1
Oddział Neurologii, SPZOZ Lubartów
Department of Neurology, Hospital in Lubartów, Poland
2
Katedra i Klinika Neurologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Chair and Department of Neurology of Medical University of Lublin, Poland
MARTA KNIAŹ-BAR
1, MARTA TYNECKA-TUROWSKA
2, EWA PAPUĆ
2Rak szyjki macicy- problem nadal aktualny
Cervical cancer –a still present problem
Słowa kluczowe: cervical cancer, epidemiology, risk factors, prevention Key words: rak szyjki macicy, epidemiologia, czynniki ryzyka, prewencja
Rak szyjki macicy to częsty nowotwór złośliwy narządu rodnego kobiety. WHO w 2009 roku opublikowała oficjalnie stanowisko uznając raka szyjki macicy i inne choroby wywoływane przez wirusa brodawczaka ludzkiego HPV za problem o za- sięgu globalnym. Miejscem rozwoju nowotworów szyjki jest tarcza części pochwo- wej szyjki macicy. Znajduje się na niej granica między dwoma typami nabłonków:
gruczołowym – wyścielającym jamę macicy i kanał szyjki, oraz płaskim – pokrywa- jącym część pochwową szyjki i pochwę. Obszar ten zwany strefą transformacji jest miejscem rozwoju tego nowotworu.
Głównym czynnikiem ryzyka raka szyjki macicy jest infekcja onkogennym ty- pem wirusa HPV( ang.human papilloma virus ), który zapoczątkowuje zaburzenia rozwoju komórek szyjki macicy. Nieleczone prowadzą do zmian przednotworo- wych, a następnie przekształcają się w zmiany rakowe. Z tego powodu tak ważne są regularne badania kontrolne i wzmożona czujność onkologiczna nosicielek wirusa.
Wczesne stadium raka szyjki macicy przeważnie nie daje żadnych objawów, dla- tego pacjentki żyją z tym nowotworem nawet wiele lat, nie odczuwając żadnego dyskomfortu. Wykrycie wczesnych zmian przedrakowych jest możliwe głównie podczas badania ginekologicznego z wykonaniem wymazu cytologicznego. Jest to proste, łatwe i tanie badanie dające w przypadku rozpoznania zmian dysplastycz- nych duże możliwości leczenia oraz dobre rokowanie.
W podejrzanych przypadkach za pomocą kolposkopii pobiera się wycinki z czę- ści pochwowej szyjki macicy do oceny histopatologicznej. Takie postępowanie pozwala na wczesne diagnozowanie raka szyjki macicy i usunięcie go metodami małoinwazyjnymi, tym samym dając możliwości przede wszystkim młodym kobie- tom zachować płodność i prowadzić normalny tryb życia.
W wyższych stopniach zaawansowania tego nowotworu możemy obserwować objawy pod postacią: upławów, plamień i krwawień z dróg rodnych (np. po stosun- ku płciowym), a najczęściej niespecyficznych dolegliwości bólowych w obrębie jamy brzusznej.
W najbardziej zaawansowanych stadiach raka szyjki macicy dochodzi do nacie- kania przyległych organów jak pęcherz moczowy czy odbytnica oraz przerzutów do odległych narządów i węzłów chłonnych. Niestety, możliwości leczenia są w tym przypadku bardzo ograniczone, a rokowanie bardzo złe. Im bardziej zaawansowane stadium rozwoju nowotworu szyjki macicy, tym większe obciążenie fizyczne oraz psychiczne pacjentek. Ma to związek z zaburzeniem życia intymnego, poczucia kobiecości, bezpieczeństwa i możliwości wykonywania wielu ważnych ról społecz- nych- jak bycie partnerką czy matką. W ogromnej ilości przypadków kobiety ukry- wają fakt choroby i leczenia (np. operacji wycięcia narządu rodnego). Spowodowa- ne jest to obawą przed ocenianiem oraz stygmatyzacją. Pomoc psychologiczna po- winna stanowić dodatkowy i bardzo istotny element terapii.
Rak szyjki macicy jest czwartym najczęściej występującym nowotworem złośli- wym u kobiet na świecie [1]. W Polsce rak szyjki macicy zajmuje nadal wysoką 6 pozycję wśród zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet [2]. Średnio połowa z tych kobiet umiera, co plasuje Polskę w czołówce krajów Unii Europejskiej pod względem umieralności.
Według statystyk na świecie największą zapadalność oraz umieralność na raka szyjki macicy obserwujemy w środkowo-południowej Afryce, ppółnocnej, zachod- niej Ameryce Południowej oraz Nowej Gwinei. W Europie kraje o najwyższym wskaźniku zachorowalności to Rumunia, Bułgaria oraz Serbia. Ma to związek prze- de wszystkim ze złą sytuacją ekonomiczną danego kraju, a w konsekwencji brakiem odpowiednich nakładów finansowych na ochronę zdrowia oraz prowadzenie pro- gramów profilaktycznych.
Najmniejszą zapadalność i umieralność odnotowujemy w Australii, Nowej Ze- landii, Stanach Zjednoczonych oraz w Kanadzie. W Europie dotyczy to Finlandii, Szwecji, Włoch i Francji. Są to państwa rozwinięte, prowadzące wysoce skuteczną promocję i ochronę zdrowia.
Jak pokazują rróżne statystyki w Polsce w przeciągu ostatnich lat liczba zacho- rowań oraz zgonów z powodu raka szyjki macicy utrzymuje się na podobnym po- ziomie.
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [lata]
Zachorowania Zgony
Wykres 1. Zachorowania i zgony w Polsce ( na podstawie raportu Krajowego Rejestru Nowotworów)
Około 60% zachorowań na ten nowotwór dotyczy kobiet w wieku 45-64 lat.
Najczęstszym typem histologicznym raka szyjki macicy jest rak płaskonabłonkowy wywodzący się z nabłonka płaskiego tarczy szyjki macicy. Rak ten charakteryzuje się w większości przypadków powolnym wzrostem, dlatego przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów. Stąd tak ważne jest wykonywane regularnych badań cyto- logicznych, ponieważ na tej podstawie możemy wykryć nowotwór we wczesnym stadium zaawansowania. Jednak badanie cytologiczne pozwala wykryć zmiany wywołane przez wirusa HPV, ale nie samą jego obecność. Do tego celu służy bar- dzo czuły oparty na metodzie PCR (łańcuchowa reakcja polimerazy) test wykrywa- jący materiał DNA wirusa HPV. Ocenia on nie tylko obecność wirusa ale przede wszystkim typ wirusa. Dzięki takiej dokładnej diagnostyce możemy określić stopień zagrożenia rozwojem raka szyjki macicy.
rak płaskonabłonkowy rak gruczołowy pozostałe typy nowotworu
Wykres 2. Typy histologiczne nowotworów szyjki macicy
Głównym czynnikiem etiologicznym raka szyjki macicy jest infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papillomavirus - HPV). Związek pomiędzy zakażeniem wirusem HPV a rakiem szyjki macicy po raz pierwszy wykazał nie- miecki lekarz Harald zur Hausen w swej pracy z 1982 roku (zur Hausen 1982).
Odkrycie to było ogromnym przełomem w diagnostyce zmian dysplastycznych szyjki macicy. Za swoją pracę H. zur Hausen otrzymał w 2008 r. Nagrodę Nobla.
Niemiecki lekarz udowodnił, że przewlekłe zakażenie wirusem HPV jest warunkiem koniecznym lecz niewystarczającym do rozwoju raka szyjki macicy, pełni on rolę promotora karcynogenezy [3]. Czynnikami współdziałającymi w kancerogenezie mogą być inne wirusy, bakterie oraz czynniki związane ze środowiskiem lub orga- nizmem kobiety [4]. Do pozostałych czynników ryzyka zaliczamy wczesne rozpo- częcie współżycia płciowego, duża liczba partnerów seksualnych, liczne ciąże i porody w młodym wieku stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej, palenie tytoniu oraz niski status ekonomiczny. Leczenie wczesnego etapu rozwoju raka szyjki macicy na podstawie badań wymazów z powierzchni szyjki macicy jest łatwe i bardzo skuteczne. W związku z tym należy podkreślić po raz kolejny jeszcze jeden istotny czynnik ryzyka rozwoju raka szyjki macicy, jakim jest brak regularnych badań ginekologicznych oraz badań cytologicznych.
Obecnie wykryto ponad 200 typów wirusów HPV. Z tego co najmniej 85 typów zostało dotychczas dobrze poznanych [5]. Ze względu na potencjał onkogenny wiru-
sy HPV podzielono na 3 grupy: wysokiego, niskiego i prawdopodobnie niskiego ryzyka. Wśród typów HPV wysokiego ryzyka wyróżniamy: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 68, 73, 82. Typ 16 i 18 odpowiada za około 80% wszystkich przypadków raka szyjki macicy.
Zakażenie HPV najczęściej przebiega bezobjawowo i jest to najprawdopodob- niej związane z niewystąpieniem fazy proliferacyjnej cyklu życiowego wirusa. Przez wiele miesięcy, a nawet lat, wirus ukrywa się w warstwie przypodstawnej nabłonka, nie dając objawów klinicznych. Większość infekcji ulega samoistnemu wygaszeniu po około 2 latach [6]. W części przypadków infekcja przybiera charakter przetrwały, przeciętnie przyjmuje się, że czas potrzebny do rozwoju zmian nowotworowych to około 9-15 lat [7].
Zakażenie może mieć trzy postacie:
subkliniczną, w której nie stwierdza się makroskopowych zmian charaktery- stycznych dla wirusa HPV, ale rozpoznaje się zakażenie przy pomocy badań dodatkowych, takich jak badanie cytologiczne, histologiczne czy molekular- ne [8]
bezobjawową, jest najczęstszą formą zakażenia, bez objawów klinicznych i mikroskopowych, najprawdopodobniej związane z niewystąpieniem fazy proliferacyjnej cyklu życiowego wirusa, wykrycie zakażenia w tej fazie moż- liwe jest jedynie na podstawie wirusologicznych testów molekularnych na obecność DNA HPV
jawną klinicznie, z obecnością mikroskopowych i/lub makroskopowych zmian typowych dla wirusa HPV oraz obecnością jego materiału genetycz- nego.
Częstość występowania zakażenia HPV jest największa u kobiet przed 20 ro- kiem życia. Ma to związek z wczesnym rozpoczęciem inicjacji seksualnej. Więk- szość z tych infekcji jest przemijająca, nie powoduje zmian dysplastycznych. Jednak duża część zakażeń HPV ma charakter przetrwały. Oznacza to, że wirus prawdopo- dobnie uaktywnia się wówczas, gdy dochodzi do spadku sprawności działania ukła- du immunologicznego kobiet, co w większości przypadków obserwujemy po meno- pauzie. Szczyt zachorowań na raka szyjki macicy przypada na 45.–64 rok życia, po czym wraz z przechodzeniem do starszych grup wiekowych zmniejsza się.
Celem profilaktyki raka szyjki macicy jest zmniejszenie zachorowalności na ten nowotwór. Wyróżniamy profilaktykę pierwotną i wtórną.
Profilaktyka pierwotna obejmuje: edukację- zwiększenie świadomości pacjentek w zakresie onkogenezy tego nowotworu oraz szczepienia.
W 2006 i 2007 roku Europejska Agencja Leków (ang. European Medicines Eva- luation Agency - EMEA) zarejestrowała i dopuściła do stosowania w Europie (w tym w Polsce) dwie szczepionki przeznaczone do profilaktyki zmian przednowo- tworowych szyjki macicy oraz raka szyjki macicy, związanych przyczynowo z za- każeniem HPV- Silgard i Cervarix. Mechanizm działania obu szczepionek polega na indukcji odpowiedzi humoralnej i produkcji przeciwciał neutralizujących wobec poszczególnych typów HPV [9].
Schematy szczepień poszczególnych szczepionek:
Silgard: dziewczynki w wieku 9-13 lat schemat 2-dawkowy (0, 6 miesiąc), natomiast powyżej 14 lat zalecany jest schemat 3-dawkowy (0, 2, 6 miesią- cu). Szczepionka ta chroni wyłącznie przed chorobami wywołanymi przez HPV typu: 6,11,16,18. W przypadku osób, które w momencie zaszczepienia były zakażone wirusem HPV nie zapobiega wystąpieniu zmian chorobo- wych.
Cervarix: osoby w wieku 9 do 14 lat włącznie otrzymują dwie dawki, nato- miast po ukończeniu 15 roku życia są trzy dawki w schemacie (0,1,6 mie- siąc). Podobnie jak poprzednia szczepionka Cervarix jest stosowany tylko ja- ko metoda profilaktyki i nie ma wpływu na aktywne infekcje wirusem HPV.
Obecnie wiele samorządów angażuje się w zapewnienie bezpłatnych szczepień w odpowiedniej grupie wiekowej mieszkańców, co przynosi wymierny korzystny efekt.
W dniu 13 maja 2010 roku w Warszawie opracowano zalecenia dotyczące pier- wotnej profilaktyki raka szyjki macicy u młodych dziewcząt, z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego [10]. Zgodnie z Ustawą o Zapobieganiu oraz Zwal- czaniu Zakażeń i Chorób Zakaźnych u ludzi obowiązkiem lekarza jest informowanie rodziców o szczepieniach obowiązkowych i zalecanych. Szczepienie przeciwko HPV jest zalecane przez Ministra Zdrowia w Polskim Programie Szczepień Ochron- nych od marca 2008 roku [11]. Ochrona poszczepienna utrzymuje się co najmniej 8 lat, lecz szczepienie nie chroni przed wszystkimi przypadkami raka szyjki macicy. Z tego powodu badania cytologiczne powinny być regularnie wykonywane.
W wielu polskich gminach i powiatach dziewczynkom zapewniane są bezpłatne lub częściowo odpłatne szczepienia przeciwko HPV. W Katowicach, Poznaniu czy Wrocławiu samorządy realizują bezpłatną czynną profilaktykę zakażeń HPV. W latach 2009-2011 programem bezpłatnych szczepień objęto 42 621 dziewczynek [12]. Jak pokazują prowadzone statystyki, świadomość oraz ogólna wiedza wśród rodziców na temat wirusa HPV oraz możliwości profilaktyki wciąż jest niska, a informacje na ten temat zdobywają oni z telewizji, internetu i ulotek. Niemniej jed- nak większość badanych rodziców zgłasza chęć szczepienia swoich dzieci [13].
Zauważalna jest potrzeba prowadzenia dodatkowych kampanii społecznych oraz większego zaangażowania lekarzy pierwszego kontaktu w edukację w zakresie szczepień przeciwko wirusowi HPV.
Profilaktyka wtórna obejmuje badania przesiewowe- screening cytologiczny.
Pierwszym krajem, który wprowadził program profilaktyki raka szyjki macicy była Finlandia w 1960 roku. Zakładał on wykonanie badania cytologicznego u ko- biet między 35 a 64 r.ż. co 3-5 lat. Obniżyło to zdecydowanie współczynnik zacho- rowalności na raka szyjki macicy z 15 (w latach 60-tych) do 5 w 1985 roku. Podob- ny pozytywny wynik odniosły inne kraje, które wprowadziły programy profilaktyki raka szyjki macicy takie jak Szwecja, Dania, Holandia czy Wielka Brytania.
Do poprawy sytuacji epidemiologicznej w Polsce we współpracy Ministerstwa Zdrowia, Narodowego Funduszu Zdrowia i Polskiego Towarzystwa Ginekologicz- nego stworzono Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka
Szyjki Macicy, zgodnie z wytycznymi Unii Europejskiej i WHO/IARC [14]. Na podstawie ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego
"Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych" wdrożono do realizacji populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy [15].
Program obejmuje kobiety ubezpieczone w NFZ w wieku od 25 do 59 lat i zakłada wykonanie bezpłatnego badania cytologicznego u każdej z nich jednokrotnie w ciągu 3 lat. Jak pokazują badania czynniki środowiskowe wpływające na ilość ko- biet biorących udział w tych badaniach zmieniły się z czasem . Personel medyczny, który w odpowiedni sposób edukuje i zachęca do regularnych badań jest czynnikiem mającym największy wpływ na frekwencję, mając przewagę nad osobistymi imien- nymi zaproszeniami [16]. Informację o placówkach, w których można wykonać bezpłatne badanie cytologiczne udziela Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Popu- lacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy. Ko- bieta która zgłosi się na badanie jest rejestrowana w Systemie Informatycznym Mo- nitorowania Profilaktyki (SIMP). Rozmazy cytologiczne pobierają lekarze gineko- lodzy, a od 2008 roku również przeszkolone położne certyfikowane przez COK (Centralny Ośrodek Koordynujący). Pobrany materiał oceniany jest w pracowni histopatologicznej w systemie Bethesda 2001. Po otrzymaniu wyników ginekolog decyduje o dalszym postępowaniu. Analiza danych opartych na rejestrze SIMP pokazuje, że kobiety mieszkające na obszarach wiejskich częściej brały udział bada- niach cytologicznych, w porównaniu do kobiet mieszkających w miastach (39,3%
wobec 16,8%). Wynika to najprawdopodobniej z częstszego uczestnictwa kobiet z miast w prywatnych badaniach cytologicznych, które nie podlegają rejestracji przez system SIMP [17].
Jeżeli wynik cytologii jest prawidłowy, następne badanie wykonujemy za 3 lata.
Każdy nieprawidłowy wynik wymaga weryfikacji i określonego dalszego postępo- wania diagnostycznego- etap pogłębonej diagnostyki. Dalsza diagnostyka dokony- wana jest za pomocą badania kolposkopowego, lub badania kolposkopowego i biop- sji celowanej, w celu uzyskania weryfikacji histopatologicznej wykrytych nieprawi- dłowości. Kolposkopia pozwala na potwierdzenie zmiany patologicznej stwierdzo- nej w wymazie cytologicznym. Badanie to umożliwia uzyskanie przestrzennego obrazu powierzchni narządu rodnego od strony pochwy, daje możliwość oceny nabłonka, jego struktury, barwy oraz przejrzystości. Zadaniem kolposkopii jest wy- krywanie śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy, pochwy oraz sromu, a także wczesnych postaci raka, wskazuje miejsca do wykonania biopsji celowanej, czyli pobrania wycinków. Uzyskane w ten sposób materiały - wycinki tkanek i wyskrobi- ny z kanału szyjki przekazywane są do oceny histopatologicznej. Połączenie cytolo- gii i kolposkopii zwiększa swoistość skriningu z 95% do 99,4% [18]. Po ustaleniu ostatecznego rozpoznania pacjentka zostaje skierowana na leczenie, bądź otrzymuje informację na temat terminu wykonania kolejnego badania cytologicznego – za 3 lata lub w uzasadnionych przypadkach po upływie 1 roku. Dodatkowo pacjentki, które leczone były z powodu nowotworu złośliwego szyjki macicy po zakończeniu kontroli onkologicznej (decyzję podejmuje lekarz prowadzący leczenie onkologicz- ne) mogą ponownie zostać objęte skryningiem cytologicznym.
Klasyfikacja stopnia zaawansowania raka szyjki macicy według FIGO (2009r.) [19]
I: Rak ściśle ograniczony do szyjki macicy IA: Rak mikroinwazyjny, rozpoznawany wyłącznie mikroskopowo na podstawie
materiału obejmującego całą zmianę nowotworową IA1: Głębokość naciekania podścieliska <= 3 mm od błony podstawnej, średnica
zmiany <= 7 mm
IA2: Głębokość naciekania podścieliska <= 5 mm od błony podstawnej, średnica zmiany <= 7 mm
IB: Wszystkie przypadki zmian większych niż określane w stopniu IA2, widocznych
klinicznie lub nie IB1: Klinicznie widoczna zmiana <= 4 cm IB2: Klinicznie widoczna zmiana > 4 cm
II: Rak przechodzi poza szyjkę macicy bez dochodzenia do ścian miednicy,
ale nacieka pochwę jedynie w górnych 2/3 długości IIA: Naciek przechodzi na sklepienie i/lub pochwę, ale nie przekracza
2/3 górnej części i nie nacieka przymacicz IIA1: Klinicznie widoczna zmiana <= 4 cm
IIA2: Klinicznie widoczna zmiana > 4 cm IIB: Nacieki przymacicz niedochodzące do kości miednicy (bez nacieku pochwy lub
z naciekiem)
III: Rak dochodzi do ścian miednicy (w badaniu przez odbytnicę nie stwierdza się wolnej przestrzeni między naciekiem a kością miednicy), naciek pochwy obejmuje dolną 1/3 długości, wszystkie przypadki wodonercza lub nieczynnej nerki (bez względu na rozległość procesu nowotworowego, stwierdzonego w badaniu zesta- wionym) zalicza się również do stopnia III zaawansowania raka IIIA: Rak nacieka 1/3 dolną pochwy, w przymaciczach nie stwierdza się nacieków do kości
IIIB: Naciek w przymaciczach do kości, obecność wodonercza lub nieczynnej nerki IV: Przejście raka poza obszar miednicy mniejszej lub zajęcie śluzówki pęcherza moczowego bądź odbytnicy
IVA: Naciekanie sąsiednich narządów IVB: Przerzuty odległe, rak przechodzi poza obręb miednicy mniejszej
Decyzję o wyborze leczenia podejmowane są na podstawie stadium zaawanso- wania raka szyjki macicy, charakterystyki zmian nowotworowych oraz związanych z terapią zagrożeń. Bardzo ważnym czynnikiem w doborze leczenia jest chęć pro- kreacji deklarowana przez pacjentkę. Na tej podstawie możemy wybrać różne wa- rianty leczenia kobiet w danym stopniu zaawansowania raka. We wczesnych sta- diach rozwoju do wyleczenia wystarczy wyłącznie miejscowe leczenie chirurgiczne.
W wyższych stopniach zaawansowania tego nowotworu leczenie obejmuje histerek- tomię, chemio- i radioterapię lub zazwyczaj odpowiednie połączenie tych terapii. W ramach realizacji populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy powołano 16 Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących (WOK)
zapewniających koordynację, monitorowanie i sprawowanie nadzoru nad progra- mem profilaktyki raka szyjki macicy na podległym terenie, oraz 1 Centralny Ośro- dek Koordynujący (COK) sprawujący nadzór i koordynację nad całością programu.
Celem priorytetowym jest stworzenie w COK centralnej bazy danych kobiet uczest- niczących w programie.
0 50 100 150 200 250 300 350 400
Zachorowalność Umieralność
Wykres 3. Zachorowalność i umieralność w województwach w 2015 roku (na podstawie raportu Krajowego Rejestru Nowotworów)
Na podstawie statystyk prowadzonych przez Wojewódzkie Ośrodki Koordynują- ce możemy stwierdzić, że w 2015 roku w województwie mazowieckim odnotowano najwyższą zachorowalność na raka szyjki macicy i ponad połowa z tych kobiet zmarła. Najniższa zachorowalność była w województwie opolskim, jednak umieral- ność w tej grupie stanowi ponad 75% kobiet. Te rozbieżności mają związek z liczbą ludności zamieszkującą dane województwo, jak również z jego warunkami ekono-
micznymi. W województwach dobrze rozwiniętych działa wiele programów profi- laktycznych, mających na celu wczesne wykrycie kobiet chorujących na raka szyjki macicy. Ostatnim przykładem takiego działania była organizowana w Warszawie w lutym 2018 roku kampania społeczna „Piękna, bo zdrowa” (jej 9 odsłona), w której każda kobieta mogła wykonać bezpłatne badanie cytologiczne oraz badanie w kie- runku obecności genotypów 16 i 18 HPV. Organizatorem akcji była Ogólnopolska Organizacja Kwiat Kobiecości, a partnerem tego wydarzenia było miasto stołeczne Warszawa. W Polsce w dalszym ciągu odnotowujemy niski procent zgłaszalności kobiet na bezpłatne badania profilaktyczne. Z badań tych korzysta średnio jedynie ok. 22 proc. kwalifikujących się do programu kobiet. Ma to związek z niską świa- domością przede wszystkim młodych kobiet, które praktykują ryzykowne zachowa- nia seksualne. Niemniej jednak statystyki pokazują, że po wprowadzeniu w Polsce Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Maci- cy zachorowalność oraz umieralność kobiet na ten nowotwór znacznie zmniejszyła się [21]. Ma to również związek z ilością kampanii społecznych mających na celu edukację kobiet. Dlatego potrzebne są wciąż takie inicjatywy edukacyjne, jak np.
Miesiąc Świadomości Nowotworów Ginekologicznych. Dodatkowo ze względu na dysproporcje w uczestnictwie kobiet w programach profilaktycznych pomiędzy poszczególnymi województwami, powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na te, gdzie programy profilaktyczne przynoszą zadowalające wyniki. Konieczna jest intensyfikacja działań w zakresie pierwotnej jak i wtórnej profilaktyki raka szyjki macicy w naszym kraju.
PIŚMIENNICTWO
1. Torre LA, Bray F, Siegel RL, Ferlay J, Lortet-Tieulent J, Jemal A.: Global can- cer statistics, 2012. CA: Cancer J Clin. 2015;65(2):87–108.
2. Didkowska J, Wojciechowska U, Olasek P: Nowotwory złośliwe w Polsce w 2015 roku. Centrum Onkologii- Instytut im.Marii Skłodowskiej-Curie, Warsza- wa 2017
3. Burk RD, Chen Z,Van Doorslaer K: Human Papillomaviruses:Genetic Basis of Carcinogenicity. Public Health Genomics 2009;12:281–290.
4. Meder J: Podstawy onkologii klinicznej.Warszawa: CMKP,2011.
5. zur Hausen H:Papillomaviruses in human cancers. Proc. Assoc. Am. Physicians 1999;111, 581-587
6. Khan MJ, Castle PE, Lorincz AT, Wacholder S, Sherman M, Scott DR, Rush BB, Glass AG, Schiffman M: The elevated 10-year risk of cervical precancer and cancer in women with human papillomavirus (HPV) type 16 or 18 and the possible utility of type-specific HPV testing in clinical practice. J. Natl. Cancer Inst. 2005; 97:1072-1079
7. Kędzia W, Józefiak A,Pruski D, Rokita W, Spaczyński M: Human papilloma virus genotyping in women with CIN 1. Ginekol Pol 2010;81(9). Kędzia W, Pru-
ski D, Józefiak A,Rokita W, Spaczyński M: Genotyping of oncogenic human papilloma viruses in women with HG SIL diagnosis. Ginekol Pol 2010;81(10).
8. Majewski S, Sikorski M: Szczepienia przeciw HPV. Profilaktyka raka szyjki macicy Majewski S, Sikorski M: Szczepienia przeciw HPV. Profilaktyka raka szyjki macicy i innych zmian związanych z zakażeniem HPV. Wyd. Czelej, Lu- blin 2006. Skrajna A, Maździarz A, Reinholz-Jaskólska M: Zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego – współczesne metody diagnostyczne Current Gyneco- logic Oncology 2010 ;8(1): 40-46.
9. Harper DM:Currently approved prophylactic HPV Vaccines. Expert Rev.Vaccines 2009;8:1663-1679
10. Chybicka A, Jackowska T, Dobrzańska A, Godycki-Ćwirko M, Lukas W, Mru- kowicz J, Paszkowski T, Poręba R, Spaczyński M, Steciwko A, Szenborn L, Wysocki J: Primary prevention of cervical cancer in adolescent girls and young women.Recommendations of Polish experts. Pediatria Polska 2010;85(4): 360- 370
11. załącznik do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego Dz. Urz.
MZ.09.10.47 z dnia 23 października 2009 r.
12. Saniewska-Kilim A, Kujawa J: Samorządowe programy szczepień przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka w Polsce. Kompleksowe podsumowanie i wnioski na przyszłość. Med. Prakt. Szczepienia, 2014;1:16–21.
13. Ganczak M, Owsianka B, Korzeń M,: Factors that Predict ParentalWillingness to Have Their Children Vaccinated against HPV in a Country with Low HPV Vaccination Coverage. International Journal of Environmental Research and Pu- blic Health.2018;15(4):645
14. Council of the European Union (16 December 2003). Council Recommendation of 2 December 2003 on Cancer Screening (2003/878/EC) OJ L 327: 34-38.) 15. Dz.U. 2005 nr 143 poz. 1200
16. Kycler W, Kubiak A, Rzymski P, Wilczak M, Trojanowski M, Roszak M, Włoszczak-Szubzda A, Rzymska I: Impact of selected environmental factors on attendance in the Breast and Cervical Cancer Early Detection Programme in the Wielkopolska Province of Poland during 2007–2012; Annals of Agricultural and Environmental Medicine 2017, 24(3):467–471
17. Maździarz A, Wyględowski J, Osuch B, Jagielska B, Śpiewankiewicz B,: New directions in cervical cancer prophylaxis worldwide and in Poland – Case study of the Polish rural female population; Annals of Agricultural and Environmental Medicine 2017, 24(4):592–595
18. Del Priore G, Gilmore P, Maag T, Warshal D, Cheon T: Colposcopic biopsies versus loop electrosurgical excision procedure cone histology in human immu- nodeficiency virus-positive women. J. Reprod. Med. 1996; 41:653-657.
19. Kornafel J, Mądry R, Bidziński M.: Nowotwory kobiecego układu płciowego.
Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach zło- śliwych -2013. Pod red Mkrzakowskiego PTOK. 2013:278-279
20. Nowakowski A, Wojciechowska U, Wieszczy P, Cybulski M, Kamiński M, Didkowska J: Trends in cervical cancer incidence and mortality in Poland: is there an impact of the introduction of the organised screening?; Eur J Epidemiol 2017;32:529–532
STRESZCZENIE
Jednym z częstych nowotworów złośliwych występujących u kobiet jest rak szyjki macicy, rozwijający się w strefie transformacji, czyli w miejscu przejścia nabłonka gruczołowego szyjki macicy w nabłonek płaski. Częstość występowania tego nowotworu na świecie oraz w Polsce z roku na rok wciąż utrzymuje się na wysokiej pozycji. Odkrycie głównego czynnika ryzyka jakim jest infekcja onko- gennym typem wirusa HPV, pozwoliło na wprowadzenie szeroko rozwiniętej profi- laktyki pierwotnej oraz wtórnej, mającej na celu zmniejszenie zachorowalności oraz poprawę wykrywalności raka szyjki macicy. W tym celu w poszczególnych woje- wództwach prowadzone są różnego rodzaju kampanie społeczne mające na celu edukację społeczeństwa oraz możliwość wykonania bezpłatnych badań przesiewo- wych dla kobiet. Jak pokazują statystyki takie działania niosą ze sobą wymierną korzyść.
ABSTRACT
Cervical cancer is one of the most common malignant neoplasms in women. It grows in the transformation zone, located at the transformation area of the cervical glandular epithelium into the squamous epithelium. The prevalence of cervical can- cer in Poland and also all over the world still remains high. The discovery of the main risk factor, which is the infection with the oncogenic type of human papillo- mavirus (HPV), allowed the introduction of widely developed primary and second- ary prevention, aimed at reducing the incidence and improving the detection of cer- vical cancer. For this reason many regions of Poland carry out different types of social campaigns aimed at educating the society and the possibility of performing free-of-charge screening tests for women. As statistics show, such actions bring tangible benefits.
Artykuł zawiera 28436 znaków ze spacjami + grafika
