• Nie Znaleziono Wyników

Europejski Trybunał Praw Człowieka - przegląd orzecznictwa (kwiecień-czerwiec 2002 r.)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Europejski Trybunał Praw Człowieka - przegląd orzecznictwa (kwiecień-czerwiec 2002 r.)"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)

Marek Antoni Nowicki

Europejski Trybunał Praw Człowieka

- przegląd orzecznictwa

(kwiecień-czerwiec 2002 r.)

Palestra 46/11-12(539-540), 129-135

(2)

Marek Antoni Nowicki

Europejski Trybunał

Praw Człowieka

– przegląd orzecznictwa

(kwiecień–czerwiec 2002 r.)

PRAWA CZŁOWIEKA

Art. 1

Trybunał formalnie nie jest związany swoimi wcześniejszymi orzeczeniami. W interesie pewności prawnej, przewi-dywalności i równości wobec prawa leży jednak, aby nie odchodził, bez ważnych powodów, od poglądów za-wartych we wcześniej rozstrzygniętych sprawach.

Orzeczenie Stafford v. Wielka Brytania, 28.5.2002 r., Wielka Izba, skarga nr 46295/99, § 68 – dot. braku podstaw do ponownego uwięzienia osoby skazanej na karę dożywotniego więzienia, a następnie zwolnionej i niemożności kwestionowania przez nią przed sądem legalności utrzymywa-nia pozbawieutrzymywa-nia wolności.

Konwencję należy interpretować i stosować w sposób gwarantujący prawa praktyczne i skuteczne, a nie teoretycz-ne lub iluzoryczteoretycz-ne. Gdyby Trybunał

zre-zygnował z postawy dynamicznej i dą-żenia do rozwoju ochrony praw, mógł-by stać się przeszkodą na drodze postę-pu.

Orzeczenie Stafford v. Wielka Brytania, 28.5.2002 r., Wielka Izba, skarga nr 46295/99, § 68.

Prawo do życia (art. 2)

Nie można wykluczyć, iż działania lub zaniechania władz w sferze polityki zdrowotnej mogą w pewnych okolicz-nościach rodzić odpowiedzialność na podstawie art. 2 Konwencji. Trybunał podkreślił we wcześniejszych spra-wach dotyczących zarzutów o niewła-ściwą opiekę lekarską, iż z obowiązku państwa ochrony życia wynika, iż szpi-tale powinny posiadać regulacje dla ochrony życia pacjentów oraz obowią-zek stworzenia skutecznego systemu sądowego dla ustalenia przyczyny zgo-nu w szpitalu oraz odpowiedzialności

(3)

personelu medycznego. Problem na tle art. 2 może pojawić się, jeśli władze naraziły życie jednostki na ryzyko od-mawiając opieki zdrowotnej, którą podjęły się zapewnić całej ludności. Skarżący płacił składki ubezpieczenio-we, mógł więc korzystać z publicznej opieki zdrowotnej. Podobnie jak inni uprawnieni miał dostęp do opieki stan-dardowej, oferowanej przez publiczną służbę zdrowia. Biorąc pod uwagę le-czenie i pomoc udzieloną skarżącemu, w tym refundację większości kosztów niezbędnych leków, nie można uznać, iż państwo nie wywiązało się z obo-wiązków wynikających z art. 2 odma-wiając zapłaty pozostałych 30% kosz-tów leków. Skarga była więc oczywi-ście bezzasadna.

Decyzja Nitecki v. Polska, 21.3.2002, Izba (Sekcja) I, skarga nr 65653/01.

Przepisu chroniącego życie nie moż-na – bez spaczenia języka – interpreto-wać w ten sposób, że zawiera on dia-metralnie inne prawo: do śmierci, a w prawie do stanowienia o sobie upatry-wać upoważnienia do samobójstwa.

Orzeczenie Pretty v. Wielka Brytania, 29.4.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 2346/02, § 39 (dot. odmowy zgody na bezkarną pomoc w samobójstwie osoby nieuleczalnie chorej).

Do naruszenia prawa do życia może dojść w każdej dziedzinie, w której możliwa jest sytuacja stwarzająca po-ważne zagrożenie życia.

Orzeczenie Oneryildiz v. Turcja, 18.6.2002 r., Izba (Sekcja) I, skarga nr 48939/99, § 64 – dot. śmierci

rodziny na skutek wybuchu metanu na miejskim wysypisku śmieci.

Prawo do życia może być naruszone z powodu odmowy udzielenia istot-nych informacji, pozwalających ocenić ryzyko dalszego zamieszkania na zagro-żonym terenie.

Orzeczenie Oneryildiz v. Turcja, 18.6.2002 r., Izba (Sekcja) I, skarga nr 48939/99, § 84.

Jeśli zamach na życie lub integralność fizyczną nie jest umyślny, obowiązek wynikający z art. 2 nie musi obejmować środka karnego. Może wystarczyć śro-dek cywilny, wyłącznie lub w połącze-niu ze środkami karnymi.

Orzeczenie Oneryildiz v. Turcja, 18.6.2002 r., Izba (Sekcja) I, skarga nr 48939/99, § 92.

Zakaz tortur (art. 3)

Niewystarczająca emerytura lub inne świadczenia społeczne mogą, w zasa-dzie, rodzić problem na tle art. 3. W tej sprawie jednak nic nie wskazywało, iż sytuacja taka prowadziła do uszczerbku na zdrowiu fizycznym i psychicznym w minimalnym choćby stopniu, wymaga-nym do objęcia jej art. 3.

Decyzja Larjoszina v. Rosja, 23.4.2002, Izba (Sekcja) II, skarga nr 56869/00.

Cierpienie na skutek naturalnej cho-roby – fizycznej lub umysłowej – może być objęte art. 3, gdy jest lub może być jeszcze większe na skutek złego trakto-wania np. w związku z warunkami aresztowania, wydalenia lub w innych

(4)

sytuacjach, za które władze ponoszą odpowiedzialność.

Orzeczenie Pretty v. Wielka Brytania, 29.4.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 2346/02, § 52.

Art. 3 należy interpretować w sposób zgodny z art. 2, który wprowadza pod-stawowy zakaz posługiwania się śmier-cionośną siłą lub innych zachowań pro-wadzących do śmierci człowieka. Nie uprawnia jednak do wymagania od państwa, aby godziło się lub ułatwiło skrócenie życia.

Orzeczenie Pretty v. Wielka Brytania, 29.4.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 2346/02, § 54.

Prawo do wolności

i bezpieczeństwa osobistego (art. 5) Art. 5 ust. 1

Umieszczenie w domu opieki, aby zapewnić konieczną opiekę medyczną oraz zadowalające warunki życiowe i higienę nie jest pozbawieniem wolno-ści w rozumieniu art. 5 ust. 1 Konwen-cji, ale odpowiednim środkiem podję-tym w interesie osoby potrzebującej po-mocy.

Orzeczenie H.M. v. Szwajcaria, 26.2.2002 r., Izba (Sekcja) II, skarga nr 39187/98, § 48.

Umieszczenie nieletniego w areszcie nie musi być sprzeczne z art. 5 ust. 1 lit. d, nawet gdy nie ma tam nadzoru wy-chowawczego. Jak wynika ze słów „w celu” użytych w tym przepisie, pozba-wienie wolności jest środkiem, który ma zapewnić poddanie nadzorowi wycho-wawczemu, nie musi to jednak nastąpić

natychmiast. Nie można więc wyklu-czyć, iż środek wiążący się z pozbawie-niem wolności będzie krokiem wstęp-nym do reżimu nadzorowanej edukacji, chociaż sam jej nie zapewnia.

Orzeczenie D.G. v. Irlandia, 16.5.2002 r., Izba (Sekcja) III, skarga nr 39474/98, § 78.

Art. 5 ust. 4

Zbyt długi okres między datą raportu lekarskiego i decyzją dotyczącą prze-dłużenia pozbawienia wolności podjętą na jego podstawie można uznać za nie-zgodny z zasadą ochrony jednostki przed arbitralnością.

Orzeczenie Magalhaes Pereira v. Portugalia, 26.2.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 44872/98, § 49.

Samo powołanie adwokata z urzędu nie zapewnia skutecznej pomocy praw-nej.

Orzeczenie Magalhaes Pereira v. Portugalia, 26.2.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 44872/98, § 60.

Wymóg Konwencji, aby pozbawie-nie wolności mogło być kontrolowane przez niezawisły sąd ma fundamentalne znaczenie ze względu na cel art. 5 Kon-wencji zabezpieczenia przed arbitral-nością. Chodzi o ochronę fizycznej wol-ności jednostki oraz jej osobiste bezpie-czeństwo. Aresztowanemu należy za-pewnić dostęp do sądu i możliwość wy-słuchania osobiście lub przy pomocy ja-kiejś formy reprezentacji.

Orzeczenie Al-Nashif i inni v. Bułgaria, 20.06.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 50963/99, § 92.

(5)

Prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6 ust. 1)

Państwo nie może tłumaczyć się bra-kiem środków finansowych przy odmo-wie wykonania obowiązku zapłaty wy-nikającego z wyroku sądu. Owszem, w szczególnych okolicznościach zwłoka z wypłatą może okazać się usprawiedli-wiona, nie może jednak negować istoty prawa chronionego w art. 6 ust. 1.

Orzeczenie Burdov v. Rosja, 7.5.2002 r., Izba (Sekcja) I, skarga nr 59498/00, § 35 – dot. odmowy wykonania wyroków zasądzających odszkodowanie.

Prawo do ekstradycji nie figuruje wśród praw i wolności uznanych w Konwencji i w protokołach dodatko-wych do niej. Procedura ekstradycyjna nie wiąże się ze sporem dotyczącym praw i obowiązków cywilnych ani z roz-strzygnięciem o zasadności oskarżenia w sprawie karnej.

Decyzja Penafiel Salgado v. Hiszpania, 16.4.2002, Izba (Sekcja) IV, skarga nr 65964/01.

Prawo dostępu do sądu byłoby iluzo-ryczne, gdyby krajowy porządek praw-ny pozwalał, aby prawomocne orzecze-nie sądu orzecze-nie było wykonane ze szkodą dla strony.

Orzeczenie Ouzounis i inni v. Grecja, 18.4.2002, Izba (Sekcja) I, skarga nr 49144/99, § 21.

Art. 6 Konwencji nie gwarantuje wyraźnie prawa do wezwania świad-ków lub dopuszczenia przez sąd in-nych dowodów w postępowaniu cy-wilnym.

Orzeczenie Wierzbicki v. Polska, 18.6.2002 r., Izba (Sekcja) I, skarga nr 24541/94, § 39 (dot. oddalenia wszystkich wniosków dowodowych w sprawie przeciwko redaktorowi gazety o zniesławienie).

Ograniczenie prawa strony w spra-wie cywilnej do wezwania świadka lub przedstawienia innych dowodów mu-szą być zgodne z wymaganiami rzetel-nego procesu w rozumieniu art. 6 ust. 1, w tym z zasadą równości broni.

Orzeczenie Wierzbicki v. Polska, 18.6.2002 r., Izba (Sekcja) I, skarga nr 24541/94, § 39.

Zasady dotyczące języka, którego na-leży używać przy sporządzaniu pism procesowych mają zapewnić właściwy wymiar sprawiedliwości i pewność praw-ną. Zasady te nie mogą jednak unie-możliwić stronom skorzystania z do-stępnego środka prawnego. Poza tym, chociaż art. 6 ust. 1 nie gwarantuje pra-wa do bezpłatnej pomocy prawnej w sprawach cywilnych, jej brak może w pewnych okolicznościach prowadzić do naruszenia prawa dostępu do sądu i rzetelnej rozprawy.

Decyzja Iwanowa v. Finlandia, 28.5.2002, Izba (Sekcja) IV, skarga nr 53054/99 – dot. odmowy rozpatrzenia sprawy na podstawie pozwu wniesionego w języku rosyjskim.

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8)

W pewnych okolicznościach należy zagwarantować prawo spółek do posza-nowania siedziby, przedstawicielstwa lub pomieszczeń zawodowych.

(6)

Orzeczenie Stés Colas Est i inni v. Francja, 16.4.2002 r., Izba (Sekcja) II, skarga nr 37971/97, § 41 – dot. przeszukań i zajęcia dokumentów w lokalach spółek.

Nawet gdy zachowanie danej osoby jest niebezpieczne dla jej zdrowia lub groźne dla życia, użycie wobec niej przymusu lub prawa karnego jest inge-rencją w życie prywatne.

Orzeczenie Pretty v. Wielka Brytania, 29.4.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 2346/02, § 62.

Istotą Konwencji jest szacunek dla ludzkiej godności i wolności. Nie negu-jąc w żaden sposób zasady świętości ży-cia chronionej w Konwencji, Trybunał uznał, iż na podstawie art. 8 coraz więk-szego znaczenia nabiera jakość życia. W erze ogromnego postępu w medycy-nie i przedłużaniu się życia ludzkiego dla wielu osób staje się, aby nie zmusza-no ich do dożywania podeszłego wieku lub życia w zaawansowanych stanach choroby, w konflikcie z wyznawanymi poglądami.

Orzeczenie Pretty v. Wielka Brytania, 29.4.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 2346/02, § 65.

Musi istnieć prawny środek ochro-ny przed arbitralną ingerencją władz w prawa zagwarantowane w Konwen-cji. Byłoby sprzeczne z rządami pra-wa, gdyby swoboda prawna przyzna-na administracji w sferach wpływają-cych na korzystanie z praw podstawo-wych była wyrażona w kategoriach nieograniczonej władzy. Prawo musi wskazywać wystarczająco jasno jej

za-kres i sposób korzystania z niej, aby zapewnić w ten sposób jednostce właściwą ochronę przed arbitralną in-gerencją.

Orzeczenie Al-Nashif i inni v. Bułgaria, 20.6.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 50963/99, § 119.

Nawet jeśli w grę wchodzi bezpie-czeństwo państwa, zgodność z prawem i rządy prawa w demokratycznym spo-łeczeństwie wymagają, aby środki wpły-wające na podstawowe prawa człowie-ka były poddane kontroli w drodze kon-tradyktoryjnego postępowania przed niezależnym organem właściwym do oceny zasadności decyzji i istotnych do-wodów oraz stosujących w razie potrze-by – w wypadku informacji objętych ta-jemnicą – odpowiednie ograniczenia proceduralne.

Orzeczenie Al-Nashif i inni v. Bułgaria, 20.6.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 50963/99, § 123.

Jednostce należy umożliwić kwestio-nowanie twierdzeń władzy, iż w danym wypadku wchodzi w grę bezpieczeń-stwo państwa. Twierdzenia te mają du-że znaczenie, jednak niezależny organ musi mieć możliwość reakcji, jeśli nie ma podstawy w faktach lub interpreta-cja pojęcia „bezpieczeństwo państwa” jest niezgodna z prawem lub sprzeczna ze zdrowym rozsądkiem i arbitralna. Bez takich zabezpieczeń policja lub inne organy państwowe mogłyby arbi-tralnie naruszać prawa chronione w Konwencji.

Orzeczenie Al-Nashif i inni v. Bułgaria, 20.6.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 50963/99, § 124.

(7)

Wolność wypowiedzi (art. 10)

Prasa uczestnicząca w debacie pu-blicznej o sprawach rodzących upraw-nioną troskę powinna w zasadzie móc powoływać się na oficjalne raporty bez konieczności niezależnego badania fak-tów. Gdyby było inaczej, jej niezastą-piona funkcja kontrolna uległaby osła-bieniu.

Orzeczenie Colombani i Incyan v. Francja, 25.6.2002 r., Izba (Sekcja) II, skarga nr 51279/99, § 65 (dot. skazania za obrazę głowy obcego państwa).

Brak możliwości przeprowadzenia dowodu prawdy przez dziennikarza oskarżonego o obrazę głowy obcego państwa lub rządu prowadzi do zbyt da-leko idącej ochrony dobrego imienia i praw tych osób.

Orzeczenie Colombani i Incyan v. Francja, 25.6.2002, Izba (Sekcja) II, skarga nr 51279/99, § 66.

Przyznanie szefom obcych państw statusu wykraczającego poza prawo po-wszechnie obowiązujące, chroniącego ich przed krytyką tylko ze względu na funkcję lub status, nie zważając w ża-den sposób na interes takiej krytyki wprowadza przywilej, którego nie da się pogodzić z dzisiejszą praktyką i kon-cepcjami politycznymi.

Orzeczenie Colombani i Incyan v. Francja, 25.6.2002 r., Izba (Sekcja) II, skarga nr 51279/99, § 68.

Ochrona własności (art. 1 Protokołu nr 1)

Do rzeczywistego i skutecznego ko-rzystania z prawa do poszanowania

mienia nie wystarczy powstrzymanie się przez państwo od ingerencji. Oprócz tego można wymagać pozytywnych działań ochronnych.

Orzeczenie Oneryildiz v. Turcja, 18.6.2002 r., Izba (Sekcja) I, skarga nr 48939/99, § 145.

Prawo do wolnych wyborów (art. 3 Protokołu nr 1)

Art. 3 Protokołu nr 1 gwarantuje każ-demu prawo do przedstawienia swojej kandydatury w wyborach, a po wybo-rze – do wykonywania mandatu.

Orzeczenie Selim Sadak i inni v. Turcja, 11.6.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skargi nr 25144/94, 26149/95 do 26154/95, 27100/95 i 27101/95, § 33 (dot. pozbawienia mandatu poselskiego w rezultacie rozwiązania partii politycznej przez Trybunał Konstytucyjny).

Swoboda wypowiedzi jest szczegól-nie istotna dla osoby wybranej przez społeczeństwo, bo jest ona jego repre-zentantem. Ingerencja w swobodę wy-powiedzi opozycyjnego parlamentarzy-sty wymaga więc szczególnie ścisłej kontroli.

Orzeczenie Selim Sadak i inni v. Turcja, 11.6.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skargi nr 25144/94, 26149/95 do 26154/95, 27100/95 i 27101/95, § 34 (dot. pozbawienia mandatu poselskiego w rezultacie rozwiązania partii politycznej przez Trybunał Konstytucyjny).

Państwa mają dużą swobodę określa-nia w swoich systemach konstytucyj-nych reguł dotyczących statusu członka

(8)

parlamentu, w tym warunków wyklu-czających kandydowanie. Cel jest wspólny: chodzi o zapewnienie nieza-leżności posłów oraz swobodę wybor-ców, ale kryteria zależą od czynników historycznych i politycznych właści-wych dla danego państwa.

Orzeczenie Podkolzina v. Łotwa, 9.4.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 46726/99, § 33 (dot. skreślenia z listy kandydatów w wyborach parlamentarnych z powodu niedostatecznej znajomości języka urzędowego)

Ze względu na poszanowanie krajo-wych odrębności Trybunał nie może oceniać prawidłowości wyboru języka roboczego parlamentu.

Orzeczenie Podkolzina v. Łotwa, 9.4.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 46726/99, § 34.

Prawo do kandydowania w wyborach, nieodłączne od systemu prawdziwej de-mokracji byłoby iluzoryczne, gdyby moż-na było go w każdej chwili arbitralnie po-zbawić. W rezultacie decyzje stwierdzają-ce niedotrzymanie warunków w konkret-nej sprawie muszą spełniać określone kry-teria pozwalające uniknąć arbitralności. W szczególności powinien je podejmo-wać organ zapewniający minimum bez-stronności. Autonomiczne uprawnienia ocenne takiego organu nie mogą być nad-mierne. Powinny być wystarczająco pre-cyzyjnie zapisane w przepisach prawa, a procedura gwarantować decyzję rzetelną i obiektywną.

Orzeczenie Podkolzina v. Łotwa, 9.4.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 46726/99, § 35.

Prawo do swobodnego

poruszania się (art. 2 Protokołu nr 4)

W sytuacjach nadzwyczajnych moż-na okresowo ograniczyć wstęp do okre-ślonych części miasta osób zakłócają-cych porządek publiczny.

Orzeczenie Olivieira v. Holandia, 4.6.2002 r., Izba (Sekcja) I, skarga nr 33129/96 – dot. okresowego zakazu wstępu do centrum Amsterdamu).

Zakaz dyskryminacji (art. 14)

Prawo do renty wdowiej i zasiłku dla owdowiałej matki mają w wystar-czającym stopniu charakter pieniężny, aby miał zastosowanie art. 1 Protoko-łu nr 1.

Orzeczenie Willis v. Wielka Brytania, 11.6.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 36042/97, § 36 – dot. dyskryminacji wdowca w brytyjskich przepisach o ubezpieczeniach społecznych.

Muszą istnieć bardzo poważne racje, aby uznać za zgodną z Konwencją róż-nicę traktowania wyłącznie ze względu na płeć lub stan cywilny.

Orzeczenie Wessels-Bergervoet v. Holandia, 4.6.2002 r., Izba (Sekcja) I, skarga nr 34462/97, § 49; orzeczenie Willis v. Wielka Brytania, 11.6.2002 r., Izba (Sekcja) IV, skarga nr 36042/97, § 39.

Cytaty

Powiązane dokumenty

• Prace realizacyjne, kontynuowanie prac pozłotniczych dekoracyjnych ele­ mentów sztukatorskich okalających pla­ fony w salach historycznych i piętra skrzydeł

approach of the services of monuments protection towards town-planning problems found its justification in the state­ ments made by the then leading theoreticians

Zwiedzenie wybranych ko­ ściołów Główneqo i Stareao Miasta oraz koncert oraanowy w kościele Św. Mikołaia były ostatnimi punktami pro­ gramu

Jego zastosowanie do przenoszenia malowideł ścien­ nych omawia Aleksander Mitka w zamieszczonym niżej artykule pod tytułem Zastosow anie przenośnej a p a r a ­.. tury

Nie kończący się szereg odkrywanych w ytw o­ rów kultury z wszystkich epok i kontynentów, od momen­ tu ich ujawnienia w naukowych kompendiach, nieustan­ nie dąży do

Publikacja charakteryzująca się dużym temperamentem polem icznym przedstawia poglądy a uto ­ ra na istotne w artości Starego Miasta, przyczynę częścio­ w ego

Le groupe d’histoire de la technique métallurgique polonaise, orga­ nisé en 1954 dans le cadre du Comité d’Histoire de la Science et de 'la Technique près

A lthough the developm ent of prognoseology is prim arily a conse­ quence of the developm ent of social prognostics, and th e achievem ents of prognoseology w ill