Zmiana skapitalizowanej renty

Janusz Szwaja

Zmiana skapitalizowanej renty

Palestra 8/10(82), 14-20

14 J a n u s z S z w a j a _{N r 10 (82)} B ra k je s t w p.o.p.c. o d p o w ie d n ie g o p rz e p is u . P o tr z e b a je g o w y n ik a z z a s a d r o z ­ r a c h u n k u g o sp o d a rc z e g o . Art. 41 s tw ie rd z a , że je ż e li u s ta w a lu b o p a r ty n a n ie j s t a t u t n ie s ta n o w i in a c z e j, s i e d z i b ą o s o b y p r a w n e j je s t m ie js c e , w k tó r y m m a sie d z ib ę je j o rg a n z a rz ą d z a ją c y . B r a k je s t o d p o w ie d n ie g o p r z e p is u p.o.p.c. N a to m ia s t p ro c e s o w y m je g o s u b s tr a t e m je s t a r t. 26 k .p.c., d o ty c z ą c e g o w ła śc iw o ś c i s ą d u w s p r a w a c h p rz e c iw k o o so b o m p ra w n y m . A rt. 42 p r z e w id u je m o ż n o ś ć u s t a n o w i e n i a k u r a t o r a p rz e z są d , a le w o d ró ż n ie n iu od a r t . 38 p.o.p.c. ty lk o d la ta k ie j o so b y p r a w n e j n ie b ę d ą c e j je d n o ­ s t k ą g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j (zob. a r t. 31 § 2), k tó r a n ie m oże p ro w a d z ić sw o ic h s p r a w z b r a k u p o w o ła n y c h do teg o o rg a n ó w .

O b o w ią z k i k u r a t o r a są u s ta lo n e t a k sa m o ja k w a r t . 38 p.o.p.c. M ia n o w ic ie je s t on o b o w ią z a n y p o s ta r a ć się o p o w o ła n ie o rg a n ó w d a n e j oso b y p r a w n e j, a w ra z ie p o tr z e b y — o j e j lik w id a c ję . W obec b r a k u o d p o w ie d n ic h d y sp o z y c ji w k.c. w s to s u n k u do osób p r a w n y c h , k tó r e n ie są je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j, n a le ż y s to so w a ć p rz e p is y , n a p o d s ta w ie k tó r y c h z o s ta ły o n e u tw o rz o n e i o p a r ty n a n ic h s ta tu t . W re sz c ie art. 43 n a k a z u je o d p o w ie d n io s to so w a ć do osób p r a w n y c h p rz e p is y o o c h ro n ie d ó b r o so b is ty c h osób fiz y c z n y c h (a rt. 23 i 24). J e g o o d p o w ie d n ik ie m je s t a r t . 39 p.o.p.c. P o w y ż sz e z e s ta w ie n ie w y c z e r p u je p rz e g lą d p o ró w n a w c z y p rz e p is ó w o d n o sz ą c y c h s ię do d z ia łu p r a w a , k tó r y o k re ś la m y n a z w ą p r a w a o s o b o w e g o . W p ro w a d z o n e p rz e z k.c. w ty m d z ia le p r a w a z m ia n y d a ją się s c h a r a k te r y z o w a ć w sp o só b n a s tę p u ją c y : 1. P rz e p is y d o ty c z ą c e o só b u ję to w k.c. w s y s te m je d n o lity , łą c z ą c w n im p r z e ­ p is y u m ie sz c z o n e w ró ż n y c h d z ia ła c h p.o.p.c. i z je d n e j s tr o n y u z u p e łn ia ją c je , a z d r u g ie j u s u w a ją c p rz e p is y z b ę d n e lu b n a le ż ą c e do in n y c h d z ie d z in p r a w a . 2. Z n a c z n e m u ro z b u d o w a n iu u le g ły p rz e p is y o o c h ro n ie d ó b r o so b is ty c h i o o so ­ b a c h p ra w n y c h . 3. Z m ia n y m e r y to ry c z n e d y sp o z y c ji u s ta w o w y c h z a w a r ty c h w p.o.p.c. są n ie ­ liczn e. 4. W p ro w a d z o n o sz e re g z m ia n te rm in o lo g ic z n y c h d la u je d n o lic e n ia te r m in o lo g ii o ra z w ie le z m ia n s ty lis ty c z n y c h w celu u ś c iś le n ia d y s p o z y c ji u s ta w o w y c h .

(d a ls z y ciąg n a s tą p i)

JANU SZ SZWAJA

Zm ia n a skapitalizow anej renty

W p r a k ty c e a d w o k a c k ie j, zw ła sz c z a w w is lk ic h m ia s ta c h i o k r ę g a c h p r z e m y ­ sło w y c h , p o w a ż n e m ie js c e z a jm u ją s p r a w y o o d s z k o d o w a n ie za w y rz ą d z e n ie s z k o ­ d y ,;na o s o b ie ”.1

i P o ję c ie „ s z k o d y n a o s o b ie ” o m a w ia S. G a r l i c k i w p r a c y p t . : O d p o w ie d z ia ln o ś ć c y ­ w iln a za n ie s z c z ę ś liw e w y p a d k i, W a rsz a w a 1959.

N r 10 (82) Z m i a n a s k a p i t a l i z o w a n e j r e n t y ₁₅

W w y p a d k u k ie d y p o s z k o d o w a n y u tr a c ił w c a ło śc i lu b w części z d o ln o ś ć d o p r a ­ cy z a ro b k o w e j b ą d ź te ż g dy z w ię k sz y ły się je g o p o tr z e b y lu b z m n ie js z y ły w id o k i p o w o d z e n ia w p rz y sz ło śc i, m oże o n ż ą d a ć p rz y z n a n ia r e n t y o d p o w ia d a ją c e j w y r z ą ­ d z o n e j szk o d zie na p o d s ta w ie a r t. 161 § 2 k.z. Z w a ż n y c h p o w o d ó w s ą d m o ż e p rz y z n a ć z a m ia s t r e n ty je d n o r a z o w e o d s z k o d o w a n ie z g o d n ie z a r t. 164 k.z. P r o j e k t k o d e k s u c y w iln e g o z 1962 r. w in t e r e s u j ą c e j n a s s p r a w ie n ie w p r o w a d z a is to tn y c h z m ian . P rz e p is a r t. 905 § 2 p r o j e k tu n ie m a l d o sło w n ie p o w ta r z a tr e ś ć a r t . 161 § 2 k.z. P rz e p is zaś a r t. 908 p r o j e k tu b rz m i n a s tę p u ją c o : ,,Z w a ż n y c h p o ­ w o d ó w są d m o że n a ż ą d a n ie p o sz k o d o w a n e g o p rz y z n a ć m u z a m ia s t c a łe j r e n t y lu b części r e n ty je d n o r a z o w e o d sz k o d o w a n ie . D o ty czy to w sz c z e g ó ln o śc i w y p a d ­ k u . g dy p o sz k o d o w a n y s ta ł się in w a lid ą , a p rz y z n a n ie je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a ­ n ia u ła tw i m u w y k o n y w a n ie n o w eg o z a w o d u ”.

J a k w ia d o m o , w c a ły m s z e re g u w y p a d k ó w u ja w n ia j ą się po p e w n y m c z a sie w o rg a n iz m ie p o sz k o d o w a n e g o n o w e n ie k o r z y s tn e n a s tę p s tw a w y p a d k u , k tó r e p r z e d ­ tem . b e z p o ś re d n io po w y p a d k u , ja k ró w n ie ż w to k u p ro c e s u , n ie w y s tę p o w a ły i n a w e t n ie m o ż n a b y ło ic h n a s tą p ie n ia p rz e w id z ie ć . P o c ią g a ją o n e za s o b ą c z ę ­ sto k ro ć z w ię k sz e n ie się sto p n ia n ie z d o ln o śc i p o sz k o d o w a n e g o d o p r a c y czy n a w e t c a łk o w itą u t r a tę zd o ln o ści d o p ra c y z a ro b k o w e j.

C z a sa m i z n ó w — o d w ro tn ie — s ta n z d ro w ia p o sz k o d o w a n e g o d o z n a je i s to t n e j p o p ra w y , p o w o d u ją c w r e z u lta c ie z m n ie js z e n ie ro z m ia r ó w szk o d y .

N a le ż y d o d a ć , że te s y tu a c je m o g ą być n a s tę p s tw e m n ie ty lk o p o g o rs z e n ia czy p o le p s z e n ia s ta n u z d ro w ia p o sz k o d o w a n e g o , a le ró w n ie ż m o g ą o n e w y n ik a ć w s k u ­ te k z m ia n y ja k ie jk o lw ie k o k o lic z n o śc i, is to tn e j d la u s ta le n ia w y s o k o ś c i r e n t y .2

P r z e w id u ją c ta k ie e w e n tu a ln o ś c i, u s ta w o d a w c a w p ro w a d z ił p rz e p is a r t . 163 § 2 k.z. S to s o w n ie w ię c do z m ia n y o k o lic z n o śc i p o s z k o d o w a n y m o że ż ą d a ć n a p o d s ta ­ w ie te g o p rz e p is u p o d w y ż sz e n ia re n ty . W in n y c h zaś w y p a d k a c h d łu ż n ik m o ż e ż ąd ać z m n ie js z e n ia r e n t y b ą d ź te ż c a łk o w ite g o je j u c h y le n ia . J a k je d n a k p rz e d s ta w ia się s y tu a c ja , g d y p o s z k o d o w a n e m u p r z y z n a n e z o s ta ło je d n o r a z o w e o d sz k o d o w a n ie ? C zy w ra z ie z m ia n y o k o lic z n o śc i m oże on ż ą d a ć p o d ­ w y ż sz e n ia je d n o ra z o w e g o o d sz k o d o w a n ia ? A lb o czy d łu ż n ik — w ra z ie o d z y s k a n ia p rz e z p o s z k o d o w a n e g o z d o ln o śc i do p ra c y z a ro b k o w e j — m ó g łb y ż ą d a ć u s ta le n ia m n ie js z e g o je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia i z w ro tu ró ż n ic y m ię d z y o b e c n ie u s t a ­ lo n y m a p o p rz e d n io z a p ła c o n y m je d n o r a z o w y m o d sz k o d o w a n ie m ? W o d p o w ie d z i n a to n a le ż y stw ie rd z ić , że a n i k o d e k s z o b o w ią z a ń , a n i p r o j e k t k o d e k s u c y w iln e ­ go z 1962 r. n ie z a w ie r a ją ż a d n e g o p rz e p is u p o św ię c o n e g o p ro b le m o w i z m ia n y je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia . W e F r a n c j i s ą d w w y ro k u , w k tó r y m p rz y z n a ł o d s z k o d o w a n ie n a m o c y a r t . 1382 K .N ., m oże z a s trz e c m o żliw o ść z m ia n y te g o w y ro k u w te d y , g d y u s t a lo n y p r z e ­ zeń r o z m ia r sz k o d y u le g n ie w p rz y sz ło śc i z m ia n ie ; w ó w c z a s k a ż d a ze s tr o n m o ż e w y s tą p ić z ż ą d a n ie m z m ia n y u s ta lo n e g o o d sz k o d o w a n ia . N a le ż y d o d a ć , że c h o ć b y są d ta k ie g o z a s trz e ż e n ia n ie u c z y n ił, p o s z k o d o w a n y zaw sz e m oże ż ą d a ć z w ię k s z e ­ n ia r e n ty , je ś li ty lk o w te j fo r m ie o d s z k o d o w a n ie zo sta ło p rz y z n a n e . J e ś li n a t o ­ m ia s t o d s z k o d o w a n ie z o sta ło p rz y z n a n e w fo r m ie r e n t y s k a p ita liz o w a n e j, to i s t n i e ­ j ą w ą tp liw o ś c i, czy p o s z k o d o w a n y m oże — w ra z ie w y s tą p ie n ia n o w y c h sz k ó d w n a s tę p s tw ie w y p a d k u b ą d ź n a s ile n ia is tn ie ją c y c h u p rz e d n io d o le g liw o śc i — d o m a ­ g ać się o d s z k o d o w a n ia u z u p e łn ia ją c e g o . P rz e w a ż a je d n a k p o g lą d , że p o s z k o d o w a ­ n e m u p r a w o ta k ie p r z y s łu g u je .3

- Co do p r z e s ła n e k z m ia n y r e n t y — zob. S. G a r l i c k i , op. c it., s. 217 i n. ; p o r. te z u c h w a łę 7 sę d z ió w S. ,N . z 26.VI.1960 r. 1 Co 10/60 (OSN 1961 I 4 i O S P iK A 1961 IV 1125.

J a n u s z S z w a j a N r 10 (82) P r a w o s z w a jc a r s k ie z a w ie r a p rz e p is (a rt. 46 zd. d ru g ie szw . p r . obi.), k tó r y z e ­ z w a la s ą d o w i z a s trz e c w w y ro k u — je ż e li w c h w ili o rz e k a n ia n ie j e s t rz e c z ą m o ż ­ li w ą d o k ła d n e o k r e ś le n ie s z k o d y — że w cią g u o k re ś lo n e g o c zasu (n a jw y ż e j d w u la t) w y r o k m o ż e u le c r3U7izji. Z m ia n a w y r o k u m o że n a s tą p ić z a ró w n o n a k o rz y ś ć p o sz k o d o w a n e g o , ja k i n a k o rz y ś ć d łu ż n ik a . 'G d y b y o k re s d w u le tn i n ie b y ł w y s t a r ­ c z a ją c y do d o k ła d n e g o z o rie n to w a n ia się w ro z m ia r z e szk ó d , p o sz k o d o w a n y p o w i­ n ie n z a c z e k a ć z w y s tą p ie n ie m n a d ro g ę p ro c e s u do c h w ili, k ie d y b ę d z ie d o k ła d n ie z n a n y r o z m ia r szk o d y . P r z e d te m m o że o n e w e n tu a ln ie w y s tą p ić z ż ą d a n ie m u s t a ­ le n i a o d p o w ie d z ia ln o ś c i p o z w a n e g o za sz k o d ę .4

W li te r a tu r z e p o ls k ie j o m a w ia n y p ro b le m j e s t s p o r n y .

L. D o m a ń s k i z a jm u je s ta n o w is k o , że k a p it a li z a c ja r e n t y p o łą c z o n a je s t z r y z y ­ k ie m d la o b u s tr o n , w o b e c czego ż a d n a z n ic h n ie m oże ż ą d a ć p o te m z w ię k s z e n ia l u b z m n ie js z e n ia p rz y z n a n e j su m y p o d p o z o re m z m ia n y o k o lic z n o śc i.5 J. K o rz o n e k i J. R o s e n b liith w y r a ż a ją p o g lą d , że w w y p a d k u p r z y z n a n ia je d n o r a z o w e g o o d s z k o ­ d o w a n ia a r t. 163 § 2 k.z. n ie m o że m ie ć z a s to s o w a n ia .6 J e d n o r a z o w e b o w ie m o d ­ s z k o d o w a n ie s ta n o w i ro d z a j o d p r a w y i z teg o w z g lę d u — m im o z m ia n y o k o lic z n o ś­ c i — n ie m o ż n a po jeg o p r z y z n a n iu n a z a sa d z ie a r t. 163 § 2 k .z. d o m a g a ć się r e n t y .7 O s ta tn io S ąd N a jw y ż s z y w y p o w ie d z ia ł p o g lą d , że je d n o r a z o w e o d s z k o d o w a n ie m a m . in. ró w n ie ż tę u je m n ą s tro n ę , że p o z b a w ia p o sz k o d o w a n e g o m o ż n o śc i d o ­

c h o d z e n ia d a ls z y c h ro s z c z e ń w ra z ie u ja w n ie n ia się w p rz y s z ło śc i n ie z n a n e j je s z c z e w c h w ili o r z e k a n ia sz k o d y .8

O d m ie n n e s ta n o w is k o z a jm u je J . N a m itk ie w ic z , k tó r y u w a ż a , że sikoro s k a p i t a ­ liz o w a n a r e n t a z a s tę p u je b ie ż ą c ą w y p ła tę , to s to s u je się d o n ie j a r t . 163 § 2 k .z.a P o g lą d te n w y d a je się tr a f n ie js z y .

Z m ia n a je d n o r a z o w e g o o d s z k o d o w a n ia p o le g a ć b ę d z ie w p r a k ty c e p rz e d e w s z y s ­ t k im n a p rz y z n a n iu p o sz k o d o w a n e m u d o d a tk o w e g o o d s z k o d o w a n ia ze w z g lę d u n a to , że u ja w n iły się d a ls z e n a s tę p s tw a w y rz ą d z o n e j szk o d y , p o le g a ją c e z a z w y c z a j n a p o g o rs z e n iu się s ta n u z d ro w ia p o sz k o d o w a n e g o .

M o żn a b y w y s u n ą ć s z e re g a r g u m e n tó w p rz e m a w ia ją c y c h za ty m , że z m ia n a j e d ­ n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia je s t d o p u sz c z a ln a .

T a k w ię c je d n o r a z o w e o d sz k o d o w a n ie , p r z y z n a w a n e z a m ia s t r e n ty , o b lic z a n e j e s t w terj sp o só b , że n a jp i e r w u s t a la się w y so k o ść r e n ty , a d o p ie ro p o te m d o k o ­ n u je k a p ita liz a c ji.10 Z teg o w z g lę d u o k o lic z n o śc i, k tó r e m a ją w p ły w n a w y so k o ść r e n t y , p o w in n y m ieć ró w n ie ż w p ły w n a w y so k o ść s k a p ita liz o w a n e j r e n ty . O d rz u

-d e -d r o it civ il, w y -d . II, P a r y ż 1947, t. I, s. 397 o ra z H . M a z e a u -d , L. M a z e a u -d , A. T u n c : T r a ité t h é o r e t i q u e e t p r a t i q u e d e la r e s p o n s a b ilité c iv ile d e lic tu e lle e t c o n tr a c tu e lle , w y d . V, P a r y ż , t. I, s. 289—290, p r z y c z y m ze sz c z e g ó ln y m n a c is k ie m p o d k r e ś la ją t u u p r a w n ie n ie

p o s z k o d o w a n e g o H. L a l o u , P. A z a r d : T r a ité p r a t i q u e d e la r e s p o n s a b ilité c iv ile , w y d . V I, P a r y ż 1962, s. 183. P rz e c iw k o , ch o ć z p o d k r e ś le n ie m c h w ie jn e g o s ta n o w is k a o r z e c z n ic tw a , M. P l a n i o l , G. R i p e r t, P. E s m a i n : T r a ité p r a t i q u e d e d r o it c iv il f r a n ç a is , w y d . II, P a r y ż 1952, t. V I, s. 949.

• T a k w sz c z e g ó ln o śc i H . O s e r , w . S c h ö n e n b - e r g e r : K o m m e n ta r z u m s c h w e iz e r is - c iie n Z iv ilg e s e tz b u c h . D as O b lig a tio n e n - re c h t, w y d . I I, Z u r y c h 1929, t. V, s. 331.

j L . D o m a ń s k i : I n s t y t u c j e k o d e k s u z o b o w ią z a ń — C zęść o g ó ln a , W a rsz a w a 1936, s. 683. • J . K o r z o n e k , L. R o s e n b l i i t h : K o d e k s z o b o w ią z a ń — K o m e n ta r z , w y d . II, K r a k ó w 1936, t. I, s. 433. 7 L . R o s e n b l i i t h : R e n ta w e d łu g k o d e k s u z o b o w ią z a ń . E n c y k lo p e d ia p o d rę c z n a p r a ­ w a p r y w a tn e g o , W a rsz a w a , s. 2054. • O rz e c z e n ie S.N. z 14.X.1961 r. 4 CR 86/61 (O SN C P 1963 V 98). > J . N a m i t k i e w i c z : K o d e k s z o b o w ią z a ń — K o m e n ta r z d la p r a k t y k i , Ł ó d ź, 1949, t. I., s. 278.

N r 10 (82) Z m ia n a s k a p ita liz o w a n e j r e n t y 17

c e n ie m o żliw o ści m o d y f ik o w a n ia je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia m o g ło b y b y ć ty lk o s k u t k ie m o d rz u c e n ia z a sa d y , że r e n t a m o że b y ć z a m ie n ia n a s to s o w n ie d o o k o lic z ­ n o śc i. J e d n o ra z o w e o d s z k o d o w a n ie m a z a s tą p ić r e n tę , w o b e c czego p o w in n o s ię o n o j a k 'n a jb a rd z ie j zb liżać do su m y , ja k ą w e fe k c ie o tr z y m a łb y p o s z k o d o w a n y , g d y b y o trz y m y w a ł r e n t ę p rz e z ta k i czas, za j a k i z o s ta ła o n a s k a p ita liz o w a n a . S k o r o m o ż liw a je s t z m ia n a p r z y z n a n e j p ra w o m o c n ie r e n t y ze w z g lę d u n a z m i a n ą o k o lic z n o śc i, to p o w in n o b y ć m o ż liw e d o k o n a n ie z m ia n y p rz y z n a n e g o je d n o r a z o ­ w e g o o d sz k o d o w a n ia . *

D a le j — są d m oże s k a p ita liz o w a ć r e n t ę n ie ty lk o n a ż ą d a n ie p o sz k o d o w a n e g o , a le ta k ż e n a ż ą d a n ie d łu ż n ik a .11 W y d a je s ię z a te m , że sz c z e g ó ln ie w te d y t r u d n o b r o n ić te z y o n ie z m ie n n o ś c i je d n o ra z o w e g o o d sz k o d o w a n ia . B y ło b y w r ę c z 'n ie s p r a ­ w ie d liw e , żeby p o sz k o d o w a n y p o n o sił r y z y k o u ja w n ie n ia się w p rz y s z ło ś c i d a ls z y c h s z k ó d , s k o ro r e n t a z o sta ła s k a p ita liz o w a n a n a ż ą d a n ie d łu ż n ik a , k tó r y z a s z k o d ę o d p o w ia d a . O d p o w ie d z ia ln y za sz k o d ę p o w in ie n p o n o sić c ię ż a r u ja w n ia j ą c y c h s ię s to p n io w o szk ó d , a n ie p r z e r z u c a ć go n a p o sz k o d o w a n e g o . Z a ta k i m w ła ś n ie r o z ­ w ią z a n ie m p rz e m a w ia a r t . 157 § 2 k.z. B r a k n a to m ia s t p o d s ta w , b y in a c z e j t r a k t o ­ w a ć s y tu a c ję , k ie d y r e n t a z o s ta ła s k a p ita liz o w a n a n a ż ą d a n ie p o s z k o d o w a n e g o , a in a c z e j, k ie d y s ta ło s ię to n a ż ą d a n ie d łu ż n ik a . S tą d te ż d o p u s z c z e n ie w je d n y m z ty c h w y p a d k ó w p r a w a ż ą d a n ia z m ia n y je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia p o c ią g a z a s o b ą d o p u s z c z e n ie je j ró w n ie ż w d ru g im w y p a d k u .

N a s tę p n ie je ż e li n a w e t s tr o n y w d ro d z e u m o w y u s ta liły je d n o r a z o w e o d s z k o d o ­ w a n ie z a m ia s t r e n ty , to c h y b a ró w n ie ż i w te d y — w ra z ie z m ia n y o k o lic z n o ś c i — m o ż n a b y się z a sta n o w ić , czy n a p o d s ta w ie a rt. 47 § 2 p.o.p.c. i e w e n tu a l n ie a r t 621 k.z. u s ta lo n e p o c z ą tk o w o o d s z k o d o w a n ie n ie p o w in n o u le c z m ia n ie . C e le m b o w ie m u m o w y s tr o n b y ło w y n a g ro d z e n ie szk o d y , a p o d s ta w ą t e j u m o w y b y ło p rz y ję c ie p rz e z o b ie s tr o n y ta k ie j szk o d y , ja k a is tn ia ła i b y ła z n a n a w c h w ili z a w ie r a n i a u m o w y . S k o ro je d n a k ic h o ce n y i p rz e w id y w a n ia o k a z a ły s ię m y ln e , to z a p e w n e m o g ą p o w s ta ć ro s z c z e n ia o z w ię k sz e n ie lu b z m n ie js z e n ie u s ta lo n e j p i e r ­ w o tn ie s u m y .12 D a le j. P o d s ta w o w ą z a s a d ą w y n a g ro d z e n ia szk o d y w k o d e k s ie z o b o w ią z a ń , n i e ­ z a le ż n ie o d fo r m y o d s z k o d o w a n ia , je s t z a sa d a p e łn e g o o d s z k o d o w a n ia w y r a ż o n a w a r t . 157 § 1 k.z. Z teg o w z g lę d u w w y p a d k a c h w ą tp liw y c h n a le ż y p r z y jm o w a ć ta k i e ro z w ią z a n ie , k tó r e je s t b a rd z ie j zg o d n e z tą z a s a d ą , a 'nie ta k ie r o z w ią z a n ie , k tó r e d o p u sz c z a m o ż liw o ść is tn i e n ia ro z b ie ż n o śc i m ię d z y w ie lk o ś c ią w y r z ą d z o n e j s z k o d y a w ie lk o ś c ią o d s z k o d o w a n ia (o czy w iście p rz y z a ło ż e n iu , że n ie w c h o d z i w g r ę p rz e p is a r t . 158 § 1 lu b § 2 k.z.). D la te g o te ż n a le ż y p rz y c h y lić s ię d o p o g lą d u d o p u s z c z a ją c e g o m o d y f ik o w a n ie ta k ż e je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia w r a z ie z m ia ­ n y o k o lic z n o śc i — p o d o b n ie ja k w w y p a d k u m o d y f ik a c ji r e n ty .

N a jw a ż n ie js z ą je d n a k k w e s tią je s t to , czy n a p rz e s z k o d z ie z m ia n y je d n o r a z o ­ w e g o o d s z k o d o w a n ia n ie st« i p rz y p a d k ie m p o w a g a rz e c z y o s ą d z a n e j? W y d a je się je d n a k , że n ie. O r z e k a ją c o o d s2 k o d o w a n iu , są d d o k o n u je s w y c h u s t a le ń co d o

i i K o m is ja K o d y f ik a c y jn a : U z a s a d n ie n ie p r o je k tu k o d e k s u z o b o w ią z a ń w o p r a c o w a n iu R. L o n g c h a m p s ’a, W a rsz a w a 1936, t. I, s. 243—244; L. D o m a ń s k i : I n s t y t u c j e k o d e k s u z o ­ b o w ią z a ń — C zęść o g ó ln a , W a rsz a w a 1936, s. 683. iz W ra z ie p o g o rs z e n ia się s ta n u z d ro w ia p o sz k o d o w a n e g o p o z a w a rc iu u m o w y , k t ó r e t o p o g o rs z e n ie n ie b y ło p rz e z s tr o n y p rz e w id z ia n e , je ż e li w u m o w ie n ie z o s ta ło w y r a ź n ie u m ó ­ w io n e , że p o s z k o d o w a n y z r z e k a się w s z e lk ic h d a ls z y c h ro s z c z e ń — d o k t r y n a f r a n c u s k a d o ­ p u sz c z a m o ż liw o ść w y s tą p ie n ia p rz e z p o sz k o d o w a n e g o z ż ą d a n ie m d o d a tk o w e g o o d sz k o d o ­ w a n ia . T a k M. P 1 a n i o 1, G. R i p e r t , P . E s m a l n : T r a i t é p r a tiq u e d e d r o it c iv il f r a n ç a i s , w y d . II, P a r y ż 1952, t. V I, s. 949; H. L a o u , P . A z a r d : T r a i t é p r a t i q u e d e l a r e s p o n s a b ilité c iv ile , w y d . V I. P a r y ż 1962, s. 190. a — P a l e s tr a

18 J a n u s z S z w a j a N r 10 (82)

ro z m ia r ó w szk o d y n a p o d s ta w ie is tn ie ją c e g o s t a n u fa k ty c z n e g o i p r z e w id u je , ja k i b ę d z ie w p rz y s z ło śc i s ta n p o sz k o d o w a n e g o . J e d n a k ż e o c e n a t a k a b a r d z o c z ę sto m oże o k a z a ć się m y ln a , i sz k o d a z n a c z n ie w ię k s z a , n iż p ie r w o tn ie m o ż n a się b y ło sp o d z ie w a ć . J e ś li p o s z k o d o w a n y d o c h o d z i d o d a tk o w e g o o d sz k o d o w a n ia , to p o d s ta ­ w ą te g o ż ą d a n ia są n o w e f a k t y , k tó r e z aszły ju ż ,po w y d a n iu w y r o k u . F a k t y te,, tz n . n a jc z ę ś c ie j p o g o rs z e n ie się s ta n u z d ro w ia p o s z k o d o w a n e g o , n ie i s tn i a ły p r z e d ­ te m i n ie m o g ły s ta n o w ić a n i p o d s ta w y fa k ty c z n e j ż ą d a ń p o w o d a , a n i p o d s ta w y w y ro k u . Z teg o w z g lę d u ż ą d a n ia p ro c e s o w e p o sz k o d o w a n e g o n ie są to ż s a m e i d la ­ teg o n ie b ę d z ie n a ru s z o n a m a t e r ia ln a p ra w o m o c n o ś ć p o p rz e d n ie g o o r z e c z e n ia . S to ­ s o w n ie do a r t. 367 k.p.c. p o w a g a rz e c z y o są d z o n e j o b e jm u je ty lk o to , co w z w ią z k u z p o d s ta w ą s p o r u s ta n o w iło p rz e d m io t r o z s tr z y g n ię c ia .13 W o m a w ia n y m p r z e z n a s w y p a d k u p o d s ta w a f a k ty c z n a s p o r u w d ru g im p ro c e s ie b ę d z ie in n a n iż w p ie r w s z y m . W re s z c ie a rg u m e n t d o d a tk o w y . O d sz k o d o w a n ie m a ją c e w y n a g ro d z ić p o s z k o d o ­ w a n e m u u t r a t ę zd o ln o ści do p ra c y z a ro b k o w e j, z w ię k s z e n ie się p o tr z e b czy z m n ie j­ s z e n ie w id o k ó w p o w o d z e n ia w p rz y s z ło śc i m a c h a r a k t e r z b liż o n y do a lim e n tó w .11

J e d n o r a z o w a z aś z a p ła ta s k a p ita liz o w a n y c h a lim e n tó w , d o k o n a n a n a w e t z a z g o d ą s tro n , n ie sto i n a p rz e s z k o d z ie e w e n tu a ln e m u d o c h o d z e n iu d a ls z y c h a lim e n tó w , je ś li się o k a ż e , że z a p ła c o n a s u m a n ie p o k ry w a ju ż a lim e n tó w u s ta lo n y c h s to s o w ­ n ie do is tn ie ją c y c h o k o liczn o ści w p ó ź n ie jsz y m m o m e n c ie .15

P rz e c iw k o b r o n io n e m u tu ro z w ią z a n iu m o ż n a b y w y s u n ą ć a r g u m e n t w y n i k a j ą ­ cy z w y k ła d n i g ra m a ty c z n e j. A rt. 164 § 1 k.z. m ó w i o o d s z k o d o w a n iu „ je d n o r a ­ z o w y m ” , a w ię c , b y ć m o że, ta k im , k tó r e p ła c i się ty lk o je d e n ra z . J e d n a k ż e o d ­ sz k o d o w a n ie to n ie m u s i b y ć n a p e w n o z a p ła c o n e za je d n y m ra z e m , b o p rz e c ie ż b ę d z ie m y m ie li do c z y n ie n ia z o d sz k o d o w a n ie m je d n o r a z o w y m ta k ż e w te d y , g d y su m a n a le ż n e g o o d s z k o d o w a n ia z o s ta n ie z a p ła c o n a w k ilk u r a ta c h . O k r e ś le n ie „ je d ­ n o ra z o w e ” z o sta ło u ż y te w a r t. 164 § 1 k.z. ra c z e j d la p o d k r e ś le n ia te g o , że w ty m w y p a d k u o d s z k o d o w a n ie n ie p r z y b ie r a fo r m y r e n t y , d o k tó r e j is to ty n a le ż y p e r i o ­ d y c z n e p ła c e n ie r a t w o k re ś lo n y c h o d s tę p a c h czasu. Ze w z g lę d u n a to, że a r t. 161 § 2 k.z. i a rt. 164 § 1 k.z. d o ty c z ą sz k ó d te g o s a ­ m ego ro d z a ju , n a le ż y d o p u śc ić d la je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia a n a lo g ic z n e r o z ­ w i ą z a n i , ja k ie d la r e n t y w y ra ź n ie p rz e w id u je a r t. 163 '§ 2 k.z. B ra k p r z e p is u o d ­ n o sz ą c e g o s ię s p e c ja ln ie do je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia n ie m o że p rz e s ą d z a ć w o m a w ia n e j tu k w e s tii n e g a ty w n e g o r o z s trz y g n ię c ia , g d y ż in s ty t u c ja teg o o d s z k o d o ­ w a n ia , ja k o z n a jd u ją c a z a s to s o w a n ie w s to s u n k o w o n ie lic z n y c h ty lk o w y p a d k a c h , n ie z o s ta ła w y c z e rp u ją c o u re g u lo w a n a w k o d e k sie . D la te g o te ż n a le ż y s ię g n ą ć d o z a sa d z a w a r ty c h w p rz e p is a c h re g u lu ją c y c h p o d o b n e s y tu a c je , s k o r o a n a lo g ia n ie z o sta ła w y r a f n i e w y łą c z o n a . R o z w ią z a n ie z e z w a la ją c e n a z m ia n ę u sta lo n e g o p r z e d te m je d n o ra z o w e g o o d s z k o ­ d o w a n ia n a jle p ie j c h ro n i in te r e s y p o sz k o d o w a n e g o . W r a z ie u ja w n ie n ia się d a l­ szy ch sz k ó d m oże o n ż ą d a ć p o d w y ż sz e n ia p rz y z n a n e g o m u o d s z k o d o w a n ia n a p o d ­ s ta w ie a r t . 163 § 2 i 164 § 1 k.z. Z a c h o d z i ró w n ie ż s y tu a c ja , w k tó r e j d o p u sz c z e n ie do z m ia n y je d n o r a z o w e g o o d ­ s z k o d o w a n ia m oże słu ży ć o c h ro n ie m ie n ia sp o łeczn eg o .

T a k w ię c w m y ś l p rz e p is ó w a r t. 24 u st. 1 i a r t. 25 u s t. 1 d e k r e t u z d n ia 25 c z e r w ­ ia O p o ję c iu i z a k r e s ie p ra w o m o c n o śc i o rz e c z e n ia p o r. W. S i e d l e c k i : P o s tę p o w a n ie c y w iln e —* C zęść sz c z e g ó ło w a , W a rsz a w a 1959, s. 196. 14 P o r. u c h w a łę 7 sę d z ió w S.N. z 23.X.—16.XI.1954 r. 1 C O 41/54 (O SN 1956 I 3, P iP 1955 X i l , s. 1032) o r a z o rz e c z e n ia S.N .: z 26.VI.1E61 r. 1 CR 100/61 (O S P iK A 1962 IV 113), z 12.V I I .1962 r. V I K O 1*769. (C S N K W , 1963 I II 48, P i P 1963 I, s. 178). 15 P o r. B. D o b r z a ń s k i w p r a c y z b io ro w e j: K o d e k s r o d z in n y — K o m e n ta rz , w y d . li* W a rsz a w a 1959, s. 625 i c y to w a n e t a m o r z e c z n ic tw o o r a z l i t e r a tu r ę .

N r 10 (82) Z m ia n a s k a p ita liz o w a n e j r e n ty _{i ?}

c a 1954 r. o p o w s z e c h n y m z a o p a tr z e n iu e m e r y ta ln y m p ra c o w n ik ó w i ic h r o ­ d z in 16 z a k ła d p ra c y o b o w ią z a n y je s t zw ró c ić Z U S 17 ś w ia d c z e n ia w y p ła c o n e p rz e z e ń o s o b o m u p ra w n io n y m d o ś w ia d c z e ń z z a o p a trz e n ia e m e ry ta ln e g o . U s p o łe c z n io n y z a k ła d p ra c y o b o w ią z a n y je s t do z w ro tu ś w ia d c z e ń , je ż e li śm ie rć , n ie z d o ln o ś ć do p r a c y lu b c h o ro b a p r a c o w n ik a sp o w o d o w a n a z o s ta ła n a ru s z e n ie m p r z e z z a k ła d p r a c y o b o w ią z k ó w w y n ik a ją c y c h z p rz e p is ó w d o ty c z ą c y c h o c h ro n y życia""!” z d r o ­ w ia p ra c o w n ik ó w . N a to m ia s t n ie u sp o łe c z n io n y z a k ła d p r a c y o b o w ią z a n y j e s t do z w r o tu ró w n o w a r to ś c i św ia d c z e ń , je ż e li śm ie rć , n ie z d o ln o ść d o p ra c y lu b c h o ro b a p r a c o w n ik a je s t n a s tę p s tw e m o k o lic z n o śc i u z a s a d n ia ją c y c h o d p o w ie d z ia ln o ś ć te g o ż z a k ła d u w m y ś l p rz e p is ó w p r a w a cy w iln eg o . J e ż e li ś w ia d c z e n i z z a o p a tr z e n ia e m e r y ta ln e g o p r z y b ie r a fo r m ę ś w ia d c z e ń p e r i o ­ d y c z n y c h (a rt. 3 u st. 1 p k t 1— 4 d e k re tu ), z a k ła d p ra c y o b o w ią z a n y je s t do s u k c e ­ s y w n e g o z w ro tu św ia d c z e ń w ta k ic h r o z m ia r a c h , w ja k ic h Z a k ła d U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h w y p ła c ił je o so b o m u p ra w n io n y m . J e d n a k ż e je ś li z o b o w ią z a n y m d o z w r o t ' j e s t n ie u s p o łe c z n io n y z a k ła d p ra c y , to Z a k ła d U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h m o ż e w te d y ż ą d a ć z a m ia s t r ó w n o w a r to ś c i r e n t y je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia , o b ':c 7 o n e o n a z a s a d a c h p r a w a c y w iln eg o (a rt. 25 u st. 1 zd. 2 d e k re tu ). D o u s t a l e - n 'a ta k ie g o je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia s to so w a ć się b ę d z ie p rz e p is y a r t . 164 § 1 i § 2 k.z., p rzy c z jm s ą d b ę d z ie o b o w ią z a n y z a są d z ić je d n o r a z o w e o d s z k o d o w a n ie , ; “ żeli 7 a M a d U ''e z o ie c z e ń S p o łe c z n y c h zgłosi ta k ie ż ą d a n ie . Z a k ła d U b. S p o ł. z w o l- n o .iy j e s t od o b o w ią z k u w y k a z y w a n ia „ w a ż n y c h p o w o d ó w ” k a p ita liz a c ji r e n ty .

Po p r z y z n a n e j r e n t *, u p r a w n io n y d o św ia d c z e ń z z a o p a trz e n ia e m e r y ta l n e g o — w s k u te k p o s tę p u ją c e g o p o g o rs z e n ia s t a n u z d ro w ia — m oże u z y sk a ć z a lic z e n ie do w y ż sz e j g r u n y ’’■ w a rd ó w ’ w z w ią z k u z tv m p r z y s łu g u je m u p ra w o d o p o b ie r a n ia w y ż sz e j r e n t y . Z te g o w z g lę d u w z ro s n ą ś w ia d c z e n ia Z a k ła d u U b e z p ie c z e ń S p o łe c z ­ n y ch . S y tu a c j a ta k a m o że p o w s ta ć w te d y , k ie d y n a rz e c z Z a k ła d u U b e z p ie c z e ń S o łe c z n v c h z o sta ło ju ż z a są d z o n e je d n o r a z o w e o d sz k o d o w a n ie . G d y b y w ię c 'nie b ło d o o u s z c z a ’n? w 7’ - - r : ° do a t' o w eg o o Isz k o d o w a n ia , to o c z y w iśc ie Z a k ła d U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h n > ' ' 7 s k a .b y p e łn e g o z w ro tu w y p ła c o n y c h ś w ia d c z e ń i w s k u te k te g o je d n o s tk a p a s tw o w a , p ła c ą c a u p r a w n io n e m u do ś w ia d c z e ń z z a o p a ­ tr z e n ia err e r y ta ln e g o re n tę , z w o ln iła b y od o d p o w ie d z ia ln o śc i i o sz c z ę d z iła w y d a t ­ k ó w ;e c n o s tc e n ie u s p o łe c z n io n e j (arg. z a r t. 25 u s t. 2 d e k re tu ). N a to m ia s t d o ­ p u s z c z e n ie ao ż ą i a n a z m ia n y s k a p ita liz o w a n e j r e n ty p o zw o li je d n o s tc e p a ń s t w o ­ w e j, ja > ą je s t Z a k .a 1 U o e z o ie c z e ń S p o łe c z n y c h , u z y sk a ć o d je d n o s tk i n ie u s p o ­ łe c z n io n e j z w ro t r ó w n o w a r to ś c i w y p ła c o n y c h ś w ia d c z e ń . T o w ła ś n ie j e s t d a ls z y m a r g u m e n te m za d o p u s z c z e n ie m z m ia n - je d n o ra z o w e g o o d sz k o d o w a n ia .

G d y po p rz y z n a n iu s k a p ita liz o w a n e j r e n ty z m ia n a o k o lic z n o śc i u z a s a d n ia u c h y ­ le n ie lu b o b n iż e n ie r e n ty , d łu ż n ik m oże ż ą d a ć z m n ie js z e n ia p rz y z n a n e g o o d s z k o d o ­ w a n ia i z w ró c e n ia m u p rz e z p o sz k o d o w a n e g o ró ż n ic y m ię d z y p ie r w o tn ie ś w ia d - c z o n jm a o s ta te c z n ie n a le ż n jm o Jsz k o d o w E n ie m . P o sz k o d o w a n y b y łb y w te d y z o ­ b o w ią z a n y do z w ro tu ró ż n ic y w sp o só b o k re ś lo n y w p rz e p is a c h a r t. 133 § 1 i a r t .

i« T e k s t J e d n o lity : Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97 (p o w o ły w a n y d a le j ja k o d e k r e t). 17 N a m o c y a r t . 8 u st. 1 u s ta w y z d n ia 13 k w ie tn ia 1960 r. o u tw o r z e n iu K o m ite tu P r a c y i V c t . o zr i" i £ ch w ła ś c iw o ś c i w d ie d r in ie u b e z p ie c z e ń sp o łe c z n y c h , r e n t, z a o p a tr z e ń i o p ie k i s p o łe c z n e j (Dz. U. N r 20, poz. 119) s p r a w y u b e z p ie c z e ń sp o łe c z n y c h , r e n t i z a o p a ­ tr z e ń p r z e s z ły d o z a k r e s u d z ia ła n ia p o w o ła n e g o t ą u s ta w ą Z a k ła d u U b e z p ie c z e ń S p o le c z -

r.. ■ ^ c 'p o ł o w y z a k r e s d u e ł s n i a Z e k i du U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h o k r e ś lo n y z o s ta ł r o z ­ p o r z ą d z e n ie m R a d y M in is tró w z d n ia 27 k w ie tn ia 1960 r. o z a k r e s ie i t r y b ie d z ia ła n ia Z a k ł a ­ d u U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h (Dz. U. N r 23, j oz. 134). P rz e p is § 2 p k t 10 r o z p o rz ą d z e n ia p r z e ­ w id u je w ła ś c iw o ś ć o d d z ia łó w Z a k ła d u U b e z rie c z e ń S p o łe c z n y c h d o d o c h o d z e n ia z w r o tu r ó w ­ n o w a r to ś c i w y p ła c o n y c h ś w ia d c z e ń .

20 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k i _{N r 10 (82)} 127 k.z. P rz e p is y te ła g o d n ie t r a k t u j ą o so b ę z o b o w ią z a n ą do z w r o tu n ie n a le ż n e g o ś w ia d c z e n ia i d la te g o n ie m a o b a w y , b y in t e r e s y p o s z k o d o w a n e g o m o g ły t u d o z n a ć u s z c z e r b k u . P o d o b n ie p r z e d s ta w ia s ię s p r a w a z w r o tu n ie n a le ż n e g o ś w ia d c z e n ia n a g ru n c ie p r o j e k t u k o d e k s u c y w iln e g o z 1962 r., k tó r y n o r m u je tę k w e s tię w a r t . 870 i 871. P o d n ie ś ć je d n a k n a le ż y , że p rz y ję c ie p ro p o n o w a n e g o r o z w ią z a n ia m o ż e s p o w o ­ d o w a ć ró w n ie ż p e w n e u je m n e s k u t k i. D o ty c h s k u tk ó w z a lic z y ć tr z e b a p rz e d e w s z y s t k im m o żliw o ść w s z c z y n a n ia b e z z a s a d n y c h p ro c e s ó w o p o d w y ż s z e n iu je d n o ­ r a z o w e g o o d sz k o d o w a n ia . Z d r u g ie j je d n a k s tro n y p rz y p r z y z n a w a n iu r e n t y i s tn i e ­ j e ró w n ie ż m o ż liw o ść w y ta c z a n ia b e z p o d s ta w n y c h p o w ó d z tw o p o d w y ż s z e n ie r e n ty . W y d a je się , że są d y , d o p u s z c z a ją c m o ż liw o ść ż ą d a n ia p o d w y ż s z e n ia je d n o r a z o ­ w e g o o d sz k o d o w a n ia , p o w in n y p o s tę p o w a ć t u b a rd z o o s tro ż n ie i s to s u n k o w o r z a d ­ k o . Z r e s z tą z n a t u r y rz e c z y o ra z z teg o , że z r e g u ły p r z y z n a w a n a j e s t r e n t a , w y ­ n i k a w sp o só b o c z y w isty , że w y p a d k i, w k tó r y c h b y ła b y u z a s a d n io n a z m ia n a j e d ­ n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia , n a le ż e ć b ę d ą d o b a rd z o r z a d k ic h .

ANDRZEJ REMBIELIŃSKI

O dpow iedzialność za wypadki samochodowe

w nowym kodeksie cywilnym

i U c h w a lo n y u s ta w ą z d n ia 23 k w ie tn i a 1964 r . k o d e k s c y w iln y (Dz. U . N r 16, p o z . 93) s t a n ie s ię z d n ie m 1 s ty c z n ia 1965 r . p r a w e m o b o w ią z u ją c y m .

J a k w ia d o m o , k a ż d a z m ia n a u s ta w o d a w s tw a w y w o łu je o ż y w ie n ie w r u c h u p r a w n ic z y m , s k ła n ia do z a s ta n o w ie n ia s ię n a d tr e ś c ią n o w y c h p rz e p is ó w , n a s u ­ w a c a ły s z e r e g r e f le k s ji i u w a g . W i n t e r e s u j ą c e j n a s d z ie d z in ie u w a g i t a k i e s ą t y m b a r d z ie j k o n ie c z n e , że p ro b le m w y p a d k ó w sa m o c h o d o w y c h i o d p o w ie d z ia l­ n o ś c i c y w iln e j z a te w y p a d k i n ie ty lk o n ie p r z e s ta je b y ć a k tu a ln y , le c z w rę c z p rz e c iw n ie , z k a ż d y m r o k ie m n a b ie r a c o ra z w ię k s z e g o z n a c z e n ia , a w m i a r ę r o z ­ w o j u m o to r y z a c ji i r u c h u k o m u n ik a c y jn e g o n a d r o g a c h p u b lic z n y c h z n a c z e n ie to je s z c z e b ę d z ie w z ra s ta ło . G o d n e u w a g i je s t w ię c s p o jrz e n ie n a n o w e p rz e p is y n ie ty l k o p o d k ą te m w id z e n ia z m ia n , ja k ie o n e w p r o w a d z a ją , a le p r z e d e w s z y s t­ k i m p o d k ą te m w id z e n ia a k tu a ln o ś c i d o ty c h c z a s o w e g o d o r o b k u n a u k i i o rz e c z ­ n ic t w a , k tó r e te m u d z ia ło w i p r a w a c y w iln e g o p o ś w ię c iły sz c z e g ó ln ą u w a g ę .

Z a s łu g ą u s ta w o d a w c y je s t to, że w y d a ją c n o w e p rz e p is y , u tr z y m a ł w z a s a d z ie d o ty c h c z a s o w ą k o n c e p c ję o d p o w ie d z ia ln o śc i, że d z ię k i te m u z a c h o w a n a z o s ta n ie -ciągłość d o ty c h c z a s o w y c h o s ią g n ię ć w te j d z ie d z in ie , co m a o g ro m n e z n a c z e n ie z a ró w n o d la b a d a ń te o r e ty c z n y c h , ja k i — co je s t sz c z e g ó ln ie w a ż n e — d la p r a k ­ t y k i s ą d o w e j. W sz e lk ie z m ia n y o c h a r a k t e r z e r a d y k a l n y m s ą z ja w is k ie m r a c z e j n ie p o ż ą d a n y m , i d o b rz e s ię s ta ło , że w ła ś n ie w z a k r e s ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i s a m o ­ c h o d o w e j z m ia n y te n ie n a s t ą p ił y , że z o s ta ły p rz e z w y c ię ż o n e p e w n e w a h a n i a s y ­ g n a liz o w a n e p rz e d te m w n ie k tó r y c h w e r s j a c h p r o j e k tu k o d e k s u c y w iln e g o . P o n iż ­ s z e u w a g i b ę d ą m ia ły n a c e lu a n a liz ę n o w y c h p rz e p is ó w z p u n k tu w id z e n ia d o ­ k o n a n y c h z m ia n i m o ż liw o śc i w y k o r z y s ta n ia d o ty c h c z a s o w e g o s t a n u n a u k i i o rz e c z n ic tw a .