KSZTA TOWANIE SI MI DZYNARODOWEGO PRAWA CHRONI CEGO ZASOBY WODNE

(1)

XX-THJUBILEE-NATIONAL, VIII-THINTERNATIONALSCIENTIFICANDTECHNICALCONFERENCE

„WATER SUPPLY AND WATER QUALITY”

POLAND 15-18 JUNE2008

Agnieszka THIER

Uniwersytet Ekonomiczny, Kraków

KSZTA àTOWANIE SIĉ MIĉDZYNARODOWEGO PRAWA CHRONI ĄCEGO ZASOBY WODNE

FORMING OF INTERNATIONAL WATER PROTECTION LAW

W 2003 roku Ogólne Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych (ONZ) uroczyĞcie proklamowaáo Rok Sáodkiej Wody. Z tej to okazji zostaá takĪe przedstawiony World Water Development Report - WWDR), Raport o stanie gospodarki wodnej. Kiedy czyta siĊ ów raport przedstawiony przez najwiĊkszych specjalistów w tej dziedzinie napawa czytelnika uczucie niepewnoĞci o zbliĪająca siĊ przyszáoĞü. Jaką to straszną wizjĊ prognozuje ów dokument? OtóĪ raport ten stwierdza, Īe w ciągu najbliĪszych 20 lat, przeciĊtna iloĞü wody przypadająca na jednego mieszkaĔca globu ziemskiego zmniejszy siĊ o jedną trzecią. Zgodnie z raportem w latach 1970-1990, iloĞü wody przypadająca na osobĊ zmniejszyáa siĊ o jedna trzecią. Mimo, Īe maleje iloĞü urodzin, do roku 2050 liczba populacji na Ğwiecie i tak osiągnie 9,3 miliarda (w porównaniu do 6.1 w roku 2001). W ciągu ostatnich 50 lat spoĪycie wody niemal siĊ podwoiáo. Dziecko urodzone w kraju rozwiniĊtym spoĪywa od 30 do 50 razy wiĊcej wody niĪ dziecko z kraju rozwi- jającego siĊ. Wedáug najbardziej pesymistycznych prognoz do roku 2050, siedem mi- liardów ludzi w 58 krajach bĊdzie cierpieü z powodu chronicznego niedoboru wody.

Wedáug tychĪe prognoz, bĊdą to ok. 2 miliardy w 48 krajach. Wynik zaleĪy od takich faktorów jak wzrost populacji, zuĪycie wody w przemyĞle, rolnictwie i gospodarce wodnej, a takĪe od czynników politycznych, spoáecznych, ekonomicznych. Zgodnie z raportem, wzrost niedoboru wody na Ğwiecie bĊdzie w 20% wynikiem zmian klimatycznych. Podczas gdy w rejonach wilgotnych zwiĊkszy siĊ iloĞü opadów, w rejonach zagroĪonych suszą, a nawet na niektórych obszarach tropikalnych i subtropikalnych opady bĊdą rzadsze i nieregularne. Ulegnie zmianie cykl hydrologiczno-metorologiczny.

Wzrost zanieczyszczeĔ i temperatury wody spowoduje pogorszenie jakoĞci wody pitnej.¹ Wedle tego co podaje raport grozi nam katastrofa u podstaw której znajdowaá siĊ bĊdzie deficyt zasobów wodnych.² Nasi przodkowi w XIX wieku uganiali siĊ za záotem, w XX wieku takim záotem byáa i jest nadal ropa, okreĞlana przez niektórych jako czarne záoto, o nią teĪ nierzadko wybuchaáy róĪnego rodzaju konflikty, które pocháonĊáy tyle milio- nów istnieĔ ludzkich. Dobrym przykáadem są tutaj wojny w Iraku, Kuwejcie, gdzie jednym z motywów ich inicjowania, czasem skrzĊtnie przez polityków ukrywanym, jest wáaĞnie chĊü pozyskania dostĊpu do zasobów ropy naftowej. Raport sugeruje, Īe w niedalekiej przyszáoĞci to nie záoto o które tak zabiegali przedstawiani w westernach

1 InformacjĊ czerpie ze strony: http://www.unic.un.org.pl/iyfw/raport_gwns.php

2 Craig, J. R, Vaughan, D, J Skiner, B, J, Zasoby ziemi, Warszawa, 2003.

(2)

bohaterzy Dzikiego Zachodu, ani teĪ nie czarne záoto, dla którego wielu polityków gotów byáoby poĞwiĊciü tysiące swoich Īoánierzy byleby tylko je zdobyü, ale wáaĞnie woda, bĊdzie tym prawdziwym záotem o który toczyü siĊ bĊdą konflikty róĪnej maĞci.

Za ok. 50 lat woda w niektórych rejonach Ğwiata bĊdzie prawdziwym skarbem. We literaturze przedmiotu pojawiáo siĊ nawet pojĊcie Water conflict, obejmuje ono szereg dziaáaĔ, o charakterze politycznym, gospodarczym, ekonomicznym, prawnym a takĪe i militarnym, których celem jest rozwiązanie konfliktu w okreĞlonym rejonie Ğwiata.

KaĪdy z tych konfliktów ma u swoich podstaw bardziej podstawowy fenomen, jakim jest poczucie zagroĪenia bezpieczeĔstwa. Tak jednostki jak i caáe spoáecznoĞci chcą czuü siĊ bezpiecznie i to biologiczno-psychologiczne prawo-potrzeba jest wáaĞciwe kaĪdemu czáowiekowi, tego teĪ niezbywalnego prawa nie naleĪy nikomu odmawiaü. W perspek- tywie przywoáanych na początku ustaleĔ raportu okazuje siĊ, Īe nad ludzkoĞcią, a dokáadnie rzecz biorąc, nad wybranymi obszarami globu ziemskiego groĨba zachwia- niem poczucia bezpieczeĔstwa jest realna. JeĞli prognozy podawane przez raport z 2003 roku w przyszáoĞci by siĊ sprawdziáy, a nic nie wskazuje na to, Īe bĊdzie inaczej, Ğwiat staje wobec powaĪnego problemu; jak poradziü sobie ze stale narastającym poczuciem zagroĪenia bezpieczeĔstwa.³ Istnieje bowiem konieczny związek miĊdzy zmniejszają- cym siĊ deficytem wody w poszczególnych regionach Ğwiata a wzrastającym poczuciem zagroĪenia bezpieczeĔstwa w róĪnych wymiarach. Ten związek nie ma charakteru ili tylko apriorycznego, lecz jest tezą potwierdzoną przez empiryczne badania tych rejonów Ğwiata. Badania te byáy prowadzone przez takie instytucje jak ONZ czy Bank ĝwiatowy czy przez ekspertów z FAO. Związek ten moĪna ująü tak: deficyt zasobów wodnych generuje zaburzenie równowagi bezpieczeĔstwa w róĪnych sektorach Īycia.

Wedle World Water Development Report – WWDR najuboĪsze zasoby wody posiada Kuwejt (gdzie rocznie na jednego mieszkaĔca przypada 10 m³ wody), drugie miejsce zajmuje Rejon Gazy (52 m³), Zjednoczone Emiraty Arabskie (58 m³), Wyspy Bahama (66 m³), Katar (94 m³), Malediwy (103 m³), Libia (113 m³), Arabia Saudyjska (118 m³), Malta (129 m³) oraz Singapur (149 m³). Kraje o najbogatszych zasobach wodnych (wyáączając GrenlandiĊ i AlaskĊ) to: Gujana Francuska (812,121 m³ wody rocznie na jednego mieszkaĔca), Islandia (609,319 m³), Gujana (316,698 m³), Surinam (292,566 m³), Kongo (275,679 m³), Papua Nowa Gwinea (166,563 m³), Gabon (133,333 m³), Wyspy Salomona (100,000 m³), Kanada (94,353 m³) oraz Nowa Zelandia (86,554 m³)⁴ Wszystkie te dane w 2050 ulegną, wedle prognoz zmianie. Za takie uksztaátowanie zasobów wodnych jest odpowiedzialnych szereg czynników, tj. klimatycznych, geogra- ficznych, ekonomicznych. Brak równomiernego dostĊpu do zasobów wodnych oraz stale zwiĊkszający siĊ ich deficyt powodowaá w przeszáoĞci, powoduje i powodowaá bĊdzie wybuchy róĪnych konfliktów, które nierzadko mają charakter militarny. Woda moĪe byü zatem przyczyną konfliktu. Konflikt o wodĊ jest w literaturze przedmiotu okreĞlany mianem konflikt wojny o surowce. Wojna jednak z punktu widzenia pragmatycznego

3 Zdaniem Anny Michalskiej Polska nie jest w lepszej sytuacji niĪ reszta Ğwiata. W Polsce teĪ nie jest dobrze. W porównaniu z Europą Zachodnią nasze zasoby wodne są wyjątkowo maáe. Bierze siĊ to stąd, Īe u nas opady są nisze (Ğrednio wynoszą okoáo 600 mm rocznie), a parowanie jest podobne. Do tego warunki hydrogeologiczne, a zwáaszcza uksztaátowanie podáoĪa czwartorzĊdowego, sprawiają, Īe znaczna czĊĞü wód swobodnie odpáywa drogą poziemną do Baátyku. Obszary deficytowe to gáównie: Kujawy, Niziny Mazowiecka i Podlaska oraz WyĪyny ĝląska i Kielecka. Wprawdzie ostatnie powodzie - a zwáaszcza ta katastrofalna z 1997 roku- mogą sugerowaü, Īe wody raczej nadmiar, to jest to mylne wraĪenie. Opady nawalne zamiast wsiąkaü w podáoĪe rozlewaáy siĊ po powierzchni. W rzeczywistoĞci w Europie w gorszej sytuacji od nas pod wzglĊdem zasobów wodnych są tylko Belgia i Malta.

(http://64.233.183.104/search?q=cache:6SmmE0-2qUMJ:ecoportal.com.pl/index2.php%3Foption%)

4 Dane ze strony internetowej: http://www.unic.un.org.pl/iyfw/raport_gwns.php

(3)

rozstrzygania konfliktów o zasoby wodny jest przedsiĊwziĊciem najmniej opáacalnym, przede wszystkim dlatego, Īe przynosi ona nieporównywalnie wiĊksze straty tak w zasobach jak i ludziach, od tych które byáy w zamierzeniu przeznaczone do uratowania czy teĪ sprawiedliwego podziaáu. Bardziej skuteczna wydaje siĊ byü dyplomacja, czyli aktywnoĞü polityczna, np. arbitraĪ innych paĔstw w rejonach skonfliktowanych. Jednak- Īe podstawą jakiejkolwiek dyplomacji politycznej czy teĪ arbitraĪu muszą byü okreĞlone przepisy legislacyjne. Prawo bowiem moĪe regulowaü i w jakimĞ stopniu wymuszaü teĪ respektowanie ochrony zasobów wodnych.

PojĊcie praw chroniących zasoby wody, jak przypuszczam, posiada u swoich podstaw jedno z najbardziej elementarnych praw, jakim jest prawo czáowieka do wody.

MoĪna powiedzieü tak, Īe prawa tego nie ustanowiono w sposób konwencjonalnych przez jakąĞ wáadzĊ ustawodawczą, moĪna sądziü, Īe nie posiada ono korzeni instytucjonalnych, a wrĊcz odwrotnie, to raczej wszystkie inne akty prawne, mają w nim swój normatywny fundament. Prawo do wody wyrasta z naturalnego zapotrzebowania egzystencji czáowieka. Odkąd tylko na globie ziemskim pojawiá siĊ homo sapiens woda stanowiáa naturalny surowiec sáuĪący do jego przetrwania. Jest ona zatem surowcem koniecznym do Īycia, bez niego czáowiek nie jest w stanie prawidáo siĊ rozwijaü w wielu dziedzinach. Prawo czáowieka do wody, który początkowo nie byáo prawem pisanym, moĪna powiedzieü, nie byáo teĪ przez nikogo instytucjonalnie zalegalizowane, to jednak od początku istnienia homo sapiens do dnia obecnego jest ono mocno zakorzenione w ĞwiadomoĞci kaĪdego czáowieka. Prawo do wody zakáada, Īe kaĪdy czáowiek powinien posiadaü dostĊp do czystych zasobów wodnych. JednakĪe w poprzek temu prawu stoją czynniki, które nierzadko uniemoĪliwiają taki sprawiedliwy podziaá zasobów wodnych jak przewiduje to podstawowe prawo. NierównomiernoĞü rozmieszczenia tych zasobów w skali globu ziemskiego, stale rosnący deficyt zasobów wodnych powodują, Īe w niektórych rejonach Ğwiata to podstawowe prawo czáowieka do wody jest zagroĪone.

Tysiące ludzi jest pozbawionych czystej wody, Ğrodków sanitarnych, to zmusza ich nierzadko do desperackiej migracji w celu poszukiwania tego koniecznego do Īycia surowca. Brak wody powoduje zagroĪenie bezpieczeĔstwa, to nastĊpnie generuje fru- stracjĊ i agresje, która wymierzona przeciw innym grupom ludzi posiadającym dostĊp do zasobów wodnych. Ten psychologiczny mechanizm dotyka kaĪdego kto tylko odczuje na „wáasne skórze” deficyt wody. Wobec stanu nierównomiernego rozmieszczenia zasobów wodnych na globie ziemskim, zachodzi potrzeba w pierwszej kolejnoĞci zapobiegania i niwelowania róĪnych konfliktów zbrojnych, nastĊpnie zachodzi koniecz- noĞü okreĞlenia podstawowych zasad sprawiedliwego podziaáu zasobów wodnych, szczególnie w tych obszarach gdzie wystĊpuje deficyt. Rozwiązaniem nie moĪe byü tutaj konflikt, niedopuszczalna jest takĪe sytuacja gdzie silniejsze paĔstwo uniemoĪliwia sáabszemu korzystanie z zasobów wody. Szczególnie istotnym problemem staje siĊ kwestia ochrony zasobów wodnych podczas dziaáaĔ zbrojnych oraz przezwyciĊĪenie panującej w wielu regionach Ğwiata dyskryminacji w sprawiedliwym korzystaniu z zasobów wodnych. Celem sformuáowaĔ prawnych dotyczących zasobów wodnych, jest takĪe ich ochrona przed zanieczyszczeniami pochodzenia chemicznego, technologiczne- go. Wobec stale narastającego zanieczyszczenia wód rodzi siĊ potrzeba ustalenia zasad prawnych zabezpieczających czystą wodĊ, która jest konieczna do zdrowego funkcjo- nowania czáowieka.

Kiedy mówimy o miĊdzynarodowym prawie ochrony zasobów wodnych trzeba stwierdziü, Īe do jego powstania nie przyczyniáy siĊ rzecz jasna konflikty o surowce którymi przepeániony jest XX wiek. ħródeá tego prawa naleĪy juĪ bowiem doszukiwaü siĊ w staroĪytnoĞci. Budowanie wielkich systemów sáuĪących do nawodnieĔ domagaáo

(4)

siĊ przede wszystkim nie tylko eksploracji wody, ale takĪe zdeterminowania zasad sprawiedliwego podziaáu wody. Dáugo przed nastaniem ery nowoĪytnej grecki filozof Platon pisaá w swoich dialogach o tym jak zgubny wpáyw posiada na zasoby wodne nieprawidáowa gospodarka. StaroĪytni tak jak i my dziĞ postrzegali wodĊ jako wartoĞü i surowiec konieczny go przetrwania egzystencji czáowieka. Woda stanowiáa przedmiot kultu. Dobrym przykáadem jest tutaj Egipt. W Egipcie ĞwiĊtą rzeką byá Nil. Jego wylewy decydowaáy o obfitoĞci zbiorów, a wiĊc dostatku ludzi. Fenicjanie modlili siĊ u Ĩródeá rzek do boga Adonisa, Grecy báagali o przychylnoĞü ArtemidĊ - boginkĊ lasów i Ĩródeá, zaĞ wyznawcy buddyzmu czcili ĞwiĊtą rzekĊ Ganges. Zapisy prawne dotyczące zasobów wodnych znajdują siĊ takĪe juĪ w kodeksie Hammurabiego. Woda miaáa takĪe znaczenie takie, Īe byáa postrzega np. jako podstawowy budulec Ğwiata. Tales z Miletu jeden z pierwszych filozofów uwaĪaá, Īe tym pierwiastkiem, który konstytuuje wszelką rzeczy- wistoĞü jest wáaĞnie woda. Jest ona tym pierwiastkiem którego jest najwiĊcej w czáowie- ku, bez którego nie moĪe on egzystowaü. Woda uzyskuje status zasady Īycia. RównieĪ dla ChrzeĞcijaĔstwa woda ma charakter sakralny. „Ziemia zaĞ byáa bezáadem i pustko- wiem i ciemnoĞü byáa nad powierzchnią bezmiaru wód a duch boĪy unosiá siĊ nad wodami”. Od tego przecieĪ stwierdzenia zaczyna siĊ KsiĊga Rodzaju, która „stan wyjĞciowy” upatruje w wodnym chaosie, przyjmując, Īe takĪe „historia ĞwiĊta” wynu- rza siĊ ze Ğwiatowego praoceanu.

Natomiast jeĞli chodzi o najstarszy dokument mówiący o zasobach wodnych na tere- nie Europy to naleĪy przede wszystkim wspomnieü o turecko-austriackim traktacie, który to traktat dotyczyá Īeglugi na Dunaju. Zostaá on podpisany w roku 1616. W literaturze przedmiotu zwraca siĊ uwagĊ na to, Īe jest to pierwszy na Ğwiecie tego rodzaju dokument. NastĊpne dokumenty powstawaáy juĪ w XIX wieku. W 1815 roku zostaá wydany przez Francuską RadĊ Wykonawczą dokument okreĞlający generalne zasady podziaáu zlewni. W roku 1815 podpisano traktat wiedeĔski, a w roku 1804 konwencjĊ paryską dotyczącą zasobów wodnych Renu. Warto takĪe wspomnieü o konwencji genewskiej i haskiej, które dotyczyáy ochrony zasobów wodnych podczas dziaáaĔ wojennych.

MiĊdzynarodowe prawo wodne jest uĪywane do identyfikacji zasad prawa regulują- cego uĪytkowanie zasobów wodnych dzielonych pomiĊdzy dwa lub wiĊcej paĔstw.

ħródáem tego prawa są przede wszystkim zwyczaje i tradycje krajów oraz miĊdzynaro- dowe umowy, tj. generalne zasady prawa, rezolucje i rekomendacje organizacji miĊdzy- narodowych. Historycy uwaĪają, Īe u podstaw wspóáczesnego miĊdzynarodowego prawa wodnego znajduje siĊ Deklaracja Madrycka z 1911 roku, która zatytuáowana jest

„MiĊdzynarodowe regulacje dotyczące uĪytkowania miĊdzynarodowych cieków dla celów innych niĪ Īeglugowe”. W XX wieku a dokáadnie rzecz biorąc w dwudziestoleciu miĊdzywojennym regulacje prawne dotyczące zasobów wodnych zostaáy podjĊte przez konwencjĊ barceloĔską z 20 kwietnia 1921 roku, oraz konwencje genewska z grudnia 1923 roku. Po drugiej wojnie Ğwiatowej istotne znaczenie dla ogólnego ducha krystali- zowania siĊ prawa chroniącego zasoby wodne ma Powszechna Deklaracja Praw Czáo- wieka z 10 grudnia 1948 roku.⁵ Trzecia Sesja Zgromadzenia ONZ, obradująca w ParyĪu, roku jednomyĞlnie uchwaliáa oparta przede wszystkim na prawie naturalnym Powszech- ną DeklaracjĊ Praw Czáowieka. Dokument ten stanowi niewątpliwie jedno z najwiĊk- szych i najtrwalszych osiągniĊü ONZ. Przetáumaczona na wiĊkszoĞü jĊzyków Ğwiata Powszechna Deklaracja Praw Czáowieka zbiera oraz porządkuje osiągniĊcia i postulaty czáowieka, który od wielu setek lat toczy nie skoĔczoną jeszcze walkĊ o swoją wolnoĞü i

5 http://cyberhate.org.pl/Powszechna_Deklaracja_Praw_Czlowieka.rtf.

(5)

swoją godnoĞü. Choü Deklaracja nie podejmuje explicite praw dotyczących ochrony zasobów wodnych, to jednak wskazuje na te problem implicite podkreĞla bowiem niezbywalne prawo czáowieka do wody. Odwoáuje siĊ do przyrodzonego prawa czáowie- ka do posiadania dostĊpu do wody. W artykule 2 stwierdza siĊ ogólne prawa czáowieka:

„KaĪdy czáowiek posiada wszystkie prawa i wolnoĞci zawarte w niniejszej Deklaracji bez wzglĊdu na jakiekolwiek róĪnice rasy, koloru, páci, jĊzyka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowoĞci, pochodzenia spoáecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu. Nie wolno czyniü Īadnej róĪnicy w zaleĪnoĞci od sytuacji politycznej, prawnej lub miĊdzynarodowej kraju lub obszaru, do którego dana osoba przynaleĪy, bez wzglĊdu na to, czy dany kraj lub obszar jest niepodlegáy, czy teĪ podle- ga systemowi powiernictwa, nie rządzi siĊ samodzielnie lub jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swej niepodlegáoĞci”. Istotny dla poruszanej problematyki jest artykuá 25 Deklaracji :„KaĪdy czáowiek ma prawo do poziomu Īycia zapewniającego zdrowie i dobrobyt jemu i jego rodziny, w tym do wyĪywienia, odzieĪy, mieszkania, opieki lekar- skiej i koniecznych ĞwiadczeĔ spoáecznych, oraz prawo do poczucia bezpieczeĔstwa w przypadku bezrobocia, choroby, kalectwa, wdowieĔstwa, staroĞci lub utraty Ğrodków do Īycia w inny sposób od niego niezaleĪny”. KaĪdy czáowiek ma prawo do poczucia bezpieczeĔstwa, jednym z elementów tego bezpieczeĔstwa jest koniecznoĞü wáaĞciwych surowców sáuĪących do jego biologicznego przetrwania. Do takich zaĞ naleĪy woda.

Choü Deklaracja bezpoĞrednio nie podejmuje kwestii prawa o ochronie zasobów wodnych to moĪna powiedzieü, Īe wskazuje ona ogólne ramy normatywne, które powinny byü respektowane w kaĪdym systemie prawnym. Rzecz jasna praw tych nikomu nie moĪna narzuciü ich wdroĪenie zaleĪy juĪ tylko od dobrem woli rządzących.

Innym waĪnym dokumentem prawnym, kontynuującym ducha Powszechnej Dekla- racji, jest MiĊdzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spoáecznych i Kulturalnych. Jest on jednym z dwóch Paktów Praw Czáowieka, o których utworzeniu zdecydowano juĪ w roku 1947. Ze wzglĊdu na gáĊbokie rozbieĪnoĞci, co do zawartoĞci Paktu dopiero w 1954 roku Komisja Praw Czáowieka ONZ przekazaáa dokumenty Zgromadzeniu Ogól- nemu Narodów Zjednoczonych, te zaĞ zakoĔczyáo pracĊ w roku 1966 i przyjĊáo jedno- myĞlnie 16 grudnia w Nowym Jorku razem z MiĊdzynarodowym Paktem Praw Obywa- telskich i Politycznych. Oba Pakty weszáy w Īycie 3 stycznia 1976. Pakt konkretyzuje i rozszerza katalog praw zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Czáowieka, w prze- ciwieĔstwie do niej nie jest jedynie rezolucją Zgromadzenia Ogólnego, ale takĪe miĊ- dzynarodową umową, dlatego jako prawo miĊdzynarodowe jest obowiązujący dla paĔstw, które go ratyfikowaáy. Szczególnie interesująca jest III czĊĞü tego Paktu. Ustala ona katalog praw, wymieniając prawo do pracy, a takĪe jej sprawiedliwych warunków ( w tym odpowiedniego wynagrodzenia, bezpieczeĔstwa i higieny, moĪliwoĞci awansu, a takĪe urlopu i czasu wolnego); prawo do tworzenia i przystĊpowania do związków zawodowych i strajku; prawo do zabezpieczenia spoáecznego; odpowiedniego poziomu Īycia; ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego; prawo kaĪdego do nauki (w tym do bezpáatnego nauczania podstawowego); czy wreszcie do udziaáu w Īyciu kulturalnym, korzystania z postĊpu naukowego. O zasobach znajdujących siĊ na globie ziemskim i sprawiedliwym ich podziale i obronie wspomina artykuá 1 „Wszystkie narody mogą swobodnie rozporządzaü dla swoich celów swymi bogactwami i zasobami naturalnymi bez uszczerbku dla jakichkolwiek zobowiązaĔ wynikających z miĊdzynarodowej wspóá- pracy gospodarczej, opartej na zasadzie wzajemnych korzyĞci, oraz z prawa miĊdzyna- rodowego. W Īadnym przypadku nie moĪna pozbawiaü narodu jego wáasnych Ğrodków egzystencji. WaĪny jest artykuá 12. „PaĔstwa Strony niniejszego Paktu uznają prawo kaĪdego do korzystania z najwyĪszego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia fizyczne-

(6)

go i psychicznego. Kroki, jakie PaĔstwa, Strony niniejszego Paktu powinny podjąü dla osiągniĊcia peánego wykonania tego prawa, bĊdą obejmowaáy Ğrodki konieczne do:

zapewnienia zmniejszenia wskaĨnika martwych urodzeĔ i ĞmiertelnoĞci niemowląt oraz do zapewnienia zdrowego rozwoju dziecka; poprawy higieny Ğrodowiska i higieny przemysáowej we wszystkich aspektach; zapobiegania chorobom epidemicznym, ende- micznym, zawodowym i innym oraz ich leczenia i zwalczania; stworzenia warunków, które zapewniáyby wszystkim pomoc i opiekĊ lekarską na wypadek choroby”. Pakt zwraca uwagĊ, podobnie jak Powszechna Deklaracja Praw Czáowieka, Īe surowiec jakim jest woda, jest cenną wartoĞcią, która sáuĪy do przetrwania czáowieka. Apeluje takĪe o sprawiedliwy podziaá surowców. Szczególnie problem ten dotyka te paĔstwa które doĞwiadczają chronicznego braku zasobów wodnych. Nakáada siĊ tutaj obowiązek humanitarnej pomocy tym paĔstwom.

Problem zasobów wodnych w tym samym duchu co poprzednie przywoáuje Kon- wencja o prawach dziecka - miĊdzynarodowa konwencja przyjĊta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989. Jest to dokument obowiązujący w niemal wszystkich paĔstwach Ğwiata (z wyjątkiem m.in. USA). W Konwencji o Prawach Dziecka zostaáy spisane wszystkie prawa dziecka. Szczególnie istotny jest artykuá 24: „ 1. PaĔstwa- Strony uznają prawo dziecka do jak najwyĪszego poziomu zdrowia i udogodnieĔ w zakresie leczenia chorób oraz rehabilitacji zdrowotnej. PaĔstwa-Strony bĊdą dąĪyáy do zapewnienia, aby Īadne dziecko nie byáo pozbawione prawa dostĊpu do tego rodzaju opieki zdrowotnej. 2. PaĔstwa-Strony bĊdą dąĪyáy do peánej realizacji tego prawa, a w szczególnoĞci podejmą niezbĊdne kroki w celu: a) zmniejszenia ĞmiertelnoĞci wĞród noworodków i dzieci; b) zapewnienia udzielania koniecznej pomocy oraz opieki zdrowotnej wszystkim dzieciom, ze szczególnym uwzglĊdnieniem rozwoju podstawowej opieki zdrowotnej; c) zwalczania chorób i niedoĪywienia, w tym - w ramach podstawowej opieki zdrowotnej - przez wykorzystanie miĊdzy innymi áatwo dostĊpnych technik oraz przez dostarczanie odpowiednich poĪywnych produktów ĪywnoĞciowych i wody pitnej, z uwzglĊdnieniem niebezpieczeĔstwa oraz ryzyka zanieczyszczenia Ğrodowiska naturalnego; d) zapewnienia matkom wáaĞciwej opieki zdrowotnej w okresie przed i po urodzeniu dziecka e) zapewnienia, aby wszystkie grupy spoáeczne, w szczególnoĞci rodzice oraz dzieci, byáy informowane i posiadaáy dostĊp do oĞwiaty oraz otrzymywaáy wsparcie w korzystaniu z podstawowej wiedzy w zakresie zdrowia dziecka karmienia, korzyĞci z karmienia piersią, higieny i warunków zdrowotnych otoczenia, a takĪe zapobiegania wypadkom; f) rozwoju profilaktycznej opieki zdrowotnej, poradnictwa dla rodziców oraz wychowania i usáug w zakresie planowania rodziny. 3. PaĔstwa-Strony bĊdą podejmowaáy wszelkie wáaĞciwe i skuteczne kroki na rzecz zniesienia tradycyjnych praktyk przynoszących szkodĊ zdrowiu dziecka. 4. PaĔstwa-Strony zobowiązują siĊ dziaáaü na rzecz sprzyjania i zachĊcania do rozwoju wspóápracy miĊdzynarodowej w celu stopniowego osiągania peánej realizacji praw uznanych w niniejszym artykule. W związku z tym szczególna uwaga bĊdzie zwrócona na potrzeby krajów rozwijających siĊ”. Konwencja podejmuje problem najmáodszych przedstawicieli globu ziemskiego, którzy nierzadko z braku zasobów wodnych, szczególnie z powodu braku wody pitnej umierają w skrajnych uwáaczających godnoĞci ludzkiej warunkach.

Jednym z najbardziej istotnych dokumentów, dotyczącym zasobów wodnych, który staá siĊ wzorem umów miĊdzynarodowych byáa Umowa HelsiĔska, czyli Konwencja o Ochronie i UĪytkowaniu Cieków Granicznych i Jezior MiĊdzynarodowych z dnia 17 marca 1992 roku. W preambule jej twórcy piszą, iĪ „Uznając Īe ochrona i uĪytkowanie cieków transgranicznych i jezior miĊdzynarodowych stanowią waĪne i pilne zadania, których efektywne wykonanie moĪe byü zapewnione jedynie przez Ğcisáą wspóápracĊ.

(7)

Zaniepokojenie istniejącymi i mogącymi wystąpiü krótko- i dáugotrwaáymi zmianami stanu cieków transgranicznych i jezior miĊdzynarodowych, wpáywającymi ujemnie na Ğrodowisko, gospodarkĊ i dobrobyt PaĔstw Czáonkowskich Europejskiej Komisji Go- spodarczej (EKG), podkreĞlając potrzebĊ wzmocnienia narodowych i miĊdzynarodo- wych przedsiĊwziĊü zmierzających do zapobiegania i zmniejszania zrzutów niebezpiecznych substancji do Ğrodowiska wodnego oraz zmniejszania eutrofizacji i zakwasze- nia, a takĪe zanieczyszczenia Ğrodowiska morskiego ze Ĩródeá lądowych, w szczególno- Ğci na obszarach przybrzeĪnych, witając z zadowoleniem wysiáki juĪ podjĊte przez rządy PaĔstw Czáonkowskich EKG, ukierunkowane na zacieĞnienie dwustronnej i wielostron- nej wspóápracy mającej na celu zapobieganie zanieczyszczaniu wód granicznych, jego kontrolĊ i zmniejszenie, stabilne oraz racjonalne uĪytkowanie wód, zachowanie zasobów wodnych i ochronĊ Ğrodowiska, przypominając odpowiednie postanowienia i zasady Deklaracji Konferencji Sztokholmskiej w sprawie ĝrodowiska Czáowieka, Aktu KoĔco- wego Konferencji BezpieczeĔstwa i Wspóápracy w Europie (KBWE), dokumentów koĔcowych spotkaĔ w Madrycie i Wiedniu przedstawicieli paĔstw - uczestników KBWE, "Regionalnej strategii ochrony Ğrodowiska i racjonalnego uĪytkowania zasobów naturalnych w PaĔstwach Czáonkowskich EKG do i po 2000 roku". Umowa HelsiĔska zwróciáa przede wszystkim uwagĊ na kwestiĊ zanieczyszczenia cieków transgranicznych, zobowiązaáa, Īe kaĪda ze stron, „powinna ustanowiü normy zrzutu zanieczyszczeĔ zeĨródeá punktowych do wód powierzchniowych oparte na najlepszej dostĊpnej technologii, odpowiednio stosowanej wobec poszczególnych gaáĊzi przemysáu lub zakáadów przemysáowych, z których pochodzą substancje niebezpieczne. Odpowiednie dziaáania, wspomniane w ustĊpie 1 niniejszego artykuáu, mające na celu zmniejszenie wypáywu substancji niebezpiecznych ze Ĩródeá punktowych i rozproszonych do wód oraz zapobieganie temu, mogą, miĊdzy innymi, wprowadzaü caákowity lub czĊĞciowy zakaz produkcji lub uĪytkowania tych substancji. Powinny byü wziĊte pod uwagĊ istniejące wykazy takich gaáĊzi przemysáu lub zakáadów przemysáowych i wykazy takich substancji niebezpiecznych ujĊte w miĊdzynarodowych konwencjach lub regulacjach prawnych, które mają zastosowanie w zakresie objĊtym niniejszą Konwencją” (artykuá 3). PodkreĞla wagĊ wspóápracy naukowej w przezwyciĊĪaniu zanieczyszczeniu i degradacji naturalnych zasobów wodnych.

Przeáom tysiącleci byá dla wszystkich 189 czáonków ONZ okazją do podkreĞlenia i potwierdzenia roli ONZ w ksztaátowaniu obrazu dzisiejszego Ğwiata. JuĪ bowiem w roku 1998 zdecydowano uczyniü 55 sesjĊ Zgromadzenia Ogólnego (rezolucja 53/202) wydarzeniem szczególnym nazwanym Zgromadzeniem Milenijnym Narodów Zjedno- czonych. 5 wrzeĞnia 2000 roku rozpoczĊáo obrady najwiĊksze jak dotąd zgromadzenie przywódców paĔstw i szefów rządów. Gáównym celem tej debaty byáy przede wszystkim, nakreĞlone w Raporcie Milenijnym Sekretarza Generalnego, wyzwania pojawiające siĊ u progu XXI wieku. Szczyt Milenijny, który miaá miejsce w dniach od 6-8 wrzeĞnia 2000 roku, stanowiá najwaĪniejsze wydarzenie Zgromadzenia Milenijnego. Zgromadzeni na nim przywódcy paĔstw i szefowie rządów mieli na celu ponowne okreĞlenie roli Organizacji Narodów Zjednoczonych we wspóáczesnym Ğwiecie. Efektem tych obrad byáa Deklaracja Milenijna Narodów Zjednoczonych, w której okreĞlone zostaáy takĪe Milenijne Cele Rozwoju - zobowiązania, które ludzkoĞü powinna wypeániü aby móc w skuteczny sposób stawiü czoáa wyzwaniom XXI wieku. W tejĪe deklaracji pojawia szereg waĪnych problemów, które dotyczą prawa czáowieka do wody, sprawiedliwego podziaáu dóbr oraz umiejĊtnego nimi zarządzania. Deklaracja ta kierowaáa siĊ nastĊpują- cymi zaáoĪeniami aksjologicznymi. JuĪ w Raporcie Milenijnym Sekretarza Generalnego znajduje siĊ paragraf poĞwiecony wolnoĞci od niedostatku, wolnoĞci do Īycia w strachu i

(8)

prawu do godnego Īycia. Sekretarz Generalny nawoáywaá do poprawy standardów Īycia ludnoĞci na caáym Ğwiecie, zwáaszcza w krajach rozwijających siĊ. Osoby nĊkane chorobami, cierpiące gáód, Īyjące w skrajnej nĊdzy czy znajdujące siĊ w obliczu zagro- ĪeĔ ze strony Ğrodowiska naturalnego nie mogą w peáni cieszyü siĊ wolnoĞcią naleĪną kaĪdemu czáowiekowi. Zgodnie z przedstawionymi zaáoĪeniami raportu wszyscy ludzie powinni mieü jednakowy dostĊp do edukacji, opieki medycznej czy godnych warunków Īycia. Sekretarz Generalny ONZ zwracaá przede wszystkim uwagĊ na palące kwestie, które naleĪy rozwiązywaü w oparciu o wspólną wizjĊ rozwoju. Jej realizacja powinna odbywaü siĊ poprzez przyjĊcie konkretnego planu dziaáania przez kaĪde paĔstwo bory- kające siĊ z problemami z zakresu takich dziedzin jak: edukacja, równouprawnienie páci, system zdrowotny, Ğrodowisko naturalne, handel, rozwój obszarów miejskich i wiejskich czy rozwój nauki oraz techniki. Strategie narodowe powinny wyszczególniaü prioryte- towe cele oraz wyznaczyü termin ich realizacji. Zdaniem Sekretarza Generalnego ONZ osiągniecie celów nie wymaga tworzenia nowych instrumentów lecz skuteczniejszego wykorzystania juĪ istniejących Ğrodków i technologii. Oprócz narodowych strategii rozwojowych, postĊp w realizacji wyznaczonych celów jest uwarunkowany pomocą zewnĊtrzną i wspóápracą miĊdzynarodową. KaĪdy kraj rozwijający siĊ jest odpowie- dzialny za samodzielne wzmocnienie rządów, zwalczanie korupcji oraz wprowadzenie wĪycie polityk i narodowych planów dziaáania. Raport wskazuje, Īe kraje rozwiniĊte mają odegraü gáówną rolĊ w nowym systemie wolnoĞci. Ubóstwo, Ğmiertelne choroby zakaĨne, degradacja Ğrodowiska naturalnego to niektóre z wielu kwestii przyczyniają- cych siĊ do obniĪenia jakoĞci Īycia ludzi na caáym Ğwiecie. Pomoc krajów rozwiniĊtych ma ograniczyü szerzenie siĊ powyĪszych zjawisk. Kofi Annan utrzymuje, Īe wolnoĞü od niedostatku i strachu to za maáo, poniewaĪ rozwój nie jest moĪliwy bez poszanowania praw czáowieka. Wszystkich ludzi naleĪy traktowaü z szacunkiem oraz respektowaü ich podstawowe wolnoĞci. NaleĪy wzmocniü rządy prawa oraz demokracjĊ, by umoĪliwiü ludziom godne Īycie. UmoĪliwienie ludzkoĞci godnego Īycia wymaga przede wszystkim aktywnoĞci skierowanej na zapobieganie konfliktom zbrojnym, ochronĊ ludnoĞci cywil- nej, zwalczanie bezkarnoĞci oraz niedopuszczanie do tak drastycznych zdarzeĔ jak ludobójstwo. W tym celu naleĪy wzmocniü organy zajmujące siĊ kwestią praw czáowie- ka oraz zachĊciü paĔstwa czáonkowskie do aktywnej wspóápracy zwáaszcza z MiĊdzynarodowym Trybunaáem Karnym.⁶ĩycie wolne od strachu to takie, w którym czáowiek posiada ĞwiadomoĞü ze mogące go spotkaü nieszczĊĞcia czy to te związane z katastrofami naturalnymi, czy tez tymi za których przyczyną stoi czáowiek są znacznie ograniczone i przewidywalne. Warunkiem bezpieczeĔstwa jest takĪe staáy dostĊp do koniecznych do egzystencji biologicznej surowców naturalnych. PaĔstwa są zobligowa- ne zadbaü o to aby kaĪdy czáowiek a ile to jest tylko moĪliwe nie odczuwaá braku bez- pieczeĔstwa spowodowanego niedoborem surowców naturalnych. Szczególnie chodzi tu o zasoby wodne. Choü Kofi Annan nie mówi wprost o tym, to jednak poĞrednio znów dotyka tego zagadnienia. W Raporcie Sekretarza Generalnego jest poĞrednio wiele odniesieĔ do problemów zasobów naturalnych. Raport zaleca ich ochronĊ poprzez tworzenie miĊdzynarodowego prawa opartego na wspóápracy legislacyjnej wielu paĔstw.

Istotny w Deklaracji Milenijnej jest punkt 4 i 5, który formuáuje pewne zasadnicze powinnoĞci wobec czáowieka i Ğwiata: „Pragniemy z caáą mocą ustanowiü sprawiedliwy i trwaáy pokój na Ğwiecie, zgodnie z celami i zaáoĪeniami Karty Narodów Zjednoczo- nych. Potwierdzamy naszą gotowoĞü do wspierania wszelkich wysiáków, które sáuĪą ochronie suwerennoĞci i równoĞci paĔstw, poszanowaniu ich terytorialnej integralnoĞci i

6 http://www.unic.un.org.pl/largerfreedom/omowienie.php

(9)

politycznej niezaleĪnoĞci, rozstrzyganiu sporów w sposób pokojowy i w zgodzie z zasadami sprawiedliwoĞci i przepisami prawa miĊdzynarodowego, poszanowaniu prawa do samookreĞlenia siĊ ludnoĞci Īyjącej na terenach kolonialnych i okupowanych przez obce paĔstwa, zasadzie nieingerencji w wewnĊtrzne sprawy paĔstw, poszanowaniu praw czáowieka i podstawowych wolnoĞci, powszechnemu równouprawnieniu bez wzglĊdu na rasĊ, páeü, jĊzyk i religiĊ, oraz miĊdzynarodowej wspóápracy w zakresie rozwiązywania miĊdzynarodowych problemów o gospodarczym, spoáecznym, kulturalnym i humanitar- nym charakterze. 5. Wierzymy w to, Īe gáównym wyzwaniem na dziĞ jest sprawiü, by globalizacja przynosiáa korzyĞci wszystkim mieszkaĔcom Ziemi. Globalizacja otwiera przed ludĨmi wielkie moĪliwoĞci, ale jak dotąd jej owoce i koszty są dzielone nierów- nomiernie. Mamy ĞwiadomoĞü, Īe kraje rozwijające siĊ i kraje w okresie transformacji gospodarczej muszą pokonaü szczególnie wiele trudnoĞci, by sprostaü temu nadrzĊdne- mu wyzwaniu. Tylko dziĊki szeroko zakrojonym i konsekwentnym wysiákom na rzecz stworzenia wspólnej przyszáoĞci, przy uwzglĊdnieniu róĪnorodnoĞci populacji ludzkiej, korzyĞci z globalizacji staną siĊ dla wszystkich dostĊpne w równym stopniu. Takie wysiáki muszą obejmowaü globalne rozwiązania polityczne i Ğrodki, które bĊdą odpo- wiadaü potrzebom krajów rozwijających siĊ i krajów w okresie transformacji gospodarczej. Muszą byü one opracowane i realizowane z rzeczywistym udziaáem tych krajów”.⁷⁸ Deklaracja zwraca uwagĊ na równoĞü kaĪdego czáowiek w korzystaniu z rozwoju techniki, nauki, kultury. „ĩadnego czáowieka i narodu nie moĪna pozbawiaü szans korzystania z owoców rozwoju. Kobiety i mĊĪczyĨni muszą mieü zagwarantowane równe prawa i moĪliwoĞci”. W Deklaracji formuáuje siĊ takĪe ogólne zalecenia dotyczą- ce poszanowania Ğrodowiska naturalnego: „Wszystkie istoty Īywe i zasoby naturalne powinny byü chronione w sposób przezorny i zgodny z zaáoĪeniami zrównowaĪonego rozwoju. Tylko w ten sposób bĊdziemy w stanie zachowaü i przekazaü naszym nastĊp- com niezmierzone bogactwo, jakim obdarowaáa nas natura. W imiĊ lepszej przyszáoĞci dla nas samych i nastĊpnych pokoleĔ musimy zmieniü istniejące wzorce produkcji i konsumpcji” Deklaracja zwraca uwagĊ na koniecznoĞü eliminacji dyskryminacji, ubó- stwa, nĊdzy, zobowiązuje inne paĔstwa do wzajemnej pomocy, solidarnoĞci i odpowie- dzialnoĞci za inne paĔstwa sáabo rozwiniĊte. Deklaracja porusza równieĪ problem krajów paĔstwa afrykaĔskich, gdzie sytuacja jeĞli chodzi o zasoby wodne jest najbardziej dramatyczna, albowiem krajom tym grozi chroniczny brak zasobów wodnych i zaáamanie siĊ gospodarki wodnej. W rozdziale VII autorzy deklaracji piszą: „27. BĊ- dziemy wspieraü dziaáania na rzecz umacniania demokracji w Afryce i pomagaü miesz- kaĔcom tego kontynentu w walce, której celem jest trwaáy pokój, wykorzenienie ubó- stwa i zrównowaĪony rozwój. W ten sposób bĊdziemy staraü siĊ wáączyü AfrykĊ do gáównego nurtu Ğwiatowej gospodarki. 28. W związku z tym postanawiamy:

• udzielaü peánego poparcia politycznym i instytucjonalnym strukturom rodzących siĊ demokracji afrykaĔskich.

• inicjowaü i wspieraü regionalne i lokalne mechanizmy sáuĪące zapobieganiu konfliktom oraz utrwalaniu politycznej stabilnoĞci, i zapewniü staáy dopáyw zasobów potrzebnych do prowadzenia pokojowych operacji na kontynencie afrykaĔskim.

• przedsiĊwziąü specjalne Ğrodki sprzyjające wykorzenieniu ubóstwa i zrównowa- Īonemu rozwojowi w Afryce, takie jak umorzenie dáugów, uáatwienia w dostĊpie do rynków, udoskonalona Oficjalna Pomoc na rzecz Rozwoju, zwiĊkszony na- páyw bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych jak równieĪ transfery technologii.

7 http://66.102.9.104/search?q=cache:sVnCceokbQkJ:www.unic.un.org.pl/dokumenty/deklaracja_

(10)

• pomóc Afryce zwiĊkszyü zdolnoĞü opanowania pandemii HIV/AIDS i innych chorób zakaĨnych”.⁹

Choü explicite nie ma tu powiedziane o zasobach wodnych, to jednak znaczna wiĊk- szoĞü problemów wymienionych w rozdziale dotyczącym Afryki dotyczy bezpoĞrednio albo teĪ poĞrednio problemu zasobów wodnych. Deklaracja wyznaczając sobie te przy- száoĞciowe postulaty kierowaáa siĊ okreĞloną aksjologia w centrum, której znajduje siĊ czáowiek i jego potrzeby, które dla swojego wszechstronnego rozwoju winien on urze- czywistniaü. Deklaracja podkreĞla koniecznoĞü ochrony naturalnych zasobów ziemi, które stanowią o przetrwaniu gatunku homo sapiens. ZakreĞla ona zatem normatywne ramy dla kolejnych regulacji prawnych dotyczących ochrony zasobów naturalnych.

Ochrona tych zasobów jest celem na przyszáoĞü, który wymaga konsolidacji i wzajemnej wspóápracy paĔstwa najbardziej rozwiniĊtych.

W 2002 roku w listopadzie Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturo- wych w historycznym General Comment nr 15 stwierdza, Īe woda jest ograniczonym naturalnym bogactwem kaĪdego czáowieka. Jest przede wszystkim dobrem publicznym i sáuĪy dla rozwoju i zdrowia czáowieka. Prawo do wody powtarza Komitet za Powszech- ną Deklaracja Praw Czáowieka jest niezbywalne dla prowadzenia Īycia, brak zasobów wodnych uwáacza godnoĞci ludzkiej. Prawo do zasobów wodnych jest tutaj zdefiniowa- ne jako przyrodzone prawo kaĪdego czáowieka. Kluczowym celem kaĪdego paĔstwa jest normatywny obowiązek dostarczenia kaĪdemu obywatelowi takiej iloĞci wody, aby mógá on spokojnie rozwijaü siĊ i Īyü godnie. Zasoby wodny powinny byü gospodarowa- ne tak aby mogáy z nich korzystaü tak obecny jak i przyszáe pokolenia. Komitet zwraca takĪe uwagĊ na problem zanieczyszczenia naturalnych cieków. Wobec tego, Īe problem ten urasta juĪ do rangi globalnej, zagraĪając nie tylko naturalnym ekosystemom ale przede wszystkim Īyciu i zdrowiu ludzi, Komitet stwierdza, Īe woda musi byü bezpiecz- na, czyli wolna od zanieczyszczeĔ pochodzenia chemicznego i biologicznego. Prawo wodne ma staü na straĪy tego, aby woda byáa dostĊpna dla wszystkich. Niedopuszczalne są sytuacje dyskryminacji i wyáączania spod tego prawa ludzi najbiedniejszych. Dla przykáadu moĪna wskazaü, ze taki stan rzeczy ma miejsce w niektórych czĊĞciach naszego globu. Polski badacz P. Kowalczak pisze, Īe „brak dostĊpu do wody jest przy- czyną braku moĪliwoĞci produkcji rolnej na obszarach sfery suchej i póásuchej, wynika ta czĊsto z niesprawiedliwego podziaáu zasobów wodnych, gdzie grupy uboĪsze spoáe- czeĔstwa z reguáy znajdują siĊ na przegranych pozycjach”.¹⁰ Autor porusza tutaj problem, który odnosi siĊ przede wszystkim do paĔstw rozwijających siĊ, gdzie wystĊpuje polaryzacja warstw spoáecznych. W takich krajach jak Chiny czy Indie wiĊksza procen- towo bo aĪ 69% ludnoĞci biednej znajduje siĊ w obszarze deficytu zasobów wodnych, inaczej jest z ludĨmi zamoĪnymi, tutaj aĪ 29% tych ludzi zamieszkuje obszary nawad- niane. Kowalczak przytacza szokujące fakty, które są konsekwencją takiego podziaáu spoáeczeĔstwa w rozwijających siĊ paĔstwach. Zacytujmy autora: „w latach 70 i 80 XX wieku w krajach obszaru saharyjskiego Afryki Zachodniej wystąpiáy klĊski gáodowe spowodowane dáugą suszą, ale w tym samym czasie znaleziono wystarczającą iloĞü wody do uprawy baweány, warzyw, orzeszków ziemnych i in, artykuáów rolniczych przeznaczonych na eksport do Europy i USA. Produkty te wysyáano tymi samymi statkami, którymi przywieziono do Dakaru pomoc ĪywnoĞciową gáodującym. Podobna sytuacja wystąpiáa w 1985 roku w Etiopii, gdzie klĊska suszy dotknĊáa znaczącą czĊĞü

10 P. Kowalczak, Konflikty o wodĊ, PrzeĨmierowo 2007, s. 202.

(11)

kraju w jej wyniku zginĊáo 300 tys. ludzi, ale jednoczeĞnie w tym samym czasie na obszarze paĔstwowych gospodarstw rolnych (zlokalizowanych w innej czĊĞci kraju) uzyskano dobre plony z uprawy trzciny cukrowej i baweány przeznaczone na eksport”.¹¹ Te fakty pokazują, Īe polaryzacja spoáeczeĔstwa wpycha jedną grupĊ w ubóstwo i doprowadza do katastrofy poprzez zaniechanie pomocy. Komitet mówiąc o dyskryminacji ma wáaĞnie na myĞli powyĪej opisane przejawy segregowania dostĊpu do zasobów wodnych, wedle odgórnie narzuconych przez rządzące elity kryteriów. PaĔstwa zatem normatywnie zobowiązane są do tego aby niwelowaü wszelkiego rodzaju przejawy dyskryminacji czy segregacji na tych których mają mniejszy lub wiĊkszy dostĊp do zasobów wodnych. ĩadna wáadza, rząd nie ma prawa uniemoĪliwiaü swoim obywatelom korzystania z zasobów wodnych. Komitet zwraca uwagĊ, Īe w razie konfliktów zbrojnych paĔstwo jest zobowiązane do ochrony zasobów wodnych oraz do zabezpieczenia w nie ludnoĞü, która ucierpiaáa z powodu dziaáaĔ wojennych. Twórcy Komitetu są takĪe Ğwiadomi tego, Īe realizacja prawa czáowieka do wody moĪe nie byü sprawnie tnie realizowana przez brak Ğrodków, które taką realizacjĊ tego prawa mogáoby umoĪliwiü.

Obowiązki związane z prawem czáowieka do wody nie podlegają zmianom, negocja- cjom i mają efekt natychmiastowy i caákowity. Uczynienie, Īe dostĊp do dostatecznie duĪej iloĞü zasobów wodnych staá siĊ prawem czáowieka stanowi zdecydowanie waĪny krok w urzeczywistnianiu tego celu na caáym globie ziemskim. Prawo do wody, które jest podkreĞlone juĪ w Powszechnej Deklaracji Praw Czáowieka i w innych przywoáy- wanych powyĪej dokumentach, zwraca przede wszystkim uwagĊ na to, Īe to czáowiek jest w centrum dziaáania, to on jest tym komu do przetrwania biologicznego konieczna jest woda. Wobec postawienia w centrum czáowieka, jako podmiotu normatywnego, woda nie moĪe ili tylko i wyáącznie towarem handlowym, który moĪna sprzedaü i kupiü po okreĞlonej cenie nie licząc siĊ z tymi którzy nie mają Ğrodków do zabezpieczenia sobie zasobów wodnych. Pojawia siĊ jednak taki oto problem, czy prawo do wody moĪna skutecznie wyegzekwowaü wobec braku skutecznych mechanizmów miĊdzyna- rodowego systemu praw czáowieka. Wszak nie istnieje coĞ takiego jak ponadnarodowy autorytet, który byáby instancją wykonawczą prawa do wody. Deklaracja przyjmowana jest na zasadzie dobrej woli paĔstw. Byáo idealnym stanem rzeczy, gdyby normatywne wytyczne, które zostaáy sformuáowane przez Komitet zostaáy przyjĊte jako ogólne normatywne ramy formuáowania kodeksów miĊdzynarodowego prawa wodnego, jak i staáy siĊ podstawą do pokojowego rozwiązywania róĪnych konfliktów u podstaw któ- rych znajduje siĊ deficyt surowca wodnego. Prawo do wodny moĪna okreĞliü jako normatywną bazĊ, moĪna powiedzieü bazĊ filozoficzną. Jest to prawo naturalne, przyrodzone, które jest warunkiem realizacji innych praw, np.; prawa do Īycia, prawa do ĪywnoĞci, prawa do samostanowienia, prawa do odpowiedniego standardu Īyciowego, prawa do mieszkania, prawa do nauki, prawa do bezpieczeĔstwa, prawa do zdrowia, prawa do czystoĞci, prawa do wáaĞciwych warunków pracy, a takĪe praw kobiet, dzieci, ludzi starszych, prawa do uczestnictwa w Īyciu kulturalnym. Wszystkie te prawa mają charakter przyrodzony. Są one konsekwencją przysáugującej kaĪdemu czáowiekowi niezbywalnej ludzkiej godnoĞci.

Dnia 23 grudnia 2003 r. ONZ ogáosiáo lata 2005 - 2015 jako MiĊdzynarodową Deka- dĊ Dziaáania: "Woda dla Īycia". Dekada ta miaáa rozpocząü siĊ w ĝwiatowym Dniu Wody, 22 marca 2005 r. (rezolucja 58/217). Zgromadzenie przyjĊáo decyzjĊ Komisji ZrównowaĪonego Rozwoju, która uznaáa wodĊ, warunki sanitarne i ludzkie osadnictwo za kluczowy temat w pierwszym roku Dekady (2004 - 2005). Komisja zostaáa zaproszo-

11 TamĪe, s. 206.

(12)

na do wspóápracy mającej na celu wyznaczenie w ramach istniejących zasobów, moĪli- wych dziaáaĔ i programów w związku z Dekadą i w ramach jej zaáoĪeĔ okreĞlonych na 12 i 13 sesji. Zgromadzenie Ogólne NZ zwróciáo siĊ do Sekretarza Generalnego, aby ten podjąá wáaĞciwe kroki w celu organizacji dziaáaĔ na rzecz Dekady, mając na uwadze rezultaty MiĊdzynarodowego Roku Sáodkiej Wody oraz wyniki pracy Komisji Zrówno- waĪonego Rozwoju na 12 i 13 sesji. Wezwano równieĪ organy NZ, wyspecjalizowane agendy, komisje regionalne i inne organizacje Narodów Zjednoczonych do podjĊcia róĪnorakich dziaáaĔ wykorzystujących istniejące juĪ zasoby oraz do tworzenia dobrowolnych funduszy w celu wprowadzenia w Īycie programu "Woda dla Īycia".

W rezolucji 59/228 z 22 grudnia 2004 r. Zgromadzenie Ogólne wezwaáo system Naro- dów Zjednoczonych do podjĊcia wysiáków czyniących MiĊdzynarodową DekadĊ okre- sem realizacji zobowiązaĔ przy uĪyciu istniejących zasobów i dobrowolnych funduszy.¹² Do innych waĪniejszych dokumentów, które podkreĞlają prawo czáowieka do wody i stanowią Ĩródáo normatywne miĊdzynarodowego prawa wodnego naleĪą:¹³ 1) Deklara- cja Sztokholmska, 2) Konferencja ONZ NT. wody w Mar del Plata (1977) gdzie zostaáa ogáoszona MiĊdzynarodowa deklaracja zaopatrzenia w wodĊ do picia oraz sanitacjĊ (1980-1990), 3) Konferencja w Dublinie o wodzie i rozwoju zrównowaĪonym, 4) Deklaracja amsterdamska 1992 rok, 5) Deklaracja z Rio o Ğrodowisku i rozwoju z 1982 roku, 6) Agenda 21 Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku, 7) MiĊdzynarodowa Konferencja ONZ „Populacja i Rozwój” z 1999 roku, 8) ĝwiatowe Forum Wodne - Haga, Bonn, Kito miejsce dyskusji o problemach zasobów wodnych na Ziemi, 9) MiĊ- dzynarodowy Konwent „ĝrodowisko i rozwój” 1995, 10) Deklaracja MiĊdzynarodowej Konferencji „Woda i ZrównowaĪony Rozwój” 1998, 11) Podkomisja Promocji i Ochro- ny Praw Czáowieka – rezolucja dotycząca promocji i realizacji wody pitnej z 2002 roku, 12) Deklaracja Milenium, która dotyczy poprawy zaopatrzenia ludnoĞci w zasoby wodne oraz poprawy warunków sanitarnych, 13) Konwencja dotycząca uĪytkowania dla nieĪe- glugowych potrzeb cieków miĊdzynarodowych z maja 1997 roku. Dokumenty, które mają charakter globalny uzupeániane są takĪe przez dokumenty o charakterze regional- nym. Dla przykáadu moĪna tutaj podaü Komisje Ekonomiczna ONZ dla Europy, która opracowaáa KonwencjĊ o ochronie i uĪytkowaniu transgranicznych cieków oraz jezior miĊdzynarodowych UNECE 1992. ¹⁴

W XX wieku ogáoszono szereg ustaw rezolucji dotyczących wód miĊdzynarodo- wych, które odzwierciedlają ideĊ podstawowego dla czáowieka prawo do wody.¹⁵ Wy- mieĔmy tutaj najwaĪniejsze ustawy: 1) Ustawa berliĔska – konferencja Stowarzyszenia Prawa MiĊdzynarodowego (ILA) w Berlinie, dotyczącą zasobów wodnych 2004 rok, 2) konferencja berliĔska 2004 rok, opinia Komitetu do spraw zasobów wodnych, 3) MiĊ- dzynarodowa Komisja Prawa –rezolucja o transgranicznych wodach gruntowych z 1994 roku, 4) Ustawa sueska o miĊdzynarodowych wodach gruntowych z roku 1986, 5) Ustawa z Helsinek z 1966 roku dotycząca wykorzystania wód rzek miĊdzynarodowych, 6) Rezolucja nr 319 (XXVIII) o kooperacji w zakresie Ğrodowiska naturalnego z 13 grudnia 1973 roku w Nowym Yorku, 7) Rezolucja dotycząca wykorzystania wód sáod- kich do celów innych niĪ nawigacja – Instytut Prawa MiĊdzynarodowego rok 1961. Do najwaĪniejszych Konwencji regulujących miĊdzynarodowe i transgraniczne zasoby wodny naleĪą: 1) Konwencja Narodów Zjednoczonych dotycząca prawa nieĪeglugowe- go z mają 1997 roku, 2) Konwencja ONZ z 1994 roku o zwalczaniu pustynnienia, 3)

12 http://www.unic.un.org.pl/konf_obchody/obchody.php

13 Problemy te omawia takĪe P. Kowalczak, Konflikty o wodĊ, PrzeĨmierowo 2007.

14 Zob. http://www.waterencyclopedia.com/La-Mi/Law-International-Water.html

15 InformacjĊ czerpie ze strony: http://www.internationalwaterlaw.org/international.html

(13)

Konwencja ramiarska z 1971 roku, 4) Konwencja afrykaĔska z 1968 roku o ochronie przyrody i bogactw naturalnych, 5) Szkic Konwencji o wykorzystaniu rzecz i jezior miĊdzynarodowych w przemyĞle i rolnictwie – Rio de Janeiro rok 1965, 6) Akt z Asun- cion z 3 czerwca 1971 roku o wykorzystywaniu rzek miĊdzynarodowych, 7) Szkic do konwencji europejskiej o ochronie cieków miĊdzynarodowych, Strasburg 1974 r., 8) Konwencja o ocenie wpáywów na Ğrodowisko naturalne w kontekĞcie transgranicznym, Espoo 1991, 9) Konwencja o ochronie i korzystaniu z cieków transgranicznych 18 marca 1992 roku.¹⁶

WaĪne są takĪe agendy ONZ, dziĊki którym powstaáy kolejne Ĩródáa miĊdzynarodo- wego prawa wodnego. Zostaáy one przygotowane w ramach prac Komisji Ekonomicznej dla Europy (UNECE). MoĪemy wyróĪniü nastĊpujące dokumenty: 1) Deklaracja polityki zapobiegania kontroli zanieczyszczenia wód, w tym takĪe zanieczyszczenia transgraniczne, Genewa 1980, 2) Decyzja ws. wspóápracy w dziedzinie wód transgranicznych dotyczącej wspólnych zasobów wodnych, Genewa 1982, 3) Decyzja ws. Wspóápracy w dziedzinie wód transgranicznych (Decyzja B 41) Genewa 1986, 4) Zasady postĊpowania w razie przypadkowego zanieczyszczenia Ğródlądowych wód transgranicznych, Nowy York 1990, 5) Propozycje Panelu ekspertów nt. legalnych i instytucjonalnych aspektów rozwoju wód miĊdzynarodowych, Nowy York grudzieĔ 1968, 6) UNECE 199, Protokóá woda i zdrowie, 7) 1999 UNECE Konwencja dotycząca dostĊpu do informacji, spoáecz- nego uczestnictwa w decyzjach w sprawiedliwym uĪytkowaniu Ğrodowiska, 8) Deklara- cja Konferencji ONZ dotyczące Ğrodowiska czáowieka, Sztokholm 1972, 9) Rezolucja ONZ z grudnia 1973 roku na temat wspóápracy w zakresie Ğrodowiska naturalnego dotyczącej zasobów naturalnych, 10) Rezolucja 33/87 ONZ z grudnia 1978 roku na temat wspóápracy z zakresie Ğrodowiska naturalnego dzielonych przez dwa lub wiĊcej kraje, 11) Rezolucja ONZ 34/186 z grudnia 1979 na temat wspóápracy w zakresie Ğrodowiska naturalnego dotyczącej zasobów naturalnych dzielonych przez dwa lub wiĊcej kraje, 12) Program ĝrodowiskowy ONZ, 12.1) Decyzja Rady Nadzorczej 6/14, Zasady regulujące postĊpowanie w zakresie ochrony Ğrodowiska jako wskazówka dla paĔstw w kwestii ochrony i racjonalnego wykorzystania bogactw naturalnych dzielonych przez dwa lub wiĊcej kraje, Nairobi 1978 rok, 12.2) Deklaracje i rezolucje KONZ na temat wody Mar del Plata 1977, 13) Konferencja ONZ „ĝrodowisko i Rozwój”

Agenda 21 Rio de Janeiro 1992.

JeĞli chodzi o inne dokumenty dotyczące miĊdzynarodowego prawa wodnego to moĪna wymieniü studia i deklaracje powstaáe w Instytucie Prawa MiĊdzynarodowego oraz Stowa- rzyszeniu Prawa MiĊdzynarodowego i Stowarzyszenia Prawników Obu Ameryk.¹⁷

1. Instytut Prawa MiĊdzynarodowego: 1)MiĊdzynarodowa Regulacja dotycząca nawi- gacji rzecznej- Heidelberg wrzesieĔ 1887, 2) MiĊdzynarodowa regulacja dotycząca wykorzystania cieków miĊdzynarodowych dla celów innych niĪ nawigacja – Dekla- racja Madrycka 1911, 3) Rezolucja z ParyĪa z 1934 roku dotycząca regulacji nawi- gacji na wodach miĊdzynarodowych, 4) Rezolucja ze Salzburga 1961 dotycząca wykorzystania miĊdzynarodowych wód nie-morskich, 5) Rezolucja z Aten z roku 1979 dotycząca zanieczyszczania rzecz i jezior miĊdzynarodowych.

2. Stowarzyszenie Prawa MiĊdzynarodowego: 1) Dubrownik 1956 rok, deklaracja Praw, 2), Nowy York 1958 Rezolucja o wykorzystaniu wód rzek miĊdzynarodo- wych, 3) Hamburg sierpieĔ 1960 rok, rekomendacje dotyczące procedur związanych z nienawigacyjnym wykorzystywaniem wód, 4) Hamburg 1960 teĪ sierpieĔ, reko-

16 Informacje czerpiĊ: http://www.zb.eco.pl/inne/prawo/ms4.htm

17 InformacjĊ czerpie z: http://www.internationalwaterlaw.org/

(14)

mendacje dotyczące kontroli zanieczyszczenia, 5) Helsinki 1966 rok, deklaracja o wykorzystaniu rzek wód miĊdzynarodowych, 6) Nowy York 1972, Ustalenie praw dotyczących ochrony przeciwpowodziowej, 7) Nowy York 1972 rok, ustalenie praw dotyczących zanieczyszczeĔ morze pochodzenia kontynentalnego, 8) New Delhi 1975, sformuáowanie prawa dotyczącego ulepszania naturalnych dróg wodnych od- dzielających lub przepáywających przez kilka krajów, 9) Madryt 1976, rezolucja na temat ochrony naturalnych zasobów wodnych i instalacji wodnych podczas konflik- tów wojennych, 10) Madryt 1976 rok, rezolucja dotycząca miĊdzynarodowej administracji zasobów wodnych, 11) Belgrad rok 1980, sformuáowanie prawa dotyczącego przepáywu wód cieków miĊdzynarodowych, 12) Belgrad 1980 rok, sformuáowanie prawa okreĞlającego związki miĊdzy wodą a innymi zasobami naturalnymi a Ğrodo- wiskiem naturalnym, 13) Montreal rok 1982, okreĞlenie prawa dotyczącego zanieczyszczenia wód miĊdzynarodowych dorzeczach odpáywowych, 14) Seul rok 1986 prawo dotyczące miĊdzynarodowych wód gruntowych, 15) Seul 1986 rok, sformu- áowanie zasad uzupeániających miĊdzynarodowe zasoby wodne, 16) Buenos Aires 1994, prawo dotyczące zanieczyszczeĔ komponentów Ğrodowiska, 17) Helsinki 1996 rok, prawo dotyczące zanieczyszczeĔ komponentów Ğrodowiska bĊdącej rezultatem korzystania z wód miĊdzynarodowego dorzecza odpáywowego, 18) Helsinki 1996, prawo dotyczące Ğrodków prawnych dotyczące transgranicznych zniszczeĔ na cie- kach miĊdzynarodowych.

3. Stowarzyszenie Prawników Obu Ameryk: 1) Deklaracja z Buenos Aires 1957, 2) Rezolucja z 1957 roku San Jose, 3) Rezolucja z Caracas z listopada 1969 roku.

Na zakoĔczenie moĪemy takĪe przywoáaü Polskie prawo wodne. Wedáug prawa obo- wiązującego w Polsce woda jest przede wszystkim traktowana jako dar przyrody. Powsta- nie jej zasobów nie zaleĪy od woli czáowieka, ale od niego zaleĪy jej gromadzenie, ochrona przed zanieczyszczaniem i marnotrawstwem. Kwestie prawne dotyczące zasobów wodnych ich uĪywania i gospodarowania reguluje ustawa z 18 lipca 2001 r.- Prawo wodne reguluje m.in. zagadnienia planowania w dziedzinie gospodarowania wodami, jednolitych organów administracji rządowej i samorządowej odpowiedzialnych za gospodarkĊ wodną z przypisaniem im ĞciĞle okreĞlonych kompetencji.¹⁸ Polskie prawo dotyczące zasobów wodnych zasadniczo respektujĊ ideĊ naturalnego prawa do wody kaĪdego czáowieka.

Wszystkie przywoáane powyĪej akty prawny, konwencje, rezolucje, wyraĪają jak przypuszczam zasadniczą ideĊ prawa naturalnego, jakim jest prawo do wody kaĪdego czáowie- ka, niezaleĪnie od jego statusu materialnego, spoáecznego, kulturowego. U podstaw kaĪdego z nich jak przypuszczam, znajduje siĊ implicite przyjĊta ta wáaĞnie idea fundamentalnego dla kaĪdego czáowieka prawa do wody.

Podejmując konkluzjĊ dotychczasowych rozwaĪaĔ, naleĪaáoby przypuszczalnie opowie- dzieü siĊ za takim stanowiskiem w kwestii formowania prawa chroniącego zasoby wody, które bĊdzie uwzglĊdniaáo w swoich rozstrzygniĊciach fundamentalne prawo do wody kaĪdego czáowieka.¹⁹ Wydaje siĊ bowiem, Īe stanowienie tego prawa nie moĪe dokonywaü siĊ w przestrzeni oderwanej od podstawowych potrzeb czáowieka, które niezbĊdne są do zachowania jego biologicznej egzystencji. Prawo chroniące w róĪnych wymiarach zasoby wodne, powinno mieü u swoich podstaw wypáywające z natury prawo do posiadania dostĊpu do zasobów wodnych dla kaĪdego czáowieka. Idea ta implicite zostaáa juĪ wyraĪona przez twórców Po- wszechnej Deklaracji Praw Czáowieka. Deklaracja ta odwoáuje siĊ przecieĪ do pojĊcia prawa naturalnego. Przez Prawo naturalne - (ius naturale), rozumiemy tutaj, zespóá zasad mających

18 J. Szachuáowicz, Prawo wodne. Komentarz. Stan prawny 8 wrzeĞnia 2007 rok. Warszawa 2007.

19 Na temat prawa naturalnego zob. T. ĝlipko, Zarys etyki ogólnej Kraków 2004.

(15)

kierowaü Īyciem czáowieka. Prawo to ma charakter obiektywny i powszechny. Zwolennicy teorii prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim kulturom. Ma ono áączyü wszystkich ludzi, niezaleĪnie od róĪniü kulturowych, zakáadaü pewne wspólne zasady postĊpowania.

Prawo to jest przede wszystkim trwaáe, nie zmienia siĊ poĞród zmian historycznych, zmieniają- cych siĊ poglądów i obyczajów. Prawa tego nie moĪna czáowiekowi ani wyrwaü, ani go znisz- czyü, bo oparte zostaáo na jego naturze. Stoi ono na straĪy ludzkiej godnoĞci, albowiem deter- minuje zasadnicze, fundamentalne prawa i obowiązki czáowiek wzglĊdem drugiego. Podsta- wowe jest prawo do samoposiadania, prawo wáasnoĞci, prawo do utrzymania Īycia, prawo do owoców pracy, prawo do godnego Īycia. To ostatnie jest tutaj, jak przypuszczam najbardziej istotne. Prawo naturalne jest niezaleĪne od jakiejkolwiek wáadzy paĔstwowej i prawa stanowio- nego przez paĔstwo, jego rolą jest dostarczanie wzorców i standardów, którymi powinno kierowaü siĊ prawo pozytywne. ħródeá prawa naturalnego, moĪemy upatrywaü w Bogu lub naturze. Nie dyskutując tutaj kwestii Ĩródeá prawa naturalnego, czyli nie wyjadając siĊ w debatĊ czy do jego uzasadnienia naleĪy odwoáaü siĊ do przesáanek teistycznych, trzeba podkreĞliü, Īe prawo do wody jest jednym z praw naturalnych czáowieka, praw przyrodzonych, które jest warunkiem sine quo non urzeczywistniania innych praw, takich jak np. najbardziej podstawowe prawo, jakim jest prawo do Īycia. Jednak wg niektórych teoretyków prawa naturalnego, prawo naturalne stoi w sprzecznoĞci z prawem pozytywnym i prowadzi do jego wyparcia. Dlatego teĪ wielu myĞlicieli postuluje tworzenie prawa bez uwzglĊdniania jakiejĞ jego normatywnej podstawy. MoĪna zapytaü na ile takie rozwiązanie jest dobre? Rozwój miĊdzynarodowego prawa chroniącego zasoby wodny, nie moĪe w moim przekonaniu, oderwaü siĊ od idei prawa naturalnego, które stawiając w centrum czáowieka, jego aksjologiczną pozycjĊ, zwraca uwagĊ, Īe wszelkie ustalenia prawne winny dokonywaü siĊ zawsze z uwzglĊdnieniem jego natury i przysáugującej mu godnoĞci osobowej. Historia rozwoju tego prawa wyraĨnie pokazuje, Īe prawo do wody, nie jest czymĞ konwencjonalnie i arbitralnie ustalonym przez czáowieka.

Prawa do wody, powtórzmy raz jeszcze, to przyrodzone prawo kaĪdego czáowieka. Jako normatywna podstawa, prawo czáowieka do wody, wyraĪające konieczną dla przeĪycia war- toĞü, powinno byü brane pod uwagĊ przy formuáowaniu róĪnych praw biorących w ochronĊ naturalne surowce globu ziemskiego. WdroĪenie tego prawda w systemy legislacyjne pozwoli przede wszystkim na unikniecie jakĪe niebezpiecznych praktyk dyskryminacyjnych, w których zakáada siĊ, Īe nie wszyscy ludzie mają takie samo prawo do zasobów wodnych. Zgoda na wdroĪenie tego prawa moĪe przyczyniü siĊ do zapewnienia jednostkom sprawiedliwego podziaáu tego surowca naturalnego, zwáaszcza w tych rejonach gdzie wzrasta jego deficyt. W skali miĊdzynarodowej wdroĪenie tej zasady powinno prowadziü do wzajemnej wspóápracy miĊdzy paĔstwami w celu organizowania humanitarnej pomocy do tych krajów i kontynentów, które obecnie juĪ teĪ w niedalekiej przyszáoĞci bĊdą doĞwiadczaáy chronicznego braku wody a ich gospodarka wodna ulegnie prawie caákowitemu zaáamaniu.

Bibliografia

[1] Craig, J. R, Vaughan, D, J Skiner, B, J, Zasoby ziemi, Warszawa, 2003.

[2] P. Kowalczak, Konflikty o wodĊ, PrzeĨmierowo 2007 [3] T. ĝlipko, Zarys etyki ogólnej Kraków 2004.

[4] J. Szachuáowicz, Prawo wodne. Komentarz. Stan prawny 8 wrzeĞnia 2007 rok.

Warszawa 2007.

(16)

[5] http://www.internationalwaterlaw.org [6] http://www.zb.eco.pl/inne/prawo/ms4.htm [7] http://www.unic.un.org.pl/iyfw/raport_gwns.php

[8] http://www.unic.un.org.pl/konf_obchody/obchody.php

[9] http://www.waterencyclopedia.com/La-Mi/Law-International-Water.html

[10] http://66.102.9.104/search?q=cache:sVnCceokbQkJ:www.unic.un.org.pl/dokumenty/

deklaracja_

[11] http://www.unic.un.org.pl/iyfw/raport_gwns.php

[12] http://cyberhate.org.pl/Powszechna_Deklaracja_Praw_Czlowieka.rtf.

[13] http://www.unic.un.org.pl/iyfw/raport_gwns.php

[14] http://64.233.183.104/search?q=cache:6SmmE0-2qUMJ:ecoportal.com.