Niektóre spostrzeżenia z zakresu teorii i praktyki kaznodziejskiej przy lekturze piśmiennictwa z obszaru języka francuskiego

Waldemar Wojdecki

Niektóre spostrzeżenia z zakresu

teorii i praktyki kaznodziejskiej przy

lekturze piśmiennictwa z obszaru

języka francuskiego

Studia Theologica Varsaviensia 22/1, 279-287

W A L D E M A R W O JD E C K I

NIEKTÓRE SPOSTRZEŻENIA Z ZAKRESU TEORII

I PRAKTYKI KAZNODZIEJSKIEJ PRZY LEKTURZE

PIŚMIENNICTWA Z OBSZARU JĘZYKA FRANCUSKIEGO

W sz e lk a ro d z im a tw ó rc z o ś ć u m y s ło w a i in n a p o w in n a b y ć o b z n a j- m io n a z ty m , co w d a n e j d z ie d z in ie d z ie je się g d zie in d z ie j, a to po to, b y m ie ć s k a lę p o ró w n a w c z ą , b o d źce i in s p ir a c ję do d alszeg o d z ia ła ­ n ia , m o żliw o ść k o r e k ty o b ra n e g o k ie r u n k u tw ó rc z o śc i, czy ch o c ia ż b y p o to, b y n ie p o p a d a ć w k o m p le k s y z p o w o d u n ie z n a jo m o ś c i s ta n u rzeczy . W a rto z a te m p rz e k a z a ć p o ls k ie m u c z y te ln ik o w i n ie k tó re sp o ­ s trz e ż e n ia i m y śli, ja k ró w n ie ż tre ś c i, ja k ie n a s u n ę ły n a m się p rz y le k tu r z e w y b ra n e g o p iś m ie n n ic tw a f r a n c u s k ie g o z z a k re s u te o r ii i p r a k t y k i k a z n o d z ie js k ie j z o k re s u m n ie j w ię c e j o s ta tn ie g o d z ie s ię c io ­ lecia.

W y b ó r le k t u r n ie b y ł o k re ś lo n y ja k im ś ś c isły m p o rz ą d k ie m , a le w y ­ b o re m sw o b o d n y m i so n d a ż o w y m , t a k ja k n a to p o z w a la ł k a ta lo g B i­ b lio te k i K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu w L o u v a in -la -N e u v e .

J e ś li ch o d zi o z a g a d n ie n ia z z a k re s u te o r ii p rz e p o w ia d a n ia S ło w a to z a u w a ż a ln y a k c e n t k ła d z ie się n a p o w ią z a n ie te o r ii p rz e p o w ia d a n ia w K o śc ie le z o g ó ln ą te o r ią in f o rm a c ji i te o r ią k o m u n ik a c ji. S ą to p o ­ ję c ia w y w o d z ą c e się z c y b e rn e ty k i, z d z ie d z in y w ie d z y , k tó r a dziś ro b i k a r ie r ę i o k a z u je się b a rd z o p o ży te c z n a . K o m u n ik a c ja to n ie ty lk o p r o ­ ces ro z p o w s z e c h n ia n ia in f o rm a c ji, a le to f u n d a m e n ta l n e z ja w is k o w k u lt u r z e X X w ie k u . J. P . D u b o i s - D u m é e 1 tw ie r d z i, że w K o ­ ściele u ś w ia d o m io n o ju ż sobie w a g ę z a g a d n ie ń sp o łe c z n y c h , e k o n o ­ m ic z n y c h , n a w e t p o lity c z n y c h ; je d n a k w c ią ż K o śció ł n ie z d a je so b ie s p r a w y z w a g i i z n a c z e n ia n o w e j k u lt u r y n a sz e g o w ie k u . R e w o lu c je k u ltu r o w e m a ją ta k ie sa m o z n a c z e n ie ja k re w o lu c je p o lity c z n e czy e k o n o m ic z n e . T e p rz e m ia n y w z a k re s ie k u lt u r y , k tó r e j je d n y m z g łó w ­ n y c h e le m e n tó w je s t „ z a le w in f o r m a c ji” o ra z je j p rz e tw a r z a n ie , p o ­ w in n y b y ć b r a n e p o d u w a g ę w te o r ii p rz e p o w ia d a n ia K o ścio ła. P o w in ­ n o to m ieć sw o je k o n s e k w e n c je w p rz y jm o w a n iu w k a z n o d z ie js tw ie 1 J. P. D u b o i s - D u m é e , A p p r o c h e d es p r o b lè m e s de c o m m u n i­ ca tio n , L u m e n V ita e , 1978 n r 2, s. 14.

2 8 0 W A L D E M A R W O J D E C K I

[2]

p e w n y c h z a sa d k o m u n ik o w a n ia się z g ru p ą , ro z u m ie n ia słu c h a c z y , sy ­ s te m ó w k o m u n ik o w a n ia się, w u m ie ję tn o ś c i p o s łu g iw a n ia się ś r o d k a ­ m i a u d io - w iz u a ln y m i w p r z e p o w ia d a n iu . T a o s ta tn ia s p r a w a z n a jd u je ży w e o d z w ie rc ie d le n ie w p iś m ie n n ic tw ie . N ie ch o d zi w n ie j ty l e o p o ­ s łu g iw a n ie się u rz ą d z e n ia m i i ś r o d k a m i a u d io - w iz u a ln y m i, ile r a c z e j o p rz e k a z a n ie D o b re j N o w in y w ję z y k u a u d io - w iz u a ln y m c z ło w ie k a w sp ó łczesn eg o . B a r t o l i n i u w a ż a , że sło w a J e z u s a sp isa n e , d o p ie ro p rz e z p ie rw s z e p o k o le n ie c h rz e ś c ija n , z o sta ły z b y tn io z re d u k o w a n e do d o k ła d n o ś c i sło w a p is a n e g o , do p o w ta rz a ln o ś c i lin ii, czego w y m a g a s z tu k a d r u k a r s k a ; s ta r a m y się o d w z o ro w a ć sło w a J e z u s a n a k s z ta łt n a s z e j m e n ta ln o ś c i lo g ic z n e j i a n a lity c z n e j. O czy w iście p rz e k a z a n ie p o ­ s ła n n ic tw a E w a n g e lii w ję z y k u a u d io - w iz u a ln y m n ie s ie z so b ą p e w n e ry z y k o , ja k w sz y stk o , a le tr z e b a je p o d ją ć . A u to r s t a r a się w s k a z a ć n a p e w n ą zg o d n o ść „ sło w a b ib lijn e g o ” ze „ sło w e m a u d io - w iz u a ln y m ”. L. M e t z i n g e r g łó w n ą tr u d n o ś ć w id z i w ty m , że w s z y s tk ie m a s s - -m e d ia są je d n o k ie ru n k o w e i n ie u m o ż liw ia ją d ia lo g u m ię d z y o so b am i, m ię d z y e w a n g e liz u ją c y m a e w a n g e liz o w a n y m , co je s t is to tn y m w y m a ­ g a n ie m p rz y n a b y w a n iu p rz e k a z a n ia o so b isteg o . S ą d z i je d n a k , że ś r o d ­ k i a u d io - w iz u a ln e n ie ty lk o n ie w y k lu c z a ją te g o d ia lo g u , a le n a w e t go w y m a g a ją .2 O czy w iście n ie m o ż n a u p ra s z c z a ć z a g a d n ie ń w ty m s ty ­ lu : czy m ik ro fo n ra d io w y m o ż n a p o ró w n a ć z a m b o n ą , lu b czy in f o r ­ m a c ja z a s tą p i k e ry g m ę , a le n a le ż y d o c ie k a ć p ra w d z iw y c h a s p e k tó w te o lo g ic z n y c h p ro c e s u k o m u n ik a c ji w K o ściele, ja k czy n i to W. B a r - t h o 1 o m ä u s.3 A u to r z a jm u je się w y p ra c o w a n ie m te o lo g ic z n e j te o r ii k o m u n ik a c ji, k tó re g o to sło w a i rz e c z y sa m e j n a p ró ż n o s z u k a lib y ś ­ m y w s ło w n ik u te o lo g ic z n y m i k a z n o d z ie js k im . N a le ż y t u t a j w y jś ć p o ­ za d y s c y p lin y te o lo g ic z n e i sa m o z ja w is k o p ó ź n ie j z in te r p r e to w a ć n a g ru n c ie te o lo g ii i K o ścio ła. T eo lo g ic z n a is to ta te g o z a g a d n ie n ia z o sta ła o m ó w io n a p rz e z a u to r a n a p o d s ta w ie p o ję c ia K o śc io ła ja k o S a k r a m e n ­ tu k o m u n ik o w a n ia o c h rz c z o n y c h c z ło n k ó w te g o K o ścio ła, k o m u n ik o w a ­ n ia w o ln e g o od w s z e lk ie j d o m in a c ji.

W ła ś n ie z a g a d n ie n ie w o ln o ści, n ie z a le ż n o śc i n a d a w c y i o d b io rc y in ­ fo r m a c ji je s t c e n tr a ln y m p ro b le m e m w p ro c e s ie k o m u n ik o w a n ia się

2 B. B a r t o l i n i , Évan gélisa tion et com m unication au dio-visu elle,

L u m e n V ita e , 1978 n r 2, s. 27— 37; L . M e t z i p g e r , A u d io -v isu e l

et évangélisation, L u m e n V ita e , 1978, n r 2, s. 9— 12.

3 W. B a r t h o l o m a u s , Com m unication dans l’Église. D ive rs aspects

d’u n thème thêologique. C o n c iliu m , 1978, n r 131, s. 133— 151.

W ie le c z y n n ik ó w p o ś r e d n ic h ■ d e te r m in u ją c y c h p ro c e s k o m u n ik o w a n ia m ię d z y n a d a w c ą a o d b io rc ą o m ó w ił O. S c h r e u d e r ; L es m écanism es

de la prédication, C o n c iliu m , 1968, n r 33, s. 41— 51. P o r. ró w n ie ż

K. S i e b e r t, Com m unication sans dom ination, C o n c iliu m , 1978, n r 131, s. 117— 131.

p o m ię d z y so b ą. N a te r e n ie ś w ie c k im t a s p r a w a z a le ż n o śc i od w ła d z y , śro d o w is k a , id e o lo g ii — z o s ta w ia n a jw ię c e j do ży czen ia.

Ł ą c z n ie z z a g a d n ie n ie m ro li te o r ii k o m u n ik a c ji w p r z e p o w ia d a n iu k o ś c ie ln y m p o ja w ia się z a g a d n ie n ie ję z y k a . K o m u n ik a c ja w K o śc ie le — ja k i w szęd zie — d o k o n u je się za p o m o c ą ję z y k a , k tó r y m p rz e k a z u je ­ m y p o s ła n ie Boże. J ę z y k i p o s ła n ie są d w o m a n ie ro z łą c z n y m i t e r m i­ n a m i. P rz e k a z y w a n ie o rę d z ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o w y m a g a dziś z n a jo m o ­ ści n o w eg o ję z y k a i p o p r a w n e j i n t e r p r e ta c ji z n a k ó w , k tó r y m i się on p o słu g u je . B a d a n ia p o tw ie r d z a ją , że p o s łu g iw a n ie się n ie w ła ś c iw y m ję z y k ie m p rz y g ło sz e n iu o rę d z ia re lig ijn e g o je s t p o d s ta w o w ą p rz y c z y n ą w s z y s tk ic h tr u d n o ś c i, z w ią z a n y c h z jeg o re c e p c ją .4

J. M. M a r c o n o t p o św ię c ił sw e dzieło a n a liz ie ję z y k a re lig ijn e g o w y s u w a ją c tw ie r d z e n ie , że p ro b le m k a z n o d z ie js tw a dziś to w g łó w n e j m ie rz e p ro b le m ję z y k a .5 C o ra z w ię k s z ą św ia d o m o ść te g o z a g a d n ie n ia m a ją t a k k a p ła n i ja k i w ie r n i słu c h a c z e sło w a B ożego. C o ra z czę śc ie j m o w a o k ry z y s ie k a z n o d z ie js tw a i słu c h a c z y . A g łó w n ą p rz y c z y n ą t e ­ go z ja w is k a je s t n ie w ła ś c iw y ję z y k p rz e p o w ia d a n ia . A u to r u w a ż a , że w ła ś c iw ą m e to d ą i ś r o d k ie m a n a liz y ję z y k a je s t g łęb sze z a p o z n a n ie się z lin g w is ty k ą , k tó r ą o k re ś la ja k o b a rd z ie j p o g łę b io n e i z d y s c y p lin o w a n e s tu d iu m ję z y k a . S tą d c h cąc le p ie j i e f e k ty w n ie j p o słu g iw a ć się ję z y ­ k ie m ja k o n a rz ę d z ie m k o m u n ik a c ji, te ż w z a k re s ie p rz e p o w ia d a n ia r e l i­ g ijn e g o , n a le ż y d o b rz e za p o z n a ć się z ta k i m i z a g a d n ie n ia m i ja k : s z tu k a sło w a — r e to r y k a , s tu d iu m sło w a — egzegeza, z ta k im i p ro b le m a m i ję ­ z y k a ja k s e m a n ty k a i se m io ty k a , g r a m a ty k a i je j p o szczeg ó ln e części, k o n o ta c ja , m e ta fo r a , m e to n y m ia , z a g a d n ie n ie s ty lu i w ła s n e g o a k c e n tu . D o b ra i g ru n to w n a z n a jo m o ść lin g w is ty k i u ła tw ia p ro b le m k o m u n ik o ­ w a n ia się ze słu c h a c z a m i. W z w ią z k u z ty m p o ja w ia ją się p ro p o z y c je z a s to s o w a n ia p e w n y c h te c h n ik lin g w is ty c z n o -re to ry c z n y c h do te k s tu o b ja w io n e g o , a b y ty m l e ­ p ie j p o ro z u m ie w a ć się ze słu c h a c z e m i sp o w o d o w a ć p o ż ą d a n y e fe k t: p rz e k a z a n ia i p rz y ję c ia p rz e z słu c h a c z a o rę d z ia B ożego. A. F o s s i o n * d a je p r z y k ła d ja k k a z n o d z ie ja te k s t o u z d ro w ie n iu tr ę d o w a te g o (M k 1, 40— 45) m oże p r z e k s z ta łc ić w d o b rą h o m ilię p rz y d o k o n a n iu p e w n y c h o p e ra c ji z z a k re s u s e m a n ty k i i s e m io ty k i. T e z a g a d n ie n ia te o r e ty c z n e i fo r m a ln e d o ty c z ą c e k a z n o d z ie js tw a — z d a w a ło b y się, że n ie m a ją

4 S. B u r g a l a s s i , Categories sociales et accueil de la doctrine

en Italie, C o n c iliu m , 1978, n r 131, s. 22.

5 J. M. M a r c o n o t , Com m ent „ ils ” prêchent . . . A n a lyse du langage

re lig ie u x, P a r i s 1976, s. 207.

6 A. F o s s i o n, D u text biblique ά l ’hom élie, L u m e n V ita e , 1980, n r 2, s. 157— 169; J. M. F e r r e r a s , Langage nouveau, form ation

nouvelle, L u m e n V ita e , 1978, n r 2, s. 99; À. R o u s s e a u , F. D a s-

s e 11 o, L e discours du „Carêm e de Partage”, L u m e n V ita e , 1973, n r 3, s. 417— 445.

282 W A L D E M A R W O J D E C K I [4]

w ię k sz e g o z n a c z e n ia w p ra k ty c e . J e d n a k p rz e p r o w a d z a n e ró ż n e g o r o ­ d z a ju b a d a n ia p o tw ie r d z a ją f a k t, że s łu c h a c z sło w a B ożego z a p a m ię tu je c zęsto n ie ty le d o sa d n o ś ć te o lo g ic z n e j w y p o w ie d z i w h o m ilii, c z y je j m y ś li w io d ą c e j, ile z a p a m ię tu je p o w tó rz e n ia k o n k re tn e g o sło w a , n ie ­ o c z e k iw a n e w y ra ż e n ie , p o ło ż e n ie n a c is k u n a p e w n e z a c h o w a n ie , o g ó ln ą b a r w ę w y p o w ie d z i, k tó r a z w ró c iła u w a g ę n a sie b ie d z ię k i z a s to s o w a ­ n e m u s ło w n ic tw u i d y k c ji.7

P o n ie w a ż je s t ju ż z ja w is k ie m p r a w ie p o w s z e c h n y m w e w sp ó łc z e s n y m K o śc ie le , że n ie m ó w i się ju ż k a z a ń , a le h o m ilie , cz y li p rz e k a z u je się p r a w d ę B ożą lu d z io m z je j p ie r w o tn e g o ź ró d ła ja k im je s t B ib lia , p o ­ ja w ia ją się c o ra z częściej o p ra c o w a n ia m a ją c e n a u w a d z e f a k t ja k

k o m u n ik o w a ł p r a w d ę lu d z io m B óg i p ró b y w s k a z a n ia ja k s łu d z y sło ­ w a m a ją ją p rz e k a z y w a ć w ie rn y m . P ró b y te s t a r a j ą się u w z g lę d n ia ć w s z y s tk ie zd o b y cze w ie d z y : o c z ło w ie k u i jeg o śro d o w is k u , o ję z y k u i sp o s o b a c h p o s łu g iw a n ia się n im , o ro z u m ie n iu i i n t e r p r e ta c ji O b ja ­ w ien ia.

T a k n p. F. H o u t a r t z w ra c a u w a g ę n a k o n ie c z n o ść u w z g lę d n ie n ia p rz y g ło sz e n iu sło w a B ożego p o lity c z n e g o w y m ia r u ś r o d o w is k a s łu ­

ch aczy , do k tó r y c h się m ó w i, g d y ż w ia r a d a n e g o ś r o d o w is k a m a r ó w ­ n ie ż sw ó j „ w y m ia r p o lity c z n y ” .8 G. B e c q u e t zaś p o św ię c a sw ą m o ­ n o g ra f ię z a g a d n ie n iu : ja k n a jle p ie j o d c z y ta ć te k s t b ib lijn y i ja k n a j ­ le p ie j p rz e k a z a ć go słu c h a c z o m .9 W p ie r w s z e j części a u to r w y k a z u je , n a ę p o d s ta w ie P is m a św . i życia, ja k ja k ie ś w y d a rz e n ie m oże się sta ć „ S ło w e m B o ż y m ”. Z a w sz e p o tr z e b n e je s t n a jp ie r w p e w n e d o ś w ia d c z e n ie o so b iste, a le d o ś w ia d c z e n ie z w ią z a n e z p e w n y m n a ro d e m , sp o łe c z n o śc ią : „ j a ”, k tó r e je s t ró w n o c z e ś n ie „ m y ”. S ło w o B oże zaw sze p o ja w ia się w ty c h d w u w y m ia r a c h . W szelk ie w y d a rz e n ie zaś je s t o b e c n o śc ią i „ m ó ­ w i ” (np. b ib lijn y „ k rz a k g o r e ją c y ”). O d k ry c ie t e j „ m ó w ią c e j” o b ecn o ści B o g a je s t zaw sze w y n ik ie m o so b isteg o d o ś w ia d c z e n ia c z ło w ie k a , k tó ­ r y ż y je w e w sp ó ln o c ie ; z n a t u r y w ię c ja k b y , w ie rz ą c y n a s ta w io n y je s t n a s łu c h a n ie , a n a d to c zęsto w B ib lii p o ja w ia się sło w o „ s łu c h a j I z r a ­ e lu ”, „ s łu c h a jc ie ”. Z a k ła d a ją c te w a ż n e p r a w d y a u to r w d ru g ie j czę­ ści p r a c y p o d a je m a ją c e m u g łosić sło w o m e to d y , k tó r y m i m o że się p o słu ż y ć p rz y w ła ś c iw y m o d c z y ta n iu te k s tu P is m a św .: h is to ry c z n o - -k r y ty c z n ą , s e m io ty c z n ą , s p o łe c z n o -p o lity c z n ą , p s y c h o a n a lity c z n ą o ra z w iele in n y c h c e n n y c h u w a g p o tr z e b n y c h do d o b re g o o d c z y ta n ia z n a ­ c z e n ia te k s tu b ib lijn e g o . G w a r a n t u je to p ó ź n ie j n ie s k a ż o n e , t r a f n e i 7 J. P. L a u r e n t , F ilt r e r la Bonne N ouvelle, L u m e n V ita e , 1980, n r 2, s. 170.

8 F. H o u t a r t , L e discours hom ilétique et la dim ension politique

de la foi, L u m e n V ita e , 1973, n r 3, s. 409—414.

9 G. B e c q u e t , Com m ent D ieu parle a u x hommes, P a r is 1981, s. 190.

s k u te c z n e p rz e k a z a n ie o rę d z ia B ożego w sp ó ln o c ie s łu c h a ją c e j S ło w a Bożego. In n ą , m a ło u n a s z n a n ą p r a k t y k ą , są w s p o m n ia n e ju ż ró ż n o ro d n e b a d a n ia p rz e p r o w a d z a n e m e to d o lo g ic z n ie n a d w y g ło sz o n y m i h o m ilia m i. W y n ik i ty c h b a d a ń w n o s z ą w ie le ś w ia tła w te o r ię k a z n o d z ie js tw a , ta k w z a k re s ie z a g a d n ie ń d o ty c z ą c y c h f o r m y i tr e ś c i w sp ó łc z e s n e g o p r z e ­ p o w ia d a n ia ja k i w z a k re s ie re c e p c ji g ło szo n eg o o ręd zia.

J. P. L a u r e n t p r z e d s ta w ił r e z u l ta t y n a s tę p u ją c e g o d o ś w ia d c z e n ia .10 W I n ie d z ie lę a d w e n tu 1975 r. z a r e je s tr o w a n o n a ta ś m ie 16 h o m ilii w y g ło sz o n y c h w ró ż n y c h p a r a f ia c h r e g io n u M ons, k tó r y c h p o d s ta w ą b y ł te k s t M k 13, 33— 37. C e le m b y ło z n a le z ie n ie o d p o w ie d z i n a p y ­ ta n ie : „co p rz e c ię tn y słu c h a c z m ó g ł ś r e d n io z a p a m ię ta ć z u s ły s z a n e j h o m ilii w I n ie d z ie lę a d w e n tu 1975 r. w re g io n ie M o n s” ; c h c ia n o o d ­ sz u k a ć t.zw . „ ś r e d n ią id e o lo g ic z n ą ” w y g ło sz o n y c h h o m ilii. W sz y s tk ie z a p is y p o d d a n o c z te re m filtro m , a b y u c h w y c ić : a) w y r a ż e n ia i te r m in y s p e c ja lis ty c z n e często p o w ta rz a n e ; b) u ż y w a n e d e fin ic je ; c) te r m in y w a r to ś c iu ją c e i d e p re c jo n u ją c e ; d) n a k a z y . A n a liz a w y g ło sz o n y c h h o ­ m ilii w y k a z a ła , że s łu c h a c z e z a p a m ię ta li ic h tre śc i, k tó r e , u w z g lę d n ia ­ ją c z a ło ż e n ia m e to d y , m o ż n a p rz e d s ta w ić w n a s tę p u ją c y m sc h e m a c ie : 1. P e s y m is ty c z n a k o n c e p c ja w sp ó łc z e sn e g o ś w ia ta , k tó r ą c h a r a k t e r y z u ­ je m a te r ia liz m i c ie rp ie n ie . 2. Z a a n g a ż o w a n ie w z w a lc z a n ie m a te r ia liz m u b ą d ź p rz e z w e z w a n ie do ascezy , b ą d ź p rz e z z a p ro s z e n ie do p rz e k s z ta łc e n ia św ia ta . 3. P rz y ję c ie p o s ta w y , a b y C h r y s tu s a d o s trz e g a ć w c ie rp ie n iu , k tó r e j a ­

w i się n a m p o d p o s ta c ią c ie r p ie ń o so b isty c h , d o le g liw o śc i ży cia co­ d z ie n n e g o i w n ę d z y św ia ta !

4. Z a a n g a ż o w a n ie się w m iło ść b liź n ie g o , k tó r y je s t o b ra z e m C h r y ­ s tu sa .

W y d a je się, że ś r e d n ia r e c e p c ja p rz e k a z u re lig ijn e g o w ty m b a d a n iu je s t dość w y so k a , p o d czas g d y in n e b a d a n ia , p rz e p r o w a d z o n e np. w e W ło szech p rz e z S. B u r g â l a s s i ’ e g o 11, a c z k o lw ie k p rz y in n y c h z a ­ ło ż e n ia c h m e to d o lo g ic z n y c h , w s k a z u ją n a n iż sz y sto p ie ń re c e p c ji g ło ­ sz o n e j D o b re j N o w in y , g łó w n ie z p o w o d u n ie k o m u n ik a ty w n e g o ję z y k a , k tó r y m p o s łu g u ją się k a z n o d z ie je w p rz e p r o w a d z o n y c h b a d a n ia c h .

S. V a n C a l s t e r o p is u je b a r d z ie j ro z le g łe b a d a n ia ja k ie w s p ó l­ n ie p rz e p ro w a d z ili: I n s t y t u t H o m ile ty k i w M o n a c h iu m i U n iw e r s y te t K a to lic k i w L o u v a in . A n a liz ie p o d d a n o 50 h o m ilii z a r e je s tro w a n y c h n a ta ś m ie m a g n e to fo n o w e j w o k o lic a c h F r a n k f u r t u i T re w iru , w ró ż ­ n y c h p a r a f ia c h : 25 w p a r a f ia c h k a to lic k ic h i 25 w p a r a f ia c h p r o te ­ s ta n c k ic h . B y ły one p o d d a n e a n a liz ie p rz e z d w ó ch te o lo g ó w w e d łu g

10 J. P. L a u r e n t , Filtre r..., s. 169— 185.

2 8 4 W A L D E M A R W O J D E C K I

'[6]

o k re ś lo n e g o sc h e m a tu . A b y z w ię k sz y ć o b ie k ty w n o ś ć b a d a ń w ty g o d n iu p o w y g ło sz e n iu k a ż d e j h o m ilii p rz e p ro w a d z o n o w y w ia d w e d łu g in n e g o s c h e m a tu a n a liz y z 50 s łu c h a c z a m i k a ż d e j z ty c h h o m ilii. M a te ria ł z e b ra n y z o sta ł p o d d a n y s to p n io w e j a n a liz ie . N a jp ie r w z b a d a n o n a ile w y g ło sz o n e h o m ilie r e a liz u ją w s k a z a n ia , ja k ie p o d ic h a d re s e m s k ie ­ r o w a ł S o b ó r W a ty k a ń s k i II (w szczeg ó ln o ści p o s łu g iw a n ie się P is m e m św .), p o ró w n a n o je w s z y s tk ie m ię d z y s o b ą o ra z z b a d a n o , j a k je oce­ n ia j ą z a p y ta n i słu c h a c z e . N a s tę p n ie p o d d a n o je a n a liz ie w s p ó łc z y n n ik o ­ w e j, k tó r a m ia ła n a s tę p u ją c e p ro g r a m y : u s ta lić i p o ró w n a ć ic h c h a ­ r a k t e r y s t y k i b ib lijn e (p r o g ra m z a w ie r a ł 24 z m ie n n e ); r e z u l ta t y teg o p r o g r a m u z o sta ły s k o n f ro n to w a n e z tr z e m a in n y m i p r o g r a m a m i: je d e n d o ty c z y ł s y tu a c ji ż y cio w y ch , k tó r e p o ja w iły się w h o m ilia c h , in n y d o ­ ty c z y ł p o ję c ia K o śc io ła i s p o łe c z e ń stw a , jeszcze in n y u w z g lę d n ia ł cel i p rz e d m io t zało ż o n y p rz e z k a z n o d z ie ję .

D zięk i a n a lizie p orów n aw czej w sp ó łczy n n ik ó w m ożna b yło zgrupow ać ch a ra k tery sty k i h o m ilii oraz w y sn u ć różne w n iosk i:

— 86% k azn od ziei chce zak tu alizow ać p ery k o p y b ib lijn e

(72% u k a to lik ó w , 96% u p ro te s ta n tó w )

— 92% h o m ilii z b u d o w a n y c h je s t n a o sn o w ie c z te re c h E w a n g e lii (2% p o s łu g u je się te k s te m św . P a w ła , 6% te k s te m s t a r o te s ta ­ m e n ta ln y m )

— 92% k a to lik ó w m o r a liz u je w h o m ilii, u p r o te s ta n tó w — 12% — E g zeg ezą h is to ry c z n o - k ry ty c z n ą p o s łu g u je się 8% d u c h o w n y c h k a to ­

lic k ic h , a 48% d u c h o w n y c h p r o te s ta n c k ic h .

D a lsz e szczeg ó ło w e w y n ik i d o ty c z ą w e w n ę tr z n e j s t r u k t u r y h o m ilii. S tw ie r d z o n o n p., że ro z w ó j cało śc io w y k e ry g m y ja k ie jś p e ry k o p y id zie w p a rz e z z a s to s o w a n ie m eg zeg ezy h is to ry c z n o - k ry ty c z n e j w m o m e n c ie p rz y g o to w y w a n ia h o m ilii. A rg u m e n ty p o d a w a n e p rz e z k a z n o d z ie ję są z z a sa d y n a tu r y b ib lijn e j. S tw ie rd z o n o ró w n ie ż , że k a z n o d z ie je o d w o ­ ł u j ą się do s łu c h a c z y ja k o do in d y w id u u m , do ic h p o b o ż n o śc i p r y w a t­ n e j o ra z do ic h d o św ia d c z e n ia o so b isteg o . I n n y m z ja w is k ie m do o d n o ­ to w a n ia je s t i to, że w m o m e n c ie g d y k a z n o d z ie je m ó w ią o s p r a w a c h s p o łe c z n y c h n ie w ią ż ą ic h z P is m e m św .

T e i w ie le in n y c h w n io s k ó w p ły n ą c y c h z ty c h b a d a ń f a k t u p r z e ­ p o w ia d a n ia w e w sp ó łc z e s n y m św ie c ie w s k a z u ją n a ich z a sa d n o ś ć i p o trz e b ę .

W s p o m n ijm y jeszcze a n a liz ę tr z y d z ie s tu h o m ilii i o d p o w ie d z i n a k w e ­ s tio n a r iu s z p y ta ń 60 słu c h a c z y , k tó r ą o p is u je C. T r a u 11 e.13 D o św ia d ­ c z e n ie to p rz e p ro w a d z o n o w d ie c e z ji L ille i A rra s . P o m ija ją c o m ó w ie ­ 12 S. V a n С а 1 s t e r, B ib le , so ciété, p ré d ic a tio n , S o c ia l C o m p ass, 1980, n r 4, s. 397— 416.

13 c . T r a u 11 é, P ro p o s e t q u e s tio n su r la p re d ic a tio n , L a M a iso n - -D ie u 1976, n r 126, s. 83— 107.

n ie zało ż e ń m e to d o lo g ic z n y c h i in n y c h sz c z eg ó ło w y ch w y n ik ó w c h c ie li­ b y ś m y zw ró c ić u w a g ę n a w y p ra c o w a n y d ro g ą a n a liz y s c h e m a t s t r u k ­ t u r y h o m ilii, k tó r y z n a la z ł p o tw ie r d z e n ie w z a r e je s tr o w a n y c h t e k ­ s ta c h : — W y c h o d z ą c z f a k tu , d o ś w ia d c z e n ia ż y cio w eg o — k a z n o d z ie ja o d n o si je do te k s tu b ib lijn e g o , — z o rę d z ia w y c ią g a w n io s k i d la o b e c n e g o ży cia

— i jeg o z n a c z e n ie i w a lo r k o ń c o w y s y tu u je z n ó w n a p ła s z c z y ź n ie b ib lijn e j.

S c h e m a t te n m oże b y ć z a p ro p o n o w a n y ja k o m o d e lo w y p rz y p rz y g o ­ to w a n iu h o m ilii, g d y ż s p a ja o ręd zie B oże z ż y c ie m o b e c n y m a o to w g ru n c ie rz e c z y w p rz e p o w ia d a n iu sło w a B ożego chodzi.

F. J. H u s c e n o t o m ó w ił a n k ie tę n a te m a t h o m ilii z r e g io n u P a ry ż a . N a z a d a n e p y ta n i a d o ty c z ą c e h o m ilii o d p o w ie d z ia ło 30 k a z n o d z ie i i 180 s łu c h a c z y -la ik ó w . W y b ra n e w y p o w ie d z i o p u b lik o w a n o , b e z szcze­ g ó ln e j a n a liz y , w fo rm ie k s ią ż k i.14

G d y ch o d zi o p r a k t y k ę k a z n o d z ie js k ą s p o ty k a m y się z w ie lk ą lic z b ą p u b lik a c ji g o to w y c h p ro p o z y c ji h o m ilii n a p o sz c z e g ó ln e o k re s y r o k u litu rg ic z n e g o , lu b te ż in n y c h g a tu n k ó w ja k n p . p r a w ie u n a s n ie z n a n e h o m ilie w y g ła s z a n e w te le w iz ji t.zn. p o z a litu r g ią e u c h a ry s ty c z n ą .15

A u to rz y p u b lik u ją c y g o to w e h o m ilie s to s u ją ró ż n e p o d e jś c ia do te k s tu o b ja w io n e g o , k tó r y je s t p o d s ta w ą ty c h h o m ilii. А. В r u n o 1 1 16 r o z w ija h o m ilię cało ścio w o n a p o d s ta w ie 2 c z y ta ń i p e ry k o p y e w a n g e lic z n e j. D w o m c z y ta n io m d a je k r ó t k ie k o m e n ta r z e i p rz y g o to w u je a k c e n t c e n ­ tr a ln y , k tó r y sz e rz e j r o z w ija n a p o d s ta w ie te k s tu e w a n g e lic z n e g o . H o ­ m ilie te je d n a k m a ją n ik łe p o w ią z a n ie z ż y c ie m c o d z ie n n y m s łu c h a ­ czy, są r a c z e j p rz y s tę p n y m w y k ła d e m n a u k i c h rz e ś c ija ń s k ie j.

M. D r i o t 17 zaś b u d u je sw e h o m ilie w o k o ło je d n e g o z d a n ia , je d ­ n e j m y ś li c h a r a k te r y s ty c z n e j d la w s z y s tk ic h tr z e c h te k s tó w , b ą d ź b ę ­ d ą c e j w y p a d k o w ą ty ch że . U d e rz a ró w n ie ż s ła b e p o w ią z a n ie p o s ła n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o z ży cie m c o d zie n n y m . Je sz c z e o d m ie n n e p o d e jś c ie do

14 F . J . H u s c e n o t , L ’h o m ilie e n q u e s tio n , Langr-es 1980, 158 s. 15 L a p a r o l de D ieu a la té lé v is io n . Dz. z b io ro w e. T o m I : D ieu e s t

D ieu; T o m II : C h r é tie n s d a n s le m o n d e . D esclée d e B ro u w e r 1969,

184— 174 s.

16 A. B r u n o t , N o u v e lle s h o m é lie s p o u r V année B. M u lh o u se 1981, 250 s.

17 M. D r i o t , P o u r v iv r e les d im a n c h e e t fê te s . A n n é e B. M u lh o u se 1981, 142 s.

286 W A L D E M A R W O J D E C K I [8] b u d o w a n ia h o m ilii p r e z e n tu je M. S e v i n .18 B a z u je on je d y n ie n a t e k ­ ście E w a n g e lii n ie d z ie ln e j. P r o p o n u je k a z n o d z ie jo m n a s tę p u ją c y s c h e ­ m a t p rz y g o to w a n ia h o m ilii: 1. P e ry k o p ę n ie d z ie ln ą u s y tu o w a ć w o g ó ln y m i s z e rsz y m je j k o n te k ­ ście. 2. K o m e n ta r z p o p ie r w s z y m c z y ta n iu p e ry k o p y — w a ż n e są p ie rw s z e m y ś li i im p re s je , a le n ie n a le ż y się n im i z a d o w a la ć . N a le ż y p o k u sić się o k o m e n ta r z g łęb szy , w k tó r y m n a le ż y w y d o b y ć w s z y s tk ie m o ­ ż liw e z n a c z e n ia te k s tu . 3. K o le jn y m k ro k ie m je s t p r ó b a in t e r p r e ta c ji te k s tu o raz

4. u z u p e łn ie n ie in f o r m a c ji — w y ja ś n ie n ie d e ta li w ś w ie tle cało ści P i ­ sm a św ., te k s tó w a p o k ry f ic z n y c h lu b T ra d y c ji.

Z ta k p rz y g o to w a n e g o i z e b ra n e g o m a te r i a łu m oże p o w s ta ć d o b ra h o m ilia i e f e k ty w n y je j p rz e k a z . O p u b lik o w a n e h o m ilie są r e z u lta te m ta k ie g o s c h e m a tu i p o d e jś c ia . A c z k o lw ie k te s a m e n a rz ę d z ia r e f le k s ji są sto s o w a n e co ty d z ie ń , h o m ilie są o ry g in a ln e i n ie ro b ią w ra ż e n ia „ p ra c y s e r y jn e j”.

M y śli z e b ra n e p o le k tu r z e o m ó w io n y c h p u b lik a c ji św ia d c z ą o w y ­ s iłk u p o d e jm o w a n y m w ró ż n y c h k o śc io ła c h lo k a ln y c h n a rz e c z p r z e ­ z w y c ię ż e n ia k ry z y s u k a z n o d z ie js tw a , o k tó r y m ta k w ie le się m ów i. W p ra w d z ie o d n o w a b ib lijn a i litu r g ic z n a w z y w a i u ła t w i a o d n o w ę h o m ilii, a le p ro b le m co ja k iś czas p o w ra c a .

N a z a k o ń c z e n ie p rz y to c z m y u w a g i p ro f e s o ra w y ż sz e j u c z e ln i, la ik a , k tó r y w o d p o w ie d z i n a a n k ie tę d o ty c z ą c ą h o m ilii t a k w y o b ra ż a so b ie p ro c e s fo r m a c ji, w z g lę d n ie d o s z k a la n ia k a z n o d z ie jó w , co g w a r a n to w a ­ ło b y g łę b o k ie p rz e m ia n y w p r z e p o w ia d a n iu sło w a B ożego:

1. Z d o b y c ie g łę b o k ie j k u lt u r y a) te o lo g ic z n e j

b) li te r a c k ie j: o b c o w a n ie z d z ie ła m i o d u ż e j w y m o w ie li te r a c k ie j i u ż y w a n ie p ro s te g o s ło w n ic tw a w m ie js c e slo g a n ó w ; u s iło w a ­ n ie z ro z u m ie n ia tego, co k to ś in n y m ów i, c) w y m o w y sło w a. 2. P ie lę g n o w a n ie i ro z w ija n ie d a r u k o m u n ik o w a n ia się a) k a ż d y m oże b y ć ro z u m ia n y : n ie s p r a w ia te g o je d n a k m ik ro fo n , a le d o b ra i o d w a ż n a a r t y k u la c ja z a g a d n ie n ia , 18 M. S e v i n , L e É v a n g ile s d u d im a n c h e de l’a v e n t a la fê te -D ie u . A n n é e B. P a r is 1978, 219 s.

b) k a ż d y m oże by ć ro z u m ia n y i p o s łu g iw a ć się w ła s n y m ję z y k ie m , w ła ś c iw y m jeg o o so b o w o ści a n ie s z tu c z n y m , u d a w a n y m ; n a ­ w e t b r a k i o so b iste m o g ą sp e łn ia ć p o z y ty w n ą ro lę,

c) „o b e c n o ść ” w y m a g a teg o , a b y b y ć tr o c h ę a k to r e m ; tr z e b a p r z y ­ n a jm n ie j w y z b y ć się teg o co u tr u d n ia słu c h a c z o w i s k u p ie n ie u w a g i,

d) o d w a g a , śm ia ło ść e w a n g e lic z n a p o w in n a się n a rz u c a ć . K a z n o ­ d z ie ja n ie je s t c z ło w ie k ie m , k tó r y m a g o to w e o d p o w ie d z i n a w s z y s tk ie p y ta n ia , a le w ia r a je s t p e w n o ś c ią w z a k re s ie ś r o d ­ k ó w z b a w ie n ia . T eg o czego w y m a g a m od h o m ilii to b y m n ie z a h a r to w a ła w e w ie rz e .19

T e re f le k s je , p o w ie d z ie lib y ś m y „ s p e c ja lis ty s ło w a ”, z d a ją się b y ć b a r ­ dzo słu sz n e i w a r te p rz e s z c z e p ie n ia n a g r u n t p o lsk i.