• Nie Znaleziono Wyników

Grzybicze zapalenia zatok przynosowych u pacjentów operowanych z powodu przewlekłego zapalenia zatok metodą endoskopową

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Grzybicze zapalenia zatok przynosowych u pacjentów operowanych z powodu przewlekłego zapalenia zatok metodą endoskopową"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)

Grzybicze zapalenia zatok przynosowych u pacjentów operowanych z powodu

przewlekłego zapalenia zatok metodą endoskopową

Fungal sinusitis among patients with chronic

rhinosinusitis who underwent endoscopic sinus surgery

Joanna Leszczyńska

1ABCDE

, Grażyna Stryjewska-Makuch

1ABDF

, Grażyna Lisowska

2DEF

, Bogdan Kolebacz

1DF,

Marta Michalak-Kolarz

1B

1Oddział Laryngologii i Onkologii Laryngologicznej; Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 7 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca, Ordynator Oddziału dr n. med. Bogdan Kolebacz

2Kliniczny Oddział Laryngologii i Onkologii Laryngologicznej; Szpital Specjalistyczny w Zabrzu, Ordynator Oddziału Prof. dr hab. n. med. Maciej Misiołek

Article history: Received: 01.03.2018 Accepted: 12.06.2018 Published: 31.08.2018

STRESZCZENIE: Wstęp: Grzybicze zapalenie zatok przynosowych przyjmuje postać inwazyjną i nieinwazyjną. Postać nieinwazyjną stanowią: zakażenia saprofityczne, kula grzybicza (fungus ball; FB) oraz alergiczne zapalenie grzybicze nosa i zatok przynosowych (AFR).

Materiał i metody: Autorzy pracy poddali ocenie 521 przypadków pacjentów operowanych z powodu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych metodą endoskopową w Oddziale Laryngologii i Onkologii Laryngologicznej Górnośląskiego Centrum Medycznego w Katowicach od stycznia 2016 roku do kwietnia 2017 roku.

Cel: Celem pracy była analiza materiału histopatologicznego i mikrobiologicznego pobranego śródoperacyjnie, a także określenie częstotliwości występowania, oraz rodzaju zakażeń grzybiczych, występujących wśród chorych lec- zonych z powodu przewlekłego zapalenia zatok.

Wyniki: Przewlekłe grzybicze zapalenie zatok potwierdzono u 10 spośród 521 operowanych. Ostateczna grupa badana składała się z dziewięciu kobiet i jednego mężczyzny. W badaniu histopatologicznym u pięciu chorych stwi- erdzono obecność obumarłej grzybni, u czterech kolonie Aspergillus spp., natomiast badanie mikrobiologiczne u 1 chorej potwierdziło zakażenie Candida albicans. U 73-letniej pacjentki potwierdzono występowanie alergii na alerg- eny wziewne zarodników grzybów pleśniowych Alternaria i Penicillium, co w całości obrazu klinicznego pozwalało ustalić rozpoznanie przewlekłego grzybiczego alergicznego zapalenia zatok . Najczęstszą lokalizacją grzybni były zatoki szczękowa oraz klinowa.

Dyskusja: Najczęstszą postacią nieinwazyjnego grzybiczego zapalenia zatok jest tzw. kula grzybicza (fungus ball), co zostało również potwierdzone w naszym doniesieniu (95% badanych). AFRS częściej występuje u pacjentów zamieszkujących tereny o klimacie ciepłym i wilgotnym, który sprzyja rozwojowi grzybów .

SŁOWA KLUCZOWE: grzybicze zapalenie zatok przynosowych, kula grzybicza, alergiczne grzybicze zapalenie zatok przynosowych

Wkład autorów:

A – Projekt badań B – Zbieranie danych C – Analiza statystyczna D – Interpretacja danych E – Przygotowanie manuskryptu F – Analiza literatury G – Zbieranie funduszy

(2)

cukrzycą [6]. Rozpoznanie AFRS stawiamy na podstawie cha- rakterystycznego obrazu w tomografii komputerowej zatok, objawów klinicznych przewlekłego zapalenia zatok, polipów, grzybni bez inwazji tkanek oraz na podstawie stwierdzenia alergii IgE-zależnej (typ I), która jest potwierdzona wywia- dem, pozytywnym skórnym testem prick oraz badaniami swoistych przeciwciał IgE [7].

Celem pracy była analiza materiału histopatologicznego i mi- krobiologicznego pozyskanego w trakcie operacji endoskopo- wej zatok (ESS) i określenie częstotliwości występowania oraz rodzaju zakażeń grzybiczych wśród chorych leczonych z po- wodu przewlekłego zapalenia zatok (CRS).

MATERIAŁ I METODY

Pod uwagę wzięto grupę 521 chorych operowanych metodą endoskopową w Oddziale Laryngologii i Onkologii Laryngo- logicznej Górnośląskiego Centrum Medycznego w Katowi- cach z powodu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych.

Przeanalizowane zabiegi obejmowały okres od stycznia 2016 roku do kwietnia 2017 roku. Wszyscy pacjenci zostali zakwa- lifikowani do zabiegu operacyjnego na podstawie badań: pod- miotowego, laryngologicznego, endoskopowego oraz na pod- stawie obrazu tomografii komputerowej zatok przynosowych (zgodnie z wytycznymi EPOS 2012). Rozległość i lokalizację zmian zapalnych oceniano w skali Lund–Mackay’a. Podczas zabiegów operacyjnych wszystkim chorym pobrano materiał do badań: mikrobiologicznego (bakteriologicznego i mykolo- gicznego) oraz histopatologicznego.

WSTĘP

Obecność grzybów w błonie śluzowej nosa i zatok przynoso- wych stwierdza się zarówno w populacji osób zdrowych, jak i chorych na przewlekłe zapalenie zatok. Może to wynikać z powszechnej obecności zarodników grzybów we wdychanym powietrzu. Najczęstszym gatunkiem kolonizującym błonę ślu- zową nosa i zatok przynosowych, a także najczęstszą przyczy- ną grzybiczego zapalenia zatok, są Aspergillus spp., a wśród nich w kolejności –Aspergillus fumigatus (90%), Aspergillus niger, Aspergillus flavus [1]. Nie każdy skolonizowany pacjent rozwinie zakażenie grzybicze, o rozwoju zakażenia lub jego braku decyduje wzajemny sposób oddziaływania grzybów z systemem odpornościowym gospodarza.

Grzybicze zapalenie zatok przynosowych (fungal rhinosinusitis;

FRS) przyjmuje postać inwazyjną i nieinwazyjną. Zapalenie in- wazyjne może być ostre inwazyjne albo rozpływne (fulminant) (AIFRS) oraz przewlekłe inwazyjne (CIFRS) albo przewlekłe ziarniniakowate (CGFRS). Postać nieinwazyjna to zakażenia saprofityczne (SFI), fungus ball (FB) oraz alergiczne zapalenie grzybicze nosa i zatok przynosowych (AFRS).

W różnicowaniu pomocne jest badanie histopatologiczne, które ocenia grzybicze naciekanie naczyń i stopień uszko- dzenia kości [2, 3, 4]. Postacie inwazyjne zapalenia wystę- pują najczęściej u chorych z osłabionym układem immuno- logicznym i rozwijają się w czasie do 4 tygodni [5]. Postacie nieinwazyjne częściej obejmują jedynie błonę śluzową zatok u chorych z prawidłowym układem immunologicznym oraz pacjentów obciążonych schorzeniami przewlekłymi, jak np.

ABSTRACT: Introduction: Fungal paranasal sinusitis can be either invasive or noninvasive. Saprophytic infections, fungus balls (FB) and allergic fungal rhinosinusitis are noninvasive (AFR).

Materials and methods: The present study examined 521 patients who underwent endoscopic sinus surgery betwe- en January 2016 and April 2017 due to chronic paranasal sinusitis at the Department of Laryngology and Laryngolo- gical Oncology of the Upper Silesian Medical Centre in Katowice. The aim of the study was to analyze histopathologi- cal and microbiological material collected intraoperatively and to determine incidence and type of fungal infections among patients treated for chronic sinusitis.

Results: Chronic fungal sinusitis was confirmed in 10 of 521 operated patients. The study group consisted of 9 fema- les and 1 male. Histopathological examination revealed dead mycelium in 5 patients and colonies of Aspergillus spp.

in 4, while microbiological examination revealed Candida albicans infection in 1 case. Allergy to inhalant allergens of fungal spores of Alternaria and Penicillium was confirmed in a 73-year-old patient, which, based on the whole clinical presentation, enabled to diagnose chronic allergic fungal sinusitis. The most common location of mycelium was ma- xillary sinus, followed by sphenoid sinus.

Discussion: The most common form of noninvansive fungal sinusitis is the so-called fungus ball, which was also con- firmed in our report (95% of the test subjects). AFRS is more likely to occur in warm, moist climates that favor the growth of fungi.

KEYWORDS: fungal sinusitis, fungus ball, allergic fungal sinusitis

(3)

Grupę pacjentów z potwierdzonym w badaniu histopatologicz- nym lub/i mikrobiologicznym grzybiczym zapaleniem zatok poddano szerszej obserwacji. Przeanalizowano dokumentację medyczną pacjentów. Badano główne dolegliwości, obecność schorzeń towarzyszących (astmy oskrzelowej, cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca, niedoczynności tarczycy, jaskry), środo- wisko pracy, stosowanie używek (w tym palenie papierosów).

Oceniono wyniki badań alergologicznych w kierunku alergii IgE-zależnej na alergeny wziewne zarodników grzybów ple- śniowych (Alternaria, Cladosporium, Aspergillus, Penicillium) występujących najczęściej w naszej strefie klimatycznej zarów- no w pomieszczeniach, jak i w powietrzu zewnątrzdomowym.

WYNIKI

Wśród 521 operowanych pacjentów występowanie przewle- kłego grzybiczego zapalenia zatok potwierdzono (badaniem histopatologicznym i /lub mikrobiologicznym) u 10 chorych (co stanowi 1,9% analizowanych przypadków). Grupa badana składała się z 9 kobiet i 1 mężczyzny, pacjenci mieli od 50 do 74 lat . Średnia wieku wynosiła 63 lata (+/- SD 2).

Objawy kliniczne

W badanej grupie najczęściej zgłaszaną przed zabiegiem operacyjnym dolegliwością był ból w obrębie twarzoczasz- ki (75% pacjentów), w następnej kolejności upośledzenie drożności nosa (60% pacjentów), spływanie wydzieliny po

tylnej ścianie gardła (60% pacjentów), ropna wydzielina z nosa (9% pacjentów). W dalszej kolejności – ból zębów i upośledzenie węchu.

Lokalizacja zmian, badania obrazowe

Wszyscy chorzy przed zabiegiem operacyjnym mieli wyko- naną tomografię komputerową zatok przynosowych (CT) w trzech projekcjach. Badanie rezonansu magnetycznego (MRI) wykonywano w przypadku zajęcia zatoki klinowej i stwierdzenia cech destrukcji kostnej potwierdzonej bada- niem CT. U trzech pacjentów występowały zmiany zapalne jednostronne, u siedmiu obustronne. Zmiany grzybicze za- wsze były obecne w obrębie jednej zatoki. Najczęstszą loka- lizacją grzybni była zatoka szczękowa (7 chorych), następnie zatoka klinowa (3 chorych).

Obecność mikrokalcyfikacji w badaniu CT stwierdzono u czterech chorych, natomiast cechy destrukcji kostnej u trzech chorych. Obustronne polipy nosa występowały u sześciu cho- rych. W skali Lund–Mackay’a rozległość zmian wahała się od 2 do 12 punktów.

Badanie histopatologiczne i mikrobiologiczne

W badaniu histopatologicznym u pięciu chorych stwierdzono obecność obumarłej grzybni, natomiast u czterech uwidocznio- no kolonie Aspergillus spp. Badanie mikrobiologiczne u jednej pacjentki potwierdziło zakażenie Candida albicans.

Tab. I. Ogólna charakterystyka badanej grupy chorych.

LP. WIEK PŁEĆ LOKALIZACJA ZMIAN, ZATOKA

ILOŚĆ PUNKTÓW W SKALI LUND–

MACKAY’A

OBECNOŚĆ

POLIPÓW BADANIE HISTOPATOLOGICZNE/

MIKROBIOLOGICZNE TESTY

PRICK MIKROKALCYFIKACJE DESTRUKCJA

KOŚCI W CT POPRZEDNIE OPERACJE PRACA W

SZKODLIWYCH WARUNKACH

1 73 K klinowa 3 + martwa grzybnia + + + - -

2 72 K szczękowa 12 + Aspergillus - - - - + (kopalnia)

3 73 K klinowa 10 - martwa grzybnia - + - - -

4 50 K szczękowa 8 + Aspergillus - - - - -

5 52 K szczękowa 8 - martwa grzybnia - + - - -

6 74 K klinowa 2 - Aspergillus - - - - -

7 59 K szczękowa 6 - martwa grzybnia - + + - -

8 64 M szczękowa 5 + Aspergillus - - - - -

19 52 K szczękowa 11 + Candida albicans - - + + -

20 69 K szczękowa 4 + martwa grzybnia - - - + -

(4)

stopatologicznym zostały ocenione jako obumarła grzybnia.

Pacjentkę obserwowano przez 12 miesięcy i w tym czasie nie odnotowano cech nawrotu choroby. Obraz kliniczny i badania dodatkowe mogą sugerować u tej chorej AFRS.

Obciążenia środowiskowe, używki

W badanej grupie jedna pacjentka była narażona na szkodli- we warunki pracy (górnictwo), jedna chora paliła papierosy.

Reoperacje

Spośród przebadanych 10 chorych, dwóch z nich (20%) było uprzednio operowanych z powodu przewlekłego zapalenia zatok (FESS). U żadnego nie stwierdzono wcześniej etiologii grzybiczej zapalenia. Dwóch pacjentów przebyło w przeszło- ści leczenie endodontyczne.

Wyniki leczenia

Okres obserwacji chorych wynosił od 6 do 12 miesięcy. W ba- danej grupie u żadnego pacjenta nie stwierdzono nawrotu cho- roby, żaden nie wymagał ponownej interwencji chirurgicznej.

Ogólną charakterystykę pacjentów przedstawiono w tabeli 1.

Choroby towarzyszące

W grupie ośmiu pacjentów, obciążonych chorobami towarzy- szącymi najczęściej występowało nadciśnienie tętnicze (5 pa- cjentów), następnie cukrzyca (3 pacjentów), alergia (IgE-zależna na alergeny traw, sierść psa lub kota – 3 pacjentów, alergia typu IV – na nikiel – u jednego pacjenta), niedoczynność tarczycy (3 pacjentów), choroba niedokrwienna serca (2 pacjentów).

U 73-letniej pacjentki potwierdzono występowanie reakcji alergicznej na alergeny wziewne zarodników grzybów pleśnio- wych Alternaria i Penicillium . Wśród zgłaszanych przez cho- rą dolegliwości najbardziej uciążliwe były narastające (od ok.

6 miesięcy) bóle głowy okolicy ciemieniowej i skroniowej po stronie lewej, postępujące zaburzenia pamięci, zawroty głowy oraz okresowe stany podgorączkowe. W badaniach CT oraz MRI uwidoczniono zatokę klinową lewą całkowicie wypełnio- ną przez hipodensyjne struktury. Po stronie lewej stwierdzono brak ograniczenia kostnego bocznej ściany zatoki klinowej i przejście procesu zapalnego poza obręb zatoki.

Badanie CT i MRI pokazują zdjęcia 1, 2. Wykonano endosko- pową operację zatok (ethmosphenoidectomia lewostronna), po otwarciu komórek sitowych przednich i tylnych usunięto polipy obturujące ujście zatoki klinowej, a następnie brunat- ne masy ze światła lewej zatoki klinowej, które w badaniu hi- Ryc. 1. Badanie CT zatok przynosowych 73-letniej chorej. Widoczna grzybica lewej

zatoki klinowej powodująca destrukcję obramowania kostnego zatoki. Ryc. 2. Grzybicze zapalenie zatoki klinowej lewej widoczne w badaniu MRI.

(5)

badaniu histopatologicznym [17]. W naszym badaniu patogen grzybiczy określono u 25% pacjentów, u których najczęściej izolowanym gatunkiem był Aspergillus, następnie Candida albicans. Aspergillozę potwierdzono u 80% chorych z okre- ślonym patogenem grzybiczym, co daje wynik podobny jak w pracach innych autorów (np. Pagella – 82%) [4].

Głównymi dolegliwościami zgłaszanymi przez chorych są: gę- sta wydzielina z nosa, upośledzenie jego drożności, ból głowy, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła [10, 11, 18, 19]. W naszej pracy zgłaszane dolegliwości były podobne, jednak naj- częściej występował ból głowy i twarzy (75%). Wśród chorób towarzyszących dominowało przede wszystkim nadciśnienie tętnicze i potwierdzona cukrzyca typu 2, co nie odbiega od do- niesień innych autorów. W badaniu tomografii komputerowej częstą cechą była obecność tzw. mikrokalcyfikacji spowodowa- nych obecnością magnezu, cynku, żelaza i wapnia zawartych w grzybni [18]. W badaniu Nicolai mikrocalcyfikacje potwierdzono u około 75% chorych [10], u innych autorów obserwowano je u ok. 61–67 % pacjentów [9, 10, 11, 18]. W prezentowanym przez nas doniesieniu mikrokalcyfikacje występowały u 40% chorych.

Wymienianych jest wiele czynników potencjalnie predyspo- nujących do rozwoju przewlekłego grzybiczego zapalenia za- tok. Należą do nich: życie na terenach wiejskich, cukrzyca, poprzednie operacje. W naszym materiale – 10% pacjentów było narażonych na szkodliwe warunki pracy (górnictwo), 10%

chorych paliło papierosy, a 20% było uprzednio operowanych z powodu przewlekłego zapalenia zatok.

Alergiczne grzybicze zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych (AFRS) – w porównaniu z innymi formami grzybiczego zapalenia zatok – częściej występuje u osób mło- dych i zdrowych. Ocenia się, że u chorych z przewlekłym za- paleniem zatok leczonych chirurgicznie występuje z częstotli- wością 5–10% [20]. Chorzy skarżą się głównie na upośledzenie drożności nosa, ból głowy i inne objawy przewlekłego zapalenia zatok. AFRS występuje przede wszystkim u osób mieszkają- cych w klimacie w ciepłym i wilgotnym, bo taki sprzyja roz- wojowi grzybów [1]. U pacjentów z AFRS częściej występuje atopia, astma oskrzelowa, niekiedy eozynofila i podwyższone całkowite stężenie immunoglobuliny E (IgE) – specyficznej dla grzybów. Patomechanizm choroby oparty jest na nadwrażli- wości błony śluzowej na antygeny grzybów w tym Bipolaris, Curvularia, Alternaria , Aspergillus i Fusarium. Dochodzi do wytworzenia i zalegania lepkiej gęstej, eozynofilowej wydzieliny w obrębie błony śluzowej zatok i rozwija się przewlekły proces zapalny [1, 21, 22]. Chociaż ten rodzaj grzybicy nie jest zali- czany do inwazyjnych, nieleczona choroba może doprowadzić do destrukcji kości (6–56% przypadków) [23]. W przedstawio- nym przez nas materiale zasugerowano rozpoznanie AFRS u

DYSKUSJA

Szacuje się, że ok. 4–13% wszystkich przypadków przewle- kłego zapalenia zatok przynosowych ma etiologię grzybiczą.

Najczęstszą postacią takiego nieinwazyjnego grzybiczego za- palenia zatok przynosowych jest kula grzybicza, zlokalizowa- na zwykle jednostronnie, główne w zatoce szczękowej, częściej występująca u kobiet w wieku średnim oraz starszym [8, 9]. W badaniu CT charakterystyczną obserwowaną cechą tej pato- logii jest występowanie mikrokalcyfikacji w obrębie zmiany chorobowej w zajętej zatoce. W badaniu MRI obserwuje się niską intensywność sygnału w obrazach zarówno T1-, jak i T2-zależnych [1]. Najczęstszym czynnikiem patogennym jest Aspergillus spp. [1, 10]. W prezentowanym przez nas donie- sieniu najczęstszą postacią grzybiczego zapalenia zatok rów- nież była kula grzybicza (95% badanych).

Kim i wsp. w grupie 4573 południowokoreańskich pacjentów poddanych endoskopowej operacji z powodu przewlekłego zapalenia zatok, potwierdzili występowanie kuli grzybiczej u 5,4% chorych [11]. W naszej pracy stwierdziliśmy obecność kuli grzybiczej u 10 spośród 521 chorych operowanych z powodu przewlekłego zaplenia zatok, co stanowi niespełna 2% wszyst- kich pacjentów. Może to być związane z częstszym występo- waniem grzybiczego zapalenia zatok przynosowych w klimacie ciepłym i wilgotnym. Znaczenie mogą mieć również różnice w metodyce badania histopatologicznego i mikrobiologicznego, które nie są identyczne we wszystkich ośrodkach w Europie i na świecie. Według niektórych badaczy czynnikiem ryzyka rozwoju kuli grzybiczej jest przebyte leczenie endodontyczne (w naszym materiale dwóch chorych przeszło takie leczenie), za czym może przemawiać fakt, że najczęstszą lokalizacją kuli grzybiczej jest zatoka szczękowa [11, 12]. W najnowszych pra- cach autorzy zwracają uwagę na wzrost częstości występowania grzybiczego zapalenia zatok w ciągu ostatnich lat [11]. Zjawisko to może być związane z rozwojem technik diagnostycznych, ale także powszechnym stosowaniem antybiotyków o szero- kim spektrum działania, zwiększeniem liczby chorych z zabu- rzeniami odporności lub stosujących steroidoterapię. Częstsze występowanie kuli grzybiczej średnim i starszym wieku może wiązać się z upośledzeniem transportu śluzowo-rzęskowego, czego skutkiem jest nieprawidłowy drenaż zatok i wzrost ry- zyka rozwoju tej patologii [11]. Proces diagnostyczny grzybi- czego zapalenia zatok przynosowych jest złożony, opiera się na badaniach: podmiotowym, obrazowym, mikrobiologicznym i histopatologicznym. Jednakże nie w każdym przypadku iden- tyfikacja patogenu grzybiczego jest możliwa [13, 14]. Ocenia się, że jedynie u 25–50% chorych z potwierdzoną grzybicą uzyskuje się dodatnie wyniki badań mikrobiologicznych [15, 16]. Jedynym pewnym rozpoznaniem grzybicy jest pozytyw- ny wynik preparatu bezpośredniego z materiału klinicznego w

(6)

gicznego grzybiczego zapalenia zatok proponowane jest lecze- nie immunoterapeutyczne, które wprowadzane po zabiegu chi- rurgicznym – według niektórych doniesień – łagodzi przebieg choroby i poprawia jakość życia chorych [20, 26, 27].

WNIOSKI

1. Grzybicze zapalenie zatok występuje rzadko, lecz w przy- padku zmian jednostronnych należy zawsze brać po uwagę etiologię grzybiczą.

2. Złotym standardem leczenia nieinwazyjnego grzybiczego zapalenia zatok jest chirurgia endoskopowa.

3. Przebyte wcześniej zabiegi operacyjne, w tym szczególnie leczenie stomatologiczne, powinno wyostrzyć naszą czuj- ność w kierunku możliwości wystąpienia FRS.

73-letniej chorej, co może być związane z rzadszym występo- waniem tej choroby w naszym klimacie.

W przypadku przewlekłego, nieinwazyjnego, grzybiczego zapa- lenia zatok metodą z wyboru jest leczenie operacyjne, a złotym standardem chirurgia endoskopowa, która przywraca prawidło- wy drenaż i wentylację w obrębie zatok po doszczętnym usunię- ciu mas grzybiczych. Chirurgia endoskopowa wiąże się mniejszą traumatyzacją chorego, szybszym procesem gojenia oraz niską częstością nawrotów <5% [18, 19]. Stosowanie leków przeciw- grzybiczych – jako uzupełnienie leczenia chirurgicznego – jest postulowane przez niektórych badaczy, jednak nie wypracowa- no jednoznacznego stanowiska w tej kwestii. Część autorów re- komenduje ogólną sterydoterapię zarówno przed planowanym leczeniem operacyjnym (prednison w dawce 1 mg/kg/mc), jak i po operacji (prednison 0,5–10 mg/kg/dobę w dawkach zmniej- szających przez ok. 14 dni), które ograniczają proces zapalny i poprawiają warunki śródoperacyjne [24, 25]. W przypadku aler-

PIŚMIENNICTWO

1. Gorovoy I.R., Kazanjian M., Kersten R.C., Kim H.J., Vagefi M.R.: Fungal rhinosinusitis and imaging modalities. Saudi Journal of Ophthalmology. 2012; 26: 419–426.

2. Chakrabarti A., Denning D.W., Ferguson B.J., Ponikau J., Buzina W., Kita H. et al.: Fungal rhinosinusitis. Laryngoscope. 2009; 119 (9): 1809–1818.

3. Nazeri M., Hashemi S.J., Ardehali M., Rezaei S., Seyedmousavi S., Zareei M., Hosseinjani E.: Fungal rhino sinusitisin in Tehran, Iran. Iran J. Public Health.

2015; 44 (3): 374–379.

4. Pagella F., Matti E., Bernardi F.D., Semino L., Cavanna C., Marone P. et al.: Paranasal sinus fungus ball: diagnosis and management. Mycoses. 2007; 50 (6): 451–456.

5. Montone K.T., Livolsi V.A., Feldman M.D., Palmer J., Chiu A.G., Lanza D.C. et al.: Fungal rhinosinusitis: a retrospective microbiologic and pathologic review of 400 patients at a single university medical center. Int. J. Otolaryngol. 2012; 2012: 684835.

6. Valera F.C., do Lago T., Tamashiro E., Yassuda C.C., Silveira F., Anselmo-Lima W.T.: Prognosis of acute invasive fungal rhinosinusitis related to underlying disease. Int. J. Infect. Dis. 2011; 15 (12): 841–844.

7. Hamilos D.L.: Chronic rhinosinusitis: epidemiology and medical management. J. Allergy. 2011; 128 (4): 693–707;

8. Grosjean P. Weber R. Fungus balls of the paranasal sinuses: a review. Eur. Arch. Otorhinolaryngol. 2007; 264, 461–470;

9. Seo Y.J., Kim J, Kim K, Lee J.G, Kim C.H., Yoon J.H. Radiologic characteristics of sinonasal fungus ball: an analysis of 119 cases. Acta Radiol., 2011;52,790–795;

10. Nicolai P., Lombardi D., Tomenzoli D., Villaret A.B., Piccioni M., Mensi M. et al.: Fungus ball of the paranasal sinuses: experience in 160 patients treated with endoscopic surgery. Laryngoscope. 2009; 119 (11): 2275–2279.

11. Kim J.S, So S.S., Kwon S.H.: The increasing incidence of paranasal sinus fungus ball: a retrospective cohort study in twohundred forty-five patients for fifte- en years. Clin. Otolaryngol. 2017; 42 (1): 175–179.

12. Park G.Y., Kim H.Y., Min J.Y., Dhong H.J., Chung S.K.: Endodontic treatment: asignificant risk factor for the development of maxillary fungal ball. Clin. Exp.

Otorhinolaryngol. 2010; 3 (3): 136–140.

13. Castro L., Álvarez M., Martínez E.: Case report of Schizophyllum commune sinusitis in an immunocompetent patient. Colomb. Med. 2010; 41: 71–76.

14. Zuluaga A., Ospina-Medina J., Castaño-Gallego I., Arango K., González Á.: Frequency of fungal agents identified in sinus samples from patients with clini- cally suspected rhinosinusitis. Clin. Exp. Otorhinolaryngol. 2010; 3 (3): 136–140.

15. Espinel-Ingroff A.: Mechanisms of resistance to antifungal agents: Yeasts and filamentous fungi. Rev. Iberoam. Micol. 2008; 25: 101–106.

16. Garczewska B., Kamińska W., Dzierżanowska D.: Phenotype and genotype characterization of Candida albicans strains isolated from patients hospitalized at the Children’s Memorial Health Institute. Med. Dośw. Mikrobiol. 2008; 60, 231–241.

17. Warzocha K., Seferyńska I.: Zakażenia grzybicze w hematologii. Zakażenia grzybicze – wybrane zagadnienia (red.: Dzierżanowska D.). α-medica Press, Biel- sko Biała, 2006, 137–153.

18. Lop-Gros J., Gras-Cabrerizo J.R, Bothe-González C., Montserrat-Gili J.R., Sumarroca-Trouboul A., Massegur-Solench H.: Fungus ball of the paranasal sinu- ses: Analysis of our series of patients. Acta Otorinolaringol. Esp. 2016; 67 (4): 220–225.

19. Nomura K., Asaka D., Nakayama T., Okushi T., Matsuwaki Y., Yoshimura T. et al.: Sinus fungus ball in the Japanese population: clinical and imaging charac- teristics of 104 cases. Int. J. Otolaryngol. 2013; 2013: 731640.

(7)

Word count: 2600 Tables: 1 Figures: 2 References: 27

Access the article online: DOI: 10.5604/01.3001.0012.1263   Table of content: https://otolaryngologypl.com/issue/11348

Corresponding author: Joanna Leszczyńska, Oddział Laryngologii i Onkologii Laryngologicznej, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 7 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca, ul. Ziołowa 45/47, 40-635 Katowice Polska,

tel.: +48 32 359 80 00, e-mail: johnka@wp.pl

Copyright © 2018 Polish Society of Otorhinolaryngologists Head and Neck Surgeons. Published by Index Copernicus Sp. z o.o. All rights reserved.

Competing interests: The authors declare that they have no competing interests.

Cite this article as: Leszczynska J., Stryjewska-Makuch G., Lisowska G., Kolebacz B., Michalak-Kolarz M.; Fungal sinusitis among patients with chronic rhinosinusitis who underwent endoscopic sinus surgery; Otolaryngol Pol 2018; 72 (4): 35-41

20. Lipiec A.: Alergiczne grzybicze zapalenie nosa i zatok. Alergologia w praktyce, t.3(red.: Smoliński B., Śliwińska-Kowalska). M. Mediton, Łódź; 2003: 59–63;

21. Ferguson B.J.: Eosinophilic mucin rhinosinusitis: a distinct clinicopathological entity. Laryngoscope. 2000;110: 799–813.

22. Glass D., Amedee R.G.: Allergic Fungal Rhinosinusitis: A Review. The Ochsner Journal. 2011; 11: 271–275.

23. Meccariello G., Deganello A., Mannelli G., Bianco G., Ammannati F., Georgalas C. et al.: Allergic fungal rhinosinusitis infiltrating anterior skull base and cli- vus. Auris Nasus Larynx. 2013; 40 (4): 405–408.

24. Landsberg R., Segev Y., de Rowe A., Landau T., Khafif A., Fliss D.M.: Systemic corticosteroids for allergic fungal rhinosinusitis and chronic rhinosinusitis with nasal polyposis: a comparative study. Otolaryngol. Head Neck Surg. 2007;136: 252–257, 124.

25. Ikram M., Abbas A., Suhail A., Onali M.A., Akhtar S., Iqbal M.: Management of allergic fungal sinusitis with postoperative oral and nasal steroids: a control- led study. Ear Nose Throat. 2009; 88: 8–11.

26. Mabry R.L., Marple B.F., Mabry C.S.: Outcomes after discontinuing immunotherapy for allergic fungal sinusitis. Head Neck Surg. 2000;122 (1): 104–106.

27. Rains B.M., Mineck C.W.: Treatment of allergic fungal sinusitis with high-dose itraconazole. Am. J. Rhinol. 2003; 17 (1): 1–8.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Wstęp: Zapalenie nerwu wzrokowego (ON − op- tic neuritis) to jedna z najczęstszych patologii ner- wu wzrokowego u osób dorosłych, a jego powszech- ną postacią

Celem niniejszej pracy była retrospektywna ocena występowania zaburzeń rytmu i przewodze- nia u pacjentów po operacji metodą Fontana w za- leżności od wieku dziecka w

Program ożywienia prac w tym zakresie nie powinien ograniczać się tylko do badań wewnątrzdyscyplinarnych, pożądana jest współpraca nie tylko sa- mych zespołów historii

19 lutego (dzień urodzin Kopernika) nastąpiła również inauguracja obchodów w woj.. W akcję obchodów włączyło się Polskie

Jest ujęty z punktu wi- dzenia medycyny społecznej i w związku z tym obejmuje nie tyle poszczególne odkrycia .naukowe, ile raczej wszystko to, co 'dotyczy zdrowia i choroby człowieka

Reaumując, należy stwierdzić, że przewlekłe zapalenie za- tok przynosowych z polipami nosa jest chorobą, której przy- czyna jest wieloczynnikowa (wpływ czynników drażniących

Do rzadkich powikłań zalicza się też mnogie porażenia nerwów czaszkowych, tętniaki mózgu oraz ogniska niedokrw ienia tkanki mózgowej z obrzękiem mózgu [3,

Analiza opublikowanych prac badawczych dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa stosowania donosowego pre- paratu zawierającego liofilizowany wyciąg z bulw Cyclamen europaeum,