cechami gospo- darki krajów wysoko rozwiniętych – porównuje państwa wysoko, średnio

i słabo rozwinięte

– wyjaśnia przyczyny wzrostu dys- proporcji pomiędzy poziomem życia w krajach wysoko i słabo rozwiniętych – ocenia szanse rozwoju wybranych

państw słabo rozwiniętych

– proponuje działania hamujące mecha- nizmy narastania nierówności w roz- woju społeczno-gospodarczym współ- czesnego świata

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2015

(2)

2

II. Procesy demograficzne i zróżnicowanie ludności na świecie 5. Przestrzenne i cza-

sowe zróżnicowanie wskaźnika przyro- stu naturalnego na świecie

– opisuje przestrzenne i czasowe zróż- nicowanie wskaźników urodzeń, zgo- nów, przyrostu naturalnego oraz liczby ludności na świecie

– podaje przykłady zróżnicowania wskaź- ników urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego na świecie w wybranych regionach i krajach

– wyjaśnia przyczyny zmian i przestrzen- nego zróżnicowania wskaźnika przyro- stu naturalnego

– na podstawie danych statystycznych oblicza wskaźnik przyrostu naturalne- – porównuje wielkość współczynnikago przyrostu naturalnego w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodar- czego

– analizuje i interpretuje mapy oraz dane statystyczne prezentujące zmiany i zróżnicowanie przestrzenne wskaźni- ka przyrostu naturalnego na świecie – ocenia dynamikę zmian liczby ludności

w krajach słabo i wysoko rozwiniętych – analizuje przyczyny zróżnicowania współczynnika przyrostu naturalnego w państwach o różnym poziomie roz- woju gospodarczego

6. Etapy rozwoju de- mograficznego na przykładzie wybra- nych państw świata

– opisuje etapy rozwoju demograficzne- go na przykładzie wybranych państw świata

– podaje przykłady krajów, których spo- łeczeństwa znajdują się na określonym etapie rozwoju demograficznego i lo- kalizuje je na mapie

– porównuje cechy demograficzne spo- łeczeństw znajdujących się na różnych etapach rozwoju demograficznego – przedstawia fazy rozwoju demogra-

ficznego

– na podstawie wskaźnika urodzeń i zgo- nów przyporządkowuje społeczeństwa różnych krajów do odpowiedniej fazy rozwoju demograficznego

– wyjaśnia model przejścia demogra- ficznego, analizuje wykres faz rozwoju demograficznego

7, 8. Regiony wzrostu i regresu demogra- ficznego na świecie

– wyjaśnia pojęcia: piramida wieku i płci, współczynnik dzietności, współ- czynniki feminizacji

– wyróżnia regiony wzrostu i regresu de- mograficznego

– wymienia cechy społeczeństwa stare- go i młodego

– podaje przyczyny wzrostu i regresu demograficznego we wskazanych re- gionach

– lokalizuje na mapie przykłady państw, w których występują społeczeństwa młode i starzejące się

– porównuje wielkość współczynnika dzietności społeczeństw młodych i sta- – wskazuje na mapie kraje o dużymrych

współczynniku feminizacji

– formułuje prawidłowości dotyczące regionów wzrostu i regresu demogra- ficznego

– porównuje cechy demograficzne spo- łeczeństwa starego i młodego – podaje przyczyny zróżnicowania liczby

kobiet i mężczyzn

– korzystając z danych statystycznych, oblicza współczynnik feminizacji

– analizuje, interpretuje i rozpoznaje pira- midę wieku i płci społeczeństwa stare- go i młodego

– prognozuje zmiany struktury wieku i tempa przyrostu ludności na podsta- wie piramidy wieku ludności

– uzasadnia tezę, że średnia długość trwania życia jest wskaźnikiem rozwo- ju społeczno-gospodarczego

– wyjaśnia zależność między strukturą lud- ności według wieku a poziomem rozwo- ju społeczno-gospodarczego państwa 9. Konsekwencje wzro-

stu i regresu demo- graficznego w wy- branych państwach

– podaje konsekwencje społeczne i go-

spodarcze eksplozji demograficznej – wskazuje problemy społeczne i gospo- darcze społeczeństw starzejących się – wskazuje na mapie państwa o naj-

większym przyroście naturalnym – charakteryzuje konsekwencje eksplozji

demograficznej

– wyjaśnia konsekwencje eksplozji de- mograficznej lub regresu demograficz- nego w wybranych państwach – podaje przykłady skutecznej, proro-

dzinnej polityki społecznej rządów wy- branych państw

– ocenia konsekwencje eksplozji i re- gresu demograficznego w wybranych państwach

– ocenia konsekwencje eksplozji demo- graficznej w skali lokalnej, regionalnej i globalnej

(3)

3

– ocenia działania rządu chińskiego zmierzające do ograniczenia przyrostu liczby ludności

– ocenia konsekwencje regresu demo- graficznego państw znajdujących się w IV i V fazie rozwoju

10, 11. Przyczyny i konsekwencje migracji ludności

– wyjaśnia pojęcia: „drenaż mózgów”, uchodźstwo, sukcesja migracji, pań- stwo emigracyjne, państwo imigracyj- – podaje kryteria klasyfikacji migracjine

ludności

– wymienia przyczyny migracji – wymienia skutki migracji ludności

– podaje przykłady migracji według ich przyczyn w wybranych krajach – wyjaśnia zjawisko sukcesji migracji – lokalizuje na mapie przykłady państw,

których dotyczy zjawisko sukcesji mi- gracji

– wskazuje na mapie główne kierunki migracji

– interpretuje mapy i dane liczbowe pre- zentujące kierunki i rodzaje migracji na świecie i w wybranych krajach – oblicza saldo migracji i przyrost rzeczy-

wisty, korzystając z danych statystycz- – wyjaśnia przyczyny dodatniego lubnych ujemnego salda migracji wybranych państw

– przedstawia związek pomiędzy potrze- bami człowieka, poziomem ich zaspo- kojenia a natężeniem migracji – podaje konsekwencje migracji (eko-

nomiczne, społeczne i kulturowe) dla wybranych krajów emigracyjnych i imi- gracyjnych

– prognozuje zmiany w kierunkach migracji na świecie

– analizuje przyczyny ruchów migracyjnych we współczesnym świecie, wskazuje na mapie ich kierunki

– formułuje zależność między tempem rozwoju gospodarczego państw a wiel- kością migracji

– ocenia ruchy migracyjne z punktu widze- nia państwa imigracyjnego i emigracyj- – ocenia problem współczesnych uchodź-nego – projektuje działania zmierzające doców zmniejszenia zjawiska uchodźstwa i do pomocy migrantom przymusowym 12. Zróżnicowanie wa-

runków osiedlania się człowieka na Ziemi

– wyjaśnia pojęcia: ekumena, subeku- mena, anekumena, bariera osadnicza – wymienia i charakteryzuje warunki

przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne wpływające na osiedlanie się człowie- ka

– podaje przykłady warunków pozytyw- nie i negatywnie wpływających na osiedlanie się człowieka

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wa- runków osiedlania się człowieka na Ziemi

– formułuje prawidłowości, które wyja- śniają wpływ różnych czynników na osiedlanie się ludności

– ocenia warunki przyrodnicze i społeczno- -ekonomiczne osiedlania się ludności w wybranych regionach świata

13. Cechy rozmiesz- czenia ludności na świecie

– wyjaśnia pojęcie wskaźnik gęstości za- ludnienia

– podaje cechy rozmieszczenia ludności na Ziemi

– wskazuje na mapie obszary koncentra- cji ludności

– wskazuje na mapie obszary słabego zaludnienia

– omawia na przykładach znaczenie głównych czynników wpływających na gęstość zaludnienia

– przedstawia konsekwencje nadmiernej koncentracji ludności

– oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia wybranych obszarów

– wyjaśnia przyczyny różnej koncentracji ludności

– ocenia wartość informacyjną wskaź- nika gęstości zaludnienia oraz map i danych statystycznych prezentujących gęstość zaludnienia na świecie – identyfikuje i wyjaśnia problemy spo-

łeczne, gospodarcze i ekologiczne wy- nikające z wysokiej gęstości zaludnie- nia

(4)

4

14. Zróżnicowanie struktury zatrud- nienia ludności na świecie. Problem bezrobocia

– wyjaśnia pojęcia: wskaźnik aktywności zawodowej, współczynnik bezrobocia – podaje główne cechy struktury zatrud-

nienia ludności na świecie

– charakteryzuje zmiany i wielkość bez- robocia na świecie i w wybranych kra- – podaje skutki bezrobociajach

– wskazuje tendencje zmian w struktu- rze zaludnienia ludności

– opisuje nowy międzynarodowy po- dział pracy (kraje o wysokich i niskich kosztach pracy)

– formułuje prawidłowości określające zróżnicowanie struktury zatrudnienia w wybranych krajach na świecie w za- leżności od poziomu rozwoju kraju – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania

struktury zatrudnienia w wybranych krajach

– na wybranych przykładach ocenia wpływ globalizacji na bezrobocie lud- ności

– ocenia skalę i konsekwencje społeczne zjawiska bezrobocia

15. Etniczna i narodo- wościowa struktu- ra ludności świata

– wyjaśnia pojęcia: rasa, rasizm, Mulat, Metys, Zambo

– charakteryzuje zróżnicowanie narodo- wościowe ludności na świecie

– wykazuje zróżnicowanie narodowo- ściowe i etniczne społeczeństw – podaje cechy zróżnicowania etniczne-

go na przykładzie wybranych krajów – wskazuje na mapie rozmieszczenie

głównych i pośrednich ras ludzkich

– na przykładach wybranych krajów wie- lonarodowych omawia wpływ zróżni- cowania narodowościowego i etniczne- go na funkcjonowanie społeczeństw – na przykładzie wybranych regionów

świata przedstawia znaczenie narodo- wościowego i etnicznego zróżnicowa- nia ludności dla konfliktów zbrojnych

– prezentuje i ocenia problem rasizmu – ocenia skutki zmian w strukturze naro-

dowościowej i etnicznej w wybranych krajach

16. Przyczyny i kon- sekwencje upo- wszechniania się wybranych języ- ków na świecie

– wyjaśnia pojęcia: język, dialekt, gwa- ra, analfabetyzacja

– charakteryzuje zróżnicowanie języko- we społeczeństw

– wyróżnia i podaje przykłady języków oficjalnych ONZ, języków używanych przez największą liczbę ludności, języ- ków sztucznych i wehikularnych

– podaje przykłady zanikania języków – podaje przykłady upowszechniania się

wybranych języków na świecie – prezentuje przykłady języków należą-

cych do indoeuropejskiej rodziny języ- kowej

– wyjaśnia przyczyny zanikania i upo- wszechniania się niektórych języków na świecie

– omawia konsekwencje zanikania i upowszechniania się niektórych języ- ków na świecie

– wskazuje na mapie przykłady państw, w których używa się alfabetu łacińskie- go, greckiego, arabskiego, hebrajskie- go, chińskiego, cyrylicy

– formułuje zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a poziomem analfabetyzacji

– analizuje i interpretuje mapę przed- stawiającą udział analfabetów wśród ludności powyżej 14. roku życia

17. Zróżnicowanie religijne ludności na świecie

– wymienia i charakteryzuje największe religie świata

– podaje główne zasady wiary najwięk- szych religii na świecie

– charakteryzuje zróżnicowanie religijne ludności na świecie, biorąc pod uwagę zasięg występowania, liczbę wyznaw- ców, wiek religii

– wskazuje na mapie rozmieszczenie największych religii świata

– charakteryzuje cechy religii monote- istycznych i politeistycznych

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania reli- gijnego ludności na świecie

– wyjaśnia zmiany liczby wyznawców różnych religii w Europie

– prezentuje różnice i podobieństwa między największymi religiami

– ocenia wpływ religii na życie i gospo- darkę człowieka

– określa wpływ poziomu wiedzy o da- nej religii na stosunek do ich wyznaw- ców oraz poziom tolerancji religijnej

(5)

5

18. Wpływ cech kul- turowych społe- czeństwa na życie społeczne i gospo- darcze

– wyjaśnia pojęcia: kultura, krąg kulturo- wy, macdonaldyzacja, amerykanizacja, system kastowy

– wymienia podstawowe kręgi kulturo- we współczesnego świata

– wskazuje główne cechy kulturowe społeczeństw należących do różnych kręgów kulturowych

– analizuje rozmieszczenie głównych kręgów kulturowych na świecie – charakteryzuje podstawowe cechy kul-

tury islamu, anglo-amerykańskiej i eu- ropejskiej

– wykazuje na przykładach zróżnicowa- nie kulturowe ludności

– omawia wpływ cech kulturowych na życie społeczne i gospodarcze – uzasadnia równorzędność kultur

– uzasadnia tezę, iż warunkiem koniecz- nym oceny innych kultur jest ich po- znanie, postawa dialogu, akceptacji, tolerancji i otwartości

– ocenia rolę zróżnicowania kulturowe- go w procesie przemian cywilizacyj- nych współczesnego świata

III. Współczesne procesy urbanizacyjne 19. Zróżnicowanie pro-

cesów urbanizacyj- nych na świecie

– wyróżnia rodzaje urbanizacji

– wymienia fazy urbanizacji – wymienia przyczyny zróżnicowania procesów urbanizacyjnych na świecie – podaje cechy różniące procesy urbani-

zacyjne na świecie

– porównuje fazy urbanizacji

– wyjaśnia zróżnicowanie przebiegu procesów urbanizacyjnych w różnych regionach świata

– wskazuje na mapie państwa o najwyż- szym i najniższym poziomie urbanizacji na poszczególnych kontynentach

– ocenia skutki różnego przebiegu pro- cesów urbanizacyjnych

– analizuje przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji, wyjaśnia zaob- serwowane dysproporcje

20. Zmiany w struktu- rze funkcjonalno - -przestrzennej miast na świecie

– wyjaśnia pojęcia: funkcje miast, sieć osadnicza, funkcje miastotwórcze – podaje przykłady miast o różnych funk-

cjach

– określa strukturę funkcjonalną różnych miast

– charakteryzuje funkcje wybranych miast, rozróżnia funkcje miastotwór- cze, endogeniczne i egzogeniczne – podaje przyczyny zmiany struktury

funkcjonalno-przestrzennej miast

– wykazuje zmiany funkcji terenów miej- skich wraz z ich rozwojem i poziomem rozwoju kraju

– wskazuje na mapie przykłady miast, które uformowały się dzięki konkret- nym funkcjom miastotwórczym – wyjaśnia przyczyny wielofunkcyjności

współczesnych miast

– ocenia zmiany struktury funkcjonalno- -przestrzennej miast

– formułuje zależność między rozwojem cywilizacyjnym a wzrostem znaczenia miast

– dokonuje waloryzacji zmian struktury przestrzenno-funkcjonalnej różnych miast wraz z rozwojem gospodarczym państw

21. Rozwój najwięk-

szych miast świata – wymienia i charakteryzuje różne typy

miast i zespołów miejskich – lokalizuje na mapie największe miasta świata

– opisuje rozwój ludnościowy i prze- strzenny największych miast świata

– rozróżnia typy miast i zespołów miej- skich na podstawie różnych źródeł – na podstawie materiałów kartograficz-

nych przyporządkowuje wybrane mia- sta do określonego typu

– rozpoznaje na schematach, mapach, rysunkach typy zespołów miejskich, podaje ich przykłady i lokalizuje na mapie

– wyjaśnia zagrożenia dla środowiska przyrodniczego, wynikające z rozwoju miast

– charakteryzuje uwarunkowania histo- ryczne i kulturowe rozwoju miast na różnych kontynentach

(6)

6

22. Zróżnicowanie fi- zjonomiczne miast świata

– przedstawia cechy fizjonomiczne miast typowych dla różnych regionów świa- ta

– charakteryzuje na przykładach zmiany w fizjonomii wybranych miast świata – charakteryzuje typy fizjonomiczne

miast europejskich, amerykańskich, australijskich, arabskich, wschodnio- azjatyckich

– na podstawie ilustracji, opisu, map satelitarnych porównuje miasta pod względem cech fizjonomicznych – porównuje układy przestrzenne miast

europejskich, amerykańskich, australij- skich, arabskich, wschodnioazjatyckich – na podstawie fotografii, opisu, planu

rozpoznaje typy fizjonomiczne miast

– ocenia zmiany struktury przestrzennej miast wraz z rozwojem gospodarczym państw

– ocenia przemiany fizjonomiczne miast na świecie oraz miast(a) w regionie, w którym mieszka

23. Zróżnicowanie poziomu życia lud- ności miejskiej

– wymienia podstawowe wskaźniki (kry- teria oceny) poziomu życia ludności miejskiej

– podaje przykłady zróżnicowania po- ziomu życia w wybranych miastach na świecie

– na przykładzie wybranych miast oma- wia zróżnicowanie poziomu życia ich mieszkańców (slumsy, dzielnice nędzy) w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

– na przykładzie wybranych miast wyja- śnia przyczyny zróżnicowania poziomu i kosztów życia

– porównuje rozmieszczenie w miastach grup społecznych w państwach wyso- ko rozwiniętych i rozwijających się

– ocenia skutki zróżnicowania poziomu życia w miastach różnych typów i wiel- kości

– ocenia warunki życia w miastach – podaje przykłady działań zmierza-

jących do poprawy standardu życia w miastach

IV. Działalność gospodarcza człowieka 24. Czynniki przyrod-

nicze rozwoju rol- nictwa

– wymienia czynniki przyrodnicze roz- woju rolnictwa

– charakteryzuje warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa w wybranych regio- nach świata

– charakteryzuje zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na świecie – opisuje najważniejsze funkcje rolnictwa

– wykazuje zróżnicowanie warunków przyrodniczych rozwoju rolnictwa na świecie

– wykazuje związki pomiędzy warun- kami przyrodniczymi a użytkowaniem ziemi, kosztami i poziomem produkcji rolnej

– wskazuje na mapie obszary o najkorzyst- niejszych warunkach rozwoju rolnictwa na poszczególnych kontynentach

– analizuje i ocenia wpływ elementów środowiska przyrodniczego na rozwój rolnictwa dowolnego regionu – wyjaśnia spadek udziału rolnictwa

w tworzeniu PKB wraz z rozwojem go- spodarczym państw

25. Społeczno - -ekonomiczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa na świecie

– wyjaśnia pojęcia: kultura rolna, ustrój rolny, interwencjonizm państwowy – wymienia czynniki społeczno-ekono-

miczne rozwoju rolnictwa

– charakteryzuje czynniki społeczno-eko- nomiczne rozwoju rolnictwa w wybra- nych regionach świata

– charakteryzuje i wskazuje na mapie obszary o najkorzystniejszych warun- kach dla rozwoju rolnictwa na świecie

– przedstawia związki pomiędzy warunka- mi społeczno-ekonomicznymi a rozwo- jem rolnictwa w wybranych regionach świata

– prezentuje wpływ uwarunkowań po- zaprzyrodniczych na rozwój rolnictwa obszarów

– ocenia działania człowieka zmierzające do modyfikacji warunków przyrodni- czych dla potrzeb rolnictwa w kontekście podnoszenia efektywności rolnictwa – ocenia typy własności gospodarstw

rolnych pod kątem ich znaczenia dla rolnictwa

(7)

7

– omawia zróżnicowanie cech społecz- no-ekonomicznych rozwoju rolnictwa na świecie

– wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na po- szczególnych kontynentach

– dokonuje analizy mapy przedstawiają- cej strukturę agrarną (wielkość i wła- sność gospodarstw rolnych) na świecie – na podstawie danych statystycznych i wykresów wyjaśnia zróżnicowanie zasobów pracy (poziom zatrudnienia w rolnictwie) na świecie

– identyfikuje formy użytkowania ziemi, na podstawie danych statystycznych

– ocenia wpływ interwencjonizmu pań- stwowego na rozwój rolnictwa (m.in.

utrzymanie stabilności cen płodów rol- nych i ograniczenie nadwyżek żywno- ści oraz ochrona interesów rodzimych rolników)

– udowadnia twierdzenie, że wraz z roz- wojem gospodarczym następuje co- raz większe uniezależnienie rolnictwa kraju od środowiska przyrodniczego, a wyższy poziom kultury rolnej powo- duje podnoszenie efektywności pro- dukcji rolniczej

26. Czynniki warunku- jące rodzaj produk- cji roślinnej

– wyjaśnia pojęcia: rośliny alimentacyj- ne, przemysłowe, pastewne, pseudo- alimentacyjne (w tym używki), rośliny genetycznie modyfikowane (transge- niczne)

– wskazuje czynniki warunkujące roz- mieszczenie produkcji roślinnej na świecie

– charakteryzuje strukturę i poziom pro- dukcji roślinnej w różnych regionach świata

– wskazuje główne rejony upraw mody- fikowanych genetycznie

– charakteryzuje przyrodnicze i poza- przyrodnicze warunki rozmieszczenia upraw zbóż, roślin okopowych, cu- krodajnych, oleistych, włóknodajnych, używek

– wskazuje na mapie główne obszary upraw zbóż, roślin okopowych, cu- krodajnych, oleistych, włóknodajnych, używek

– wyjaśnia rozmieszczenie produkcji ro- ślinnej na świecie

– wyjaśnia czynniki kształtujące strukturę i poziom produkcji roślinnej w różnych regionach świata

– wskazuje korzyści i zagrożenia oraz ocenia skutki rozwoju upraw modyfi- kowanych genetycznie

– analizuje dane statystyczne dotyczące zbiorów i plonów roślin uprawnych – odczytuje z zestawień statystycznych

głównych producentów, eksporterów i importerów

– na podstawie danych statystycznych oblicza wielkość plonów obszaru

– wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki upowszechniania się upraw roślin ge- netycznie modyfikowanych, wskazuje na mapie obszary ich upraw, przedsta- wia argumenty za i przeciw żywności genetycznie modyfikowanej (pocho- dzącej z roślin transgenicznych)

V. Działalność gospodarcza człowieka 27. Uwarunkowania

rozmieszczenia hodowli

– wyjaśnia pojęcia: chów, hodowla – wymienia czynniki warunkujące roz-

mieszczenie hodowli na świecie

– wymienia główne zwierzęta hodowla- ne i wskazuje na mapie ich rozmiesz- czenie

– opisuje czynniki wpływające na roz- mieszczenie bydła, trzody chlewnej i owiec

– wyjaśnia wpływ dużej koncentra- cji ludności na rozwój chowu trzody chlewnej

– omawia strukturę i poziom produkcji zwierzęcej w różnych regionach świata

– charakteryzuje czynniki kształtujące strukturę i wielkość produkcji zwierzę- cej w różnych regionach świata – wykazuje zależność między rozmiesz-

czeniem zwierząt hodowlanych a reli- gią (nakazami i zakazami żywieniowy- mi i zwyczajami religijnymi)

(8)

8

– analizuje przyczyny spadku pogłowia bydła w Europie oraz zwiększającej się koncentracji owiec w krajach muzuł- mańskich i formułuje wnioski

28. Typy rolnictwa na

świecie – wyjaśnia pojęcia: rolnictwo samoza- opatrzeniowe, monokultura, rolnictwo plantacyjne

– podaje cechy rolnictwa w wybranych regionach świata

– charakteryzuje typy rolnictwa na świe- – wskazuje na mapie przykłady państwcie z rolnictwem intensywnym i eksten- sywnym

– wykazuje związki pomiędzy cechami produkcji rolnej a typem rolnictwa

– porównuje cechy rolnictwa intensyw- nego i ekstensywnego

– analizuje prawidłowości rozmieszcze- nia poszczególnych typów rolnictwa – wyjaśnia różnice między rolnictwem

towarowym a samozaopatrzeniowym i podaje przykłady

– przyporządkowuje rolnictwo w danym regionie świata do odpowiedniego – na podstawie wybranych wskaźnikówtypu statystycznych rozpoznaje typ rolnic- – ocenia wpływ rolnictwa intensywnegotwa i ekstensywnego na środowisko geo- graficzne wybranych regionów – omawia przyczyny pustynnienia wy-

branych obszarów świata 29. Możliwości rozwo-

ju wykorzystania zasobów oceanów i mórz

– wskazuje największe łowiska na świe- – wymienia sposoby i podaje przykła-cie dy wykorzystania zasobów oceanów i mórz

– wskazuje na mapie obszary intensyw- nego rybołówstwa morskiego – wymienia i charakteryzuje czynniki

warunkujące rozmieszczenie łowisk w morzach i oceanach

– wyjaśnia znaczenie dostępu do morza dla gospodarki państw

– korzystając z danych statystycznych i wykresów, opisuje strukturę poło- wów według gatunków

– wymienia kraje o największych poło- wach morskich oraz słodkowodnych i lokalizuje je na mapie

– ocenia stopień wykorzystania zaso- bów oceanów i mórz

– wyjaśnia spadek połowów ryb u za- chodnich wybrzeży Ameryki Południo- wej i wzrost w krajach Azji Południo- wo-Wschodniej

– formułuje i wyjaśnia zależność mię- dzy stopniem rozwoju gospodarczego a rozwojem rybołówstwa dalekomor- skiego

– prezentuje główne zalecenia Konwen- cji Prawa Morza

– ocenia skutki wzrostu wykorzystania zasobów morskich

30. Przyczyny zróżni- cowania poziomu i struktury wyży- wienia ludności na świecie

– wyjaśnia pojęcia: głód jawny, głód utajony, zielona rewolucja, niedoży- wienie

– wymienia przyczyny zróżnicowania poziomu i struktury wyżywienia ludno- ści na świecie

– opisuje przyczyny zróżnicowania po- ziomu i struktury wyżywienia ludności na świecie

– wskazuje na mapie obszary występo- wania głodu na świecie

– wyjaśnia przyczyny głodu i niedoży- wienia ludności świata

– wymienia konsekwencje zróżnicowa- nia poziomu i struktury wyżywienia ludności na świecie

– wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia produkcji żywności na świecie

– wyjaśnia różnice między głodem jaw- nym a utajonym

– wymienia organizacje o światowym zasięgu, które zajmują się diagnozo- waniem i rozwiązywaniem problemów wyżywienia ludności oraz ich konse- kwencjami

– formułuje zależność między poziomem rozwoju gospodarczego a występowa- niem zjawiska głodu i niedożywienia – charakteryzuje zróżnicowanie poziomu

wyżywienia ludności na świecie na podstawie podziału norm żywienio- wych FAO i WHO

– proponuje sposoby walki z głodem oraz ocenia ich skuteczność

(9)

9

– charakteryzuje założenia „zielonej re- wolucji” i ocenia jej skutki

– proponuje sposoby zwiększenia pro- dukcji żywności w regionach głodu oraz jej racjonalnej dystrybucji na świecie

31. Konieczność racjo- nalnego gospoda- rowania zasobami leśnymi na świecie

– opisuje czynniki rozwoju leśnictwa – określa tendencje zmian w zalesieniu

kontynentów

– wskazuje na mapie i wyjaśnia zróżni- cowanie wskaźnika lesistości na świe- – charakteryzuje zróżnicowanie sposo-cie bów gospodarowania zasobami leśny- mi na świecie

– ocenia racjonalność gospodarowania zasobami leśnymi na świecie

– prezentuje ekologiczne i przyrodnicze funkcje lasów, ocenia rolę lasów w ży- ciu i gospodarce człowieka

– charakteryzuje przyczyny zróżnicowa- nia wskaźnika lesistości na świecie – opisuje przyczyny wylesiania (defore-

stacji) oraz wskazuje obszary o naj- większej intensywności tego zjawiska – ocenia globalne i regionalne skutki

nadmiernego wycinania lasów

– porównuje gospodarkę leśną obszaru Europy i Ameryki Północnej oraz Azji Południowo-Wschodniej, Afryki i Ame- ryki Południowej i formułuje wnioski – na podstawie analizy danych staty-

stycznych identyfikuje głównych pro- ducentów drewna i papieru na świe- cie, podaje przyczyny zaobserwowa- nych różnic

– uzasadnia konieczność racjonalne- go (zgodnego z założeniami rozwoju zrównoważonego) gospodarowania zasobami leśnymi na świecie

32. Przyczyny i skutki wzrostu produkcji energii

– wyjaśnia pojęcia: sprawność energe- tyczna, energetyka konwencjonalna, energetyka alternatywna

– określa rolę energii w życiu gospodar- czym

– analizuje i charakteryzuje zmiany w wielkości produkcji energii na świe- cie i w wybranych krajach

– wyjaśnia przyczyny wzrostu produko- wanej energii na świecie

– na podstawie danych statystycznych zapisanych w różnej postaci (np. tabel, wykresów) wymienia głównych produ- centów energii elektrycznej na świecie i wskazuje ich na mapie

– wskazuje i ocenia konsekwencje wzro- stu produkcji energii w skali globalnej i w wybranych regionach

– uzasadnia lokalizację produkcji energii elektrycznej w miejscach dużego jej zużycia

33. Zmiany w wiel- kości i strukturze zużycia źródeł energii

– wyjaśnia pojęcia: energetyka, źródła energii pierwotnej, źródła odnawialne i nieodnawialne, bilans energetyczny – wymienia rodzaje źródeł energii

– klasyfikuje źródła energii pierwotnej, uwzględniając podział na źródła nie- odnawialne i odnawialne

– analizuje zmiany w strukturze zużycia źródeł energii

– wyjaśnia przyczyny zmian w strukturze zużycia źródeł energii w wybranych krajach

– przedstawia zmiany w bilansie energe- tycznym świata na przestrzeni lat – analizuje przyczyny spadku wykorzy-

stania węgla i wzrostu znaczenia ropy naftowej, gazu ziemnego oraz źródeł odnawialnych

– charakteryzuje udział poszczególnych źródeł energii pierwotnej w ogólnej produkcji energii (mechanicznej, elek- trycznej i cieplnej)

– analizuje mapy lub zestawienia staty- styczne dotyczące wielkości produkcji energii elektrycznej na 1 mieszkańca w kWh i formułuje wnioski

– wyjaśnia zależność zużycia energii elektrycznej na jednego mieszkańca od rozwoju społeczno-gospodarczego regionu

(10)

10

– określa przyczyny zmian globalnej pro- dukcji energii elektrycznej od lat 70.

XX w.

– charakteryzuje tendencje zmian w strukturze produkcji energii elek- trycznej według typów elektrowni – ocenia sprawność energetyczną po-

szczególnych typów elektrowni, wy- mienia oraz charakteryzuje ich zalety i wady

34. Energetyka alter-

natywna – wymienia rodzaje alternatywnych źró-

deł energii – charakteryzuje i podaje zalety i wady alternatywnych źródeł energii – uzasadnia konieczność pozyskiwania

nowych źródeł energii

– wymienia wady i zalety wykorzystania alternatywnych źródeł energii – wskazuje na mapie państwa wykorzy-

stujące do produkcji energii elektrycz- nej źródła odnawialne

– wyjaśnia przyczyny rosnącego znacze- nia źródeł alternatywnych

– wymienia alternatywne (niepochodzą- ce ze spalania paliw kopalnych lub rozszczepiania jąder atomowych) źró- dła energii, wyjaśnia ich znaczenie dla współczesnej gospodarki

– ocenia perspektywy rozwoju wykorzy- stania nowych źródeł energii

35. Czynniki kształtują- ce rozmieszczenie i rozwój wybra- nych gałęzi prze- mysłu

– wyjaśnia pojęcia: przemysł, czynniki lokalizacji przemysłu, lokalizacja przy- musowa, związana, swobodna – wymienia podstawowe gałęzie prze-

mysłu

– prezentuje branżowy podział przemy- – charakteryzuje rozmieszczenie wybra-słu

nych gałęzi przemysłu

– wyjaśnia przyczyny rozwoju wybra- nych gałęzi przemysłu

– charakteryzuje funkcje przemysłu – wymienia i definiuje podstawowe

czynniki lokalizacji przemysłu

– dobiera czynniki lokalizacji przemysłu do wybranych gałęzi przemysłu i uza- sadnia swój wybór

– wyjaśnia różnice między lokalizacją przymusową, związaną i swobodną – proponuje i uzasadnia lokalizację zakła-

dów przemysłu wysokich technologii 36. Zróżnicowanie

produkcji przemy- słowej na świecie

– podaje wielkość i strukturę produkcji

przemysłowej w wybranych krajach – porównuje wielkość i strukturę pro- dukcji przemysłowej w regionach o różnym poziomie rozwoju gospodar- czego

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości i struktury produkcji przemy- słowej w wybranych krajach

– ocenia zmiany w strukturze produkcji przemysłowej na świecie i w miejscu zamieszkania

– charakteryzuje przeobrażenia struktu- ralne przemysłu, dokonujące się wraz z rozwojem gospodarczym

– porównuje i wyjaśnia geograficzne zróżnicowanie zmian w przemyśle kra- jów o różnym stopniu rozwoju gospo- darczego

– wyjaśnia spadek zapotrzebowania na stal w krajach wysoko rozwinię- tych gospodarczo i wzrost znaczenia hutnictwa metali w państwach nowo uprzemysłowionych

– charakteryzuje zmiany w rozmieszcze- niu przemysłu środków transportu – wyjaśnia duże znaczenie Japonii w wy-

twarzaniu statków i samochodów oraz produktów przemysłu elektronicznego – porównuje strukturę gałęziową państw

wysoko rozwiniętych i rozwijających się

(11)

11

37. Nowoczesne ga- łęzie przemysłu i ich wpływ na rozwój gospodar- czy i jakość życia człowieka

– charakteryzuje nowoczesne gałęzie przemysłu

– podaje przykłady wpływu nowocze- snych gałęzi przemysłu na rozwój go- spodarczy i jakość życia człowieka

– ocenia wpływ nowoczesnych gałęzi przemysłu na rozwój gospodarczy – wyjaśnia związek pomiędzy rozwojem

nowoczesnych gałęzi przemysłu a ja- kością życia człowieka

– wymienia największe korporacje high- -tech na świecie

– opisuje czynniki lokalizacji przemysłu wysokiej techniki

– na podstawie informacji statystycznych, opisów, map i wiedzy z mediów propo- nuje nowe miejsce lokalizacji technopo- lii na świecie oraz uzasadnia wybór – formułuje zależność wzrostu znaczenia

przemysłu wysokiej technologii od po- ziomu rozwoju gospodarczego 38. Zróżnicowanie za-

spokojenia potrzeb na usługi w pań- stwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

– wymienia rodzaje usług materialnych i niematerialnych

– wymienia czynniki wpływające na po- ziom rozwoju usług

– prezentuje podział usług według róż- nych kryteriów

– przedstawia zróżnicowanie zakresu i poziomu usług w państwach o róż- nym poziomie rozwoju gospodarczego – omawia przyczyny dynamicznego roz-

woju usług w KWR

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania po- ziomu usług na przykładzie wybranych państw

– wskazuje na mapie regiony, państwa, obszary o najmniejszym i największym udziale usług w gospodarce, wyjaśnia dysproporcje

– przedstawia związek pomiędzy za- trudnieniem w usługach a poziomem rozwoju gospodarczego w różnych krajach

– formułuje i uzasadnia zależność mię- dzy rozwojem gospodarczym a wzro- stem zatrudnienia w usługach – analizuje dane dotyczące przestrzen-

nego zróżnicowania udziału usług w tworzeniu PKB

– przedstawia dominujące rodzaje usług w poszczególnych etapach ich rozwoju – wyjaśnia rolę usług w tworzeniu PKB jako miernika poziomu rozwoju spo- łeczno-gospodarczego państwa 39. Rozwój usług

turystycznych na świecie

– wyjaśnia pojęcia: turystyka, turystyka kwalifikowana, saldo gospodarki tury- stycznej

– wymienia główne rodzaje usług tury- stycznych na świecie

– przedstawia zróżnicowanie poziomu usług turystycznych na świecie – podaje przyczyny rozwoju usług tury-

stycznych na świecie

– omawia znaczenie rozwoju usług tu- rystycznych w gospodarce wybranych krajów

– wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia turystyki światowej, analizuje i prezen- tuje czynniki wpływające na rozwój turystyki

– wymienia i opisuje rodzaje turystyki ze względu na motywy wyjazdów – wymienia i wskazuje na mapie pań-

stwa o największych wpływach z tu- rystyki światowej oraz kraje o najwięk- szych wydatkach na wyjazdy zagra- niczne

– analizuje dane statystyczne dotyczące salda gospodarki turystycznej wybra- nych krajów, wyjaśnia zaobserwowa- ne różnice (np. ujemne saldo w Niem- czech i Wielkiej Brytanii, dodatnie we Francji i Hiszpanii)

– charakteryzuje wpływ turystyki na organizację przestrzeni oraz zmianę w zagospodarowaniu przestrzennym obszarów atrakcyjnych dla turystów – ocenia wpływ ruchu turystycznego na

stan środowiska przyrodniczego, pro- ponuje działania niwelujące zagroże- nia ekologiczne

(12)

12

40, 41. Uwarunko- wania rozwoju różnych rodzajów transportu w wy- branych regionach świata

– przedstawia rolę transportu w gospo- darce

– wymienia czynniki wpływające na rozwój różnych rodzajów transportu w wybranych regionach świata

– opisuje zróżnicowanie struktury trans- portu w wybranych regionach świa- ta oraz wskazuje zachodzące w niej zmiany

– prezentuje wady i zalety różnych środ- ków transportu

– korzystając z map wyjaśnia wpływ ele- mentów środowiska przyrodniczego i czynników społeczno-ekonomicznych na kształt sieci transportowej poszcze- gólnych kontynentów

– opisuje wpływ środowiska przyrodni- czego na rozwój wybranych rodzajów transportu

– charakteryzuje wpływ czynników spo- łeczno-ekonomicznych na rozwój środ- ków transportu

– porównuje rozwój usług transporto- wych w różnych regionach świata – na podstawie danych statystycznych

ocenia zróżnicowanie rozwoju trans- portu w wybranych państwach świata, analizuje mapę zróżnicowania rozwoju transportu na świecie

– korzystając z różnych źródeł informacji porównuje gęstość sieci transportowej w wybranych wysoko i słabo rozwinię- tych państwach świata oraz wyjaśnia zaobserwowane różnice

– przedstawia i ocenia wpływ transportu na środowisko przyrodnicze

42. Nowoczesne sys- temy i środki łącz- ności

– opisuje nowe systemy i środki łączno- – podaje zalety i wady korzystania z in-ści

ternetu

– analizuje i porównuje rozwój łączności w wybranych krajach

– omawia znaczenie nowoczesnych sys- temów oraz środków łączności w życiu społecznym i gospodarce

– analizuje mapę zróżnicowania dostę- pu do internetu na świecie i wyjaśnia przyczyny zaobserwowanych dyspro- porcji

– charakteryzuje wady i zalety korzysta- nia z internetu

– wyjaśnia znaczenie poczty, radia, tele- wizji i prasy w procesach globalizacji – ocenia poziom rozwoju systemu łącz-

ności w miejscu zamieszkania

– ocenia wpływ zmian społeczno-go- spodarczych współczesnego świata na tempo rozwoju nowoczesnych środ- ków łączności

– na podstawie zestawień statystycz- nych porównuje liczbę abonentów telefonii (stacjonarnej i komórkowej) w państwach wysoko i słabo rozwinię- tych, wyjaśnia zaobserwowane różni- – uzasadnia twierdzenie, że informacja ce

stanowi najcenniejszy towar współ- czesnego świata

43. Wpływ rozwoju usług materialnych i niematerialnych na jakość życia człowieka. Usługi w miejscu zamiesz- kania ucznia

– wymienia i charakteryzuje główne ro- dzaje usług w miejscu zamieszkania – podaje przyczyny rozwoju głównych

rodzajów usług

– przedstawia wpływ rozwoju usług ma- terialnych i niematerialnych na jakość życia człowieka

– ocenia stopień rozwoju usług w miej- scu zamieszkania

– charakteryzuje wpływ usług na akty- wizację i integrację gospodarczą regio- – wyjaśnia wpływ rozwoju usług na roz-nów wój społeczno-gospodarczy i jakość życia

– opracowuje ankietę w swojej miejsco- wości na temat usług

– ocenia perspektywy rozwoju usług na świecie i w miejscu zamieszkania – wyjaśnia wzrost znaczenia usług dla

producenta oraz w ogólnym zatrud- nieniu w danym kraju

– przeprowadza badania terenowe w swojej miejscowości na temat usług i dokonuje analizy jakościowej i ilo- ściowej ich wyników

– w badaniach korzysta z narzędzi TIK

(13)

13

44. Geograficzne kie- runki handlu mię- dzynarodowego

– analizuje i przedstawia główne kierun- ki wymiany międzynarodowej – ukazuje zmiany kierunków handlu

międzynarodowego

– wyjaśnia przyczyny zmian kierunków handlu międzynarodowego

– przedstawia wpływ międzynarodowej wymiany handlowej na rozwój spo- łeczno-gospodarczy państw

– wyjaśnia wpływ społecznych, gospo- darczych i politycznych czynników na rozwój, wielkość i kierunki handlu międzynarodowego państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego – wymienia grupy towarów, które obec-

nie stanowią przedmiot wymiany to- warowej

– wskazuje kierunki przemieszczania różnych grup towarów na świecie

– wyjaśnia zmiany geograficznych kie- runków handlu międzynarodowego na początku XXI w.

– ocenia prawdziwość stwierdzenia, że geograficzne kierunki handlu między- narodowego są odzwierciedleniem zróżnicowania rozwoju gospodarcze- go świata

45. Zróżnicowanie struktury eksportu i importu w wybra- nych państwach świata

– wyjaśnia pojęcie bilansu handlowego – wymienia składniki obrotu międzyna-

rodowego

– analizuje i charakteryzuje strukturę to- warową handlu wybranych państw – wyjaśnia zmiany struktury towarowej

handlu międzynarodowego

– przedstawia konsekwencje odmiennej struktury eksportu i importu w KWR i KSR

– na podstawie danych statystycznych (tabel, wykresów) wymienia najwięk- szych importerów i eksporterów na świecie

– wskazuje na mapie przykłady państw o ujemnym i dodatnim bilansie han- dlowym

– ocenia znaczenie wartości bilansu handlowego dla rozwoju gospodar- czego regionu

– formułuje prawidłowości ukazujące związki między poziomem rozwoju gospodarczego a strukturą towarową eksportu i importu

– wyjaśnia zmiany w wielkości eksportu i importu światowego w ciągu ostat- nich 25 lat

– ukazuje rolę globalizacji gospodarczej we wzroście znaczenia handlu między- narodowego

– wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia urządzeń i maszyn opartych na wyso- kich technologiach w międzynarodo- wym obrocie handlowym

– analizuje zestawienia statystyczne dotyczące struktury importu i ekspor- tu wybranych państw świata według grup towarów

– wyjaśnia wzrost znaczenia transferu kapitału w obrocie międzynarodowym VI. Problemy polityczne współczesnego świata

46. Procesy integracyj-

ne na świecie – wskazuje przejawy integracji w wy- miarze krajowym, regionalnym i lokal- – podaje przykłady międzynarodowychnym organizacji gospodarczych i politycz- no-wojskowych

– charakteryzuje różne aspekty proce- sów integracji i dezintegracji w Europie i na świecie

– lokalizuje członków poszczególnych organizacji międzynarodowych na ma- pie

– wyjaśnia płaszczyzny integracji państw oraz charakteryzuje działania integracyjne – wskazuje na mapie i krótko opisuje

wybrane organizacje o charakterze zrzeszeń regionalnych oraz podaje cele ich działania

– wyjaśnia polityczne i gospodarcze aspekty procesu integracji Europy – porównuje przebieg procesów integra-

cyjnych i dezintegracyjnych w różnych regionach świata

(14)

14

– wskazuje na mapie państwa należące

do Unii Europejskiej „starej” i „nowej” – charakteryzuje cele, zadania, etapy i płaszczyzny integracji Unii Europej- skiej

– identyfikuje i wyjaśnia problemy roz- woju procesów integracji w Europie i na świecie

– wykazuje wpływ procesu globalizacji (stale powiększających się zależności gospodarczych, politycznych i kulturo- wych) na działania integracyjne – na podstawie danych statystycznych,

wykresów, informacji z mediów doko- nuje analizy sytuacji społeczno-gospo- darczej Unii Europejskiej na tle całej Europy i państw świata

47. Skutki procesów

integracyjnych – wskazuje na przykładach skutki proce- sów integracyjnych na świecie – przedstawia przyczyny i przykłady izo-

lacji państw na świecie

– podaje przykłady izolacji oraz integra- cji i dezintegracji państw na świecie, a następnie wskazuje je na mapie – dokonuje oceny aktualnych procesów

integracyjnych

– charakteryzuje przyczyny i ocenia skut- ki zjawiska izolacji państw

– opisuje korzyści z integracji europej- skiej

– ocenia znaczenie Unii Europejskiej w roz- wiązywaniu problemów społecznych, gospodarczych, ekologicznych i bezpie- czeństwa kontynentu europejskiego

– ocenia szanse i zagrożenia wynikające z rozszerzania zasięgu Unii Europej- skiej

– identyfikuje i ocenia korzyści wynikają- ce z integracji gospodarczej i politycz- no-wojskowej na świecie

– ocenia wpływ organizacji integracyj- nych na rozwiązanie problemów glo- balnych, regionalnych i lokalnych 48, 49. Przejawy pro-

cesów globalizacji.

Pozytywne i nega- tywne skutki pro- cesów globalizacji na świecie

– wyjaśnia pojęcia: globalizacja, organi- zacje ponadnarodowe

– podaje przykłady przejawów globali- zacji

– charakteryzuje przejawy procesów globalizacji

– wymienia oraz charakteryzuje pozy- tywne i negatywne skutki procesów globalizacji na świecie

– podaje przykłady skutków globalizacji dla krajów o różnym poziomie rozwoju

– ocenia skutki globalizacji dla krajów o różnym poziomie rozwoju

– uzasadnia wpływ procesów globaliza- cji na życie i gospodarkę poszczegól- nych krajów

– wyjaśnia rolę środków masowego przekazu w procesach globalizacyj- nych współczesnego świata

– ocenia wpływ globalizacji kulturowej (np. wzrost znaczenia języka angiel- skiego, swobodny przepływ informa- cji, nowy kształt rynku pracy, zmianę zachowań konsumpcyjnych, ujedno- licenie wzorców kultury i rozrywki itp.) na środowisko społeczne państw świata

– identyfikuje pozytywne i negatywne skutki procesów globalizacji w miejscu swojego zamieszkania

– ocenia znaczenie procesów globaliza- cji w przemianach społecznych i go- spodarczych wybranych regionów na świecie

– wyjaśnia rolę globalizacji w tworzeniu wielkich międzynarodowych organiza- cji, przedsiębiorstw i korporacji oraz ich wpływ na sytuację społeczno-go- spodarczą regionów

– opisuje wpływ globalizacji na rozwią- zanie problemów społecznych w skali globalnej i lokalnej (np. zagrożenia równowagi ekologicznej, głodu, ubó- stwa, braku poszanowania swobód obywatelskich)

– wyjaśnia wpływ globalizacji na proces tworzenia się nowego podziału spo- łecznego

(15)

15

– dokonuje waloryzacji procesów globa- lizacyjnych, ocenia skutki globalizacji dla życia ludzi

– uzasadnia tezę, że globalizacja sprzy- ja koncentracji produkcji, bogactwa i władzy

50. Czynniki stabilizu- jące i destabilizu- jące sytuację poli- tyczną na świecie

– wymienia czynniki stabilizujące i desta- bilizujące sytuację polityczną na świe- cie

– charakteryzuje czynniki stabilizujące i destabilizujące sytuację polityczną na świecie

– wykazuje i wyjaśnia zmiany czynników stabilizujących i destabilizujących sy- tuację polityczną w różnych regionach świata

– ocenia skutki działania czynników destabilizujących i stabilizujących na funkcjonowanie państw

– charakteryzuje i ocenia działania or- ganizacji międzynarodowych na rzecz stabilizacji sytuacji politycznej w róż- nych regionach świata

51. Główne obszary współczesnych konfliktów zbroj- nych

– wyjaśnia pojęcie: terroryzm

– wskazuje obszary współczesnych kon- fliktów i napięć na świecie

– wyjaśnia przyczyny i przebieg oraz skutki konfliktów zbrojnych w wybra- nych regionach współczesnego świata

– charakteryzuje przyczyny oraz skutki konfliktów zbrojnych i napięć w Euro- pie, Azji, Afryce

– wyjaśnia przyczyny i opisuje formy współczesnego terroryzmu

– wymienia strony konfliktów, lokalizuje na mapie politycznej obszary objęte konfliktami

– wyjaśnia powody częstych wojen do- mowych w Afryce

– ocenia skuteczność i zasadność in- terwencji międzynarodowej w Iraku i Afganistanie

– ocenia skutki działań terrorystycznych na świecie

– uzasadnia konieczność współpracy międzynarodowej w zwalczaniu terro- ryzmu światowego

(16)

1

I. Położenie i środowisko geograficzne Polski 1. Położenie Polski

w Europie – określa współrzędne geograficzne skraj- nie położonych punktów

– zna i rozumie pojęcia: terytorium, obszar lądowy, morskie wody wewnętrzne

– podaje cechy położenia fizycznoge- ograficznego i geopolitycznego Polski – wyjaśnia przyrodnicze i pozaprzyrod- nicze konsekwencje położenia Polski

– opisuje zmiany terytorialne Polski w ujęciu historycznym

– oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Polski

– ocenia pozytywny i negatywny wpływ położenia geopolitycznego na środo- wisko i gospodarkę Polski

2, 3. Budowa

geologiczna Polski – wymienia i opisuje najważniejsze wy- darzenia z przeszłości geologicznej Polski w nawiązaniu do budowy geo- logicznej Europy

– wymienia cechy budowy geologicznej Polski

– omawia etapy rozwoju geologicznego Polski

– charakteryzuje proces powstawania gór zrębowych i fałdowych

– wyjaśnia sposób powstawania płasz- czowin

– wyjaśnia wpływ ruchów górotwór- czych na ukształtowanie powierzchni kraju

– analizuje i interpretuje mapy geolo- giczne

– odtwarza na podstawie przekrojów geologicznych przeszłość geologiczną wybranych regionów Polski

4. Jednostki tektoniczne

Polski – wymienia jednostki tektoniczne Polski – opisuje położenie Polski na tle głów- nych jednostek tektonicznych Europy

– wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych struktur geologicznych Eu- – wskazuje na mapie rozmieszczenieropy głównych jednostek tektonicznych Polski

– charakteryzuje poszczególne jednostki

tektoniczne Polski – porównuje cechy budowy platformy wschodnioeuropejskiej i zachodnio- europejskiej

– rozpoznaje jednostki tektoniczne Pol- ski na podstawie opisu ich charaktery- stycznych cech

5. Surowce mineralne – wskazuje na mapie surowce mi- neralne występujące na platformie wschodnioeuropejskiej, zachodnioeu- ropejskiej i w obrębie alpejskich struk- tur fałdowych

– określa zasoby głównych surowców mineralnych w nawiązaniu do wyda- rzeń geologicznych w poszczególnych erach

– wyjaśnia proces powstawania surow- ców mineralnych na obszarze Polski

– ocenia znaczenie surowców mineral-

nych dla gospodarki i rozwoju kraju – wykazuje związki między budową geologiczną Polski a występowaniem poszczególnych surowców mineral- – ocenia wpływ eksploatacji surowcównych mineralnych na stan środowiska przy- rodniczego

6, 7. Wpływ zlodowaceń na rzeźbę

powierzchni Polski

– opisuje przebieg zlodowaceń czwar- torzędowych w Polsce na tle zlodo- waceń Europy

– wymienia formy powstałe w wyniku działalności lądolodów i lodowców górskich

– wskazuje na mapie zasięgi poszcze- gólnych zlodowaceń plejstoceńskich – przedstawia wpływ lodowców na

rzeźbę gór

– opisuje cechy rzeźby staro- i młodo- glacjalnej

– lokalizuje na mapie obszary o krajo- brazie staro- i młodo glacjalnym – wymienia oraz charakteryzuje formy

powstałe w wyniku działalności ero- zyjnej i akumulacyjnej lodowców gór- skich i lądolodów

– wyjaśnia wpływ zlodowaceń na je- ziorność Polski

– wyjaśnia genezę pokryw lessowych w Polsce

– opisuje układ form rzeźby polodowco- wej w stosunku do czoła lądolodu – porównuje cechy rzeźby staro- i mło-

doglacjalnej

– wskazuje wpływ przebiegu pradolin na układ współczesnej sieci rzecznej – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania

grubości osadów plejstoceńskich na obszarze Polski

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2015

(17)

2

8. Ukształtowanie

powierzchni Polski – wymienia cechy ukształtowania po- wierzchni Polski

– wskazuje na mapie najwyżej i najniżej położone punkty w Polsce

– charakteryzuje procesy rzeźbotwór- cze, które wpłynęły na zróżnicowanie ukształtowania powierzchni kraju – wskazuje na mapie pasy rzeźby i wy-

jaśnia, na czym polega jej pasowy układ

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ukształtowania powierzchni Polski – omawia wpływ zlodowaceń czwar-

torzędowych na ukształtowanie po- wierzchni kraju

– wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem po- wierzchni Polski

– ocenia wpływ działalności człowieka na zmiany rzeźby Polski

– rozpoznaje na fotografii typ krajobra- zu i charakteryzuje cechy rzeźby wy- stępujące w danym krajobrazie – interpretuje krzywą hipsograficzną

Polski 9. Czynniki kształtujące

klimat Polski – wyjaśnia pojęcia: czynniki meteorolo- giczne i czynniki niemeteorologiczne – wymienia czynniki kształtujące klimat

Polski

– wyjaśnia wpływ czynników kształtują- cych klimat Polski na jego poszczegól- ne elementy

– podaje nazwy mas powietrza kształtu- jących klimat w Polsce oraz wskazuje ich obszary źródłowe

– omawia wpływ położenia Polski w Europie na klimat naszego kraju – charakteryzuje masy powietrza kształ-

tujące klimat Polski

– na podstawie opisu stanu pogody rozpoznaje masy powietrza napływa- jące nad Polskę

– wyjaśnia przyczyny częstych zmian stanów pogody w Polsce

10. Cechy klimatu Polski – wyjaśnia pojęcie: termiczna pora roku – wymienia i charakteryzuje klimatyczne

pory roku

– podaje cechy klimatu występujące w wybranych regionach klimatycz- nych Polski

– charakteryzuje przestrzenne zróżnico- wanie wybranych elementów klimatu Polski

– wymienia cechy klimatu Polski świad- czące o jego przejściowości między klimatem morskim i kontynentalnym strefy umiarkowanej

– porównuje cechy klimatu występujące w poszczególnych regionach klima- tycznych Polski i wyjaśnia przyczyny – omawia wpływ czynników kształtują-

cych klimat Polski na rozkład tempera- tury i opadów

– uzasadnia przejściowość jako domi- nującą cechę klimatu Polski

– analizuje i interpretuje mapy klima- tyczne

– dokonuje analizy i interpretuje dane zapisane w postaci tabel i wykresów – rozpoznaje stacje meteorologiczne na

podstawie klimatogramów i danych statystycznych

– wyjaśnia gospodarcze skutki zróżnico- wania okresu wegetacyjnego w Pol- sce

11. Zasoby wodne Polski – wymienia elementy zasobów wod- nych Polski

– podaje składniki bilansu wodnego Polski

– określa przyczyny niskich zasobów

wodnych Polski – ocenia zasoby wodne Polski na tle państw Unii Europejskiej

– wskazuje na mapie obszary zagrożo- ne deficytem wody

– wykazuje zależności między bilansem wodnym a warunkami klimatycznymi i hydrologicznymi Polski

– przedstawia propozycje działań zmie- rzających do oszczędnego wykorzy- stania zasobów wodnych naszego kraju

12. Sieć rzeczna Polski – wymienia główne cechy układów sieci rzecznej

– wskazuje na mapie obszary dorzeczy głównych rzek Polski

– opisuje dorzecza głównych rzek Polski – charakteryzuje ustroje polskich rzek – wyznacza działy wodne między Wisłą,

Odrą a rzekami pobrzeży

– porównuje gęstość sieci rzecznej po- szczególnych obszarów Polski – wyjaśnia różnice między gęstością sie-

ci rzecznej obszarów gór, wyżyn i nizin w Polsce

– na podstawie mapy, schematów i ry- cin rozpoznaje układy sieci rzecznych – wykazuje zależności między rodzajem

zasilania a wahaniami stanów wody w rzekach w ciągu roku

(18)

3

– lokalizuje na mapie rzeki należące do

zlewiska Morza Północnego i Czarnego – podaje przyczyny powodzi w Polsce i ocenia ich skutki

– wyjaśnia asymetrię dorzeczy Wisły i Odry

– proponuje działania zapobiegające skutkom powodzi lub zmniejszające skutki powodzi

13. Rozmieszczenie jezior

w Polsce – wyjaśnia pojęcia: jeziorność, typ ge- netyczny jezior

– wymienia typy genetyczne jezior

– omawia rozmieszczenie jezior w Pol- sce i podaje przyczyny

– wymienia i lokalizuje na mapie sztucz- ne zbiorniki wodne i kanały

– omawia funkcje sztucznych zbiorni- ków wodnych

– wykazuje przyrodnicze i gospodarcze znaczenie jezior

– wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania jeziorności w Polsce – na podstawie opisu lub rysunku po-

ziomicowego i batymetrycznego roz- poznaje typy genetyczne mis jezior- 14. Morze Bałtyckie – lokalizuje na mapie Morze Bałtyckie nych

– wymienia i wskazuje na mapie pań- stwa nadbałtyckie

– podaje cechy fizyczne i chemiczne wód Bałtyku

– wymienia przyczyny zanieczyszczenia Bałtyku

– omawia kolejne etapy rozwoju Morza Bałtyckiego

– podaje przykłady działań międzynaro- dowych na rzecz ochrony wód Bałtyku – wymienia i opisuje genezę poszcze- gólnych rodzajów wybrzeży morskich

– na podstawie mapy, zdjęcia, rysunku lub opisu rozpoznaje rodzaje wybrze- – omawia gospodarcze znaczenie Mo-ży

rza Bałtyckiego

– wskazuje na mapie Morza Bałtyckie- go: głębie, ławice oraz różne typy wy- brzeży – szkierowe, fiordowe, klifowe, wyrównane i mierzejewo-zalewowe – proponuje działania zmierzające do

zmniejszenia poziomu zanieczyszcze- nia wód Bałtyku

– na podstawie schematów, animacji, rysunków, map opisuje fazy formowa- nia się Morza Bałtyckiego

– charakteryzuje cechy dna morskiego i linię brzegową Bałtyku

– formułuje i wyjaśnia zależności mię- dzy położeniem Morza Bałtyckiego oraz jego typem a wielkością zasole- nia wód powierzchniowych

– analizuje mapę izohalin i podaje wnioski

– analizuje mapy rozkładu średniej rocz- nej temperatury wód powierzchnio- wych Bałtyku i podaje wnioski 15, 16. Zróżnicowanie

glebowe w Polsce – wymienia typy gleb strefowych, śród- strefowych i astrefowych w Polsce – podaje przykłady obszarów gleb zde-

gradowanych

– wymienia sposoby zapobiegania de- gradacji gleb

– charakteryzuje rozmieszczenie gleb strefowych, śródstrefowych i astrefo- wych w kraju

– przedstawia zróżnicowanie żyzności – omawia klasyfikację bonitacyjną glebgleb

w Polsce

– opisuje czynniki glebotwórcze decy- dujące o typie gleb w poszczególnych obszarach Polski

– ocenia przydatność rolniczą polskich – charakteryzuje przyrodnicze i antropo-gleb

geniczne przyczyny degradacji gleb – przedstawia działania prowadzące do

zwiększania przydatności gleb dla rol- nictwa

– na podstawie danych statystycznych ocenia wartość użytkową gleb w Pol- – na podstawie opisu lub profilu gle-sce bowego rozpoznaje typy genetyczne gleb w Polsce

– wykazuje i uzasadnia związki mię- dzy różnymi typami gleb a rodzajem upraw poszczególnych zbóż, roślin okopowych i pastewnych

– ocenia wpływ zróżnicowania glebo- wego Polski na strukturę użytkowania gruntów ornych

(19)

4

17. Naturalne

zbiorowiska roślinne – wymienia i scharakteryzuje naturalne zbiorowiska roślinne w Polsce – wymienia piętra roślinne w górach – wyjaśnia pojęcia: endemit, relikt,

grąd, łęg, bór

– podaje przykłady gatunków charakte- rystycznych dla poszczególnych zbio- rowisk

– wymienia i lokalizuje na mapie zasię- gi największych kompleksów leśnych w Polsce

– na podstawie diagramów podaje skład gatunkowy lasów

– wyjaśnia przyczyny zmniejszania się powierzchni lasów w Polsce

– wymienia i wyjaśnia zależności mię- dzy położeniem geograficznym Polski a granicą występowania drzew igla- stych i liściastych

– uzasadnia konieczność ochrony ga- tunkowej roślin

18, 19. Ochrona środowiska przyrodniczego

– opisuje stan środowiska przyrodnicze- go w Polsce

– lokalizuje na mapie obszary zagroże- nia ekologicznego w kraju

– wymienia i opisuje formy ochrony przyrody w Polsce

– wymienia główne źródła zanieczysz- czenia środowiska

– charakteryzuje rozmieszczenie obsza- rów chronionych w Polsce

– lokalizuje na mapie różne formy ochrony przyrody w Polsce

– przedstawia główne założenia i idee rozwoju zrównoważonego

– podaje i charakteryzuje formy współ- pracy międzynarodowej na rzecz śro- dowiska

– charakteryzuje i ocenia skutki degra- dacji i dewastacji środowiska – wymienia główne problemy ekolo-

giczne Polski i wyjaśnia ich przyczyny – proponuje działania mogące wpłynąć

na poprawę stanu środowiska przy- rodniczego w Polsce

– omawia konieczność działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska przyrodnicze- go w Polsce

– uzasadnia stwierdzenie, że ochrona przyrody stanowi element zrówno- ważonego rozwoju przyrody, społe- czeństw i gospodarki

– ocenia znaczenie parków narodo- wych, rezerwatów przyrody i innych form ochrony przyrody dla zachowa- nia naturalnych elementów środowi- ska Polski

– uzasadnia konieczność współpracy państw w celu ochrony i poprawy ja- kości środowiska przyrodniczego II. Procesy demograficzne i osadnicze w Polsce

20. Rozwój

demograficzny Polski – omawia zmiany liczby ludności po II wojnie światowej

– podaje aktualną liczbę ludności Polski

– wymienia okresy występowania wy- żów i niżów demograficznych w Pol- sce

– na podstawie wykresów, tabel i map charakteryzuje zmiany liczby ludno- ści w Polsce od zakończenia II wojny światowej

– korzystając z rocznika statystycznego i internetu, porównuje liczbę ludności Polski z innymi państwami europejski- – odczytuje z powyższych źródeł miej-mi sce Polski w Europie i na świecie pod względem liczby ludności i przyrostu naturalnego

– formułuje prawidłowości dotyczące kształtowania się przyrostu naturalne- go Polski w okresie powojennym – wyjaśnia różnice w przyroście natural-

nym między wsią a miastem

– prognozuje tendencje zmian proce- sów demograficznych w Polsce wraz ze wzrostem społeczno-gospodar- czym

(20)

5

21. Struktura demograficzna ludności Polski

– podaje główne cechy struktury wieku

i płci ludności Polski – wymienia przyczyny i skutki starzenia

się społeczeństwa polskiego – na podstawie analizy piramidy wieku i płci ludności Polski wyjaśnia przyczy- ny zmiany jej kształtu

– porównuje strukturę wieku i płci ludności Polski ze strukturą innych państw europejskich i pozaeuropej- skich

– na podstawie piramidy płci i wie- ku z różnych lat formułuje wnioski o zmianach cech demograficznych i określa etap cyklu demograficznego – prognozuje zmiany struktury wieko-

wej ludności Polski do 2030 r.

– wskazuje zależności między spadkiem przyrostu naturalnego a starzeniem się społeczeństwa

22. Struktura zatrudnienia i wykształcenie ludności Polski

– podaje zmiany w wykształceniu lud- ności w ciągu ostatnich dziesięcioleci – opisuje strukturę zawodową ludności

Polski i zachodzące w niej zmiany

– wymienia problemy wynikające z bez- robocia i podaje przykłady ich rozwią- zania

– potrafi wskazać na mapie wojewódz- twa o wysokim zatrudnieniu w po- szczególnych sektorach

– ocenia zmiany w wykształceniu lud- ności i wyjaśnia wpływ wykształcenia na rozwój gospodarczy kraju – wyjaśnia przyczyny zmian w struktu-

rze zatrudnienia ludności Polski – omawia przyczyny regionalnego zróż-

nicowania bezrobocia w Polsce

– wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania struktury zawodowej ludności Polski

– korzystając z danych statystycznych i internetu, analizuje zmiany stopy bezrobocia od 1989 r. i podaje wnio- – ocenia poziom wykształcenia ludnościski kraju na tle innych państw Unii Euro- pejskiej

23. Rozmieszczenie

ludności w Polsce – podaje średnią gęstość zaludnienia – wskazuje na mapie obszary o naj-

mniejszej i największej gęstości zalud- nienia

– opisuje przyczyny nierównomiernego

rozmieszczenia ludności w Polsce – dokonuje analizy mapy gęstości za- ludnienia i wyjaśnia przyczyny i skutki zaobserwowanych dysproporcji

– wymienia oraz charakteryzuje związki między gęstością zaludnienia a wa- runkami przyrodniczymi i zagospoda- rowaniem kraju

24. Migracje wewnętrzne i zewnętrzne

– wymienia przyczyny migracji we- wnętrznych i podaje ich główne kie- runki

– podaje główne przyczyny, kierunki i wielkość współczesnych migracji ze- wnętrznych

– na wybranych przykładach wyjaśnia przyczyny wewnętrznych migracji lud- ności

– omawia społeczne i gospodarcze skutki migracji Polaków

– ocenia wpływ migracji wewnętrznych na gęstość zaludnienia w różnych czę- ściach Polski

– wyjaśnia wpływ salda migracji ze- wnętrznych na liczbę ludności Polski

– dokonuje analizy okresowych zmian salda migracji wewnętrznych i podaje wnioski

– ocenia pozytywne i negatywne skutki współczesnej migracji Polaków do in- nych krajów

25. Sieć osadnicza

w Polsce – opisuje rozwój sieci osadniczej w Pol- – wymienia główne cechy systemusce

osadniczego w Polsce

– podaje przykłady miast pełniących określone funkcje

– charakteryzuje układy urbanistyczne, typy fizjonomiczne miast w Polsce – opisuje układy przestrzenne i funkcje

wsi w Polsce

– charakteryzuje największe zespoły miejskie w Polsce

– podaje przykłady zmienności funkcji miejskich w czasie

– omawia czynniki wpływające na zróż- nicowanie cech osadnictwa w po- szczególnych regionach Polski – analizuje diagramy przedstawiające

strukturę wielkościową wsi w Polsce – wykazuje związki między czynnikami

miastotwórczymi a rozmieszczeniem miast

– wyjaśnia genezę miast w Polsce i zróż- nicowanie układów urbanistycznych – podaje i lokalizuje na mapie przykłady

miast średniowiecznych, renesanso- wych, barokowych, przemysłowych

Cytaty

Powiązane dokumenty

- stosowanie znanych wiadomości i umiejętności w sytuacjach trudnych,.

Własnymi słowami opowiada dlaczego wielu ludziom trudno jest modlić się na różańcu. Własnymi słowami określa co należy zrobić, aby dobrze modlić się na

• potrafi znaleźć 6 informacji dotyczących pieśni Czerwone maki na Monte Cassino.. • śpiewa solo z 2 pomyłkami pieśń Czerwone maki na Monte

- wymieni sakramenty uzdrowienia - wymieni warunki dobrej spowiedzi - zdefiniuje pojęcia: rachunek sumienia, żal, zadośćuczynienie - zdefiniuje, czym jest sakrament

- tworzy wpis na bloga o obowiązkach domowych - wypowiedzi zawierają ograniczony zasób środków leksykalno-gramatycznych oraz liczne powtórzenia, wykazują wyraźne uchybienia

posługuje się słownikami języka polskiego oraz wyrazów obcych, swobodnie korzystając ze skrótów, odsyłaczy i innych informacji. 1,

zależności między drogą, prędkością i czasem w ruchu jednostajnym prostoliniowym, związku przyspieszenia ze zmianą prędkości i czasem, zależności prędkości i

i natężenia prądu płynącego przez zwoje, korzystając z ich opisów i przestrzegając zasad bezpieczeństwa; wskazuje rolę użytych przyrządów oraz czynniki istotne