MARIA GÓRSKA-ZABIELSKA
OSADY LOBU ODRY W ŒWIETLE WYBRANYCH ANALIZ
TEKSTURALNYCH I MINERALNYCH
ZARYS TREŒCI
Osady lodowcowe lobu Odry, a wiêc zdeponowane przez l¹dolód fazy pomorskiej vistulianu, zosta³y przebadane pod k¹tem stopnia obróbki, obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcu oraz sk³adu minera³ów ciê¿kich. Wyniki analiz wskazuj¹ na du¿e podobieñstwo osadów zarówno w tran-sekcie po³udnikowym: od przedpola, poprzez strefê glacimarginaln¹ po zaplecze fazy pomorskiej, jak i transekcie równole¿nikowym, to jest wzd³u¿ lobu Odry, pocz¹wszy od Odry na zachodzie po Pojezierze Drawskie na wschodzie. Osady ró¿nych litofacji charakteryzuj¹ siê podobnymi cechami tekturalnymi. Na ich podstawie mo¿na przyj¹æ, ¿e zanim osady zosta³y zdeponowane przez l¹dolód skandynawski podczas fazy pomorskiej na obszarze lobu Odry, podlega³y procesom abrazji w wy-sokoenergetycznym œrodowisku wodnym, prawdopodobnie w strefie pla¿owej. Œwiadczy o tym wyraŸna dominacja b³yszcz¹cych ziarn kwarcowych o zaokr¹glonym kszta³cie. Wysoki udzia³ mi-nera³ów ciê¿kich najbardziej odpornych na abrazjê mechaniczn¹ œwiadczy o depozycji osadów lodowcowych w œrodowisku wysokoenergetycznym o du¿ej dynamice przep³ywu.
WPROWADZENIE
Wygiêta w kszta³cie ³uku na odcinku 300 km z zachodu na wschód i na od-leg³oœæ 75 km z pó³nocy na po³udnie (HESEMANN (1932; rys. 1) od g³ównego
przebiegu fazy pomorskiej zlodowace-nia wis³y strefa glacimarginalna wzbu-dza³a zainteresowanie ju¿ ponad 100 lat temu (KEILHACK 1897, 1898, 1904).
Ko-rzystaj¹c z nowatorskich metod duñ-skich (MILTHERS 1909, 1913, 1937; HESE -MANN1931, 1935, 1936) próbowano
wów-czas okreœliæ skandynawskie Ÿród³a ali-mentacyjne osadów powierzchniowych pozostawionych przez l¹dolód. W dru-giej po³owie XX w. przedsiêwziêto ba-dania geologiczne (m.in. KOPCZYÑSKA
--¯ANDARSKA1970; KOWALSKAA. 1960; PIOT -ROWSKi 1990a, b, c, 1991a, b, 1996, 1997;
KURZAWA 1999, 2001, 2002), którym
sta-wiano za cel rozwi¹zanie problemu ge-nezy wybrzuszonej strefy czo³owomore-nowej fazy pomorskiej w dolinie dolnej
Odry. Wieloletnie studia Karczewskie-go, w tym analiza strukturalna i tekstu-ralna wybranych fragmentów moreny dennej w Polsce pó³nocno-zachodniej (KARCZEWSKI1963), rzuci³y œwiat³o na
ty-py deglacjacji (KARCZEWSKI 1969) oraz
morfogenezê i litogenezê strefy margi-nalnej fazy pomorskiej (KARCZEWSKI1994,
1995a, b, 1996, 2001, 2002). Badania osadów czwartorzêdowych MAS£OWSKIEJ
(1999) oraz MAS£OWSKIEJ i MICHA£OWSKIEJ
(1994, 1995), PIOTROWSKIEGO(1990a, b, 1991a,
b, 1996), KURZAWY (1998) prowadzone
w ramach realizacji Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, do-starczy³y szczegó³owych opracowañ lito-logiczno-petrograficznych pojedynczych, odrêbnych profilów lub fragmentów stre-fy czo³owomorenowej. Jak dot¹d nie uka-za³a siê jednak ¿adna praca syntetyczna, w której przeœledzono by cechy struk-turalne i teksstruk-turalne osadów lodow-cowych wzd³u¿ maksymalnego zasiêgu fazy pomorskiej miêdzy lobem Odry
a obszarami s¹siednimi, to jest le¿¹cymi na zachód i na wschód od tej formy. Brak równie¿ podobnego opracowania wzd³u¿ profilów po³udnikowych, po-równuj¹cych wybrane cechy osadów lo-dowcowych przedpola, strefy glacimar-ginalnej (w czêœci dystalnej i proksy-malnej) oraz zaplecza fazy pomorskiej w zachodniej Polsce i pó³nocno--wschodnich Niemczech.
Niniejszy artyku³ oraz wiêkszoœæ po-zosta³ych prac autorki od 2002 r. maj¹ na celu wype³nienie tej luki. Poni¿ej przedstawione zostan¹ wyniki badañ wybranych cech teksturalnych oraz sk³a-du minera³ów ciê¿kich osadów lodowcowych, jakie przeprowadzono w polskiej czêœci lobu Odry w ramach projektu badawczego KBN (6P04E 015 21) w latach 2001–2004. Zostan¹ one po-równane z wynikami badañ tekstural-nych, jakie przeprowadzono na obsza-rach s¹siednich, to jest na Pojezierzu Drawskim oraz w pó³nocno-wschodnich Niemczech (grant DAAD A/99/06440). Wyniki pozosta³ych analiz obu projek-tów badawczych s¹ systematycznie pu-blikowane (GÓRSKA 2002a, b, c, d, e, f,
2003a, b, c, d, e, 2004a, b, c, 2005, 2006a, b, c, d; GÓRSKA, PIOTROWSKi, DOBRACKI2002;
GÓRSKA, DOBRACKI, PIOTROWSKI 2003; GÓR -SKA, ZABIELSKI 2006) lub opracowywane
(GÓRSKA 2004d, e, 2006e, f). OBSZAR BADAÑ
Badaniami objêto osady fluwioglacjalne wystêpuj¹ce w dystalnej i proksymalnej czêœci strefy glacimarginalnej fazy po-morskiej ostatniego zlodowacenia w pó³-nocno-zachodniej Polsce. Na zapleczu tej fazy opróbowano zarówno osady flu-wioglacjalne, jak i glinê lodowcow¹. Sta-nowiska zlokalizowane by³y w du¿ych ¿wirowniach podlegaj¹cych eksploatacji (Golice, Storkowo Iñskie, Mielenko Draw-skie) oraz w ma³ych odkrywkach
funk-cjonuj¹cych dla lokalnych potrzeb (Klê-picz, Nawodna, Strzelczyn, Trzciñsko Zdrój, Chrapowo, P³awno, Rajsko, ¯ó³-wino, Chlebowo). Wiêkszoœæ stanowisk badawczych mieœci³a siê w obrêbie lobu Odry (rys. 1). Do celów porównawczych wybrano trzy stanowiska z Pojezierza Drawskiego: Chlebowo, Osiek Drawski i Mielenko. Osady tam wystêpuj¹ce zwi¹-zane s¹ równie¿ z nasuniêciem ostatnie-go l¹dolodu podczas fazy pomorskiej.
Pobrano 60 próbek osadów (tab. 1), które w zale¿noœci od lokalizacji stano-wiska badawczego reprezentuj¹ zró¿ni-cowane litofacje (tab. 2). Badaniami objê-to liobjê-tofacje piaszczyste z dystalnych czêœci stref glacimarginalnych, które miejscami zazêbia³y siê z parti¹ czo³ow¹ sandru. Poza czêœci¹ glacimarginaln¹ maksymalnego zasiêgu fazy pomorskiej, opróbowano osady nale¿¹ce do faz re-cesyjnych Angermünde-Chojna (rys. 1: SfA-Ch) i Penkun-Mielêcin (rys. 1: SfP-M). W czêœci proksymalnej strefy glacimarginalnej pobrano do badañ prób-ki litofacji ¿wirowo-piaszczystych i ¿wi-rowych. Próbki zaplecza reprezentowa³y osady fluwioglacjalne trzech kemów oraz glinê lodowcow¹, ods³aniaj¹c¹ siê w stro-pie wysoczyzny morenowej (rys. 1, tab. 2).
Zró¿nicowana liczba próbek miêdzy frakcjami w poszczególnych analizach (tab. 1) wynika ze zró¿nicowanej iloœci materia³u. Z powodu braku ziarn kwar-cu nie przeprowadzono na przyk³ad analizy graniformametrycznej wg K RYGOW-SKIEGO(1964) w 19 próbkach frakcji 1,25–
–1,0 mm, 17 (1,0–0,8 mm) i 11 (0,8–0,5 mm). Podobne trudnoœci zwi¹zane by³y z ana-liz¹ morfoskopow¹ wg CAILLEUX (1942). METODYKA
Litofacje piaszczyste poddano analizie oceniaj¹cej stopieñ obróbki ziarna kwar-cowego frakcji 1,25–1,0 mm, 1,0–0,8 mm i 0,8-0,5 mm metod¹ graniformametrii
Ryc. 1. A. Lokalizacja stanowisk badawczych lobu Odry na tle maksymalnego zasiêgu fazy pomorskiej oraz faz recesyjnych zlodowacenia wis³y. B. Przebieg zasiêgów wg KARCZEWSKIEGO
(1968), KLIEWE, KOZARSKIEGO(1979), LIEDTKE(1981) FP – faza pomorska, SfA-Ch – subfaza Angermünde – Chojna, SfP-M – subfaza Penkun – Mielêcin, SfR-Sz – subfaza Rosenthal-Szczecin, SfV – subfaza Velgaster,
SfR-W-G – subfaza Rugii-Wolina-Gardna
Fig. 1. A. Research sites location in the Odra Lobe against the maximum extent of the Pomeranian Phase and the Vistulian glaciation retreat phasies. B. Pomeranian Phase according to KARCZEWSKI (1968), KLIEWE, KOZARSKI (1979),
LIEDTKE(1981)
FP – Pomeranian Phase, SfA-Ch – Angermünde-Choj-na Subphase, SfP-M – Penkun-Mielêcin Subphase, SfR-Sz – Rosenthal-Szczecin Subphase, SfV – Velgaster Subphase, SfR-W-G – Rügen-Wolin-Gardno Subphase
T a b e l a 1. Zró¿nicowanie liczby próbek poddanych analizom w zale¿noœci od œrodowiska de-pozycyjnego i frakcji
T a b l e 1 . Differsification of number of samples according to depositional environment and fraction
Frakcja [mm] Glina lodowcowa zaplecza Osady fluwiogla-cjalne kemu Proksymalna strefa sandru Dystalna strefa sandru Analiza obróbki
meto-d¹ graniformametrii me-chanicznej wg Krygow-skiego 1,25–1,0 6 21 10 16 1,0–0,8 7 21 15 15 0,8–0,5 8 24 9 19 Analiza morfoskopowa wg Cailleux 1,25–1,0 10 8 3 6 1,0–0,8 10 8 3 6 0,8–0,5 9 9 3 6 Analiza minera³ów ciê¿kich 0,25–0,1 9 26 7 18
mechanicznej KRYGOWSKIEGO (1964).
Wy-dzielono trzy typy ziarn: á – bez obróbki, skrajnie graniaste, staczaj¹ce siê przy na-chyleniu p³ytki graniformametru powy-¿ej 16º, â – poœrednie, 8–16°, ã – o do-brym i bardzo dodo-brym stopniu obróbki, staczaj¹ce siê poni¿ej 8º.
Ponadto ziarna kwarcu frakcji piasz-czystej poddano analizie obtoczenia i zmatowienia powierzchni metod¹ CAILLEUX (1942), w modyfikacji GODZIKA
(1980) oraz MYCIELSKIEJ-DOWGIA££O i WO -RONKO (1998). Badania przeprowadzono
z zastosowaniem mikroskopu optyczne-go Stemi DV4 firmy Carl Zeiss. Wydzielo-no nastêpuj¹ce grupy ziarn: NU – œwie-¿e, RM – okr¹g³e matowe, EM/RM – po-œrednie matowe, EL – b³yszcz¹ce, EM/EL – poœrednie b³yszcz¹ce, C – pêkniête. Zwrócono uwagê na tê ostatni¹ grupê, która powstaj¹c prawdopodobnie w naj-bardziej proksymalnych czêœciach san-drów, wskazuje na funkcjonuj¹ce tam wysokonergetyczne warunki transportu (WORONKO 2001).
W celu okreœlenia stopnia eolizacji osadów lodowcowych frakcji piaszczy-stej wystêpuj¹cych w strefie glacimar-ginalnej, na zapleczu i na przedpolu fazy pomorskiej pó³nocno-zachodniej Polski
okreœlono zawartoœæ procentow¹ ziarn kwarcu w osadzie. Z uwagi na swoje w³asnoœci (odporny na abrazjê mecha-niczn¹ i lekki), kwarc podlega selektyw-nemu wzbogaceniu wraz z d³ugoœci¹ trwania procesów eolicznych. Zatem jego podwy¿szony udzia³ procentowy wska-zuje na eoliczn¹ genezê osadu (MYCIEL -SKA-DOWGIA££O2001; WORONKO 2001).
Analizê minera³ów ciê¿kich prze-prowadzono dla 60 próbek osadów frakcji 0,25–0,1 mm. Z próbki minera³ów ciê¿kich o ciê¿arze w³aœciwym powy¿ej 2,88 g/cm3 wydzielono piêæ grup:
mi-nera³y nieprzezroczyste, mimi-nera³y przez-roczyste, wêglany, faunê i glaukonit. Z kolei szczegó³ow¹ analizê sk³adu mi-nera³ów ciê¿kich wykonano dla grupy minera³ów przezroczystych. Podstawowe znaczenie dla interpretacji genetycznej osadów ma ró¿na odpornoœæ poszcze-gólnych minera³ów na wietrzenie che-miczne oraz abrazjê mechaniczn¹. W efek-cie dzia³ania tych procesów pierwsze z osadu niszczone i usuwane s¹ minera³y najmniej odporne. Roœnie natomiast udzia³ minera³ów o wiêkszej odpornoœci na dany rodzaj wietrzenia. Z tego powo-du oraz z uwagi na ewentualne rozpo-znanie prawid³owoœci miêdzy
zwiêkszo-T a b e l a 2. Œrodowiska depozycyjne stanowisk badawczych polskiej czêœci lobu Odry oraz Poje-zierza Drawskiego (kursyw¹)
T a b l e 2. Depositional environments of the Polish part of the Odra Lobe and the Drawskie Lakeland research sites (cursive)
Œrodowisko depozycyjne
depositional environment Stanowiskosite
Œrodowisko depozycyjne
depositional environment Stanowiskosite
dystalna strefa sandru outwash distal part
Chrapowo Klêpicz Storkowo Iñskie Strzelczyn ¯ó³wino Mielenko Drawskie proksymalna strefa sandru outwash proximal part Golice Storkowo Iñskie Chlebowo kem kame P³awno Rajsko Trzciñsko Zdrój glina lodowcowa zaplecza hinterland till Nawodna Osiek Drawski
nym udzia³em minera³ów ska³ zmeta-morfizowanych a torem wêdrówki l¹do-lodu, który egzarowa³ wychodnie ska³ regionu gnejsowego po³udniowo-zachod-niej Szwecji (VINX 2002, GÓRSKA 2004e),
przezroczyste minera³y ciê¿kie podzie-lono na piêæ grup (tab. 1). Skorzystano z sugestii metodycznych MYCIELSKIEJ-DOW -GIA££O (1980, 1995), RACINOWSKIEGO(1995),
BARCZUKA i MYCIELSKIEJ-DOWGIA££O (2001)
oraz CHLEBOWSKIEGO i in. (2002).
Dodatko-wo w analizach porównawczych uwzglêd-niono tak¿e udzia³ glaukonitu (tab. 3, 6, 7, 8, 9) oraz wêglanów (tab. 3, 6, 7, 8, 9).
WYNIKI BADAÑ
Obróbka i zmatowienie powierzchni ziarn kwarcu frakcji piaszczystej oraz sk³ad minera³ów ciê¿kich odgrywaj¹ wa¿n¹ rolê w interpretacji genetycznej i dynamicznej osadów czwartorzêdo-wych (MYCIELSKA-DOWGIA££O, WORONKO
2001). Pozwalaj¹ wnioskowaæ na temat procesów, jakie oddzia³ywa³y oraz wa-runków, jakim podlega³y te osady w okresie poprzedzaj¹cym depozycjê, to jest w obszarach Ÿród³owych oraz pod-czas transportu.
T a b e l a 3. Wydzielone grupy minera³ów ciê¿kich w glinach lodowcowych i osadach wodno-lodowcowych frakcji 0,25–0,1 mm, pochodz¹cych ze strefy glacimarginalnej i zaplecza fazy
po-morskiej w polskiej czêœci lobu Odry i na Pojezierzu Drawskim
T a b l e 3. List of groups of the heavy minerals derived from 0,25–0,1 mm fraction of the till and the fluvioglacial deposits originated in the glaciomarginal zone and the hinterland of the Pomeranian
Phase in the Polish part of the Odra Lobe and in the Drawskie Lakeland Grupa
Group
Cechy minera³ów Features of minerals
Rodzaj minera³u ciê¿kiego Heavy mineral type Grupa I
Group I
minera³y najbardziej odporne na abrazjê minerals most resistant to abrasion
TUR turmalin RUT rutyl TOP topaz MON monacyt CYR cyrkon TYT tytanit KOR korund Grupa II Group II
minera³y odporne na abrazjê w mniejszym stop-niu ni¿ minera³y grupy I
minerals less resistant to abrasion than those from group I
EPI epidot APA apatyt
Grupa III Group III
minera³y ska³ zmetamorfizowanych metamorphic rocks minerals
DYS dysten AND andaluzyt GRA granaty STA staurolit SYL sylymanit Grupa IV Group IV
minera³y ma³o odporne na procesy wietrzenia chemicznego
minerals hardly resistant to chemical weathering processes
AMF amfibole PIR pirokseny
Grupa V Group V
minera³y podatne na wywiewanie lub transport w œrodowisku wodnym z uwagi na blaszkowy pokrój
easy-blown-out-minerals or minerals prone to the transport in water environment owing to their bladed fabric
BIO biotyt CHL chloryt
Grupa VI Group VI
minera³ najmniej odporny na procesy wietrzenia fizycznego i chemicznego
mineral least resistant to physical and chemical weathering processes
Analizy objê³y materia³ zró¿nicowa-ny litofacjalnie, pochodz¹cy z ró¿zró¿nicowa-nych œrodowisk sedymentacyjnych, charakte-ryzuj¹cych strefê glacimarginaln¹, po-cz¹wszy od piasku drobnoziarnistego (czêœæ dystalna) po piasek ¿wirowy i ¿wir piaszczysty (czêœæ proksymalna). Badania przeprowadzono tak¿e w osa-dach lodowcowych zaplecza, to jest na próbkach osadów fluwioglacjalnych kemów i glin lodowcowych moreny dennej. Porównano cechy teksturalne osadów wystêpuj¹cych w lobie Odry i osadów zdeponowanych na Pomorzu Œrodkowym podczas tego samego na-suniêcia l¹dolodu skandynawskiego.
STOPIEÑ OBRÓBKI ZIARNA KWARCOWEGO
Niezale¿nie od litofacji, frakcji czy loka-lizacji stanowiska badawczego w tran-sekcie po³udnikowym lub równole¿ni-kowym, w œwietle analizy KRYGOWSKIEGO
(1964) okazuje siê, ¿e najliczniejszym ty-pem ziarn kwarcowych w badanych osa-dach s¹ ziarna (á), które charakteryzuje bardzo niewielki stopieñ obróbki, b¹dŸ te¿ s¹ one kanciaste. Œredni udzia³ pro-centowy tego typu ziarn waha siê miê-dzy 55% a 70% (tab. 4). Ten typ ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej jest cha-rakterystyczny dla œrodowisk glacjalnych, które s¹ wzbogacone w ziarna pêkniête, b¹dŸ bez obróbki (np. WHALLEY, KRINSLEY
1974; MAHANEY1990a, b). W œrodowisku
tym ziarna nie zmieniaj¹ charakteru po-wierzchni, a wrêcz podlegaj¹ konserwa-cji (GODZIK, MYCIELSKA-DOWGIA££O 1982).
Pêkanie ziarn kwarcowych nastêpuje równie¿ w wysokoenergetycznych wo-dach fluwioglacjalnych w proksymalnych czêœciach sandrów (WORONKO 2001).
Œrednio dwukrotnie mniej jest ziarn kwarcowych typu (â) o poœredniej ob-róbce (30%-35%; tab. 4, rys. 2). Nato-miast najmniej liczn¹ grupê stanowi¹
ziarna o dobrej i bardzo dobrej obróbce (ã), których œredni udzia³ procentowy w ba-danych osadach nie przekracza 6,8%. Niezale¿nie, czy ziarna kwarcowe po-chodz¹ z osadów fluwioglacjalnych czy te¿ gliny lodowcowej, zwraca uwagê wzrost liczebnoœci klasy ziarn najlepiej obrobionych ã wraz z malej¹c¹ œrednic¹ ziarna. Tê tendencje zauwa¿a siê rów-nie¿ w przypadku ziarn kwarcowych (â); jednak te zmiany zachodz¹ ³agodniej. Tym samym, wraz ze spadkiem œred-nicy ziarn kwarcowych, maleje przeciêt-na liczba ziarn bez obróbki (á). Dowodzi to, ¿e pêkaniu ulegaj¹ ziarna o wiêkszej œrednicy, natomiast drobniejsze frakcje podlegaj¹ konserwacji. Wnioski te po-twierdzaj¹ tezy GODZIKA i MYCIELSKIEJ
--DOWGIA££O (1982) oraz WRIGHT (1995),
którzy ³¹cz¹ spadek udzia³u grubszych ziarn kwarcowych z efektem kruszenia, jakiemu w œrodowisku glacjalnym podle-gaj¹ najsilniej wiêksze ziarna kwarcowe.
Podobne relacje charakteryzuj¹ ziar-na kwarcowe osadów lodowcowych fa-zy pomorskiej na terenie niemieckiej czêœci lobu Odry, to jest w Uckermark oraz wzd³u¿ zasiêgu tej fazy w Meklem-burgii-Pomorzu Przednim (GÓRSKA2005b).
Pomimo zró¿nicowanej liczby próbek (tab. 1) oraz przy uwzglêdnieniu zaled-wie trzech stanowisk z Pojezierza Draw-skiego, w obrazie obróbki ziarna kwarco-wego metod¹ KRYGOWSKIEGO(1964) rysuj¹
siê pewne prawid³owoœci (tab. 4). Udzia³ ziarn kwarcowych bez obróbki á jest wiêkszy w glinie lodowcowej i osadach wodnolodowcowych lobu Odry ani¿eli w osadach Pojezierza Drawskiego. Ten-dencja ta jest zachowana we wszystkich frakcjach. Jedynie ziarna kwarcu pocho-dz¹ce z dystalnej czêœci sandru fazy po-morskiej maj¹ tendencjê odwrotn¹. Prze-ciêtny udzia³ procentowy ziarn kwarco-wych o poœredniej obróbce (â) wzrasta w kierunku wschodnim, to znaczy, w osadach lodowcowych Pojezierza
Drawskiego wystêpuje wiêcej ziarn tego typu ni¿ w osadach lodowcowych lobu Odry. Grupa ziarn kwarcowych (â) li-tofacji piaszczystej dystalnej czêœci san-dru tworzy prawid³owoœæ odwrotn¹. Nie zauwa¿a siê natomiast ¿adnej wyraŸnej tendencji zmiany œredniego procentowe-go udzia³u ziarn kwarcowych o dobrej i bardzo dobrej obróbce (ã) miêdzy osa-dami lodowcowymi lobu Odry a Poje-zierza Drawskiego.
Z uwagi na wspomniane trudnoœci z pozyskaniem statystycznie reprezenta-tywnej liczby ziarn kwarcu (tab. 1), roz-proszenie zró¿nicowania ich liczebnoœci
mo¿na przeœledziæ jedynie wœród ana-lizowanych osadów proksymalnej czêœci sandru (tab. 4). Odchylenie standardo-we, bêd¹ce podstawow¹ miar¹ rozpro-szenia liczebnoœci, przyjmuje, niezale¿-nie od typu obróbki wzglêdniezale¿-nie frakcji, ka¿dorazowo wartoœci mniejsze dla ziarn kwarcowych osadów fluwioglacjalnych przylodowej czêœci strefy glacimarginal-nej Pojezierza Drawskiego w porówna-niu z ziarnami kwarcowymi tej samej litofacji w polskiej czêœci lobu Odry.
Udzia³ ziarn kwarcowych typu (á) i (â) osadów proksymalnej czêœci sandru lobu Odry cechuje, równolegle do
zmniej-Rys. 2. Wyniki analizy obróbki metod¹ gra-niformametrii mechanicznej wg KRYGOWSKIEGO
(1964). Udzia³ procentowy ziarn kwarcowych typu á, â, ã pochodz¹cych z osadów fluwio-glacjalnych i gliny lodowcowej przedpola, maksy-malnego zasiêgu i zaplecza fazy pomorskiej polskiej czêœci lobu Odry oraz Pojezierza
Draw-skiego
Fig. 2. Results of the analysis of rounding of quartz grains according to KRYGOWSKI (1964). Percentage content of quartz grains types á (alfa), â (beta), ã (gamma) derived from fluvio-glacial deposits and till of foreland, maximum extent and the hinterland of the Pommeranian phase in the Polish part of the Odra Lobe and
T a b e l a 4. Wyniki analizy obróbki metod¹ graniformametrii mechanicznej wg KRYGOWSKIEGO(1964).
Udzia³ procentowy ziarn kwarcowych typu á, â, ã pochodz¹cych z osadów fluwioglacjalnych i gliny lodowcowej przedpola, maksymalnego zasiêgu i zaplecza fazy pomorskiej polskiej czêœci lobu Odry T a b l e 4. Results of the quartz grains rounding analysis according to KRYGOWSKI(1964). Percentage
of the quartz grains of á, â, ã type originated in the fluvioglacial deposits and the till of the Pomeranian Phase foreland, maximum extent and hinterland in the Polish part of the Odra Lobe
Osady Deposits Frakcja Fraction [mm] Obszar Area Parametr Parameter á â ã
1,25–1,0 lob Odry œrednia [%] 68,9 26,6 4,5
odch. stand. 6,5 5,5 2,2
Poj. Draw. liczba [szt.] 60,0 36,0 4,0
1,0–0,8 lob Odry œrednia [%] 63,6 30,4 6,0
odch. stand. 6,3 4,4 4,6
Poj. Draw. œrednia [%] 54,5 41,0 4,5
odch. stand. 6,4 7,1 0,7
0,8–0,5 lob Odry œrednia [%] 57,2 37,6 5,3
odch. stand. 5,2 4,3 2,4
1,25–1,0 lob Odry œrednia [%] 64,9 31,6 3,5
odch. stand. 7,1 6,6 2,8
1,0–0,8 lob Odry œrednia [%] 56,6 36,9 6,5
odch. stand. 5,7 4,3 2,6
0,8–0,5 lob Odry œrednia [%] 54,0 39,1 6,8
odch. stand. 9,1 7,5 4,3
1,25–1,0 lob Odry œrednia [%] 73,4 24,3 2,4
odch. stand. 14,7 12,2 2,7
Poj. Draw. œrednia [%] 65,2 30,3 4,5
odch. stand. 4,5 4,0 0,5
1,0–0,8 lob Odry œrednia [%] 67,3 28,7 4,0
odch. stand. 13,7 10,4 4,6
Poj. Draw. œrednia [%] 58,8 32,8 8,3
odch. stand. 9,3 7,4 2,5
0,8–0,5 lob Odry œrednia [%] 70,0 27,7 2,3
odch. stand. 10,4 8,0 2,8
Poj. Draw. œrednia [%] 55,3 40,3 4,5
odch. stand. 2,5 0,4 2,1
1,25–1,0 lob Odry œrednia [%] 61,0 35,7 3,2
odch. stand. 8,5 8,5 8,5
Poj. Draw. liczba [szt.] 69,0 25,5 5,5
1,0–0,8 lob Odry liczba [szt.] 55,7 37,0 7,3
odch. stand. 11,8 8,8 4,4
0,8–0,5 lob Odry œrednia [%] 55,1 38,0 6,8
odch. stand. 8,1 6,3 4,4 Glina lodowcowa zaplecza Hinterland till Osady fluwioglacjalne proksymalnej czêœci sandru Deposits of an out-wash plain proximal part Osady fluwioglacjalne kemu Kame deposits Osady fluwioglacjalne dystalnej czêœci sandru Deposits of an out--wash plain distal part
szaj¹cej siê œrednicy ziarna, coraz mniej-sze rozpromniej-szenie. Ziarna kwarcowe osa-dów Pojezierza Drawskiego nie wyka-zuj¹ podobnej prawid³owoœci.
Z przeprowadzonej analizy granifor-mametrycznej wg KRYGOWSKIEGO (1964)
wynika, ¿e zró¿nicowane litofacjalnie osady strefy glacimarginalnej i zaplecza fazy pomorskiej na terenie lobu Odry oraz na Pojezierzu Drawskim wykazuj¹ daleko id¹ce podobieñstwo w stopniu obróbki ziarna kwarcowego frakcji piaszczystej: ponad po³owê (55,1–73,4%) przeciêtnego procentowego udzia³u stanowi¹ ziarna (á) bez obróbki, oko³o 30% przypada na ziarna kwarcowe o poœredniej obróbce (â). Najmniej liczn¹ grup¹ (2,3–8,3%) s¹ ziarna najlepiej obrobione (ã). Pojawiaj¹ce siê ró¿nice dotycz¹ niewielkich zmian procentowe-go udzia³u ziarn o ró¿nym typie obróbki miêdzy osadami lodowcowymi lobu Odry a Pojezierza Drawskiego.
Wyniki przeprowadzonej analizy wskazuj¹ tak¿e, ¿e obróbka ziarn kwarco-wych frakcji piaszczystej osadów lodow-cowych czêœci dystalnej i proksymalnej sandrów, zasiêgu g³ównego oraz zaplecza fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia na obszarze lobu Odry oraz terenów przy-legaj¹cych, to jest Meklemburgii-Pomo-rza Przedniego i PojezieMeklemburgii-Pomo-rza Drawskiego, nie wykazuj¹ ¿adnego wyraŸnego zró¿-nicowania i charakteryzuj¹ siê bardzo po-dobn¹ obróbk¹ (GÓRSKA2005b).
ZMATOWIENIE I OBTOCZENIE
POWIERZCHNI ZIARNA KWARCOWEGO
Wiêkszoœæ ziarn kwarcowych przebada-nych metod¹ KRYGOWSKIEGO(1964),
zosta-³a poddana analizie oceniaj¹cej stopieñ obtoczenia i zmatowienia powierzchni metod¹ CAILLEUX (1942) i z póŸniejszymi
zmianami (GODZIK 1980, MYCIELSKA-DOW -GIA££O, WORONKO 1998). Uzyskane
wy-niki pokazuj¹, ¿e niezale¿nie od litofacji
oraz miejsca poboru próbki, dominuj¹ dwie grupy ziarn: ziarna b³yszcz¹ce o po-œrednim stopniu obtoczenia (EM/EL) oraz b³yszcz¹ce (EL) (tab. 5). Ziarna te naby³y wysoki stopieñ obtoczenia i wy-g³adzon¹ powierzchniê w wysokoener-getycznym œrodowisku wodnym (MY -CIELSKA-DOWGIA££O, WORONKO 1998).
Ziarna b³yszcz¹ce o poœrednim stop-niu obtoczenia (EM/EL) stanowi¹ po-nad po³owê wszystkich analizowanych ziarn i mieszcz¹ siê w granicach od 50,1% (glina lodowcowa zaplecza,Æ 0,8– –0,5 mm) do 68,7% (osady fluwiogla-cjalne kemu, Æ 1,25–1,0 mm; tab. 5). Ziarn typu EL jest œrednio o 30–40% mniej. Niezale¿nie od miejsca poboru próbki zauwa¿a siê spadek przeciêtnej zawartoœci procentowej ziarn poœrednich b³yszcz¹cych (EM/EL) wraz ze zmniej-szaj¹c¹ siê frakcj¹ na korzyœæ ziarn b³yszcz¹cych (EL). Ziarna b³yszcz¹ce (EL) zwiêkszaj¹ swój procentowy udzia³ nawet dwukrotnie we frakcji 0,8–0,5 mm w stosunku do frakcji 1,25–1,0 mm. Ta sama prawid³owoœæ cechuje ziarna kwar-cu frakcji piaszczystej osadów lodowco-wych niemieckiej czêœci lobu Odry oraz jego przed³u¿enia w Meklemburgii-Po-morzu Przednim (GÓRSKA2005b).
Podob-nie liczebPodob-nie prezentuj¹ siê dwie kolejne grupy ziarn kwarcowych przebadanych metod¹ CAILLEUX (1942) z póŸniejszymi
zmianami (GODZIK 1980, M
YCIELSKA--DOWGIA££O, WORONKO1998); s¹ to ziarna
INNE oraz b³yszcz¹ce pêkniête (EL/C). Ziarna ostatniej grupy, powstaj¹c miê-dzy innymi w œrodowisku wód fluwio-glacjalnych, wskazuj¹ na funkcjonuj¹ce tam wysokoenergetyczne warunki trans-portu (WORONKO2001). Warto zwróciæ tu
uwagê, ¿e udzia³ innych ziarn pêkniêtych, to jest matowych pêkniêtych (RM/C), sta-nowi jedynie od 0,1% do 0,3% (tab. 5).
Równie¿ bardzo nieliczne s¹ ziarna o genezie eolicznej (RM). Przeciêtny œredni udzia³ procentowy ziarn
poœred-T a b e l a 5. Wyniki analizy zmatowienia i obtoczenia powierzchni ziarn kwarcowych metod¹ CAILLEUX (1942) z modyfikacjami GODZIKA (1980) oraz MYCIELSKIEJ-DOWGIA££O i WORONKO (1998).
Udzia³ procentowy grup ziarn kwarcowych pochodz¹cych z osadów fluwioglacjalnych i gliny lodowcowej przedpola, maksymalnego zasiêgu i zaplecza fazy pomorskiej polskiej czêœci lobu Odry T a b l e 5. Results of the quartz grains surface fogging and rounding analysis according to CAILLEUX
(1942) with some modification of GODZIK (1980) and MYCIELSKA-DOWGIA££O & WORONKO (1998).
Percentage of the quartz grains groups originated in the Pomeranian Phase till and the fluvioglacial sediments of the foreland, maximum extent and the hinterland in the Polish part of the Odra Lobe
Osady Deposits Frakcja Fraction [mm] Parametr
parameter INNE NU RM/C EL/C EL EM/EL RM EM/RM
1,25–1,0 œrednia [%] 4,4 10,2 0,0 7,2 15,3 58,1 0,7 4,1 odch. stand. 3,8 20,2 0,0 5,3 9,3 12,9 1,0 3,7 1,0–0,8 œrednia [%] 6,6 3,0 0,1 6,1 26,0 57 0,2 1,1 odch. stand. 4,6 2,7 0,3 4,4 10,3 10,7 0,4 1,3 0,8–0,5 œrednia [%] 4,8 2,7 0,1 6,5 34,6 50,1 0,0 1,2 odch. stand. 2,4 2,8 0,3 3,5 7,4 8,2 0,0 1,1 1,25–1,0 œrednia [%] 9,7 0,8 0,0 6,9 10,6 68,7 0,1 3,2 odch. stand. 10,9 1,5 0,0 6,2 11,3 16,3 0,4 5,6 1,0–0,8 œrednia [%] 8,9 3,4 0,0 8,1 17,7 61,6 0,0 0,4 odch. stand. 10,3 4,2 0,0 4,3 11,2 16,3 0,0 0,8 0,8–0,5 œrednia [%] 5,0 3,9 0,0 5,3 22,9 62,1 0,2 0,6 odch. stand. 1,0 5,1 0,0 2,4 7,8 7 0,5 0,6 1,25–1,0 œrednia [%] 7,8 2,7 0,0 9,4 11,3 65,4 0,0 3,4 odch. stand. 7,4 2,6 0,0 2,1 8,6 8,7 0,0 5,0 1,0–0,8 œrednia [%] 9,0 3,1 0,0 8,6 14,1 64,2 0,0 1,0 odch. stand. 5,7 1,0 0,0 1,4 16,8 13,3 0,0 1,7 0,8–0,5 œrednia [%] 7,9 4,4 0,0 6,0 17,9 63,1 0,0 0,7 odch. stand. 3,6 2,9 0,0 1,3 13,5 8,0 0,0 0,6 1,25–1,0 œrednia [%] 10,7 4,3 0,0 7,5 10,1 66,2 0,2 1,1 odch. stand. 5,8 5,3 0,0 3,0 5,3 9,1 0,4 1,2 1,0–0,8 œrednia [%] 8,2 4,5 0,0 6,7 19,1 59,9 0,4 1,3 odch. stand. 3,4 5,2 0,0 2,7 7,3 3,5 0,6 0,8 0,8–0,5 œrednia [%] 7,2 7,3 0,0 6,5 21,5 56,4 0,0 1,1 odch. stand. 4,1 6,6 0,0 1,5 7,1 6,8 0,0 1,8 Glina lodowcowa zaplecza Till of a hinterland Osady fluwioglacjalne kemu Kame deposits Osady fluwioglacjalne pro-ksymalnej czêœci sandru Deposits of an out-wash plain proximal part Osady fluwioglacjalne dystalnej czêœci sandru Deposits of an out-wash plain distal part
nich matowych (EM/RM) nie przekra-cza 5%. Bardzo podobnie kszta³tuje siê udzia³ procentowy ziarn matowych w osadach lodowcowych Uckermark i Me-klemburgii-Pomorzu Przednim (GÓRSKA
2005b). Dlatego nie wydaje siê mo¿liwe, aby w obszarach Ÿród³owych frakcji piaszczystych badanych regionów funk-cjonowa³y procesy eoliczne typowe dla œrodowiska peryglacjalnego. Ziarno kwarcowe, nara¿one na kolizje podczas ruchu w saltacji, nabywa tam cech ziarna okr¹g³ego matowego (MYCIELSKA
--DOWGIA££O, WORONKO 1988, 2004; WO -RONKO 2001).
Uwzglêdniaj¹c ocenê charakteru po-wierzchni oraz obtoczenia ziarn kwarco-wych frakcji piaszczystej osadów lo-dowcowych fazy pomorskiej w grani-cach lobu Odry oraz na terenach przy-leg³ych, to jest na Pojezierzu Drawskim i w Meklemburgii-Pomorzu Przednim, nale¿y wykluczyæ œrodowisko eoliczne jako Ÿród³o alimentacyjne tych osadów. Proporcje iloœciowe miêdzy poszczegól-nymi typami obróbki oraz typami po-wierzchni ziarn kwarcowych pozostaj¹ niezmienione pomimo objêcia analizami trzech ró¿nych frakcji, pochodz¹cych ze zró¿nicowanych litofacji. Analiza wyka-za³a, ¿e podstawow¹ grup¹ ziarn kwar-cowych frakcji piaszczystych s¹ ziarna b³yszcz¹ce EL, które uzyska³y swój obec-ny kszta³t, wysoki stopieñ obtoczenia i wyg³adzon¹ powierzchniê w wysoko-energetycznym œrodowisku wodnym (M Y-CIELSKA-DOWGIA££O, WORONKO 1998).
Mi-krorzeŸba ziarn b³yszcz¹cych o poœred-nim stopniu obtoczenia (EM/EL) oraz b³yszcz¹cych pêkniêtych (EL/C) mog³a powstaæ najprawdopodobniej w œrodo-wisku fluwioglacjalnym lub w l¹dolo-dzie. Wiêkszy przeciêtny udzia³ procento-wy tych ostatnich (5,3%–9,4%) w porów-naniu z odpowiadaj¹cymi im ziarnami kwarcowymi Uckermark i Meklembur-gii-Pomorza Przedniego (3,4%–7,5%; patrz
GÓRSKA2005b) mo¿e sugerowaæ, ¿e
abra-zja podczas transportu w saltacji lub trakcji dennej w œrodowisku wysoko-energetycznym wodnym, byæ mo¿e pla-¿owym (WORONKO2001), odegra³a
wiêk-sz¹ rolê w œrodowisku Ÿród³owym osa-dów lodowcowych lobu Odry i Poje-zierza Drawskiego.
O niewielkim, czy wrêcz ca³kowitym braku oddzia³ywania œrodowiska eolicz-nego na ziarna frakcji piaszczystej bada-nego obszaru, œwiadczy tak¿e niewielka, zaledwie 10% zawartoœæ ziaren kwarcu w osadzie. Zdaniem MYCIELSKIEJ-DOWGIA££O
i WORONKO (2001) procentowy udzia³
ziaren kwarcu w osadzie jest dobrym wskaŸnikiem jego eolizacji. W zwi¹zku z tym oraz na podstawie wczeœniej po-danych przes³anek, nie mo¿na wi¹zaæ genezy osadów lodowcowych fazy po-morskiej omawianego obszaru ze œro-dowiskiem eolicznym.
W opracowaniu autorki znajduj¹ siê wyniki analiz teksturalnych przeprowa-dzonych na wiêkszej liczbie próbek osa-dów fazy pomorskiej z obszaru Pojezie-rza Drawskiego. Zestawienie wyników tych analiz oraz ich porównanie z po-dobnymi z obszaru lobu Odry czy Me-klemburgii-Pomorza Przedniego z pew-noœci¹ pog³êbi wstêpn¹ orientacjê doty-cz¹c¹ procesów oddzia³uj¹cych w œro-dowisku alimentacyjnym na drobne frakcje piaszczyste osadów lodowco-wych. Od wyników tych analiz ocze-kuje siê równie¿ potwierdzenia lub od-rzucenia tezy o odrêbnoœci teksturalnej osadów lobu Odry od równowieko-wych osadów pochodz¹cych z terenów przyleg³ych.
MINERA£Y CIʯKIE
Przeprowadzona dla 60 próbek frakcji 0,25-0,1 mm (rys. 3, 4, 5; tab. 6, 7, 8, 9) osadów lodowcowych polskiej czêœci lobu Odry analiza minera³ów ciê¿kich
osady piaszczyste
osady drobno-piaszczyste osady pylaste
osady piaszczyste osady piaszczyste
osady piaszczysto-¿wirowe osady piaszczysto-¿wirowe (7,8) oraz gliniaste (9) osady piaszczysto-¿wirowe
wykaza³a, ¿e najliczniej reprezentowane s¹ granaty (GRA). W przypadku anali-zowania przeciêtnego udzia³u procen-towego minera³ów ciê¿kich odrêbnie dla badanych litofacji (tab. 2), granaty (GRA) ustêpuj¹ miejsca turmalinom (TUR) w gli-nie lodowcowej zaplecza oraz w osa-dach fluwioglacjalnych kemów. Nie jest to du¿a przewaga (tab. 6, 7, 8, 9), od 1 do 3%. Niezale¿nie od liczby próbek oraz œredniego procentowego udzia³u granatów (GRA), ich iloœciowe rozpro-szenie niewiele siê zmienia, osi¹gaj¹c œrednio wartoœæ 11%.
Minera³y ciê¿kie ska³ zmetamorfizo-wanych (grupa III, tab. 3) wystêpuj¹ w podwy¿szonej liczbie w próbkach osadów grubo-piaszczystych (np. rys. 3: Nawodna 7, 8, 9) oraz ¿wirowych (np. ryc. 4: Golice, Strzelczyn, Klêpicz) przy równoczeœnie wysokim udziale minera-³ów ciê¿kich, najbardziej odpornych na abrazjê (grupa I, tab. 3). Œwiadczy to o tym, ¿e w œrodowisku wysokoenerge-tycznym, o du¿ej dynamice przep³ywu, mog³y zachowaæ siê jedynie minera³y ciê¿kie najbardziej odporne na zniszcze-nie. Minera³y ciê¿kie z grupy I i III
Ryc. 3. Procentowy udzia³ grup minera³ów ciê¿kich w osadach piaszczysto-¿wirowych strefy glacimarginalnej i zaplecza fazy pomorskiej polskiej czêœci lobu Odry
1–6 – rodzaje grup minera³ów ciê¿kich, zob. tak¿e tab. 1
Fig. 3. Percentage of the heavy minerals groups in the sandy-gravelly sediments of the gla-ciomarginal zone and the hinterland of the Pomeranian Phase in the Polish part of the Odra Lobe
1–6 – types of the heavy minerals groups, see also table 1
Ryc. 4. Procentowy udzia³ grup minera³ów ciê¿-kich w osadach piaszczysto-¿wirowych strefy glacimarginalnej i zaplecza fazy pomorskiej
pol-skiej czêœci lobu Odry
1–6 – rodzaje grup minera³ów ciê¿kich, zob. tak¿e tab. 1
Fig. 4. Percentage of the heavy minerals groups in the sandy-gravelly sediments of the glaciomarginal zone and the hinterland of the Pomeranian Phase in the Polish part of the Odra
Lobe
1–6 – types of the heavy minerals groups, see also table 1
osady ilaste glina ablacyjna osady ¿wirowe glina lodowcowa (6) i osady ¿wirowe (7, 8) osady ¿wirowe osady piaszczysto-¿wirowe osady ¿wirowe osady ¿wirowe
charakteryzuj¹ siê wg RACINOWSKIEGO(1995)
wysokimi ekwiwalentami hydro- i aero-dynamicznymi. S¹ to minera³y naj-ciê¿sze, które trudno wprowadziæ w ruch i które najszybciej podlegaj¹ depo-zycji.
W IV grupie minera³ów ciê¿kich (AMF, PIR), wydzielonej z uwagi na ma³¹ odpornoœæ na procesy wietrzenia chemicznego, wydzielono liczniejsz¹ grupê amfiboli (AMF) i 2–4 razy mniej liczn¹ grupê piroksenów (PIR; tab. 6, 7, 8, 9). Minera³y te s¹ podobnie odporne na procesy wietrzenia chemicznego; ró¿-ni¹ siê jednak stopniem odpornoœci na abrazjê mechaniczn¹: pirokseny (PIR) s¹ bardziej odporne na niszczenie ni¿ amfi-bole (AMF) (BARCZUK, MYCIELSKA-D OW-GIA££O 2001). Du¿a liczba amfiboli
(AMF) sugeruje, ¿e analizowane osady nie powstawa³y przy udziale d³ugo-trwa³ych procesów eolicznych.
Oddzia-³ywanie procesów eolicznych zapisuje siê bowiem wyraŸnym ubytkiem amfi-boli (AMF) (BARCZUK, MYCIELSKA-D OW-GIA££O 2001).
O tym, ¿e alimentacja frakcji piasz-czystej osadów lodowcowych omawia-nego obszaru nie mog³a mieæ miejsca w œrodowisku eolicznym przekonuje tak¿e bardzo niewielki, nieprzekracza-j¹cy 3%, œredni udzia³ procentowy mi-nera³ów z grupy mik (rys. 3, 4, 5; tab. 6, 7, 8, 9). Biotyty (BIO) i chloryty (CHL) charakteryzuj¹ siê niskimi ekwiwalenta-mi hydro- i aerodynaekwiwalenta-micznyekwiwalenta-mi (RACI -NOWSKI1995), co oznacza, ¿e s¹ w³¹czane
do transportu eolicznego w pierwszej kolejnoœci, a deponowane z pewnym opóŸnieniem, na przyk³ad osadzane na powierzchniach wodnych (BaRCZUK, MY -CIELSKA-DOWGIA££O 2001). Nieco wiêksz¹
(11%) zawartoœæ minera³ów z grupy mik zaobserwowano w osadach
fluwiogla
-Ryc. 5. Procentowy udzia³ grup minera³ów ciê¿kich w osadach piaszczysto-¿wirowych strefy glacimarginalnej i zaplecza fazy
pomor-skiej polpomor-skiej czêœci lobu Odry
1–6 – rodzaje grup minera³ów ciê¿kich, zob. tak¿e tab. 1
Fig. 5. Percentage of the heavy minerals groups in the sandy-gravelly sediments of the glacio-marginal zone and the hinterland of the Pome-ranian Phase in the Polish part of the Odra
Lobe
1–6 – types of the heavy minerals groups, see also table 1
osady piaszczysto-¿wirowe osady ¿wirowe
Tabela 6. Sk³ad przezroczystych minera³ów ciê¿kich, glaukonitu i wêglanów (w %) glin lodowcowych i osadów wodnolodowcowych zaplecza polskiej czêœci lobu Odry; piasek dr. – piasek drobny Table 6. Composition of the transparent heavy minerals, glauconite and carbonates (in %) of the till and the fluvioglacial deposits of the hinterland Polish part of the Odra Lobe Stanowisko in r próbki Osad Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3 Grupa 4 Grupa 5 Gr. 6 Inne T U R C Y R R U T T Y T T O P K O R E P I A P A D Y S S T A A N D S Y L G R A A M F P IR B IO CHLO GLAU WÊGL INN Nawodna 1 ¿wir 10,1 0,6 1,5 0,2 0,0 – 3,2 0,4 0,0 1,9 1,1 0,2 16,0 3,6 1,1 1,0 0,0 4,3 17,9 – Nawodna 2 piasek dr. 13,4 0,2 0,1 0,1 0,0 – 0,8 0,8 1,0 0,2 0,9 0,4 1,8 2,8 1,3 1,2 0,0 8,4 17,5 0,1 Nawodna 3 piasek 23,9 0,8 2,1 0,6 0,8 – 5,1 0,2 0,8 1,7 2,4 0,8 12,2 6,6 2,8 0,2 0,2 1,7 7,3 0,8 Nawodna 4 piasek dr. 4,4 0,1 1,4 0,1 0,0 – 0,8 0,0 0,7 1,1 0,5 0,1 15,6 1,5 1,4 1,6 0,0 7,8 13,2 0,4 Nawodna 5 piasek 18,5 2,1 1,3 0,2 0,2 – 3,8 0,9 1,7 1,7 1,3 0,4 11,9 9,4 4,7 0,6 0,0 2,8 10,3 0,8 Nawodna 6 piasek 6,2 0,7 0,7 0,5 0,2 – 1,0 0,5 0,7 1,5 0,5 1,4 6,5 7,1 0,5 0,3 0,2 8,0 24,5 0,3 Nawodna 7 piasek, ¿wir 18,0 0,8 1,4 0,0 0,0 – 1,9 0,3 0,3 0,8 0,2 0,3 4,9 4,9 2,5 1,2 0,2 8,3 22,9 – Nawodna 8 piasek, ¿wir 3,5 0,0 1,4 0,1 0,0 – 0,8 0,1 0,0 1,0 1,3 0,3 11,7 3,2 1,1 0,4 0,0 5,0 7,2 0,4 Nawodna 9 glina 11,4 0,5 0,6 0,3 0,0 – 2,8 0,0 0,5 1,0 0,8 0,7 8,3 3,6 1,7 0,4 0,0 3,3 17,1 0,1 Suma 109,4 5,7 10,4 2,1 1,1 – 20,2 3,3 5,6 11,0 9,1 4,6 89,1 42,8 17,3 6,9 0,5 49,4 138,0 2,9 Œrednia 12,2 0,6 1,2 0,2 0,1 – 2,2 0,4 0,6 1,2 1,0 0,5 9,9 4,8 1,9 0,8 0,1 5,5 15,3 0,3 Odch. stand. 7,0 0,6 0,6 0,2 0,2 – 1,6 0,3 0,5 0,5 0,7 0,4 4,8 2,5 1,3 0,5 0,1 2,7 6,3 0,3 [50]
Tabela 7. Sk³ad przezroczystych minera³ów ciê¿kich, glaukonitu i wêglanów (w %) glin lodowcowych i osadów wodnolodowcowych zaplecza polskiej czêœci lobu Odry; p. – piasek, piasek dr. – piasek drobny, ¿w. – ¿wir, ¿w. gr. – ¿wir gruboziarnisty Table 7. Composition of the transparent heavy minerals, glauconite and carbonates (in %) of the till and the fluvioglacial deposits of the hinterland Polish part of the Odra Lobe Stanowisko in r próbki Osad Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3 Grupa 4 Grupa 5 Gr. 6 Inne T U R C Y R R U T T Y T T O P K O R E P I A P A D Y S S T A A N D S Y L G R A A M F P IR B IO CHLO GLAU WÊGL INN Trzciñsko 1 piasek, ¿wir 10,7 0,2 0,2 0,2 0,2 – 1,0 0,0 0,0 1,2 0,0 0,4 1,8 4,6 1,6 9,7 0,2 1,5 9,2 – Trzciñsko 2 piasek 6,5 1,0 0,2 0,4 0,0 – 1,2 0,0 1,0 1,5 0,6 0,4 15,7 7,5 1,9 0,8 0,0 1,5 18,8 – Trzciñsko 3 piasek, ¿wir 7,4 0,1 0,3 0,1 0,1 – 2,0 0,1 0,0 1,6 0,7 0,1 7,2 10,1 1,6 0,4 0,0 6,2 16,2 – Trzciñsko 4 piasek, ¿wir 14,9 0,1 1,2 0,3 0,4 – 1,4 0,4 0,4 1,6 1,4 0,4 9,7 5,5 16,3 0,9 0,0 4,0 20,4 0,3 Trzciñsko 6 piasek 14,4 0,4 0,9 0,1 0,1 – 1,5 0,6 0,7 0,4 1,1 0,1 1,8 5,1 2,0 1,8 0,4 3,5 28,4 – Trzciñsko 7 piasek 9,1 0,9 0,5 0,6 0,1 – 1,6 0,3 0,6 0,6 1,5 0,1 10,0 8,3 2,1 0,8 0,0 1,3 23,3 0,4 Trzciñsko 8 piasek 5,9 1,1 0,6 0,9 0,2 – 1,4 0,9 0,0 0,6 1,7 0,0 2,4 1,7 2,1 21,2 12,0 1,1 13,7 0,2 Trzciñsko 9 piasek 16,7 2,6 1,8 0,0 0,3 – 2,6 1,5 0,6 0,9 1,8 0,5 10,0 6,6 2,5 0,8 0,0 2,2 10,8 0,8 Trzciñsko 10 piasek dr. 18,2 0,6 0,9 0,2 0,4 0,0 1,3 1,2 0,7 0,0 1,9 0,0 3,2 3,2 1,7 0,7 0,2 2,9 20,0 0,5 Trzciñsko 11 piasek dr. 20,1 0,9 0,7 0,3 0,1 0,0 2,0 1,4 0,9 0,4 0,5 0,1 2,6 2,3 3,2 1,1 0,1 1,6 24,7 0,8 Trzciñsko 12 py³ 21,1 1,1 2,0 0,5 0,3 – 2,8 0,9 0,7 0,7 2,7 0,3 5,6 5,5 2,9 0,8 0,0 2,5 10,4 0,4 Trzciñsko 13 py³ 6,0 0,9 0,1 0,3 0,3 – 2,1 0,8 0,6 0,4 1,7 0,3 3,3 10,0 1,5 2,4 0,7 0,9 28,9 0,2 Trzciñsko 14 py³, i³ 16,3 1,5 0,6 0,3 0,1 – 2,9 0,8 1,0 1,0 1,2 0,3 4,2 5,7 3,3 5,0 0,7 2,9 12,2 0,4 P³awno 1 ¿w., ¿w. gr. 2,7 0,9 0,8 0,1 0,0 – 0,9 0,4 0,4 0,9 0,5 0,1 12,8 8,1 1,5 1,2 0,0 1,0 7,8 – P³awno 2 p., ¿w. gr. 4,6 2,0 0,5 0,2 0,0 – 1,4 0,5 1,2 0,9 0,4 0,1 20,5 3,4 1,7 1,9 0,0 5,6 13,4 0,2 P³awno 3 ¿w., ¿w. gr. 2,1 0,8 0,7 0,1 0,2 – 1,2 0,4 0,2 0,7 0,2 0,1 8,2 6,7 1,4 7,6 0,0 1,4 8,7 – P³awno 4 ¿w. 7,4 0,0 0,6 0,0 0,0 – 1,6 0,2 0,6 1,3 0,6 0,3 25,0 10,6 0,5 0,0 0,0 4,8 14,2 – P³awno 5 p., ¿w. gr. 3,0 0,0 0,4 0,0 0,0 – 0,7 0,2 0,4 0,7 0,7 0,0 3,9 14,8 0,7 32,3 0,0 2,5 14,5 – P³awno 6 glina 10,6 1,5 1,3 0,6 0,1 – 2,3 0,9 2,8 1,3 0,6 0,4 17,1 7,0 1,2 2,0 0,0 2,2 13,2 0,1 P³awno 7 ¿w., ¿w. gr. 15,1 0,5 0,3 0,1 0,1 – 2,0 0,4 1,0 0,3 1,4 0,3 7,8 13,5 3,8 2,0 0,0 5,3 31,1 – P³awno 8 ¿w., ¿w. gr. 3,2 2,4 0,8 0,0 0,1 – 2,3 0,1 1,0 0,9 0,5 0,3 18,8 10,1 1,9 4,1 0,0 3,7 15,1 – Rajsko 1 ¿w. 7,0 1,3 0,9 0,1 0,1 – 1,1 0,4 1,6 0,9 0,7 0,1 8,9 8,2 2,6 1,5 0,0 4,6 20,6 0,2 Rajsko 2 ¿w. 3,2 0,5 0,5 0,0 0,1 – 1,2 0,7 0,0 0,5 0,5 0,1 4,7 9,5 3,6 17,1 0,4 2,5 14,3 0,2 Rajsko 3 ¿w. 4,1 1,5 0,5 0,0 0,2 – 2,0 1,7 0,5 0,7 1,0 0,0 4,4 16,6 1,4 21,8 0,0 2,8 12,4 0,2 Rajsko 4 p., ¿w. 1,9 0,3 0,5 0,0 0,1 – 0,9 0,3 0,1 1,0 0,2 0,0 1,6 6,0 5,0 8,5 0,0 2,6 5,2 – Rajsko 5 p., ¿w. 6,0 2,5 0,9 0,2 0,2 – 1,5 0,5 0,5 2,0 0,9 0,4 14,9 2,6 1,7 2,4 0,0 4,2 26,8 0,1 Suma 238,2 25,5 18,4 5,7 3,9 0,0 43,0 15,7 17,4 23,1 25,0 5,3 226,0 193,0 69,9 148,7 14,6 75,2 434,3 4,9 Œrednia 9,2 1,0 0,7 0,2 0,2 0,0 1,7 0,6 0,7 0,9 1,0 0,2 8,7 7,4 2,7 5,7 0,6 2,9 16,7 0,2 Odch. stand. 6,0 0,8 0,5 0,2 0,1 – 0,6 0,5 0,6 0,5 0,6 0,2 6,5 3,8 3,0 8,3 2,3 1,5 7,1 0,2 [51]
Tabela 8. Sk³ad przezroczystych minera³ów ciê¿kich, glaukonitu i wêglanów (w %) litofacji piaszczystych proksymalnej czêœci sandru polskiej czêœci Odry; ¿w. – ¿wir, ¿w. gr. – ¿wir gruboziarnisty Table 8. Composition of the transparent heavy minerals, glauconite and carbonates (in%) of the sandy deposits of the outwash proximal part of the part of the Odra Lobe Stanowisko in r próbki Osad Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3 Grupa 4 Grupa 5 Gr. 6 Inne T U R C Y R R U T T Y T T O P K O R E P I A P A D Y S S T A A N D S Y L G R A A M F P IR B IO CHLO GLAU WÊGL INN Golice 1 ¿wir 10,9 0,3 0,3 0,3 0,0 – 1,0 0,3 0,3 0,4 0,4 0,0 5,9 6,9 0,7 0,7 0,0 4,7 21,5 0,3 Golice 2 ¿wir 6,5 0,8 0,4 0,0 0,0 – 0,4 0,6 0,4 0,4 0,2 0,0 7,1 3,6 1,3 1,1 0,0 1,9 8,3 0,4 Golice 3 ¿wir, ¿w. gr. 6,9 0,6 0,2 0,1 0,0 – 0,7 0,0 0,1 0,5 0,5 0,1 9,6 2,9 1,3 1,1 0,0 2,2 13,3 0,4 Golice 4 ¿wir, ¿w. gr. 5,1 0,9 0,9 0,3 0,1 – 1,2 0,4 0,2 0,4 0,7 0,4 6,1 10,3 1,3 0,4 0,0 1,7 21,8 0,3 Storkowo Iñ. 1 ¿w., ¿w. gr. 4,7 0,7 1,0 0,1 0,2 – 1,6 0,8 0,8 1,1 0,6 0,6 18,3 5,6 1,6 2,7 0,0 3,5 11,7 – Storkowo Iñ. 2 ¿w., ¿w. gr. 10,6 1,0 1,0 0,4 0,3 – 1,9 0,4 1,3 2,3 0,9 0,0 18,4 11,2 4,2 1,7 0,0 2,3 8,5 0,1 Storkowo Iñ. 3 ¿w., ¿w. gr. 14,3 1,2 1,2 0,3 0,2 – 1,7 1,4 1,6 1,9 1,9 0,0 13,5 10,1 3,9 1,6 0,0 2,7 15,4 – Suma 59,0 5,4 5,0 1,5 0,8 – 8,4 3,9 4,6 7,0 5,0 1,1 78,8 50,6 14,3 9,2 0,0 18,8 100,5 1,4 Œrednia 8,4 0,8 0,7 0,2 0,1 – 1,2 0,6 0,7 1,0 0,7 0,2 11,3 7,2 2,0 1,3 0,0 2,7 14,4 0,2 Odch. stand. 3,6 0,3 0,4 0,1 0,1 – 0,5 0,4 0,6 0,8 0,5 0,2 5,5 3,4 1,4 0,7 0,0 1,0 5,6 0,1 [52]
Tabela 9. Sk³ad przezroczystych minera³ów ciê¿kich, glaukonitu i wêglanów (w %) litofacji piaszczystych dystalnej czêœci sandru polskiej czêœci lobu p. – piasek, ¿w. – ¿wir, ¿w. gr. – ¿wir gruboziarnisty, gl. abl. – glina ablacyjna Table 9. Composition of the transparent heavy minerals, glauconite and carbonates (in%) of the sandy deposits of the outwash distal part of the Polish of the Odra Lobe Stanowisko in r próbki Osad Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3 Grupa 4 Grupa 5 Gr. 6 Inne T U R C Y R R U T T Y T T O P K O R E P I A P A D Y S S T A A N D S Y L G R A A M F P IR B IO CHLO GLAU WÊGL INN Strzelczyn 1 ¿wir, piasek 9,5 0,6 0,3 0,3 0,0 – 1,3 0,4 0,0 0,4 0,7 0,4 3,2 6,4 0,7 4,8 0,0 0,5 22,1 0,4 Strzelczyn 3 ¿wir., p. 6,1 0,0 0,6 0,3 0,0 – 0,7 0,1 0,0 0,1 0,6 0,3 3,6 13,9 0,6 9,4 0,3 1,2 26,6 – Klêpicz 1 ¿wir, ¿w. gr. 9,5 0,5 1,3 0,7 0,0 – 2,0 0,4 0,4 1,0 1,4 0,1 5,9 13,8 1,0 0,0 0,0 1,1 12,4 0,4 Klêpicz 2 ¿wir, ¿w. gr. 17,3 0,0 1,5 0,5 0,0 – 1,9 0,2 0,0 0,6 0,5 0,0 3,4 3,6 0,5 1,9 0,0 1,5 7,2 0,1 Klepicz 3 ¿wir, ¿w. gr. 14,3 0,5 0,9 0,5 0,1 – 1,9 0,3 0,0 0,7 1,9 0,3 9,5 6,7 1,6 2,0 0,1 2,0 16,4 0,1 Chrapowo 1 gl. abl. 4,6 0,7 0,0 0,0 0,1 – 1,9 0,4 0,3 1,9 0,7 0,1 20,1 11,7 1,3 0,6 0,0 5,3 14,2 0,1 Chrapowo 3 ¿w. 7,1 1,2 0,7 0,2 0,4 – 2,6 0,3 1,4 1,6 1,0 0,5 11,0 10,1 1,7 0,9 0,0 5,9 18,5 0,3 Chrapowo 4 i³ 5,1 1,2 1,0 0,0 0,2 – 1,4 0,2 0,2 0,9 0,7 0,0 15,4 8,6 1,2 0,9 0,0 2,9 9,5 – Chrapowo 5 i³ 11,1 2,0 1,4 0,4 0,4 – 3,0 1,1 1,8 1,1 1,4 0,5 16,8 13,4 2,7 1,3 0,0 2,8 15,7 0,2 Chrapowo 7 ¿w. 3,9 0,9 0,5 0,0 0,2 – 1,3 0,3 1,1 0,9 0,8 0,1 12,0 5,8 1,6 2,1 0,0 4,8 17,3 0,1 Chrapowo 8 p . 4,7 1,8 0,2 0,0 0,2 – 1,7 0,4 1,8 1,3 0,6 0,2 13,5 10,5 2,4 0,0 0,0 4,8 18,9 0,2 Chrapowo 10 ¿w. 7,3 0,6 0,5 0,2 0,1 – 1,5 0,5 1,0 1,2 0,6 0,2 12,9 5,3 8,3 0,3 0,0 6,9 21,2 0,1 Chrapowo 12 gl. abl. 6,4 3,8 0,5 0,0 0,2 – 2,3 1,1 1,8 1,5 0,7 0,0 23,8 9,3 3,4 0,3 0,0 1,7 16,6 0,3 Chrapowo 13 i³ 8,2 1,8 1,2 0,1 0,0 – 2,1 0,8 0,6 0,4 0,6 0,5 17,7 11,9 1,2 0,0 0,1 1,3 13,2 0,4 Chrapowo 15 p., ¿w. 5,8 1,7 0,9 0,1 0,2 – 1,7 0,2 0,7 1,0 1,0 0,5 20,3 9,0 0,9 0,0 0,0 6,2 19,7 0,1 Chrapowo 16 ¿w. 4,2 0,8 1,0 0,1 0,0 – 1,4 0,5 1,5 1,0 0,8 0,3 7,5 17,4 1,5 0,7 0,4 6,5 17,8 – Storkowo Iñ. 4 p., ¿w. 4,6 2,8 1,1 0,1 0,2 – 2,2 0,8 1,3 0,9 0,6 0,2 16,9 6,9 1,7 1,8 0,0 4,4 12,2 – Storkowo Iñ. 5 p., ¿w. 4,1 2,0 0,5 0,1 0,1 – 1,4 0,4 1,5 1,1 0,3 0,1 16,0 4,5 1,4 1,4 0,0 6,5 21,3 – Suma 59,0 5,4 5,0 1,5 0,8 – 8,4 3,9 4,6 7,0 5,0 1,1 78,8 50,6 14,3 9,2 0,0 18,8 100,5 1,4 Œrednia 8,4 0,8 0,7 0,2 0,1 – 1,2 0,6 0,7 1,0 0,7 0,2 11,3 7,2 2,0 1,3 0,0 2,7 14,4 0,2 Odch. stand. 3,6 0,3 0,4 0,1 0,1 – 0,5 0,4 0,6 0,8 0,5 0,2 5,5 3,4 1,4 0,7 0,0 1,0 5,6 0,1 [53]
cjalnych kemu (np. Trzciñsko Zdrój, próbki 12, 13, 14 oraz pojedyncze próbki 1 i 8), które deponowane by³y w za-stoiskach i przetainach miêdzy bry³ami martwego lodu. W osadach korytowych, jakie buduj¹ strefy rzek roztokowych proksymalnej i dystalnej czêœci sandru, minera³y blaszkowe nie mia³y szans na depozycjê i przetrwanie.
W osadach lodowcowych polskiej czêœci lobu Odry odnotowano wiêkszy (15–17%, tab. 6, 7, 8, 9), w porównaniu z odpowiadaj¹cymi im osadami wystê-puj¹cymi na zachód od Odry, œredni procentowy udzia³ wêglanów (11–13%, GÓRSKA2005b). Wy¿szy jest tak¿e udzia³
glaukonitu (GLA). W osadach fluwio-glacjalnych lobu Odry zanotowano 3-pro-centowy udzia³ tego minera³u, a w glinie lodowcowej – 7-procentowy. W Ucker-mark i Meklemburgii-Pomorzu Przed-nim udzia³ jest mniejszy, nieco powy¿ej 2%, niezale¿nie od litofacji (GÓRSKA 2005b).
Zarówno wêglany, jak i glaukonit (GLA) pochodz¹ z wychodni ska³ pod³o¿a Ba³-tyku. Nale¿y wiêc s¹dziæ, ¿e nasuwaj¹cy siê na omawiany obszar badañ l¹dolód skandynawski przemieszcza³ siê g³ów-nie rynn¹ Ba³tyku, zdzieraj¹c i inkorpo-ruj¹c w obrêb masy lodu ska³y osadowe pod³o¿a. Z ni¿szej (w porównaniu z osadami lodowcowymi fazy pomor-skiej pó³nocno-wschodnich Niemiec) zawartoœci procentowej minera³ów ciê¿kich, typowych dla ska³ krysta-licznych (minera³y ciê¿kie grupy I, II i III; tab. 6, 7, 8, 9), wnioskowaæ mo¿na o mniejszej roli egzaracji lodowcowej wychodni ska³ magmowych i metamor-ficznych le¿¹cych na tarczy ba³tyckiej (GÓRSKA 2004e). Minera³y tych ska³
mo-g³y zostaæ tak¿e inkorporowane przez l¹dolód skandynawski na drodze kon-taminacji osadów pochodz¹cych z po-przednich nasuniêæ l¹dolodu lub z alu-wiów prarzek, od³o¿onych na drodze wêdrówki l¹dolodu.
PODSUMOWANIE
Osady lodowcowe fazy pomorskiej ba-dane w obrêbie polskiej czêœci lobu Odry oraz wstêpnie na Pojezierzu Drawskim (rys. 1, tab. 1) charakteryzuj¹ siê du¿¹ homogenicznoœci¹ w œwietle analiz stopnia obróbki i obtoczenia ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej. Rów-nie¿ analiza minera³ów ciê¿kich wyka-za³a, ¿e badane osady cechuje du¿e po-dobieñstwo.
Wszystkie przeprowadzone analizy wykluczaj¹ dzia³alnoœæ intensywnych procesów eolicznych zarówno przed na-suniêciem l¹dolodu wis³y podczas fazy pomorskiej, jak równie¿ na przedpolu strefy czo³owomorenowej. Zaledwie 8% udzia³ ziarn o dobrej i bardzo dobrej obróbce (ã) i nieprzekraczaj¹cy 4% udzia³ ziarn matowych o poœrednim stopniu obtoczenia (EM/RM) przy œladowych iloœciach ziarn typowo eolicznych (RM okr¹g³ych matowych) potwierdzaj¹ tezê, ¿e osady lodowcowe fazy pomorskiej w przyjêtych granicach nie podlega³y oddzia³ywaniom procesów eolicznych. Swój obecny kszta³t, wysoki stopieñ ob-toczenia i wyg³adzon¹ powierzchniê ziarna kwarcowe uzyska³y w wysoko-energetycznym œrodowisku wodnym (MYCIELSKA-DOWGIA££O, WORONKO 1998).
Przypuszcza siê, ¿e warunki takie mog³y istnieæ w strefie pla¿owej w trzecio-rzêdzie. Wychodnie ska³ trzeciorzêdo-wych, wystêpuj¹c w po³udniowym Ba³-tyku (GÓRSKA2004 e), nara¿one by³y na
siln¹ erozjê glacjaln¹ podczas kolejnych nasuniêæ l¹dolodu skandynawskiego na obszar pó³nocno-zachodniej Polski.
Analiza zmatowienia i obtoczenia powierzchni ziarn kwarcowych metod¹ CAILLEUX (1942) w modyfikacji GODZIKA
(1980) oraz MYCIELSKIEJ-DOWGIA££O i W O-RONKO (1998), analiza obróbki ziarna
kwarcowego metod¹ KRYGOWSKIEGO (1964)
po-nadto ma³e zró¿nicowanie osadów lodowcowych fazy pomorskiej zarówno w transekcie po³udnikowym, jak i rów-nole¿nikowym, to jest wzd³u¿ strefy gla-cimarginalnej, pocz¹wszy od zachodniej Meklemburgii przez Pomorze Przednie, pó³nocno-wschodni¹ Brandenburgiê, czyli Uckermark po stronie niemieckiej oraz przez Pojezierze Myœliborskie a¿ po Po-jezierze Drawskie na Pomorzu Œrod-kowym w Polsce. Wszystkie prawid³o-woœci zmian iloœciowych przeciêtnych procentowych udzia³ów typów powierz-chni i typów obróbki ziarn kwarcowych s¹ w badanych osadach zachowane. Niewielkie ró¿nice wi¹¿¹ siê jedynie z zawartoœci¹ minera³ów ciê¿kich. Pod-czas gdy osady lodowcowe niemieckiej czêœci fazy pomorskiej wykazuj¹ wiêksz¹ udzia³ amfiboli (AMF), tak równowiekowe osady lodowcowe w Pol-sce cechuje wiêkszy udzia³ minera³ów ska³ osadowych pochodz¹cych z wy-chodni wystêpuj¹cych w dnie Ba³tyku. Ró¿nicê w przeciêtnym udziale procen-towym minera³ów ciê¿kich obserwuje siê tak¿e miêdzy osadami lodowcowymi polskiej czêœci lobu Odry a Pojezierza Drawskiego. Liczba turmalinów (TUR) i granatów (GRA) roœnie, a wêglanów maleje w kierunku wschodnim.
Wykazane ró¿nice wybranych cech teksturalnych osadów lodowcowych fazy pomorskiej s¹ jednak zbyt ma³o znacz¹ce, by na ich podstawie przes¹-dzaæ o odmiennoœci osadów lobu Odry i obszarów przyleg³ych. Byæ mo¿e cechy petrograficzne frakcji ¿wirów œrednio-i grubozœrednio-iarnœrednio-istych oka¿¹ sœrednio-iê na tyle czu-³e, ¿e potwierdz¹ zindywidualizowany charakter strumienia lodowego, który wysun¹³ siê 75 km na po³udnie od g³ów-nego przebiegu fazy pomorskiej (rys. 1) i od³o¿y³ wyraŸn¹ w morfologii strefê glacimarginaln¹.
Badania terenowe i laboratoryjne fi-nansowane by³y z badañ w³asnych UAM
oraz z grantu KBN 6P04E 015 21. Dziê-kujê Mgr M. Malinowskiej-Limanówce (UAM) za przeprowadzenie analizy gra-niformametrycznej metod¹ KRYGOWSKIEGO
(1964), Dr. K. Radliczowi (Pañstwowy Instytut Geologiczny) za wykonanie ana-lizy minera³ów ciê¿kich oraz Mgr M. Goœciñskiej za realizacjê analizy ob-toczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcowych metod¹ CAILLEUX (1942,
z modyfikacjami GODZIKA [1980] oraz
MYCIELSKIEJ-DOWGIA££O i WORONKO[1998])
oraz wykonanie rys. 1. Dr B. Woronko (Uniwersytet Warszawski) dziêkujê za wiele cennych uwag i komentarzy, które, jeœli w³aœciwie z nich skorzysta-³am, nie pozosta³y bez wp³ywu na ja-koœæ tekstu.
LITERATURA
BARCZUKA., MYCIELSKA-DOWGIA££OE., 2001:
Zna-czenie sk³adu mineralnego osadów dla roz-poznania obecnoœci procesów eolicznych. [W:] E. Mycielska-Dowgia³³o (red.), Eoliza-cja osadów jako wskaŸnik stratygraficzny czwartorzêdu. Prac. Sedymentol. WGiSR UW, s. 39–42.
CAILLEUX A., 1942: Les action eoliennes
peri-glaciaires en Europe. Min. Soc. Géol. France, s. 41.
CHLEBOWSKIR., GOZIKP.F., LINDNERL., 2002:
Gra-ficzna prezentacja sk³adu minera³ów ciê¿-kich lessów na wybranych przyk³adach z obszaru Polski i Ukrainy. Prz. Geol. 50(6), s. 526–531.
GODZIK J., 1980: Zastosowanie morfometrii i graniformametrii do badañ osadów w ko-palni wêgla brunatnego Be³chatów. Studia Region. IV (IX). PWN, Warszawa–£ódŸ, s. 101–114.
GODZIK J., MYCIELSKA-DOWGIA££O E., 1982:
Ba-dania wp³ywu niektórych procesów geo-logicznych na przekszta³cenia powierzchni ziarn kwarcowych. Prz. Geol. 54 (3), s. 219– –241.
GÓRSKA M., 2002a: The petrography of glacial
sediments in Uckermark and Soldin Lake-land. DEUQUA 2002, Potsdam, 26–31.08.02, Terra Nostra, s. 116–119.
GÓRSKA M., 2002b: Petrografia osadów
aku-mulacji lodowcowej Pojezierza Drawskiego. IX Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski”, Plejstocen Pomorza Œrodkowego i strefa marginalna lobu Parsêty. Streszcze-nia referatów. Borne Sulinowo, 3–7.09.02, s. 23.
GÓRSKA M., 2002c: Narzutniaki skandynawskie
Pojezierza Myœliborskiego. VI Zjazd Geo-morfologów Polskich „Œrodowiska Górskie – Ewolucja RzeŸby”, Jelenia Góra 11– –14.09.02. Streszczenia referatów i posterów, s. 52–53.
GÓRSKA M., 2002d: Petrografia osadów
lodow-cowych Uckermark, pn.-wsch. Brandenbur-gia. VI Zjazd Geomorfologów Polskich „Œrodowiska Górskie – Ewolucja RzeŸby”, Jelenia Góra 11–14.09.02. Streszczenia refe-ratów i posterów, s. 50-51.
GÓRSKAM., 2002e: Petrographie von
uckermär-kischen Geschieben. Geologische Branden-burgische Beiträge, Neubrandenburg, 3, s. 35– –47.
GÓRSKA M., 2002f: Petrografia osadów
akumu-lacji lodowcowej i wodnolodowcowej Po-jezierza Drawskiego. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., Poznañ, Seria A 53, s. 29–42. GÓRSKAM., 2003a: Nowe znalezisko porfiru
rom-bowego z Oslo na terenie pó³nocno-zachod-niej Polski. Prz. Geol., Warszawa, 51 (7), s. 580–585.
GÓRSKAM., 2003b: Nowe znaleziska porfiru
rom-bowego z Oslo na terenie pó³nocno-zachod-niej Polski. Streszczenia referatów i poste-rów IV Seminarium Geneza, litologia i stra-tygrafia utworów czwartorzêdowych, Po-znañ, 13–14.10.2003, s. 11–12.
GÓRSKA M., 2003c: Narzutniaki skandynawskie
Pojezierza Myœliborskiego. Streszczenia re-feratów i posterów IV Seminarium Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzê-dowych, Poznañ, 13–14.10.2003, s. 12–14. GÓRSKA M., 2003d: Analiza petrograficzna
na-rzutniaków skandynawskich. [W:] M. HARA -SIMIUK, S. TERPI£OWSKI (red.), Analizy
sedy-mentologiczne osadów glacigenicznych. Wyd. UMCS, Lublin, s. 23-31.
GÓRSKA M., 2003e: Petrography of glacial se-diments in Uckermark, NE Brandenburg – a preliminary study. Landform Analysis 4, s. 39–48.
GÓRSKA M., 2004a: Narzutniaki skandynawskie
w osadach lodowcowych Ni¿u Polskiego. Konferencja „Stan i przemiany œrodowiska
przyrodniczego Wielkopolskiego Parku Na-rodowego”. Jeziory, 7.05.2004, s. 141–142. GÓRSKA M., 2004b: Petrography of glacial
se-diments in Pojezierze Myœliborskie (Myœli-borskie Seenplatte). 71. Tagung der Arbeits-gemeinschaft Norddeutscher Geologen, 1–4.06.2004, Frankfurt/Oder, s. 63. GÓRSKA M., 2004c: Narzutniaki porfiru
rombo-wego z Oslo na Wolinie. Wyd. Nauk UAM, Geografia 68, s. 103–115.
GÓRSKAM., 2004d (w druku): Narzutniaki
skan-dynawskie – metodyka i interpretacja. [W:] E. MYCIELSKA-DOWGIA££O, J. RUTKOWSKI:
Bada-nie cech teksturalnych osadów czwartorzê-dowych i wybrane metody oznaczania ich wieku. Wyd. Szko³a Wy¿sza Przymierza Rodzin.
GÓRSKA M., 2004e (w druku): Obszary
macie-rzyste skandynawskich eratyków przewod-nich i wskaŸnikowych osadów polodow-cowych Polski Pó³nocnej. Geologos, UAM, Poznañ.
GÓRSKAM., 2005: Sediments of the Odra Lobe in the light of selected textural and mineral analyses. Quaestiones Geographicae 24, s. 29–49, Poznañ.
GÓRSKA M., 2006a: Wybrane cechy teksturalne
glin lodowcowych i osadów wodnolo-dowcowych fazy pomorskiej pó³nocno--wschodnich Niemiec. Przegl. Geograf. 78 (1), s. 69–89.
GÓRSKA M., 2006b: Textur und Schwerminerale
der Geschiebemergel und der fluvioglazia-len Sedimente des Pommerschen Stadiums des Weichselian im nordöstlichen Deutsch-land. [Summary: Texture and the heavy mi-nerals of the till and the fluvioglacial de-posits of the Vistulian Pomeranian Phase in the north-eastern Germany]. Zeitschrift für Geomorphologie 50 (3), s. 321–345, Berlin– –Stuttgart.
GÓRSKA M., 2006c: Geschiebezählungen in der
Uckermark (Pommersches Stadium) [Indi-cator erratic countings in the Uckermark (Pomeranian Stage, Weichselian), Northeast Germany]. Archiv für Geschiebekunde [Festband Gerd Lüttig] 5 (1–5), s. 197–210, Hamburg/Greifswald.
GÓRSKA M., 2006d: Lob Odry – morfologia
a tekstura osadów. Konferencja PIG, Piasz-czyste Osady miêdzymorenowe na Ni¿u Pol-skim jako Ÿród³o informacji o œrodowiskach depozycji i paleogeografii, 23–24.11. 2006. Streszczenia referatów i posterów, s. 13–14.
GÓRSKA M., 2006e (w druku) Warunki
sedy-mentacji osadów w strefie glacimarginalnej i na zapleczu fazy pomorskiej vistulianu pó³nocno-wschodnich Niemiec. Czasopismo Geograficzne.
Górska M., 2006f (w przyg.): Conditions of de-posits sedimentation in the glaciomarginal zone and in the hinterland of the Vistulian Pomeranian Phase of north-eastern Germa-ny. Geological Quaterly.
GÓRSKA M., DOBRACKI R., PIOTROWSKI A., 2003:
Konferencja DEUQUA – Poczdam, Niemcy, 26-28.08.2002. Prz. Geol,, Warszawa 51 (4), s. 289–291.
GÓRSKA M., PIOTROWSKI A., DOBRACKI R., 2002: Soldin Seenplatte – geology, lithostratigra-phy and petrogralithostratigra-phy of glacial deposits. DEUQUA 2002, Exkursionsführer, s. 104–123. GÓRSKA M., ZABIELSKi R.: Petrographic
characte-ristic of fluvioglacial deposits of the Odra lobe, Poland: a statistical analysis. [Cha-rakterystyka petrograficzna osadów wodno-lodowcowych lobu Odry w œwietle analizy statystycznej]. Geological Quaterly 50 (2), s. 239–246.
HESEMANNJ., 1931: Glazialdiluvium Dänemarks,
Hollands und Norddeutschlands vom ge-schiebekundlichen Standpunkt aus. Geol. Rud-schau. Zeitscht. f. allgem. Geol. 22, s. 145–155. HESEMANNJ., 1935: Neue Ergebnisse der
Geschie-beforschung im norddeutschen Diluvium (kristalline Geschiebe). Geol. Rundschau 26, s. 186–198.
HESEMANNJ., 1936: Zur Petrographie einiger
nor-discher kristalliner Leitgeschiebe. Abh. preuss. geol. Landesanst. NF 173, s. 167. HESEMANNJ., 1932: Zur Geschiebeführung und
Geologie des Odergletschers. 1. Äussere, Rosenthaler und Velgaster Randlage. Jahrb. d. preuss. geol. Landesanst. 53, s. 70–84. KARCZEWSKI A., 1968: Wp³yw recesji lobu Odry
na powstanie i rozwój sieci dolinnej Po-jezierza Myœliborskiego i Niziny Szczeciñ-skiej. PTPN Pr. Kom. Geogr.-Geol. 8 (3), s. 105.
KARCZEWSKIA., 1969: Types and stages of
degla-ciation in areas of the Odra Lobe in Western Pomerania. Geogr. Polonica 17, s. 189–196. KARCZEWSKIA., 1994a: Morpho- and lithogenetic
diversification of the Pomeranian Phase in western and central Pomerania. Zeitschr. Geomorph. NF, Suppl. Band 95, s. 35–48. KARCZEWSKI A., 1995a: Gravel pit in Storkowo
near Iñsko-the Pomeranian phase outwash
plain proximal edge. [W:] W. SCHIRMER(ed.),
Vol. 1: Regional field trips. Intern. Union for Quatern. Research, XIV Intern. Congress INQUA, Berlin 3–10.08.1995, s. 227–228. KARCZEWSKIA., 1995b: Modele formowania siê
strefy marginalnej fazy pomorskiej na Po-morzu Zachodnim i Œrodkowym. PTPN, Sprawozd. Wydz. Mat.-Przyr. Nr 109 (1991– –1994), cz. 1, s. 67–68.
KARCZEWSKI A., 1996: Zró¿nicowanie
morfo-i lmorfo-itogenetyczne fazy pomorskmorfo-iej na obsza-rze Pomorza Zachodniego i Œrodkowego. [W:] A. KOSTRZEWSKI(red.), Geneza, Litologia
i Stratygrafia Utworów Czwartorzêdowych. Geografia 57, s. 137–154, UAM, Poznañ. KARCZEWSKI A., 2001: Marginalna krawêdŸ
se-dymentacyjna fazy pomorskiej w Storkowie k. Iñska (Pomorze Zachodnie). [W:] A. KAR -CZEWSKI, Z. ZWOLIÑSKI(red.), Funkcjonowanie geoekosystemów w zró¿nicowanych wa-runkach morfoklimatycznych. Monitoring, ochrona, edukacja. Stow. Geom. Polskich, Poznañ, s. 177–187.
KARCZEWSKIA., 2002: The Pomeranian Phase
mar-ginal scarp of the outwash plain near Iñsko (west Pomerania). Quaest. Geogr. 22, s. 7–15. KEILHACKK., 1897: Glaciale Hydrographie. [W:]
G. BERENDT, K. KEILHACK, H. SCHRÖDER,
F. WAHNSCHAFFE(red.), Neuere Forschungen
auf dem Gebiete der Glacialgeologie in Nord-deutschland erläutert an einigen Beispielen. Jb. Kgl. Preuss. Geol. Landesanst. 18. KEILHACKK., 1898: Die Stillstandlagen des letzten
Inlandeises und die hydrographisches Ent-wicklung des pommerschen Küstengebietes. Jb. Kgl. Preuss. Geol. Landesanst. 19 KEILHACK K., 1904: Die grosse baltische
End-morane und das Thorn – Eberswalder Haup-ttal. Eine Antwort an 6 Mass. Aschr. d. Deutsch. Geol. Gesel. Bd. 56.
KLIEWEH., KOZARSKI S., 1979: Zur Verknüpfung
von Marginalzonen im Bereich des Oder-lobus. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geografia 14 (46), s. 21–30.
KOPCZYÑSKA-¯ANDARSKAK., 1970: Ukszta³towanie i geneza powierzchni pod³o¿a osadów czwar-torzêdu pó³nocno-zachodniego Pomorza. Acta Geologica Polonica 20 (3), s. 539–557. KOWALSKA A., 1960: Paleomorfologia
powierz-chni podplejstoceñskiej ni¿owej czêœci do-rzecza Odry. Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN 21, s. 75.
KRYGOWSKI B., 1964: Graniformametria
mecha-niczna. Teoria, zastosowania. Pr. Kom. Geogr.-Geol. PTPN 4.
KURZAWA M., 1998: Objaœnienia do SMGP
1:50 000, ark. Banie (305). CAG.
KURZAWAM., 1999: O zró¿nicowaniu pokrywy
plejstoceñskiej nad wybranymi formami tektoniki salinarnej pó³nocno-zachodniej Polski. Prz. Geol. 47 (5), s. 489–498. KURZAWA M., 2001: Traces of vertical tectonic
movements recorded in Pleistocene sedi-ments in NW Poland. Z. Geol. Wiss. Bd. 29 (1/2), s. 75-82. Berlin.
KURZAWA M., 2002: Neotectonic influences on
Pleistocene complex and landscape of NW Poland. DEUQUA-Tagung 2002, Terra No-stra 2002/6, s. 185-189.
LIEDTKEH., 1981: Die nordischen Vereisungen in Mitteleuropa. Forschungen zur deutschen Landeskunde. Band 204, s. 308.
MAHANEYW.C., 1990a: Macrofabrics and quartz
microstructures confirm glacial origin of Sunnybrook drift in the Lake Ontario basin. Geology, 18, s. 145–148.
MAHANEYW.C., 1990b: Glacially-crushed quartz
grains in late Quaternary deposits in the Virunga Mountains, Rwanda – indicators of wind transport from the north? Boreas 19, s. 81–89.
MAS£OWSKA M., 1999: Charakterystyka
litolo-giczna glin zwa³owych rejonu pó³nocno-za-chodniej Polski. Prz. Geol. 47 (10), s. 920– –926.
MAS£OWSKA M., MICHA£OWSKA M., 1994: Badania litologiczno-petrograficzne osadów czwar-torzêdowych dla Szczegó³owej Mapy Geolo-gicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Dêbno. Arch. OGM PIG, Sopot.
MAS£OWSKA M., MICHA£OWSKA M., 1995: Badania
litologiczne osadów czwartorzêdowych, ark. Trzciñsko Zdrój. Sopot, Arch. PIG, Szczecin.
MILTHERSV., 1909: Scandinavian Indicator Boul-ders in the Quaternary Deposits. Danm. geolog. Unders., II R. 23, s. 1–153. MILTHERS V., 1913: Ledeblokke i de
skandi-naviske Nedisningers sydestlige Graen-seegne. Medd. Dansk Geol. Foren. 4(2), s. 115–182.
MILTHERS V., 1937: Geschiebeuntersuchungen
und Glazialstratigraphie. Z. deutsch. geol. Ges. 88, s. 115–120.
MYCIELSKA-DOWGIA££O E., 1980: Wstêp do
sedy-mentologii (dla geografów). WSP Kielce, s. 178.
MYCIELSKA-DOWGIA££O E., 1995: Wybrane cechy
teksturalne i ich wartoϾ interpretacyjna.
[W:] E. MYCIELSKA-DOWGIA££O, J. RUTKOWSKI
(red.), Badania osadów czwartorzêdowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. WGiSR UW, Warszawa, s. 29–105. MYCIELSKA-DOWGIA££O E., 2001: Teksturalne
cechy osadów wskazuj¹ce na stopieñ ich eolizacji i pozycjê stratygraficzn¹. [W:] E. MYCIELSKA-DOWGIA££O (red.), Eolizacja
osadów jako wskaŸnik stratygraficzny czwartorzêdu. Prac. Sedymentol. WGiSR UW, s. 17–19.
MYCIELSKA-DOWGIA££OE., WORONKOB., 1998:
Ana-liza obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej i jej wartoœæ interpretacyjna. Prz. Geol. 46 (12), s. 1275–1281.
MYCIELSKA-DOWGIA££OE., WORONKO B., 2004: The
degree of aeolization of Quaternary deposits in Poland as a tool for stratigraphic inter-pretation. Sedimentary Geology 168, s. 149– –163.
PIOTROWSKI A., 1990a: Szczegó³owa Mapa
Geo-logiczna Polski 1:50 000, ark. Cedynia. PIG, Warszawa.
PIOTROWSKIA., 1990b: Szczegó³owa Mapa
Geo-logiczna Polski 1:50 000, ark. Chojna. PIG, Warszawa.
PIOTROWSKI A., 1991a: Objaœnienia do
Szczegó-³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Cedynia. PIG, Warszawa.
PIOTROWSKI A., 1991b: Objaœnienia do Szczegó-³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Chojna. PIG, Warszawa.
PIOTROWSKIA., 1996: Szczegó³owa Mapa
Geolo-giczna Polski 1:50000, ark. Trzciñsko Zdrój (345).
PIOTROWSKI A., 1997: RzeŸba i budowa
geolo-giczna okolic Trzciñska Zdroju. Posiedz. Nauk. PIG 53, s. 174.
RACINOWSKIR., 1995: Analiza minera³ów ciê¿kich w badaniach osadów czwartorzêdowych Polski. [W:] E. MYCIELSKA-DOWGIA££O, J. RUT -KOWSKI (red.), Badania osadów
czwartorzê-dowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. WGiSR UW, Warszawa, s. 151– –166.
WHALLEYW.B., KRINSLEYD.H., 1974: A scanning
electron microscope study of surface tex-tures of quartz grains from glacial environ-ments. Sedimentology 21, s. 87–105. WORONKOB., 2001: Znaczenie analizy obtoczenia
i zmatowienia powierzchni ziarn kwarco-wych frakcji piaszczystej w interpretacji ge-netycznej osadów czwartorzêdowych. [W:]
E. MYCIELSKA-DOWGIA££O(red.), Eolizacja
osa-dów jako wskaŸnik stratygraficzny czwarto-rzêdu. Prac. Sedymentol. WGiSR UW, s. 33– –38.
VINXR., 2002: Gesteine des Baltisches Schildes in
Nordeutschland: Glazialgeschiebe an der Ost-seeküste von Schleswig und NW-Mecklen-burg. Beih. Z. Eur. J. Mineral. 14 (1), s. 219–242.
Recenzent: prof. dr hab. Boles³aw Nowaczyk Maria Górska-Zabielska
Instytut Paleogeografii i Geoekologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
DEPOSITS OF THE ODRA LOBE IN THE LIGHT OF SOME TEXTURAL AND MINERALOGICAL ANALYSES
S u m m a r y The glacial sediments of the Pomeranian Phase studied within the Polish part of the Odra Lobe and initially in the Drawskie Lakeland (fig. 1, tab. 1) are characterized by great ho-mogeneity in the light of the analyses of the treatment and rounding degree of sandy frac-tion quartz grains. The heavy minerals analysis also showed that examined sediments are highly similar.
All carried out analyses preclude the ac-tivity of the intensive aeolian processes both before the Vistulian ice-sheet advancement du-ring the Pomeranian Phase and on the foreland of the frontal moraine zone. Only 8% share of grains with good and very good treatment (ã) and not exceeding 4% share of the matt, in-termediately rounded grains (EM/RM) with vestigial amounts of the typically aeolian grains (RM round matt) confirm the thesis that glacial deposits of the Pomeranian Phase within the established boundaries were not subjected to the aeolian processes effects. It was in the high-energy water environment that the quartz grains acquired their present shape, the high degree of rounding and the smoothed out sur-face (MYCIELSKA-DOWGIA££O, WORONKO1998). It is
presumed that such conditions could have been in the beach zone during the Tertiary period. The Tertiary rocks outcrops occuring in the southern Baltic (Górska 2004d), were open to the strong glacial erosion during the succeeding advancements of the Scandinavian ice-sheet on the north-western Poland area.
The quartz grains surface fogging and roun-ding analysis accorroun-ding to CAILLEUX(1942) with
some modifications of GODZIK(1980) as well as
MYCIELSKA-DOWGIA££O and WORONKO (1998), the quartz grain treatment analysis according to KRYGOWSKI(1964) as well as the heavy minerals
one proved moreover the little Pomeranian
Pha-se glacial deposits diversification both in the meridional and latitudinal transect i.e. along the glaciomarginal zone beginning from the we-stern Mecklenburg through the Wewe-stern Po-merania, north-eastern Brandenburg that is Uckermark at the German side as well as the Myœliborskie Lakeland all the way to the Draw-skie Lakeland on the Central Pomerania in Po-land. All the regularities in the quantitative changes of the average percentages of the quartz grains surfaces and their treatment types are preserved in the examined sediments. Not con-siderable differences are connected only with the heavy minerals content. The glacial deposits of the Pomeranian Phase German part display the bigger percentage of the amphiboles (AMF), while those at the same age in Poland are marked by the bigger percentage of the se-dimentary rocks minerals originated in the rock-outcrops occuring in the Baltic bed. The diffe-rence in the average percentage of the heavy minerals is also observed between the glacial deposits of the Odra Lobe Polish part and the Drawskie Lakeland. The number of the tur-malines (TUR) and the garnets (GRA) increases and the number of the carbonates decreases in the eastern direction.
Proved differences among the selected tex-tural features of the glacial deposits of the Po-meranian Phase are however of too little si-ginificance to judge on their basis about the sedimentary distinctness of the Odra Lobe and the adjacent areas. The petrographic features of the gravelly and stony fractions might turn out to be sensitive enough to confirm the individual character of the icy stream which advanced 75 km to the south from the main course of the Pomeranian Phase (fig. 1.) and deposited the morphologically distinct glaciomarginal zone.
