Od redaktora
Szesnasty tom „P edagogiki” zaw iera piętnaście artykułów na tem at różnych aspektów nauczania i w ychow ania. Dotyczą one zarów no teorii, jak i praktyki pedagogicznej, a także ich historycznych antecedencji. Autorzy, pochodzący z kilku uznanych ośrodków naukow ych w Polsce, stosują różnorodne m etodolo gie badaw cze: stricte pedagogiczne, psychologiczne, socjologiczne oraz histo ryczne. O dm ienne perspekty wy badaw cze um ożliw iły w ieloaspektow e spojrze nie na problem y edukacji i wychowania.
M aterial badaw czy zgaipow ano w trzech częściach. W pierw szej z nich znalazły się opracow ania z zakresu teorii pedagogicznej. Tom otw iera artykuł Stanisław a C zesław a M ichałow skiego podejm ujący próbę udzielenia odpow ie dzi na podstaw ow e pytania egzystencjalne: „kim jestem ?”, „dlaczego istnieję'.'’”. ..jakim m am być'?” z przekonaniem , że od w ychow ania zależy los nie tylko po szczególnych ludzi, lecz także całych społeczeństw i narodów. W edług niego, w ychow anie to nie tylko nadzieja na doskonalenie ludzi czy kształtow anie no wej jakości życia, ale także ścieranie się różnych w artości, w zorów i stylów życia na tle porów nyw ania zgodności idei z postępow aniem i praktyką spo łeczną, przygotow anie się do spotkania się ze w spółczesnością oraz zm ianam i i przyszłością. W ychow anie nie jest, więc tylko tym, co się „przekazuje”, „po znaje”, ale także tym . co jest i staje się w życiu. Przyjm ując w ychow anie jako w zbudzanie osoby i sprzym ierzanie się z dobrem, które tkwi w drugim , p ra gniem y w idzieć je także jako pom oc (interw encję) w układaniu się człow ieka ze światem. W szystko to m a zdążać do pełni rozw oju osobowego.
Z kolei Ja n u s/ Czerny wykazuje, jak ..autyzm w ychow aw czy” m oże zakłó cać proces wychowawczy. W ym ienia on cechy postaw w ychow aw czych wyni kających z przedkładania własnej osobow ości nad inne, które stanow ią pow ażną przeszkodę w skutecznym w ychow aniu zbiorowymi.
N atom iast Jolanta W ilsz skupiła się ua barierach w procesie kom unikow ania się nauczyciela z uczniem , które zaburzają prawidłow y przebieg procesu edu ka cyjnego. Bariery te. podobnie jak czynniki determ inujące proces kom unikow a nia się, m ogą być spow odow ane uw arunkow aniam i sytuacyjnym i, m ogą też w y nikać z osobow ości uczestników tego procesu, albo braku um iejętności w zakre sie kom unikow ania się.
Potrzebę przeciw działania procesom m arginalizacji transform acyjnej akcen tuje Iw ona Wagner. W edług niej, nie m ożna lekcew ażyć sytuacji, w której jed n a trzecia społeczeństw a zostaje w ykluczona (lub czuje się w ykluczona) z n or
m alnego uczestnictw a w życiu społecznym i gospodarczym . W dłuższej bowiem perspektyw ie czasowej grozi pogłębianie się m arginalizacji, zjaw isko to zacznie się pow ielać i narastać międzypokolemow-o, środow iskow o i lokalnie.
A rtykuł zam ykający część teoretyczną. A drianny Sarnal, dotyczy szans i z a grożeń dla tożsam ości narodowej i regionalnej w ynikających z postępującego procesu globalizacji.
C zęść badaw czą rozpoczyna praca Józefa Baniaka. D otyczyła ona św iado mości m oralnej gim nazjalistów . A utor stwierdził, iż m łodzież gim nazjalna b ar dzo krytycznie odnosi się do w szelkich zakazów-’ m oralnych, zw łaszcza w sferze seksualności, które kw estionuje i odrzuca jako „zbędne” w jej życiu osobistym . Po trzecie, dom inujący odsetek badanych gim nazjalistów postrzega seksualność jako w artość odrębną od prokreacji i m ałżeństw a i dom aga się „praw a do próby” w zakresie praktyki seksualnej. Po czw arte, znaczny odsetek badanych gim na zjalistów- odbył ju ż w łasna inicjację seksualną, a wielu spośród nich kontynuuje w spółżycie seksualne. Po piąte, postaw a religijna i kryzys tożsam ości osobowej najbardziej w pływ ają na postaw y i zachow ania seksualne badanych gim nazjali stów, intensyfikując lub zaham ow ując je zupełnie.
Drugi artykuł w owej części tom u przedstaw ia wyniki badań w łasnych Da nuty B oreckiej-B iernat zw iązanych z zachow aniam i agresyw nym i m łodzieży jak o sposobem radzenia sobie przez nią w sytuacjach trudnych. A utorka zacho
w ania ow e ukazała w zależności od um iejscow ienia kontroli u badanych oraz jej uzależnienia od postaw rodzicielskich.
Iw ona M aria Strachanow ska scharakteryzow ała edukację m iędzykulturow ą w m acierzystej uczelni. Podkreśliła, iż kom petencje interkulturow e służą rozw i janiu postaw em patii m terkułturow ej, w spółpracy m iędzyludzkiej, pełnej ak ceptacji: potrzeb, motywów, em ocji, obyczajow ości i kultury oraz religii przyby szów (emigrantów-, imigrantów, uchodźców ). Stw ierdziła ona, że należy przy spieszyć proces kształtow ania kom petencji m terkulturow ych, aby pojaw iła się no w a kategoria człow ieka identyfikującego się z rzeczyw istością nacechow aną pluralizm em kulturow ym . Temu procesow i pow inny służyć zintensyfikow ane badania interdyscyplinarne w wielu ośrodkach akadem ickich kraju.
Lidia W łodarska-Z oła charakteryzuje zm iany dokonujące się w polskim sy stem ie gospodarczym oraz w gospodarce światowej w kontekście kształcenia na kierunkach zw iązanych z zarządzaniem , m arketingiem i ekonom ią. Efektyw ne rozw iązyw anie now ych problem ów, będące w arunkiem sprostania polskich przedsiębiorstw konkurencji m iędzynarodow ej, nie jest m ożliw e - stw ierdza au torka - bez skutecznego now oczesnego zarządzania, które w gospodarce wolno rynkowej pow inno być ukierunkow ane głów nie na innow acyjne zm iany oraz kreow anie przyszłości.
O gólny problem badaw czy badań przeprow adzonych przez Izabelę Zim och stanow iło pytanie, jakie w artości są preferow ane przez osoby w spółuzależnione, w jaki sposób oceniają one siebie, a także czy problem alkoholow y wpłynął na ich sytuację rodzinną i m aterialną. G łów ną hipotezą przyjętą za przypuszczalną odpow iedź na pytanie zaw arte w problem ie badaw czym było dom niem anie, iż
w iększość osób w spółuzależnionych preferuje wartości religijne i ukierunkow a ne na rodzinę, osoby te charakteryzują się obniżoną sam ooceną, a problem alko holowy m a wpływ na sytuację rodzinną i m aterialną osób w spółuzależnionych. Ze względu na falct. iż w spóluzależnienie jest zjaw iskiem instytucjonalnie nie- zlokalizow anym i obejm uje dużą grupę osób w niniejszy ch badaniach, posłużo no się m etodą sondażu. W obrębie tej metody w ykorzystano technikę ankiety. Zasadność użycia badania ankietow ego w ynikała m.in. z braku konieczności bezpośredniego kontaktu ankietera z respondentam i, która to cecha nabrała szczególnego znaczenia, ze względu na w arunek zapew nienia badanym osobom w spóhizależnionym całkow itej anonim ow ości, czego nie um ożliw ia inna przy należna. m etodzie sondażu technika, ja k ą jest wywiad. Jako drugą technikę za stosow ano Skalę W artości (SW ) M iltona R okeacha w interpretacji P. Brzozow skiego. która um ożliw ia badanie system u wartości zarów no młodzieży, jak i osób dorosłych.
C elem arty kułu Sław om ira Sztaby je st przedstaw ienie zróżnicow ania naro dow ego i etnicznego sierot w dom ach dziecka na terenie obecnego w ojew ódz tw a podkarpackiego. K w estię tę autor przedstawił uw zględniając historię regio nu oraz strukturę narodow ościow ą jeg o m ieszkańców, ze szczególnym uw zględ nieniem grup m niejszości narodow ych i etnicznych.
C zęść trzecia obejm uje trzy artykuły pośw ięcone zagadnieniom historii w y chow ania. D otyczą one pedagogiki żydow skiej na ziem iach polskich na przeło mie XIX i XX w.
I tak Kazimierz Rędziński zajął się szkolnictwem żydow skim w Kaliszu. Ukazał rozwój edukacji św ieckiej w śród starozakonnych na tle ogólnych ten dencji rozw ojow ych szkolnictw a w zaborze rosyjskim. A utor w ykazał również w pływ przem ian w sam ym żydostw ie. który- doprow adził do przem ian w trady cyjnym szkolnictw ie Żydów kaliskich.
Miroslave Łapot nakreślił przebieg procesu prow adzącego do przem iany tra dycyjnego w ychow ania żydow skiego. Przedstaw ił cele now ego ideału wycho w aw czego w XX w.: w ychow ać now oczesnego Żyda św iadom ego swej tożsa mości narodow ej, w ykształconego człow ieka czynu, przygotow anego praktycz nie do życia, w przyszłości tw orzącego now oczesne państw o Izrael, szanującego religię i obyczajow ość, lecz nie traktującego Tory i Talmudu jako jedynych wy znaczników postępow ania.
A gnieszka K aczyńska przedstaw iła inter kulturo wy charakter edukacji w prywatnej żeńskiej szkole Żydow skiego Tow arzystw a Szkoły Ludowej i Śred niej we Lwowie. G łów nym celem szkół owego tow arzystw a było danie m ło dzieży żydow skiej podstaw y pełnego rozwoju kulturalnego i przygotow anie jej do czynnego udziału w życiu, zorganizow anego w ram ach państw ow ych społe czeństw a. jako też w narodow ym życiu społeczeństw a żydow skiego oraz przy gotow ać ją do studiów w yższych.
W części historycznej, na końcu publikacji, zam ieszczono rów nież recenzję autorstw a Jerzego Zduńskiego. Dotyczy ona najnowszej książki politologa
An-drzcja Kozery zajm ującego się tym razem zagadnieniam i edukacyjnym i w pol skiej m yśli politycznej okresu m iędzyw ojennego.
Ż ycząc ciekawej i inspirującej lektury, redaktor zaprasza do w spółpracy na ukowej w ram ach następnego, siedem nastego ju ż tom u z serii „P edagogika”.
