• Nie Znaleziono Wyników

Wypowiedzenie umowy o pracę naruszające zasady współżycia społecznego

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wypowiedzenie umowy o pracę naruszające zasady współżycia społecznego"

Copied!
18
0
0

Pełen tekst

(1)

Marian Wilewski

Wypowiedzenie umowy o pracę

naruszające zasady współżycia

społecznego

Palestra 13/4(136), 45-61

(2)

N r 4 (136) W y p o w i e d z e n i e u m o w y o p r a c ę n a r u s z a j ą c e z a s a d y w s p ó l ż . s p o i. 45

ję ciu p rzez P a ń stw o d ó b r m a rtw e j ręk i, poręczeniu proboszczom p o sia d a n ia go­ sp o d a rstw ro ln y ch i u tw o rze n iu F u n d u sz u K ościelnego (Dz. U. N r 9, poz. 87), a rt. 15 ust. 1 d e k re tu z d n ia 18 k w ie tn ia 1955 r. o uw łaszczeniu i o u re g u lo w a n iu in ­ n y ch sp ra w zw iązanych z re fo rm ą ro ln ą i o sad n ictw em ro ln y m (Dz. U. z 1959 r. N r 14, poz. 78), art. 2 ust. 1 u sta w y z d n ia 13 lip c a 1957 r. o zm ian ie o sta tn io z a ­ cytow anego d e k re tu z d n ia 18 k w ie tn ia 1955 r. (Dz. U. z 1961 r. N r 32, poz. 161) w zw iązku z § 2 ro zp o rząd zen ia R ady M in istró w z d n ia 5 sie rp n ia 1961 r. w sp ra w ie opuszczonych g o sp o d a rstw ro ln y ch (Dz. U. N r 39, poz. 198), a rt. 9 ust. 1 u sta w y z d n ia 25 lu teg o 1958 r. o u reg u lo w a n iu s ta n u p raw n eg o m ie n ia p o ­ zostającego pod zarządem p ań stw o w y m (Dz. U. N r 11, poz. 37), art. 9 ust. 1 u s ta ­ w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o sp rze d aż y p ań stw o w y c h n ieruchom ości ro ln y ch oraz u p o rzą d k o w a n iu n ie k tó ry c h s p ra w zw iązanych z p rze p ro w ad z en ie m re fo rm y ro l­ n e j i o sa d n ictw a rolnego (Dz. U. N r 17, poz. 71; zm.: Dz. U. z 1963 r. N r 28, poz. 168), a rt. 1 ust. 1 p k t 1 u sta w y z d n ia 12 miarca 1958 r. o u m o rze n iu n ie k tó ry c h długów i ciężarów (Dz. U. N r 17, poz. 72) w zw iązku z a rt. 5 u st. 2 d e k re tu z d n ia 24 k w ie tn ia 1952 r. o zn iesieniu fu n d a c ji (Dz. U. N r 25, poz. 172), a r t. 1 u st. 1 p k t 2 po w o łan ej w yżej u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. (Dz. U. N r 17, poz. 72) w zw iązku z a rt. 1 d e k re tu z d n ia 12 g ru d n ia 1944 r. o p rze jęc iu n ie k tó ry c h la ­ sów n a w łasn o ść S k a rb u P a ń s tw a (Dz. U. N r 15, poz. 82), a rt. 161 § 1 k.c. oraz a rt. 1068 § 1 k.c. w zw iązku z § 6 ro zp o rzą d zen ia R ad y M in istró w z d n ia 28 li­ s to p a d a 1964 r. w sp raw ie p rze n o sze n ia w łasn o ści n ieruchom ości ro ln y ch , zno­ szen ia w spółw łasności ta k ic h n ieruchom ości oraz dziedziczenia g o sp o d a rstw ro ln y ch (Dz. U. N r 45, poz. 304).

P o n ad to w e d łu g a rt. 12 ust. 1 u sta w y z d n ia 28 m a rc a 1957 r. o sp rze d aż y przez P a ń stw o dom ów m ieszk aln y ch i d ziałe k b u d o w lan y c h (Dz. U. N r 31, poz. 132), e x lege w y g asły te służebności osobiste o b ciążające p rze d m io t sp rzed aży , co do k tó ry c h u m o w a sp rzed aży nie z a w ie ra odm iennego lu b żadnego postanow ienia. W reszcie służebności osobiste m ogły w y g asn ą ć sto so w n ie do p o sta n o w ień a rt. 32 ust. 1 w zw iązku z a rt. 22 ust. 1 p k t 1 oraz a r t. 4 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o za sa d ach i try b ie w y w łaszczan ia n ieruchom ości (Dz. U. z 1961 r. N r 18, poz. 94).

MARIAN WILEWSKI

W ypow iedzenie umowy o pracę naruszające zasady

współżycia społecznego

i

W p ra w ie p ra c y b ra k je s t odpow iedniego do o b ecnych sto su n k ó w u stro jo w y c h i społecznych o g raniczenia p o d m io tu z a tru d n ia ją c e g o co do w y p o w ia d a n ia um ów o p ra c ę , ja k rów n ież b r a k zakazu ta k ie g o w y p o w ia d a n ia — je d y n y m żyw icielom rodzin.

(3)

4 6 M a r i a n W i l e w s k l N r 4 (136)

U sta w a z d n ia 15 lip c a 1968 r. o p ra c o w n ik a c h ra d n a ro d o w y c h 1 je s t p ie rw ­ szym o ta k szero k im zasięgu ustaw o d aw czy m ro zw iązan iem o g raniczenia in sty ­ tu c ji w ypo w ied zen ia um ow y o pracę.

W chw ili obecnej o g ran iczen ie p ełn ej sw obody w y p o w ia d a n ia um ów o p rac ę m o ż e m ieć c h a r a k te r kom p lek so w y ty lk o o tyle, o ile u reg u lo w a n ia in s ty tu c jo n a l­

n e (m. in. a rt. 17 d e k re tu z d n ia 18.1.1956 r., k o n tro la społecznych organów p rz e d ­ sta w ic ie lstw a pracow niczego itd., o czym w dalszych w yw odach) są u zu p e łn ia n e p rzez d ziałan ie k la u z u l g en e ra ln y c h z a rt. 5 k.c., n ie w łaśc iw a bow iem p r a k ty k a w dziedzinie w y p o w ia d a n ia um ów o p ra c ę m a sw o ją p ra w n ą p o d staw ę w obydw u ro zp o rząd zen iach z d n ia 16 m a rc a 1928 r. o um ow ie o p ra c ę praco w n ik ó w u m y sło ­ w y c h i o um ow ie o p ra c ę ro b o tn ik ó w oraz w u trz y m y w a n y c h w m ocy dla sto ­ su n k ó w p rac y p rze p isac h ko d ek su zobow iązań (art. X II § 2 p k t 2 przepisów w p ro ­ w ad z a ją c y c h k odeks cyw ilny).

N a w stę p ie należy p o d k reślić n a s tę p u ją c e zasadnicze cechy c h a ra k te ry z u ją c e w y p o w ied z en ie um ow y o p ra c ę w św ietle n o rm u sta w o w y c h i u k ła d o w y c h 2:

1) sw oboda w y p o w ia d a n ia um ow y o p ra c ę p rze z k a ż d ą ze stro n um ow nego sto su n k u p rac y , tj. przez:

a) p ra c o w n ik a i

b) w zasadzie rów n ież p rzez po d m io t z a tru d n ia ją c y , d o zn a ją cy je d n a k w ty m za k re sie ogran iczeń w zasięgu szeroko ro zb u d o w an y c h okresów o ch ro n ­ nych 3 w sto su n k u do w szy stk ich albo ty lk o w sto su n k u do określonych p rac o w n ik ó w ze w zględu n a p o w ołanie ich do sp ra w o w a n ia obow iązków w o rg a n a c h p ań stw o w y c h , w o rg a n a c h zw iązków zaw odow ych lu b spo­ łecznych, ja k rów n ież ze w zględu n a w y m a g a ją c ą szczególnej ochrony s y tu a c ję o sobistą ty c h p r a c o w n ik ó w 4

2 ) b r a k obow iązku p o d an ia d ru g ie j stro n ie w ośw iadczeniu w oli, zaw ierając y m w y p ow iedzenie um ow y o p rac ę, p rzy c zy n lu b u za sa d n ien ia w ypow iedzenia- oraz u n ie za leż n ien ie w y p o w ied z en ia od zobiektyw izow anej p rz e sła n k i m o­ ty w a c y jn e j;

.3) u p ra w n ie n ie w n ie k tó ry c h u k ła d a c h zbiorow ych p rac y o rg a n u p rz e d sta w i­ c ielstw a zw iązkow ego w za k ład zie p ra c y do ż ą d a n ia od p odm iotu z a tru d n ia ­ jącego p o d an ia p rzyczyny w y p o w ied z en ia um ow y o p ra c ę p raco w n ik o w i oraz obow iązek p o d m io tu za tru d n ia ją c e g o u p rze d n ieg o uzg o d n ien ia w ypow iedze­ n ia ze zw iązkow ym p rze d staw ic ie lstw em pracow niczym , co w św ietle n ie k tó ­ ry c h u k ła d ó w zbiorow ych p rac y sta n o w i in sty tu c jo n a ln ą g w a ra n c ję s ta b il­ ności sto su n k u p ra c y oraz źródło u p ra w n ie ń ;

4) p rz y z n a n ie p rze z n ie k tó re u k ła d y zbiorow e p ra c y zakładow em u organow i zw iązkow em u m ożności u n ie w a żn ien ia w y p o w ied zen ia p rze z założenie sp rz e ­ ciw u (n iew y rażen ie zgody n a tę decyzję) k ie ro w n ic tw a za k ła d u pracy ;

1 D z . U . Z 1968 r . N r 25, p o z . 164. * A . W a l a s : P r a w o w y p o w i e d z e n i a u m o w y o p r a c ą , K r a k ó w 1961, s. 92 1 93. s A r t . 17 d e k r e t u z d n i a 18.1.1956 r . o o g r a n i c z e n i u d o p u s z c z a l n o ś c i r o z w i ą z y w a n i a u m ó w o p r a c ę b e z w y p o w i e d z e n i a o r a z o z a b e z p i e c z e n i u c i ą g ł o ś c i p r a c y (D z. U . N r 2, p o z . 11 z p ó ź n i e j s z y m i z m i a n a m i ) . P o r . J . S z c z e r s k i : W y p o w i e d z e n i e s t o s u n k u p r a c y , W a r s z a ­ w a 1963, s t r . 74—89 ( t a m ż e — z e s t a w i e n i e o r z e c z n i c t w a i l i t e r a t u r y ) . « I . W o l b e r g : O r o z w i ą z y w a n i u u m ó w o p r a c ę z p r a c o w n i k a m i p o z o s t a j ą c y m i p o d s z c z e g ó l n ą o c h r o n ą p r a w n ą , Pizs n r 6/1960, s t r . 8 i n a s t . ; M . R a f a c z - K r z y ż a n o w - s k a : Z p r o b l e m a t y k i p r a w n e j o c h r o n y p r a c o w n i k a p r z e d w y p o w i e d z e n i e m , P iZ S n r 12/1965, s t r . 47 i n a s t . ; T . Z i e l i ń s k i : O c h r o n a j e d y n y c h ż y w i c i e l i r o d z i n w p r a w i e p r a ­ c y , N P n r 7—8/1965, s t r . 811 i n a s t .

(4)

N r 4 (136) Wypowiedzenie umowy o pracą naruszające zasady współt. spoi. 47

5) u n iezależn ien ie w ypo w ied zen ia od zach o w an ia p isem nej fo rm y , aczkolw iek n ie k tó re n o rm y u k ła d o w e za czy n ają w p ro w a d za ć o b lig ato ry jn o ść te j form y. M im o w y o d rę b n ie n ia się p ra w a p ra c y z p ra w a cyw ilnego, jego p ow iązanie z ty m p ra w e m je s t n a d a l n ie w ą tp liw e i z n a jd u je w y ra z w zobow iązaniow ym ch a ­ ra k te rz e p ra w n y m sto su n k u p rac y .5

W zw iązku z ty m c h a ra k te re m sto su n k u p ra c y pozostaje w y w odząca się z p r a ­ w a cyw ilnego in sty tu c ja rozw iązy w an ia um ow y o p ra c ę p rzez w ypow iedzenie. J e d n a k ż e w u s tr o ju socjalistycznym niczym nie sk rę p o w a n a sw o b o d a w y p o w ie­ d ze n ia um ow y o p ra c ę nie odpow iada sto su n k o m społeczno-politycznym w o dróż­ n ie n iu od sy tu a cji, ja k a istn ia ła w ok resie m iędzyw ojennym .

S to so w an ie ty c h przepisów niezgodnie z zasad am i u stro ju i celam i P olsk iej R zeczypospolitej L udow ej sp o ty k a się ze szczególnie k ry ty c z n ą oceną w dziedzi­

n ie p r a w a p rac y . To tłu m ac zy sto so w an ie w orzecznictw ie w o m aw ian ej dziedzi­ n ie — sto su n k o w o dość często — p o sta n o w ień a rt. 3 p.o.p.c, (obecnie a rt. 5 k .c .).6

W y p ad a w ty m m iejscu p o d k reślić doniosłe znaczenie pism a okólnego n r 47 P re z e sa R a d y M in istró w z d n ia 19 k w ie tn ia 1960 r. w sp ra w ie je d y n y c h żyw i­ c ie li r o d z in .7 Z asa d y w ty m piśm ie z a w a rte w y k ra c z a ją poza sto su n k i z a tru d n ie ­ n ia je d y n y ch żyw icieli rodzin, d o sta rc z a ją bow iem w ogólności d y re k ty w co do p o stę p o w an ia k ie ro w n ik o m zak ład ó w p ra c y w z a k resie w y p o w iad a n ia um ów o p racę.

S łu szn ie je d n a k je d n o lite orzecznictw o S ąd u N ajw yższego od m aw ia te m u p i­ s m u c h a r a k te ru ź ró d ła p ra w p o dm iotow ych d la p racow ników . W o rzecznictw ie ty m u tr w a lił się m ianow icie pogląd, w y ra żo n y w m o ty w ach w p isa n e j do księgi za sa d p ra w n y c h u ch w a ły z d n ia 19.IV.1961 r . 8, że tre ść pow ołanego p ism a okól­ nego sp ro w ad za się p rze d e w szy stk im do u d ziele n ia in stru k c ji w sp ra w ie k s z ta ł­ to w a n ia p raw id ło w e j p o lity k i k ad ro w e j i so cjaln ej, n a to m ia st zalecenia- z a w a rte w ty m p iśm ie nie stw a rz a ją dla p ra c o w n ik a k o n k re tn y c h roszczeń, k tó re m o g ły ­ b y być sk u te cz n ie po szu k iw an e p rzed sądem lu b ko m isją rozjem czą. Z te j p rz y ­ czyny nie m oże ono daw a ć w y sta rc z a ją c e j p o d sta w y do ro zw ią zan ia zagadnień o b jęty ch nin iejszy m opracow aniem . Ze w zględu zaś n a konieczność n ależ y tej o ch ro n y in te resó w praco w n ik ó w oraz w obec konieczności u w zg lę d n ie n ia zadań i in ­ te re só w za k ła d u pracy , trz e b a szukać p o d sta w p ra w n y c h do ro zw ią zan ia ty c h za­ g a d n ie ń w in sty tu c ja c h n ad u ż y cia p ra w a , u ję te j poprzednio w a r t. 5 p.o.p.c.

z 1946 r., n a stę p n ie w a rt. 3 p.o.p.c. z 1950 r., a obecnie w a rt. 5 k.c.

i i

Je d n y m z pierw szy ch rozstrzygnięć S ąd u N ajw yższego, w k tó ry m w y ra żo n y zo­ s ta ł pogląd o m ożliw ości n adużycia p ra w a do w ypow ied zen ia um ow y o p racę, był w y ro k z d n ia 29.IX.1960 r. 3 CR 541/609. W w y ro k u ty m uznano za sprzeczne z za sa d am i w spółżycia społecznego w P olsce L udow ej w ypow iedzenie sto su n k u

p rac y p raco w n ik o w i n aty c h m ia st po p rzy w ró c en iu go do pracy.

5 W . S z u b e r t : O c h a r a k t e r z e p r a w n y m s t o s u n k u p r a c y , P i P n r 7/1964, s t r . 81 i n a s t . e S y t u a c j e f a k t y c z n e , w ł a ś c i w e d l a d y n a m i c z n y c h s t o s u n k ó w p r a c y , s ą t a k ż e p r z y ­ c z y n ą d o ś ć c z ę s te g o s i ę g a n i a d o d y s p o z y c j i a r t . 5 k .c . 7 M o n i t o r P o l s k i N r 36, p o z . 180. 8 O S N z 1962 r ., p o z . 5 i O S P iK A z 1962 r ., p o z . 2. o O S N z e s z y t 4 z 1961 r .. p o z . 115.

(5)

48 M a r i a n W i l e i o s f c i Nr 4 (136)

P rzełom ow e je d n a k znaczenie d la u k sz ta łto w a n ia się poglądu o sprzeczności z za sa d am i w spółżycia społecznego w y p o w ied z en ia p rac o w n ik o w i um ow y o p r a ­ cę m iało orzeczenie S ąd u N ajw yższego z d n ia 23.1.1963 r. I P R 72/6310, w k tó ry m obok z a g ad n ien ia je d y n y ch żyw icieli rod zin znalazło w y ja śn ie n ie ta k ż e d ru g ie za g ad n ien ie o b ję te p ow ołanym w yżej p ism em okólnym n r 47 P re z e sa R a d y M ini­ strów , dotyczące m ianow icie p rac o w n ik ó w w k ra c z a ją c y c h w w ie k p rz e d e m e ry ta l­ ny. A oto trz y zasadnicze tezy tego orzeczenia:

1. N ie m a d o statecznego u za sa d n ie n ia i m oże być sprzeczne z zasad am i w sp ó ł­ życia społecznego w Polsce L u d o w ej w ypow ied zen ie um ow y o p rac ę je d y ­ n em u żyw icielow i rodziny w y k o n u ją c e m u n ależycie sw oje obow iązki, jeżeli w ypo w ied zen ie n ie je s t p o d y k to w an e szczególnym i i u zasad n io n y m i p rzy c zy ­ nam i.

2. W ypow iedzenie um ow y o p rac ę ta k ż e p rac o w n ik o w i nie k o rzy sta ją ce m u z o chrony w ra m a c h u k ła d u zbiorow ego m oże być sprzeczne z za sa d am i w spółżycia społecznego, jeżeli p rac o w n ik w k ro c zy ł w w ie k p rz e d e m e ry ta l­ ny i w y k o n u je sw oje obow iązki należycie, a za w ypow iedzeniem nie p rz e ­ m a w ia ją szczególne okoliczności k o n k re tn e j spraw y.

3. W ypow iedzenie sprzeczne z za sa d am i w y m ie n io n y m i w art. 3 p.o.p.c. nie m oże b y ć b ra n e w rac h u b ę, je s t ono bezsk u teczn e. P ra co w n ik o w i m oże w te j sy tu a c ji p rzy słu g iw a ć roszczenie o dopuszczenie go do p ra c y po u p ły ­ w ie o k resu w y p o w ied z en ia i w y n ag ro d ze n ie za czas p o zo staw a n ia bez p r a ­ cy — p rz y istn ien iu w szy stk ich w y m a g a ń łączących się z zastosow aniem a rt. 455 k.z.

Z u za sa d n ie n ia w y ro k u m ożna w y p ro w a d zić jeszcze c z w a rtą tezę, m a ją c ą c h a ­ r a k te r n e g a ty w n y i w y ra ż a ją c ą b r a k sprzeczności z z a sa d am i w spółżycia społecz­ nego w raz ie zw o ln ien ia z p rac y jed y n eg o ży w iciela ro d zin y w ów czas, gdy w p e ł­ ni g w a ra n tu je się m u n a ty ch m iasto w e z a tru d n ie n ie w in n y m zakładzie pracy , w k tó ry m p ra c o w n ik te n lep iej w y k o rz y sta sw o je k w a lifik a c je , o trzy m a nie niższe niż poprzednio w y n ag ro d ze n ie i będzie z a tru d n io n y bliżej sw ego m ie jsc a za­ m ieszkania.

O rzeczenie to u to ro w ało drogę szerokiem u sto so w a n iu zasad w spółżycia spo­ łecznego p rz y ocenie w y p o w ied zen ia um ow y o p rac ę, w szczególności zaś stoso­ w a n ia ty c h zasad n ie ty lk o do osób w y m ien io n y ch w p iśm ie okólnym n r 47, a zatem nie ty lk o do je d y n y ch żyw icieli rod zin czy p rac o w n ik ó w w w ie k u p rz e d ­ e m ery taln y m .

T ak w ięc w orzeczeniu z d n ia 27.IV.1964 r. I I I PO 7/64 S ąd N ajw yższy s tw ie r­ dził, że n a w e t zach o w an ie szczególnego tr y b u przew id zian eg o w u k ła d zie zb io ro ­ w y m n ie w y łąc za — w k o n k re tn y c h okolicznościach sp ra w y — m ożliw ości stw ie r­ d ze n ia n a d u ż y cia p r a w a p rzez s tro n ę d o k o n u ją cą w y p o w ied zen ia um ow y o p r a ­ cę i ty m sa m y m nie w y łąc za zastosow ania a rt. 3 p.o.p.c. (obecnie a rt. 5 k.c.).

P ogląd o m ożliw ości p o tra k to w a n ia w y p o w ied z en ia um ow y o p ra c ę jako n a d ­ uży cia p ra w a z a w a rty je st w późniejszym orzeczeniu S ąd u N ajw yższego z d n ia 24.VI.1965 r. I P R 219/65, ja k rów nież w dalszym orzeczeniu z d n ia 24.VIII.1965 r.11 Z ro k u 1966 w y p a d a zacytow ać jeszcze in n e orzeczen ie S ą d u N ajw yższego, św iadczące o u tr w a la n iu się i ro zw ija n iu w orzecznictw ie tegoż S ąd u o m a w ia n e ­

10 O S N C P z e s z y t 1 z 1964 r ., p o z . 17 i O S P iK A z e s z y t 7—8 z 1964 r. p o z . 149 (z a p r o b u ­

j ą c ą g lo s ą M . Ś w i ę c i c k i e g o ) .

(6)

T ir 4 (136) W ypowiedzenie um ow y o pracę naruszające zasady totpółi. spot. 49

g o p o g ląd u o b ezskuteczności w y p o w ied z en ia sto su n k u p rac y , dokonanego w sprzeczności z z a sa d am i w spółżycia społecznego. M ianow icie w w y ro k u z d n ia 14 m a ja 1966 r. I PR N 28/6612 została w y ra ż o n a teza, że p rac o w n ik b ęd ą cy je d y ­ n y m ży w icielem rodziny, k tó re m u z a k ła d p ra c y w y p o w iad a dotychczasow e w a ­ r u n k i p ra c y i płacy, ale jednocześnie o fe ru je stan o w isk o po zw a lając e z w a ln ia­ n em u w y k o rz y sta ć jego k w alifik acje, p o w in ie n p rz y stą p ić do p rac y n a w a ru n k a c h p ro p o n o w a n y ch , chociażby to now e zajęcie było gorzej opłacane. T ak p o stę p u ­ ją c , p ra c o w n ik n ie p o zbaw ia się m ożności tw ie rd z en ia , że w y p o w ied zen ie m a p oprzed n ieg o sto su n k u p ra c y je s t bezsk u teczn e, ja k o sprzeczne z z a sa d am i w spół­ życia społecznego, a w zw iązku z ty m — dochodzenia m iędzy in n y m i różnicy p om iędzy dotychczasow ym a now ym w yn ag ro d zen iem . Z araz em ta k ą sw o ją po­ sta w ą p rz e c iw sta w ia się on ew e n tu aln o ści sp o tk a n ia się w p ro cesie p rze ciw k o za­ k ła d o w i p rac y z zarzutem , że nie po zo staw ał w sy tu a c ji p rzy m u so w e j, sk o ro sa m zrezy g n o w ał z m ożności z a ro b k o w a n ia w za k re sie m u dostępnym .

W w y ro k u zaś z d n ia 17.X.1966 r. I I I P R N 63/66 S ą d N ajw yższy stw ie rd z ił, że p o lity k a k a d ro w a uspołecznionych zak ład ó w p ra c y w z a k resie ro zw ią zy w an ia u m ó w o p ra c ę p rzez w ypow iedzenie też p o w in n a być ocen ian a z p u n k tu w idze­ n ia zasad w spółżycia społecznego. Może się bow iem okazać, że w k o n k re tn e j sy tu a c ji m u si się ona sp o tk a ć z u zasa d n io n ą d e z ap ro b atą społeczeństw a, m im o że zak ład p ra c y zachow ał p rze p isy re g u lu ją c e try b , fo rm ę i te rm in y w y p o w ie­ dzenia, n ie n a ru sz a ją c a n i p rzepisów ustaw o w y ch , an i p o stan o w ień uk ład o w y ch . S ą d N ajw yższy, k o ry g u ją c odm ienne z a p a try w a n ie są d u w ojew ódzkiego w roz­ p o zn a w an e j sp raw ie , p o d k re ślił d alej, że obow iązek oceny w y p o w ied zen ia u m o ­ w y o p ra c ę n a g ru n c ie zasad w spółżycia społecznego nie o g ranicza się w yłączn ie do w y p ad k ó w z w a ln ia n ia w tym try b ie je d y n y ch żyw icieli rodzin. W re z u lta c ie S ąd N ajw yższy zlecił sp raw d zić tw ie rd z en ie pow ódki, że m iędzy zaw iad o m ien iem przez n ią w ład z y po w o łan ej do ścigania p rze stę p stw o nadużyciach n a te re n ie za k ła d u p ra c y a ro zw iązan iem z nią p rzez podm iot z a tru d n ia ją c y um ow y o p ra c ę w d ro ­ dze w y p o w ied z en ia zachodzi zw iązek przyczynow y.

Z w y d an y c h w ro k u 1967 orzeczeń dotyczących o m aw ianego z a g ad n ien ia w y ­ p a d a w sk az ać n a w y ro k S ąd u N ajw yższego z d n ia 28.XI.1967 r. I II P Z P 42/67-1 P R 415/67. W yrok te n w y ra ż a tra fn y , ja k się w y d aje , pogląd, że zasady w sp ó ł­ życia społecznego w rozum ieniu a rt. 5 k.c. są pojęciem p l u r a l n y m , p o zo stają­ cym w nierozłącznym zw iązku z całokształtem , okoliczności d an e j sp raw y , i w ta k im całościow ym u jęciu w yznacza p odstaw y, g ran ic e i k ie ru n k i je j ro zstrzy g ­

n ię cia w w y jątk o w y c h sy tu a cjach , k tó re te n przep is m a n a w zględzie. D latego też do jego zastosow ania konieczna je s t ocena ca ło k sz ta łtu szczególnych okoliczności d an e g o ro zp a try w a n eg o w y p a d k u w ścisłym pow iązan iu nad u ży cia p ra w a z k o n ­ k re tn y m sta n e m faktycznym . Z te j też przyczyny w św ietle a rt. 5 k.c., n a pod­ sta w ie zasad w spółżycia społecznego, nie m ożna fo rm u ło w ać d y re k ty w o c h a ra k ­ te rz e ogólnym . Z asady w spółżycia społecznego — k o n ty n u u je S ąd N ajw yższy — m o g ą sta n o w ić p o d staw ę d o konania k o re k tu ry w ocenie nietypow ego w y p a d k u ,

nie służą je d n a k do uogólnień w sy tu a c ja c h u zn a w an y c h za typow e.

W n a stę p u ją c y c h trze ch orzeczeniach z a jm u je się S ąd N ajw yższy w y p a d k a m i w y p o w ied z en ia um ow y o p rac ę jed y n y m żyw icielom rodzin. N ależy tu w ziąć pod uw ag ę, że przy rozw iązyw aniu sto su n k u p rac y z tą w ła śn ie k a te g o rią p raco w ­ n ik ó w zdecydow anie n ajczęściej w y stę p u je — w sp ra w a c h ro zpoznaw anych p rz e z

są d y — p ro b lem n adużycia p ra w a przez p odm iot z a tru d n ia ją c y .

W w y ro k u z d n ia 5.1.1967 r. I II P R N 79/66 zostało po d k reślo n e, że pism o okó ln e i* OSP1KA zeszyt n i z 19(7 r., poz. 65.

(7)

50 M a r i a n W i l e w s k i N r 4 (136>

n r 47 P re z e sa R a d y M in istró w w sp ra w ie je d y n y c h żyw icieli ro d zin dotyczy zw a l­ n ia n ia ta k ic h je d y n y c h żyw icieli rodzin, k tó rz y n ie p o sia d a ją in n y c h źró d eł u tr z y ­ m an ia. N ie dotyczy ono n a to m ia st w y p ad k ó w w y p o w ied z en ia w a ru n k ó w pracy , p rzy niezm ienionych w a ru n k a c h płacy, gdy z a o fero w a n a p ra c a o d p o w iad a k w a ­ lifik a cjo m p o sia d an y m p rz e z p rac o w n ik a. Z tre ś c i p ism a okólnego w y n ik a — stw ie rd z a d a le j S ąd N ajw y ższy — że szczególną o c h ro n ą p o w in n i b y ć objęci p r a ­ cow nicy b ęd ący je d y n y m i żyw icielam i rodzin, z k tó ry m i ro zw ią zan ie um ow y o p r a ­ cę spow odow ałoby d la n ic h u je m n e s k u tk i w d ziedzinie m a te ria ln e j w p o sta c i p o p ad n ięc ia w n ie d o sta te k lu b w pow ażn e tru d n o śc i finansow e.

W o rzeczen iach : z d n ia 8 m a r c a 1 1967 r. I I I P R N 13/67 i z d n ia 23 ,'lmairca 1967 r. I II P R N 2/67 13 w y ra ż o n y 20s ta ł n a s tę p u ją c y p ogląd: D la u zn a n ia , że w y ­ pow iedzenie p ra c o w n ik o w i w k o n k re tn y c h okolicznościach um ow y o p ra c ę je s t bezskuteczne, ja k o p o w zię te z n aru sz e n ie m zasad w spółżycia społecznego, n ie je s t bezw zględnie konieczne, b y p ra c o w n ik czynił zadość w szy stk im w y m a g a ­ niom p ism a okólnego n r 47 z d n ia 19.IV.1960 r., gdyż zalecen ia z a w a rte w ty m piśm ie d o sta rc z a ją je d y n ie posiłkow ych arg u m e n tó w do u zn a n ia , że w ypo w ied ze­ nie n a ru sz a za sa d y w sp ó łży cia społecznego. D latego też d la oceny, czy w y p o w ie­ d ze n ie p rac o w n ik o w i um o w y o p rac ę je s t bezskuteczne, n ie je s t konieczne u s ta le ­ nie, że b y ł on je d y n y m żyw icielem ro d zin y w znaczeniu, ja k ie p o ję ciu te m u n a ­ d a je o k reśle n ie „ je d y n y ”, a w ięc w ed łu g w e rb a ln e j w y k ła d n i ta k a osoba, n a k tó ­ re j w y łącznie spoczyw a c ię ż a r 'u trz y m a n ia rodziny. M oże być bow iem sprzeczne- z z a sa d am i w sp ó łży cia społecznego w P R L w y p o w ied zen ie um ow y o p rac ę p r a ­ cow nikow i, k tó ry je s t o b arc zo n y obow iązkiem u trz y m a n ia i w y ch o w an ia dzieci,

chociażby do ich u trz y m a n ia został zobow iązany ta k ż e d ru g i z rodziców , nie z a j­ m u ją c y się bezp o śred n io ich w ych o w an iem , a lb o chociażby je d n o z dzieci p o ­ b ie ra ło re n tę siero cą z u b ezp ieczen ia społecznego, jeżeli w y n ag ro d ze n ie za p r a c ę je s t po d staw o w y m źró d łem u trz y m a n ia p ra c o w n ik a i jego dzieci. O koliczność bow iem , że np. je d n o z dzieci p o b ie ra r e n tę w w ysokości 480 zł m iesięcznie, n ie n iw e lu je p o w ażn ej n ie p ew n o śc i i tru d n o śc i m a te ria ln y c h , w ja k ic h s ta w ia p r a ­ cow nika ro zw ią zan ie z n im sto su n k u p rac y . T ak ie sa m e p rz e sła n k i, ja k ie le żą u p o d sta w n e g a ty w n e j oceny w y p o w ied zen ia um o w y o p ra c ę je d y n em u żyw icie­ low i ro d zin y w św ie tle zasad w spółżycia społecznego, zachodzą rów nież w s to ­ su n k u do w y p o w ied z en ia um ow y o p ra c ę p rac o w n ik o w i, k tó re g o sy tu a c ja ży ­ ciow a je s t zbliżona do sy tu a c ji jed y n eg o ży w iciela rod zin y w ścisłym tego sło w a znaczeniu.

Z e s p ra w ro zp o z n aw an y c h w la ta c h 1965— 1968 p rze z są d y p o w iatow e i są d y w ojew ódzkie ja k o in sta n c je re w iz y jn e w y n ik a , że z a p ad łe w ty c h są d ac h w y ro k i n ie o d b ie g ają o d p rze d sta w io n e g o w yżej sta n u . M ożna w ięc ogólnie stw ierd zić, że nie z d a rz a ją się w y p a d k i św iadom ego o d stę p stw a od u sta lo n y c h p rzez S ąd N a j­ w yższy tez, u c h w a ł i z a sa d p ra w n y c h , chociaż sta n o w isk o S ą d u N ajw yższego fo rm a ln ie n ie w iąz ało są d u te re n o w eg o p rz y ro zp o z n aw an iu in n e j k o n k re tn e j sp raw y ,

i i i

K sz ta łtu ją c e się orzecznictw o S ąd u N ajw yższego co do oceny sta n u fa k ty c zn e g o w św ie tle zasad w sp ó łż y cia społecznego stoi n a s tra ż y u za sa d n io n y ch in te resó w p rac o w n ik a i służy w y ty c z a n iu w łaściw e j p o lity k i k a d ro w e j p rze d sięb io rstw a . Z p o la W idzenia n ie schodzi p rz y ty m w zg lą d n a p ra w id ło w ą g o sp o d a rk ę k a d ro w ą w za­

k ła d zie pracy .

(8)

jijr 4 (136) Wypowiedzenie umowy o pracę naruszające zasady wspólż. spot. 51’

D aje te m u w szczególności w y ra z w y ro k SN z d n ia 25.IV.1966 r. I II P R N 18/66, k tó ry o d d a lił re w iz ję n ad z w y cz ajn ą od orzeczenia są d u w ojew ódzkiego o d m a w ia -: jącego stw ie rd z e n ia nieskuteczności w y p o w ied z en ia um ow y o p ra c ę p ra c o w n ik o w i' sa m o tn e m u , zasłużonem u oraz w y k o n u jąc em u należy cie p ow ierzone m u zadanie, ale p o stę p u ją c e m u w sposób u n ie m o żliw iający w sp ó łp rac ę z in n y m i członkam i załogi praco w n iczej.

N ależy tu ta k ż e zacytow ać u chw ałę, w k tó re j S ąd N ajw yższy u z n a ł za m ożliw e p rzy ję cie za sprzeczne z zasad am i w spółżycia społecznego ż ą d a n ia p ra c o w n ik a , pozbaw ionego p ra c y n a sk u te k niew ażnego w ypo w ied zen ia m u um ow y o p ra c ę , dopuszczenia go d o p ra c y i zasądzenia w y n ag ro d ze n ia za czas je j n ie w y k o n y w a n ia. C hodziło o p rac o w n ik a, któ reg o sto su n ek p ra c y u reg u lo w a n y b y ł p o sta n o w ien iam i u k ła d u zbiorow ego p rac y p rac o w n ik ó w za tru d n io n y c h w z a k ła d ac h podległych M in iste rstw u R o ln ictw a lu b n ad z o ro w a n y ch przez to M inisterstw o. S ąd N ajw yższy od pow iedział m . in. n a p y ta n ie, czy w ra z ie niew ażności w ypow iedzenia um ow y o p ra c ę (dla b ra k u u chw ały n a d rz ę d n e j in sta n c ji zw iązkow ej o w y ra ż e n iu zgody n a zw olnienie z p ra c y praco w n ik a) je s t zgodne z za sa d am i w spółżycia społecznego w P a ń stw ie L u d o w y m ż ą d an ie p ra c o w n ik a dopuszczenia go do p ra c y n a sta n o w isk u , do p e łn ie n ia k tó reg o nie m a on k w a lifik a c ji, p rz y jednoczesnym żą d a n iu zasąd zen ia , w y n ag ro d z e n ia za cały czas n ie p e łn ie n ia p rac y , choć zak ład p ra c y zap ro p o n o w ał . m u w to k u p ro cesu fu n k c ję o d p o w iad a ją cą jego k w alifik acjo m . Z d an iem S ąd u N ajw yższego przytoczone okoliczności m ogą pro w ad zić do u z n a n ia w y m ien io n y ch żą d ań pow oda za sprzeczne z za sa d am i w spółżycia społecznego w P a ń stw ie L u ­ dow ym . 14

Z p o la za in te re so w ań o rzecznictw a nie schodzi też za g ad n ien ie ro z m ia ru .rosz­ czeń p ra c o w n ik a o w y n ag ro d zen ie za p ra c ę n ie sp e łn io n ą w ra z ie bezskuteczności ro zw ią zan ia z nim um ow y o p rac ę. R ów nież i w ty m z a k resie orzecznictw o S ąd u ■ N ajw yższego w y k o n ało k o n s tru k ty w n ą p ra c ę so c jaliza cji sto su n k ó w pracy .

W o m a w ian e j dziedzinie n ie zaw sze je d n a k zachodzi p o trz e b a się g an ia do zasad ’ w spółżycia społecznego. W ydaje się słuszne sta n o w isk o A. W o lte r a 15 co do ko­ nieczności b ard z o oględnego sto so w a n ia p rze p isu a rt. 5 k.c.

D otyczy to zw łaszcza zag ad n ien ia za są d zan ia w ograniczonym ro z m ia rz e w y ­ n ag ro d z en ia za p ra c ę n ie sp ełnioną n a p o d sta w ie a rt. 455 k.z. W y nagrodzenie to b ow iem je s t św iadczeniem w za je m n y m za a k t y w n ą gotow ość św iad czen ia te j p racy . Ż eby m ożna było p rzy p isa ć tę cechę aktyw ności, je s t rzeczą konieczną, aby po d m io t z a tru d n ia ją c y o ty m w iedział, bo przecież ty lk o w ów czas m ożna m ów ić o przeszk o d ach , ja k ie sta w ia on praco w n ik o w i. W b ra k u te j a k ty w n e j gotow ości w y n ag ro d ze n ie nie p rz y słu g u je — bez p o trz e b y się g an ia po a rg u m e n t o sprzecz­ ności z za sa d am i w spółżycia społecznego ż ą d a n ia w y n ag ro d ze n ia za p ra c ę nie s p e łn io n ą .18 J e s t to gotow ość w znaczeniu p raw n y m . J e j istn ien iu n ie przeczy an i ch o ro b a p rac o w n ik a, an i zajście innych okoliczności, k tó re u z a sa d n ia ją nieobecność jego w pracy. N ie będzie m ógł n a to m ia st pow ołać się n a sw ą gotow ość p ra c o w ­ n ik , k tó reg o zach o w an ie się św iadczy o ty m , że n ie d o k ła d a ł s ta ra ń , by ja k n a j­ p ręd zej u zy sk ać m ożność p o d ję cia p rz e rw a n e g o św iadczenia, a za te m k tó ry nie p o d ją ł p ro p o n o w an y ch p e r tra k ta c ji lu b zw le k ał z dochodzeniem sw ych u p r a w ­ n ień p rze d o rg an e m sądzącym .

u U c h w a ła S N z d n ia 5.1.1987 r. III P Z P 40/66, o g ło s z o n a w O S N C P z e s z y t 4 z 1967 r.,

p o z. 84. i

15 A . W o l t e r : R o la z a sa d w s p ó łż y c ia s p o łe c z n e g o w n o w y c h k o d e k s a c h , N P n r 11 1 z 1964 r ., s tr . 1036—1042.

(9)

52 M a r i a n W i l e w 8 k i Nr 4 (136)

Od gotow ości w znaczeniu p ra w n y m n ależy o dróżnić gotow ość w znaczeniu fak ty c zn y m , czyli p o zo staw an ie do ro zp o rzą d zen ia k ie ro w n ik a p racy , co je s t w a ­ r u n k ie m p o w sta n ia zaro b k o w y ch roszczeń p rze sto jo w y ch , “ a

P o w o ły w a n ie się n a t e zasady b yło i je s t rów nież b ezp rzed m io to w e w sy tu a c ji, g d y p ra c o w n ik n ie w s k u te k bezp raw n eg o o d su n ięcia go od w y k o n y w a n ia p rac y , lecz w n a s tę p stw ie n ie p o d jęc ia in n e j, d o stę p n ej d la ń i stosow nej p ra c y — w r a ­ m a ch p rzew idzianego w K o n sty tu c ji obow iązku z a tru d n ie n ia — nie u zy sk ał za­ ro b k u ; w ta k ie j bow iem sy tu a c ji u le g a p rz e rw a n iu zw iązek przyczynow y m iędzy szkodą a b ez p ra w n y m odsunięciem p ra c o w n ik a od p o p rze d n io w y k o n y w a n e j pracy .

W ydaje się też, że w orzecznictwie bezpodstaw nie wym agano, by pracow nik do­ m agający się w ynagrodzenia za pracę nie spełnioną ubiegał się osobno o dopusz­ czenie do w ykonyw ania dotychczasowej pracy, gdyż w żądaniu wynagrodzenia za pracę nie spełnioną mieści się w yrażenie gotowości jej w ykonyw ania, pracow ­ nik zaś jest upraw niony, lecz nie zobowiązany, domagać się osobno dopuszcze­ nia do pracy.

Z ap re z e n to w a n e tu orzecznictw o o raz p rze d sta w io n e w n io sk i s p ra w ia ją sądom pow szechnym znaczne tru d n o śc i n ie ty lk o p rzy ro zw iązy w an iu zagadnień n a tu ry czysto p ra w n e j, ale i p rz y życiow ym , zgodnym ze społecznym poczuciem s p ra w ie ­ dliw ości ro zstrz y g an iu ty c h sp raw .

N iew ażne w y p o w ied zen ie um ow y o p ra c ę ja k o czynność p ra w n a nie w y w o łu je zam ierzo n y ch sk u tk ó w i n ie p ro w a d zi do w y g aśn ięc ia te j um ow y. P o dobnie rzecz się p rz e d sta w ia z bezskutecznym w ypow iedzeniem um ow y o pracę; W obu w y ­ p a d k a c h sto su n e k p ra c y tr w a ze w szy stk im i jego k o n sek w en cjam i. S ądy te re n o ­ w e u zn a ją c, że w ypo w ied zen ie um ow y o p ra c ę je s t sprzeczne z za sa d am i w sp ó ł­ życia społecznego, o rz e k a ją różnie: p rz y w ra c a ją lu b dopuszczają do pracy . N a to ­ m ia st S ąd N ajw yższy, bez w zględu na różnice w pow o łan iu po d staw y p ra w n e j (art. 3 p.o.p.c. lu b a r t. 41 p.o.p.c. b ąd ź a rt. 5 k.c. lu b a rt. 58 § 2 k.c.), za jm u je k o n se k w e n tn ie stanow isko, że w obec nieskuteczności ta k ieg o w y p o w ied zen ia do­ p uszcza się p ra c o w n ik a do p ra c y , gdyż sto su n e k p ra c y tr w a nadal.

IV

J a k ju ż w y że j zaznaczono, S ąd N ajw yższy w orzeczeniu I P R 72/63 w y p o w ie­ d ział pogląd p r a w n y 17 o bezskuteczności w y p o w ied zen ia um ow y o p rac ę d o k o n a­ nego niezgodne z za sa d am i w spółżycia społecznego (art. 3 p.o.p.c., a cb scn ie a rt. 5 k.c.), p rzy czym k o n ce p cja ta zo stała w zasadzie ap ro b o w a n a ta k w orzecznictw ie tego S ądu, ja k i w orzecznictw ie sądów teren o w y ch .

O dm ienne n a to m ia st stan o w isk o w te j k w e stii z a ję ła w piśm ie okólnym z d n ia 5.X.1961 r . 18 C e n tra ln a R a d a Z w iązków Z aw odow ych stw ie rd z a ją c , co n a s tę p u je :

„P ow ołane pism o okólne (chodzi o pism o n r 47 P re z e sa R ady M inistrów z d n ia 19.IV.1960 r., M P N r 36, poz. 180 — u w ag a m o ja M .W .) o kreśla zasady szczegól­ n e j ochrony p rze d zw olnieniem z p rac y ty ch , k tó rzy ze w zględów społecznych na ta k ą ochronę za słu g u ją, a zatem w sw ej tre śc i sta n o w i ono w y ra z socjalistyczne­ go slo su n k u P a ń s tw a L udow ego do człow ieka p rac y . B iorąc p rzy ty m pod u w a ­ gę, że a k t te n pochodzi od P re z e sa R a d y M in istró w i że w y d a n y został w poro­

nią M . Ś w i ę c i c k i : P r a w o w y n a g r o d z e n ia z a p r a c ę , P W N , W a r sz a w a 19«3, s tr . 17T 1 186.

n P o r . p r z y p is 10.

(10)

N r 4 (136) Wj/poiotedzente umowy o pracę naruszające zasady wspóli. spot. 53

zu m ien iu z C e n tra ln ą R a d ą Z w iązków Z aw odow ych, n ależy uznać, że zasady w ty m piśm ie w y ra żo n e są za sa d am i w spółżycia społecznego w P a ń stw ie L u d o ­ w ym , k tó re po w in n y być bezw zględnie p rze strzeg a n e, a zw olnienie p ra c o w n ik a z p ra c y z n aru sz e n ie m ty c h zasad po w in n o b y ć ocenione w św ie tle a rt. 41 p.o.p.c. ja k o n ie w a żn e .”

O d p ow iednikiem a rt. 41 p.o.p.c. je st obecnie a rt. 58 § 2 k.c.

R óżnica p o d sta w stosow anych p rzez S ą d N ajw yższy (bezskuteczność) i przez C e n tra ln ą R a d ę Z w iązków Z aw odow ych (niew ażność) tk w i w te o rii n ad u ż y cia p ra w a .“

W yczerpujące oświetlenie zasadniczych zrębów tej teorii w ykracza — oczywiś­ cie — poza ram y niniejszego opracowania, jednakże trzeba na ogół zaznaczyć, że porządek praw ny zapewnia podmiotom praw nym ochronę ich słusznych interesów za pomocą różnego typu p raw podmiotowych.

T re ść ty c h p ra w u leg a zre laty w iz o w an iu i dostosow aniu do sp o łeczno-gospodar- czego ich p rzezn aczen ia ze w zględu n a m ożliw ość k o liz ji in te resó w in n y c h osób. Z ak a z n ad u ż y cia p r a w a m a zapobiegać w y k o n y w a n iu p ra w a sp rzecznie z in te re ­ sam i spo łeczeń stw a za pom ocą k la u z u l g e n e ra ln y c h o k reśla ją cy c h g ra n ic e w y k o ­ n y w a n ia p ra w podm iotow ych; poza ty m i g ra n ic a m i k o rz y sta n ie z p ra w a p o d ­ m iotow ego nie je s t u w aż an e za w y k o n y w a n ie p r a w a i n ie k o rzy sta z o ch ro n y po­ rz ą d k u p ra w n e g o (art. 5 k.c.), sta n o w i w ięc d ziała n ie lu b za n iech an ie p o z a p ra w ­ ne. ja k o b e z p ra w ie cyw ilne, k tó re w określo n y ch sy tu a c ja c h m oże m ieć n a w e t cechy czynu niedozw olonego (art. 415 k.c.).

N o rm y o nadużyciu p r a w a m u siały się znaleźć w części ogólnej p ra w a cy w il­ nego, w jego p rze p isac h w stę p n y ch , gdyż dotyczą w szelk ich p ra w p odm iotow ych n ajró ż n o ro d n iejsz eg o c h a ra k te ru , w ty m ta k ż e odpow iednio p ra w w y n ik a ją c y c h ze sto su n k u p rac y , n a co w sk a z u je a rt. X II § 3 przepisów w p ro w a d z a ją c y c h k o ­ dek s cyw ilny.20

K o d ek s cyw ilny z 1964 r. p rz e ją ł n a jw a żn iejsz e k la u zu le , ja k ie obow iązyw ały p oprzednio, je d n a k ż e z p ew n y m i zm ianam i, k tó ry c h k o n se k w e n cje m ogą zaw ażyć n a w łaściw e j w y k ła d n i n a stę p stw n ad u ż y cia p raw a.

A rt. 5 k.c. p rz e w id u je d w ie k la u z u le g en e raln e :

a) zgodność w y k o n y w an ia p r a w podm iotow ych ze sp o łeczn o -g o sp o d ar­ czym p rzeznaczeniem tego p ra w a i

b) zgodność z za sa d am i w spółżycia społecznego w P o lsk ie j R zeczypospoli­ te j L udow ej.

K la u z u la społeczno-gospodarczego p rzezn aczen ia p ra w a m a c h a r a k te r celow oś- ciow y. M a ona zapobiegać p o w sta w a n iu sprzeczności m iędzy w y k o n y w an ie m p r a ­ w a podm iotow ego a celem , ze w zględu n a k tó ry p rz y słu g u je ono u p raw n io n e m u . K aż d e p ra w o p odm iotow e m a służyć o k reślo n e m u za d an iu sp ołeczno-gospodarcze­ m u. F u n k c jo n a ln e u jm o w a n ie p ra w a w d ziała n iu lu b w zan ie ch a n iu sprzecznym z jego przeznaczeniem k o n k re ty z u je n ad u ż y cie te g o p ra w a . In te re s społeczny m a sta n o w ić p rzeciw w ag ę d la nie liczącego się z ty m in te re se m zb y t in d y w id u a li­ stycznego w y k o n y w a n ia p ra w podm iotow ych.

K la u z u la społeczno-gospodarczego p rze zn ac ze n ia p ra w a je s t rozw inięciem (uzu­ pełnieniem ) szerszej, bo o b ejm u ją ce ta k ż e p ra w a n ie m ajątk o w e , k la u z u li zasad

»» A . S z p u n a r : N a d u ż y c ie p r a w a p o d m io t o w e g o , K r a k ó w 1947; A . S t e l m a c h o w ­ s k i : K la u z u le g e n e r a l n e w k .c ., P i P n r 1 z 1965 r. o r a z p o w o ła n a ta m lit e r a tu r a .

(11)

54 M a r i a n W i l e w s k i Nr 4 (136) współżycia społecznego. Zmienne w tym względzie nasze orzecznictwo sądow e i polska doktryna nie dostarczyły dotychczas podstaw do w yczerpującego i jed­ nolitego w yjaśnienia treści zasad współżycia społecznego, ich funkcji i granic stosowania.

Z dotychczasow ych dociekań i osiągnięć d o k try n y oraz orzeczn ictw a w y n ik a, że n ie m ożna ściśle u sta lić tre ś c i zasad w spółżycia społecznego. Z astosow anie bow iem ty c h zasad m a um ożliw ić o d erw an ie się od sz ty w n y ch n o rm p ra w a p o zy ty w n e­ go, u ję ty c h a b s tra k c y jn ie i u w zg lę d n ia jąc y ch je d y n ie sy tu a c je typow e, w y n ik a ­ ją c e z p rz e c ię tn e j k o liz ji interesów . Z te j przy czy n y m ożliw y je s t rozdżw ięk m ię ­ dzy u ży tk iem z w y ra żo n e j n o rm y p ra w n e j tre śc i p ra w a podm iotow ego a jego spo­ łe czno-gospodarczym przeznaczeniem albo m iędzy w y m ie n io n ą tre śc ią tego p ra w a a d ostosow aniem je j do sy tu a c ji nietypow ych.

W ta k ic h sy tu a c ja c h w y n ik a ją c e z zasad w sp ó łży cia społecznego n o rm y m o­ r a ln e 21 lu b obyczajow e w y w o łu ją d ez a p ro b a tę społeczną.22 M ogą tu w chodzić w ra c h u b ę ty lk o te n o rm y m o ra ln e lu b obyczajow e, k tó re odnoszą się do p o stęp o ­ w a n ia w obec in n y c h członków społeczeństw a. U życie bow iem w a rt. 5 k.c. o k re ­ śle n ia „P o lsk iej R zeczypospolitej L u d o w e j” w odniesieniu do zasad w spółżycia społecznego k o n k re ty z u je je w zasięgu polskiego spo łeczeń stw a b u d u ją ce g o so­ cjalizm , w y ro słeg o n a g ru n cie polsk ich obyczajów i tr a d y c ji h istorycznych.23

W czasie p ra c ustaw o d aw czy ch w y p o w iad a n o pogląd, k tó ry p rzez p ew ie n czas b y ł p o g ląd em p rze w a ża jąc y m , że stosow anie k la u z u li zasad w spółżycia społecz­ nego p rzyczyniało się do niepew ności p ra w a , d aw a ło bow iem p o d sta w ę do z a ­ stę p o w a n ia ro zstrzy g n ięć o p ie ra jąc y ch się n a p rz e p isa c h u sta w y ro zstrzy g n ięciam i o p a rty m i n a „su b ie k ty w n y m poczuciu słuszności.”

P o g ląd te n n ie u trz y m a ł się w k o d ek sie cyw ilnym , k tó ry zachow ał k la u z u le g e n e ra ln e w p o sta ci sto so w a n ia k o re k tu ry u ż y tk u p ra w a , w y n ik a ją c e j z k la u zu l g e n e ra ln y c h (art. 4, 5 i 386 k.c.).

Z w łaszcza k o r e k tu r a w y n ik a ją c a z zasad w spółżycia społecznego (art. 5 k.c.) m a isto tn e znaczenie p rz y stosow aniu obo w iązu jący ch p rzep isó w o w y pow iedze­ niu um ow y o p rac ę, gdyż pochodzą one z in n e j fo rm a c ji społecznej i polity cz­ nej. W ty m w ła śn ie za k re sie p ra w o p rz y ję te z o k re su m iędzy w o jen n eg o w spo­ sób coraz m n ie j w ie rn y o d zw iercied la sto su n k i p rze z nie reg u lo w a n e.24

P o w sta je w ięc konieczność dosto so w an ia z b y t sztyw nego sy stem u p ra w a p o ­ zytyw nego, k tó re n o rm u je w ypow iedzenie um ow nego sto su n k u pracy , do p o trze b życia.

K lau z u le g en e ra ln e , a zw łaszcza k la u z u la zasad w spółżycia społecznego, sp e ł­ n ia ją doniosłą fu n k c ję u elasty czn ien ia p ra w a pozytyw nego i n a d a n ia m u c h a ­ r a k te r u dynam icznego, p ozw alającego n a jego dalszy rozw ój bez zbyt częstej in te rw e n c ji u staw o d aw cy . P o zw ala ją one n a n asy cen ie p ra w a — p rzy jego stoso­ w a n iu — tre śc ią społeczno-polityczną, o d p o w iad a ją cą w spółczesnym potrzebom .

P o dobnie ja k w p ra w ie dotychczasow ym , k la u z u le g e n e ra ln e sta n o w ią ta m ę za b ezp ieczającą p rze d n iew łaściw y m sposobem w y k o n y w a n ia p ra w a lu b p rze d nie­ w łaściw y m jego zastosow aniem . B ezpieczeństw o o b ro tu z o staje przez to w ja k ie jś m ie rze podw ażone, ale m u si ono u stą p ić w s p ra w a c h niety p o w y ch p rze d k o ­ niecznością d o k o n y w an ia k o re k tu r, o k tó ry c h b y ła w yżej m ow a.

21 J . N o w a c k i : z p r o b le m a t y k i z a sa d w s p ó łż y c ia s p o łe c z n e g o , N P n r 7—8/1954. 2* Z . Z i e m b i ń s k i : N o r m y m o r a ln e a n o r m y p r a w n e , P o z n a ń 1963, s tr . 186. *3 P o r . p r z y p is . 19.

(12)

N r 4 (136) Wypourtedzenie umowy o pracę naruszające zasady wspólt. spoi. 55

Z asa d y w spółżycia społecznego k s z ta łtu ją się w określo n y m czasie i p o d le g ają s ta łe m u rozw ojow i, są w ięc z n a tu ry sw o jej zm ienne, ale d z ia ła ją w sposób o k re ­ ślony w p rze p isa c h p ra w a , k tó re się n a te zasady p o w o łu ją , i n ie m ogą w y k r a ­ czać po za ra m y ty c h przepisów .25 J e s t to m ech a n izm d zia ła n ia k la u z u l g e n e ra l­ nych.

Z m echanizm em d ziała n ia k la u z u li zasad w spółżycia społecznego w za k re sie w y ­ p o w ia d a n ia um ó w o p ra c ę w iąże się k o n tro w e rs y jn a w lite ra tu rz e k w e stia s k u t­ k ó w w y p o w ied zen ia um ow y o p rac ę, d o konanego w sposób sprzeczny z za sa d a­ m i w y m ie n io n y m i w a rt. 5 k.c.

P o g lą d o n i e w a ż n o ś c i ośw iad czen ia w o li w y ra ż a ją c e g o w y p o w ied zen ie u m o w y o p ra c ę p rac o w n ik o w i w sposób sprzeczny z za sa d am i w spółżycia społecz­

nego w ypow iedzieli: T. Z ie liń s k i26, W. P io tr o w s k i27, R. S ta n is z e w s k i20, a o sta t­ nio L. K rą k o w s k i2*. N iew ażności te j w y m ie n ie n i a u to rz y d o p a tru ją się w a rt. 58 § 2 k.c. w zw iązku z a rt. 5 k.c.

N ato m ia st o d m ien n e sta n o w isk o S ąd u N ajw yższego, z a ję te w te j k w estii w p rz e w a ż a ją c e j liczbie orzeczeń,30 za ap ro b o w ali: M. Ś w ięcicki *l, A. W o lter 32( A. S te lm a c h o w s k iM, J. S z c z e rs k i34 i A. M a la n o w s k i35. W edług apro b o w an eg o p rze z n ic h p o g lą d u w ypow ied zen ie um o w y o p ra c ę w sposób sprzeczny z zasa­ d a m i p rze w id zia n y m i w a rt. 5 k.c. je s t b e z s k u t e c z n e , co w y n ik a w y łączn ie

z te g o p rzepisu.

P ow yższe różnice sta n o w isk w k w estii, ja k i p rze p is sta n o w i p o d sta w ę b ez­ sk u teczn o ści b ąd ź niew ażności w y p o w ied z en ia um ow y o p ra c ę n aru sz ają ce g o zasa­ d y w spółżycia społecznego, są w y n ik ie m istn ie n ia d w u o d m iennych te o rii w z a ­

k re sie n ad u ż y cia p ra w a . S ą to te o rie ze w n ę trz n a i w e w n ę trz n a .

W edług te o rii ze w n ętrzn e j — w raz ie n ad u ż y cia p ra w a u p ra w n io n y n ie w y ­ k ra c z a poza g ran ic e p ra w a podm iotow ego, p rze ciw n ie działa zgodnie z p rz y słu g u ­ ją c y m m u p ra w e m podm iotow ym . To d ziała n ie s ta je się d ziałan iem niedozw olo­ n y m i zo bow iązuje do o dszkodow ania je d y n ie dlatego, że p o b u d k i d z ia ła n ia u p ra w ­ nionego b y ły niedozw olone. Je ż e li t e p o b u d k i są sprzeczne ze

społeczno-go-25 a. M a l a n o w s k i : Z p r o b le m a t y k i o g r a n ic z e n ia d o p u s z c z a ln o ś c i w y p o w ia d a n ia u m ó w o p r a c ę n a t l e a r t. 5 k .c ., P i P n r 4—5/1967, s tr . 692. 2в T . Z i e l i ń s k i : N ie w a ż n e w y p o w ie d z e n ie u m o w y o p r a c ę , P U G n r 10/1964, s tr . 279 i n a s t . o r a z t e n ż e a u t o r : O c h r o n a j e d y n y c h ż y w i c i e l i r o d z in w p r a w ie p r a c y , N P n r '7—8/1965, s tr . 811. 27 W . P i o t r o w s k i : B o s z c z e n ia p r a c o w n ik a z t y t u ł u b e z p r a w n e g o p o z b a w ie n ia g o m i e j s c a p r a c y , W y d a w n i c t w o P r a w n ic z e 1966, s tr . 34. 28 R . S t a n i s z e w s k i : G lo s a d o o r z e c z e n ia S ą d u N a j w y ż s z e g o z 23.1.1963 г . I P R 72/63, P i P n r 1/1965, s t r . 157 i n a s t . 28 L . K r ą k o w s k i : Z p r o b le m a t y k i n a d u ż y c ia p r a w a w s t o s u n k a c h p r a c y , P I P n r 12/1967, s tr . 979 i nast< 30 P o r . o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o c y t o w a n e p o d p r z y p is e m 10 o r a z s z e r e g i n n y c h • o r z e c z e ń . W j e d n y m t y l k o o r z e c z e n iu S N z d n ia 6.VII.1963 г. I P R 322/63 ( o g ło s z o n y m w O S P iK A n r 5 z 1964 r. ptid p o z . 99) w y d a j e s i ę d o m in o w a ć p o g lą d o n ie w a ż n o ś c i o ś w i a d ­ c z e n i a w o li w y p o w ia d a j ą c e g o u m o w ę o p r a c ę z e w z g lę d u n a p o w o ła n ie a r t. 41 p .o .p .c . (o d p o w ie d n ik a o b e c n ie o b o w ią z u j ą c e g o a r t. 58 § 2 k .c .), j e d n a k ż e s p o s ó b u z a s a d n ie n ia te g o " w yrok u n i e p r z e k r e ś la m o ż liw o ś c i p r z y j ę c i a k o n c e p c j i o b e z s k u t e c z n o ś c i w y p o w ie d z e n ia u m o w y o p r a c ę z e w z g lę d u n a p o w o ła n ie a r t. 3 p .o .p .c . ( o b e c n ie a r t. 5 k .c .). M . Ś w i ę c i c k i : G lo s a p o w o ła n a w p r z e p is i e 10. 32 P o r . p r z y p is 15. 3» P o r . p r z y p is 19. 34 p o r . p r z y p is 3 o r a z t e n ż e a u t o r : P r z e g lą d o r z e c z n ic t w a S ą d u N a jw y ż s z e g o w s p r a ­ w a c h z e s t o s u n k u p r a c y , P i P n r 12/1965, s t r . 898—90«. 35 P o r . p r z y p is 25.

(13)

56 M a r i a n W l l e w s k l N r 4 (136> sp o d a rc zy ra p rze zn ac ze n iem p ra w a lu b z z a sa d a m i w spółżycia społecznego (a rt. 5 k.c.), p o w sta je obow iązek n a p ra w ie n ia w y rz ąd z o n ej szkody.

N ato m ia st w e d łu g te o rii w e w n ę trz n e j p r a w a p o d m io to w e są ograniczone w sw ej tre śc i i w sposobie w y k o n y w an ia , m . in. p rz e z w sp o m n ia n e k la u z u le z a rt. 5 k.c., różnie n az y w a n e w różnych sy stem a ch p ra w a .36

P ra w o podm io to w e służy za słu g u jący m n a o ch ro n ę in te re so m jed n o stek . Z t e ­ go w zg lęd u te n , k to d ziała niezgodnie z k la u z u la m i z a rt. 5 k.c., p rze k ra c z a g ra ­ nice p ra w a podm iotow ego i działa bezp raw n ie:

J e ż e li p rz y ją ć , że p rze p is z a w ie ra ją c y k la u z u lę g e n e ra ln ą zasad w sp ó łż y cia społecznego w P R L (art. 5 k.c.) o p a rty je s t n a te o rii z e w n ętrzn e j, to w ów czas m ożna by b ro n ić po g ląd u , iż p o d sta w ą roszczenia p ra c o w n ik a m oże być p rze p is o k re śla ją c y g ra n ic e w o li stro n w k sz ta łto w a n iu tre ś c i czynności p ra w n e j, a w ię c a rt. 58 § 2 k.c. W m y śl bow iem te j te o rii p ra w o p odm iotow e istn ie je w g ra n i­ cach o k reślo n y ch o bow iązującym przep isem , a le w y m ie n io n a k la u z u la g e n e ra l­ n a z a k az u je je d y n ie k o rz y s ta n ia z tego p r a w a w o k reślo n y c h w y p ad k ach .

J e ż e li n a to m ia st p rzy jm iem y , że p rze p is o k re śla ją c y sposób k o rz y sta n ia z p r a w podm iotow ych o p a rty je s t n a te o rii w e w n ę trz n e j n ad u ż y cia p ra w a , w m y śl k tó ­ re j p ra w o p odm iotow e n ie istn ie je poza g ra n ic a m i o k reślo n y m i k la u z u lą g en e raln ą , to w ów czas p o d sta w ą roszczenia m oże być ty lk o i w y łąc zn ie przep is z a w ierając y t ę k la u zu lę , a w ięc a r t. 5 k.c.

W y d a je się, że istn ie ją c e jeszcze w ątp liw o ści pod rz ą d a m i p rzepisów ogólnych p r a w a cyw ilnego z 1950 r. s tra c iły p o d sta w ę n a g ru n cie k o d ek su cyw ilnego z 1964 ro k u . W y p o w ia d ając y się w te j m ie rz e p rze d staw ic ie le d o k tr y n y 37 zgodni są co d o tego, że w św ie tle a rt. 5 k.c. p ra w o po d m io to w e is tn ie je je d y n ie w g ra n ic a c h o k reślo n y c h d yspozycją a rt. 5 k.c. W sk az u je n a to, pró cz lite ra ln e g o b rz m ie n ia te g o p rze p isu , ró w n ież f a k t pom in ięcia w k o d ek sie cy w iln y m w y p a d k u n a d u ż y c ia p r a w a przew id zian eg o w a rt. 135 k.z. S k oro bo w iem n ad u ż y cie p r a w a je s t czynem niedozw olonym , to w y sta rc z a ogólna n o rm a z a w a rta w a r t. 415 k.c.

Je ż e li w ięc p ra w o w y p o w ied z en ia um ow y o p ra c ę , ta k ja k k aż d e p ra w o p o d ­ m iotow e, n ie istn ie je — zgodnie z w e w n ę trz n ą te o rią n ad u ż y cia p ra w a — poza g ra n ic a m i o k reślo n y m i p rze z k la u z u le g e n e ra ln e w y m ie n io n e w a rt. 5 k.c., to n ie m oże b y ć m ow y o w ażn o ści czy n iew ażności czynności p ra w n e j, sk ie ro w a n ej n a w y k o n y w a n ie te g o nie istn iejące g o praw a.*8

J a k to tr a f n ie o k re ślił M. Ś w ięcicki w sw ej glosie, „ s p ra w a zatem po p ro stu n ie p rz e jd z ie n a te re n a rt. 41 p.o.p.c. (odpow iednika a rt. 58 § 2 k.c.), bo p o d ­ m iotow i z a tru d n ia ją c e m u nie będzie służyć u p ra w n ie n ie do d o k o n an ia ow ej czyn­ ności p ra w n e j.” 39

P o n ad to a rt. 58 § 2 k.c. nie w y m ie n ia — ja k o przy czy n y n iew ażności — sp rzecz­ ności czynności p r a w n e j ze społeczn o -g o sp o d arczy m p rzezn aczen iem p ra w a . T a k w ię c n iew ażn e b y ło b y ty lk o w y k o n y w an ie p r a w a sprzeczne z z a sa d am i w sp ó łży ­ cia społecznego, n a to m ia st n ie m o żn a b y m ów ić o n iew ażności w ów czas, gdy czy­ n ie n ie u ży tk u z p ra w a p ozostaw ałoby je d y n ie w sprzeczności ze społeczno-gospo­

m N a j c z ę ś c ie j w i n n y c h u s t a w o d a w s t w a c h (p o d o b n ie j a k p o p r z e d n io w n a s z y m k o d e k s i e z o b o w ią z a ń ) k la u z u le t e b y ł y o k r e ś la n e j a k o z a s a d y d o b r e ] w i a r y i d o b r y c h o b y c z a j ó w c z y t e ż j a k o z w y c z a j e u c z c i w e g o o b r o tu . »7 P o r . p r z y p is y 1S, 19 1 26, a n a d t o S . G r z y b o w s k i : S t r u k tu r a 1 t r e ś ć p r z e p is ó w p r a w a c y w i l n e g o o d s y ł a j ą c y c h d o z a s a d w s p ó łż y c ia s p o łe c z n e g o , „ S t u d ia c y w i l i s t y c z n e ’V t o m V I, K r a k ó w , s t r . 38. _ 3» P o r . p r z y p is 25 (s tr . 693 i 694). »» P o r . g lo s ę p o w o ła n ą w p r z y p is ie 10.

(14)

N r 4 (136) Wypowiedzenie umowy o pracę naruszające zasady wspólt. spot. 57

d arczy m przeznaczeniem p ra w a . A rt. 5 k.c. tr a k tu je ob ie te k la u z u le g e n e ra ln e ró w n o rzęd n ie, n ie m ożna w ięc przy p u ścić, żeby u sta w o d aw ca z a k ła d a ł ró żn e s k u t­ k i ich działan ia.

K o n cep cji o p a rte j w y łączn ie n a a rt. 5 k.c. m ożna b y p o sta w ić za rzu t, że p rz e ­ k re ś la ona w ogóle dyspozycję a rt. 58 § 2 k.c., gdyż w w y p a d k u ta k im n ie z n a ­ la zła b y o n a n igdy zastosow ania. Z a rz u t ta k i b y łb y je d n a k n iesłuszny, alb o w iem a rt. 5 k.c. w y d a je się m ieć zastosow anie je d y n ie w ów czas, gdy istn ie je ju ż o k re ­ ślony sto su n ek p ra w n y . Z e w zględu n a p o d k reślo n e przez M. Ś w ięcickiego w cześ­ niejsze d ziała n ie zasad w spółżycia społecznego, w y łą c z a on je d y n ie za sto so w a n ie a rt. 58 § 2 k.c. do ty c h ośw iadczeń w o li, do k tó ry c h s tro n a je s t „u p ra w n io n a ”' z r a c ji tego sto su n k u (czynności n ie sa m o istn y c h )40; n a to m ia st nie m oże on zn a ­ leźć za sto so w a n ia do czynności p ra w n y c h k sz ta łtu ją c y c h , k tó re nie z n a jd u ją o p a r­ cia w istn ie ją c y m sto su n k u p ra w n y m (w czynnościach sam oistnych), gdyż n ie m ożna w te d y m ów ić o istn ie n iu p ra w a podm iotow ego, do któ reg o sto su je się a rt. 5 k.c. Je ż e li w ięc nie istn ia ł żad en sto su n ek p raw n y , a stro n y p o w o łu ją ce go d o życia u m ieściły w um ow ie p o sta n o w ien ia o tre śc i w p ra w d z ie nie za b ro n io n ej w y ­ ra ź n ie p rzez p rze p is p ra w a , ale ta k ie , że m ożna je u zn a ć za sprzeczne z za sa d a m i w spółżycia społecznego, to w ów czas czynność p ra w n a w ty m za k re sie n a zasa­ dzie a r t. 58 § 2 k.c. b ęd z ie n ie w a żn a . W sfe rz e sto su n k ó w p r a c y p rz y k ła d e m ta k ie j sy tu a c ji m oże być zaw arcie um o w y o p ra c ę z u sta le n iem w y n a g ro d z e n ia (w b r a k u p rzepisów re g u lu ją c y c h to w ynag ro d zen ie) n a rażąco n isk im poziom ie w sto su n k u do ilości i ja k o ści p ra c y , ja k a m a b y ć św iadczona p rze z p rac o w n ik a.

T ak w ięc czynności p ra w n e k sz ta łtu ją c e , k tó re są „w y k o n y w an iem p ra w a ” , m o żn a będzie w o k reślo n y ch w y p a d k a c h u zn a ć za b ezsk u teczn e n a zasadzie a rt. 5 k.c. i w ów czas n ie zostanie p rz e k re ślo n a k la u z u la społeczno-gospodarczego p rz e ­ znaczenia p ra w a , k tó r a — p rz y o dm iennym u ję c iu — tra c iła b y w ogóle ra c ję b y ­ tu w obec b r a k u san k cji, n a to m ia st czynności p ra w n e k sz ta łtu ją c e , k tó ry c h n ie m ożna u znać za zm ierza ją ce do „w y k o n y w an ia p ra w a ” w sensie a rt. 5 k.c. (czyn­ ności sam oistne), m ogą być d o tk n ię te n iew ażnością z a rt. 58 § 2 k.c.41

A rt. 5 k.c. n ie za w ie ra w p ra w d z ie w sw ojej tre ś c i te rm in u te c h n ic z n o -p ra w ­ nego co do b ezskuteczności u ż y tk u uczynionego z p ra w a podm iotow ego i w ty m tk w i zap ew n e p rzy c zy n a k o n tro w e rsy jn o śc i poglądów w te j m a te rii w lite r a tu ­ rze. N iem niej je d n a k należy się p rzy c h y lić do ustalo n eg o w te j m ie rze sta n o w i­ sk a S ąd u N ajw yższego, p rz y czym bezskuteczność n ie m oże tu być ro zu m ian a ja k o je d n a z różn y ch rodzajów sa n k c ji w a d liw y c h czynności p ra w n y c h (niew ażność bezw zględna, niew ażność w zględna, bezskuteczność zaw ieszona i bezskuteczność w zg lę d n a) a , n a to m ia st należy ją ro zu m ieć w potocznym o k reśle n iu sta n u p r a w ­ nego pow stałeg o n a sk u te k b e z p ra w ia cyw ilnego, jak ieg o dopuścił się po d m io t z a tru d n ia ją c y p rze z nad u ży cie sw ego p ra w a .

O m ów ione fu n k c je k la u z u l g e n e ra ln y c h w sto su n k ach p ra c y i m ech an izm ich. d z ia ła n ia p ro w a d zą do u zn a n ia , że n ie m ożna ro zw iązać trw a ło śc i sto s u n k u p ra c y z przyczyn, k tó re p o zo stają w kolizji ze społeczno-gospodarczym p rzezn aczen iem p ra w a lu b z z a sa d am i w spółżycia społecznego w PR L .

D ziałanie ta k ie n ie je s t u w aż an e za w y k o n y w a n ie p ra w a i nie k o rz y sta z jego o ch ro n y (art. 5 k.c.). W k o n se k w e n cji w ięc ta k ż e czynność zm ierz a ją c a do u k s z ta ł­

49 T . Z i e l i ń s k i w p r a c y p t.: N ie w a ż n e r o z w ią z a n ie s t o s u n k u p r a c y (K r a k ó w 1968> w y p o w ia d a n a s tr . 131 w p r z y p is ie 438 p o g lą d , ż e r o z r ó ż n ie n ie c z y n n o ś c i „ s a m o is t n y c h ” ’ i „ n ie s a m o is t n y c h ” n i e z n a j d u j e o p a r c ia w u s t a w ie .

« P o r . p r z y p is 25.

(15)

58 M a r i a n W l l e w s k i N r 4 (136>

to w a n ia p ra w n e g o sto su n k u p ra c y w in n y sposób p rz e z jego ro zw ią zan ie n ie m a ■charakteru czynności p ra w n e j i dlatego w szelk ie k o n stru k c je o w ad liw o ści czyn­ ności p ra w n y c h nie m ogą tu w chodzić w grę, sk o ro d ziała n ie po d m io tu z a tru d ­ niająceg o m u si być z a k w alifik o w a n e ja k o d zia ła n ie b ez p raw n e.

B ezskuteczność w ypo w ied zen ia w ta k ic h sy tu a c ja c h m a c h a ra k te r w zględny, z a ­ ch o d z i o n a bow iem ty lk o w ów czas, gdy stw ie rd z a ją s ą d n a ż ą d a n ie o raz w sto ­ su n k u do osoby u p ra w n io n e j.

P ra c o w n ik p o w in ie n je d n a k w y stą p ić z pozw em w czasie odpow iednio k r ó t­ k im , św iadczącym o rzeczyw istym za m ia rz e i gotow ości p o d ję cia pop rzed n io w y ­ k o n y w a n e j p rac y . W y p ad a tu przytoczyć orzeczenie SN z d n ia 29.XI.1962 r.

I I I P O 12/62 43, w k tó ry m S ąd N ajw yższy stw ie rd z a, że ty lk o w okolicznościach w yżej w sk az an y c h p o d ję cie innego z a tru d n ie n ia m oże n ie przesąd zać sam o przez się o bezzasadności roszczenia o dopuszczenie do p ra c y u p o przedniego pod m io tu z a tru d n iając eg o . P o g ląd bow iem w y łąc za ją cy — w ra z ie po d jęcia p rac y gdzie indziej — zasadność ż ą d a n ia dopuszczenia do p o p rze d n iej p rac y faw o ry zo w ałb y n iesłu szn ie p rac o w n ik ó w oczekujących bezczynnie n a w y n ik sporu. S łusznie J. S z c z e rsk i44 zw rócił u w ag ę n a to, że u p odłoża te j te zy S ą d u N ajw yższego leży m ożliw ość u zn a n ia , iż zach o w an ie się p ra c o w n ik a po b ez sk u te cz n y m w y p o w ie­ dzeniu m u um ow y o p ra c ę d a je p o d sta w ę do w n io sk u o zrzeczeniu się roszczenia o dopuszczenie do p rac y . W razie zaś u sta le n ia , że w ta k ie j sy tu a c ji doszło do roz­ w ią z a n ia um ow y p rz e z obie stro n y , m ogą p o w sta ć p ow ażne tru d n o śc i u s ta le n ia d a ty tego rozw iązania.

D la ścisłości n ależy odnotow ać, że cy to w a n y w n in ie jsz y m o p rac o w a n iu a u to r "T. Z ieliński, k tó ry w y p o w iad a ł się za p o g lą d em o n iew ażności w ypow ied zen ia d o k o n an eg o w sposób sprzeczny z a rt. 5 i 58 § 2 k.c., w y stą p ił z now ą k o n ce p cją 45 w y p ro w a d z o n ą p rzy pom ocy analogii legis, p o zw a lając ej n a stosow anie n o rm d e­ k r e tu z d n ia 18.1.1956 r. w w y p a d k a c h b e z p ra w n y c h w ypow iedzeń doko n an y ch

przez po d m io t z a tru d n ia ją c y , p rz y czym sta n o w isk o sw o je u z a sa d n ia ty m , że b ra k je s t w u sta w o d a w stw ie p ra c y n o rm y o k re śla ją c e j sa n k c je b e z p raw n y ch w y p o w ie­ d z e ń . W y k o rz y stan ie z a p reze n to w an e j p rze z T. Z ielińskiego w y k ła d n i w dzie­ dzinie ro zw ią zy w an ia um ów o p ra c ę oznaczałoby, że sa n k c je p rze w id zia n e w a rt. 10 i 11 d e k re tu z d n ia 18.1.1956 r. m ia ły b y zasto so w an ie w n a stę p u ją c y c h sy ­ tu a c ja c h :

I. w raz ie ro zw ią zan ia um ow y o p ra c ę bez w y p o w ied z en ia p rze z p odm iot za­ tru d n ia ją c y :

1) bez p rz e w id z ia n e j p raw em p rzyczyny albo zgody (w y k ład n ia ję zykow a a rt. 10 i 11),

2) bez za c h o w a n ia w y m ag a ń z a rt. 9 d e k re tu (w y k ład n ia ro zszerzająca cy ­ to w an y c h przepisów ),

3) po u p ły w ie te rm in u z a rt. 2 u st. 2 d e k re tu (w y k ład n ia ro zsz erza jąc a a rt. 10 i 11);

II. w raz ie w y p o w ied zen ia um ow y p rze z p rz e d m io t z a tru d n ia ją c y w b re w z a k a ­ zom u sta w o w y m (lub u k ła d u zbiorow ego), b ez p rze w id zia n ej p ra w e m zgody bąd ź w sposób sprzeczny z z a sa d am i w spółżycia społecznego (analogia legis z a rt. 10 i 11).

43 O S N C P n r 12 z 1983 r ., p o z . 271.

<4 J . S z c z e r s k 1: P r z e g lą d o r z e c z n ic t w a S ą d u N a jw y ż s z e g o w s p r a w a c h z e s t o s » n k « p r a c y (d r u g ie p ó łr o c z e 1963), P i P n r 1/1965, s t r . 98 i 100.

Cytaty

Powiązane dokumenty

„Oferta” pracy.. Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej, zapraszający drugą stronę do rozpoczęcia negocjacji, składania ofert albo do zawarcia umowy

4/WYPOWIEDZENIE UMOWY O PRACĘ ZAWARTEJ NA CZAS NIEOKRESLONY PRZEZ PRACODAWCĘ (UMOWA ZAWARTA 1 LIPCA 2013),. 5/WYPOWIEDZENIE UMOWY O PRACĘ ZAWARTEJ NA CZAS NIEOKRESLONY PRZEZ

4/WYPOWIEDZENIE UMOWY O PRACĘ ZAWARTEJ NA CZAS NIEOKRESLONY PRZEZ PRACODAWCĘ (UMOWA ZAWARTA 1 LIPCA 2013),. 5/WYPOWIEDZENIE UMOWY O PRACĘ ZAWARTEJ NA CZAS NIEOKRESLONY PRZEZ

3.Jednoczesnie informuję że do połowy okresu wypowiedzenia może Pani odrzucić ww. nowe warunki pracy i płacy. Odrzucenie warunków skutkuje przekształceniem niniejszego

b) dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące - gdy

Jeżeli okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony jest dłuższy niż okres, o którym mowa w § 1, lub jeżeli liczba zawartych umów jest

4/WYPOWIEDZENIE UMOWY O PRACĘ ZAWARTEJ NA CZAS NIEOKRESLONY PRZEZ PRACODAWCĘ (UMOWA ZAWARTA 1 LIPCA 2013),. 5/WYPOWIEDZENIE UMOWY O PRACĘ ZAWARTEJ NA CZAS NIEOKRESLONY PRZEZ

Roszczenia pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy pracy przez pracodawcę.. Rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z