I. Substancje i ich przemiany. Ocena dopuszczająca [1] Ocena bardzo dobra [ ] Ocena dobra [ ] Ocena dostateczna [1 + 2]

(1)

Propozycja w ymagań programowych na poszczególne oceny przygotowana na podstawie treści zawartych w podstawie programowej, programie nauczania oraz podręczniku dla klasy siódmej szkoły podstawowej Chemia Nowej Ery

Wyróżnione wymagania programowe odpowiadają wymaganiom ogólnym i szczegółowym zawartym w treściach nauczania podstawy programowej.

I. Substancje i ich przemiany

Ocena dopuszczająca [1]

Ocena dostateczna [1 + 2]

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra [1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

– zalicza chemię do nauk przyrodniczych – stosuje zasady bezpieczeństwa

obowiązujące w pracowni chemicznej – nazywa wybrane elementy szkła i sprzętu

laboratoryjnego oraz określa ich przeznaczenie

– zna sposoby opisywania doświadczeń chemicznych

– opisuje właściwości substancji będących głównymi składnikami produktów stosowanych na co dzień

– definiuje pojęcie gęstość – podaje wzór na gęstość

– przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem pojęć masa, gęstość, objętość

– wymienia jednostki gęstości – odróżnia właściwości fizyczne od chemicznych

– definiuje pojęcie mieszanina substancji – opisuje cechy mieszanin jednorodnych

i niejednorodnych – podaje przykłady mieszanin – opisuje proste metody rozdzielania

mieszanin na składniki

– definiuje pojęcia zjawisko fizyczne i reakcja chemiczna

– podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych zachodzących

Uczeń:

– omawia, czym zajmuje się chemia – wyjaśnia, dlaczego chemia jest nauką

przydatną ludziom

– wyjaśnia, czym są obserwacje, a czym wnioski z doświadczenia

– przelicza jednostki (masy, objętości, gęstości)

– wyjaśnia, czym ciało fizyczne różni się od substancji

– opisuje właściwości substancji

– wymienia i wyjaśnia podstawowe sposoby rozdzielania mieszanin na składniki – sporządza mieszaninę

– dobiera metodę rozdzielania mieszaniny na składniki

– opisuje i porównuje zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną

– projektuje doświadczenia ilustrujące zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną – definiuje pojęcie stopy metali

– podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych zachodzących w otoczeniu człowieka

– wyjaśnia potrzebę wprowadzenia symboli chemicznych

– rozpoznaje pierwiastki i związki chemiczne – wyjaśnia różnicę między pierwiastkiem,

związkiem chemicznym i mieszaniną – proponuje sposoby zabezpieczenia przed

rdzewieniem przedmiotów wykonanych z żelaza

Uczeń:

– podaje zastosowania wybranego szkła i sprzętu laboratoryjnego

– identyfikuje substancje na podstawie podanych właściwość

– przeprowadza obliczenia

z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość, objętość

– przelicza jednostki

– podaje sposób rozdzielenia wskazanej mieszaniny na składniki

– wskazuje różnice między właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają jej rozdzielenie

– projektuje doświadczenia ilustrujące reakcję chemiczną i formułuje wnioski – wskazuje w podanych przykładach

reakcję chemiczną i zjawisko fizyczne – wskazuje wśród różnych substancji mieszaninę

i związek chemiczny

– wyjaśnia różnicę między mieszaniną a związkiem chemicznym

– odszukuje w układzie okresowym pierwiastków podane pierwiastki chemiczne – opisuje doświadczenia wykonywane na lekcji – przeprowadza wybrane doświadczenia

Uczeń:

– omawia podział chemii na organiczną i nieorganiczną

– definiuje pojęcie patyna

– projektuje doświadczenie o podanym tytule (rysuje schemat, zapisuje obserwacje i formułuje wnioski)

– przeprowadza doświadczenia z działu Substancje i ich przemiany

– projektuje i przewiduje wyniki doświadczeń na podstawie posiadanej wiedzy

(2)

w otoczeniu człowieka

– definiuje pojęcia pierwiastek chemiczny i związek chemiczny

– dzieli substancje chemiczne na proste i złożone oraz na pierwiastki i związki chemiczne

– podaje przykłady związków chemicznych – dzieli pierwiastki chemiczne na

metale i niemetale

– podaje przykłady pierwiastków chemicznych (metali i niemetali)

– odróżnia metale i niemetale na podstawie ich właściwości

– opisuje, na czym polegają rdzewienie i korozja

– wymienia niektóre czynniki powodujące korozję

– posługuje się symbolami chemicznymi pierwiastków (H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg)

Przykłady wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej.

Uczeń:

– opisuje zasadę rozdziału mieszanin metodą chromatografii

– opisuje sposób rozdzielania na składniki bardziej złożonych mieszanin z wykorzystaniem metod spoza podstawy programowej – wykonuje obliczenia – zadania dotyczące mieszanin

(3)

Składniki powietrza i rodzaje przemian, jakim ulegają

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Uczeń:

– opisuje skład i właściwości powietrza – określa, co to są stałe i zmienne składniki

powietrza

– opisuje właściwości fizyczne i chemiczne tlenu, tlenku węgla(IV), wodoru, azotu oraz właściwości fizyczne gazów szlachetnych

– podaje, że woda jest związkiem chemicznym wodoru i tlenu

– tłumaczy, na czym polega zmiana stanu skupienia na przykładzie wody

– definiuje pojęcie wodorki

– omawia obieg tlenu i tlenku węgla(IV) w przyrodzie

– określa znaczenie powietrza, wody, tlenu, tlenku węgla(IV)

– podaje, jak można wykryć tlenek węgla(IV)

– określa, jak zachowują się substancje higroskopijne

– opisuje, na czym polegają reakcje syntezy, analizy, wymiany – omawia, na czym polega spalanie – definiuje pojęcia substrat i produkt reakcji

chemicznej

– wskazuje substraty i produkty reakcji chemicznej

– określa typy reakcji chemicznych – określa, co to są tlenki i zna ich podział – wymienia podstawowe źródła, rodzaje i

skutki zanieczyszczeń powietrza – wskazuje różnicę między reakcjami egzo-

i endoenergetyczną

– podaje przykłady reakcji egzo- i endoenergetycznych

– wymienia niektóre efekty towarzyszące reakcjom chemicznym

Uczeń:

– projektuje i przeprowadza doświadczenie potwierdzające, że powietrze jest mieszaniną jednorodną gazów

– wymienia stałe i zmienne składniki powietrza – oblicza przybliżoną objętość tlenu i azotu, np. w sali

lekcyjnej

– opisuje, jak można otrzymać tlen

– opisuje właściwości fizyczne i chemiczne gazów szlachetnych, azotu

– podaje przykłady wodorków niemetali – wyjaśnia, na czym polega proces fotosyntezy – wymienia niektóre zastosowania azotu, gazów

szlachetnych, tlenku węgla(IV), tlenu, wodoru – podaje sposób otrzymywania tlenku węgla(IV) (na

przykładzie reakcji węgla z tlenem) – definiuje pojęcie reakcja charakterystyczna – planuje doświadczenie umożliwiające wykrycie

obecności tlenku węgla(IV) w powietrzu wydychanym z płuc

– wyjaśnia, co to jest efekt cieplarniany – opisuje rolę wody i pary wodnej w przyrodzie – wymienia właściwości wody

– wyjaśnia pojęcie higroskopijność

– zapisuje słownie przebieg reakcji chemicznej – wskazuje w zapisie słownym przebiegu reakcji

chemicznej substraty i produkty, pierwiastki i związki chemiczne

– opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej i kwaśnych opadów

– podaje sposób otrzymywania wodoru (w reakcji kwasu chlorowodorowego z metalem)

− opisuje sposób identyfikowania gazów: wodoru, tlenu, tlenku węgla(IV)

− wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza

− wymienia niektóre sposoby postępowania pozwalające chronić powietrze przed zanieczyszczeniami

– definiuje pojęcia reakcje egzo- i endoenergetyczne Uczeń:

– określa, które składniki powietrza są stałe, a które zmienne

– wykonuje obliczenia dotyczące zawartości procentowej substancji występujących w powietrzu

– wykrywa obecność tlenku węgla(IV) – opisuje właściwości tlenku węgla(II) – wyjaśnia rolę procesu fotosyntezy w naszym

życiu

– podaje przykłady substancji szkodliwych dla środowiska

– wyjaśnia, skąd się biorą kwaśne opady – określa zagrożenia wynikające z efektu

cieplarnianego, dziury ozonowej, kwaśnych opadów

– proponuje sposoby zapobiegania powiększaniu się dziury ozonowej i ograniczenia powstawania kwaśnych opadów

– projektuje doświadczenia, w których otrzyma tlen, tlenek węgla(IV), wodór – projektuje doświadczenia, w których

zbada właściwości tlenu, tlenku węgla(IV), wodoru

– zapisuje słownie przebieg różnych rodzajów reakcji chemicznych

– podaje przykłady różnych typów reakcji chemicznych

– wykazuje obecność pary wodnej w powietrzu

– omawia sposoby otrzymywania wodoru – podaje przykłady reakcji egzo-

i endoenergetycznych

– zalicza przeprowadzone na lekcjach reakcje do egzo- lub endoenergetycznych

Uczeń:

– otrzymuje tlenek węgla(IV) w reakcji węglanu wapnia z kwasem

chlorowodorowym

– wymienia różne sposoby otrzymywania tlenu, tlenku węgla(IV), wodoru – projektuje doświadczenia dotyczące

powietrza i jego składników – uzasadnia, na podstawie reakcji

magnezu z tlenkiem węgla(IV), że tlenek węgla(IV) jest związkiem chemicznym węgla i tlenu

– uzasadnia, na podstawie reakcji magnezu z parą wodną, że woda jest związkiem chemicznym tlenu i wodoru – planuje sposoby postępowania

umożliwiające ochronę powietrza przed zanieczyszczeniami

– identyfikuje substancje na podstawie schematów reakcji chemicznych – wykazuje zależność między rozwojem

cywilizacji a występowaniem zagrożeń, np. podaje przykłady dziedzinżycia, których rozwój powodujenegatywne skutki dla środowiskaprzyrodniczego

(4)

Atomy i cząsteczki

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Uczeń:

– definiuje pojęcie materia – definiuje pojęcie dyfuzji

– opisuje ziarnistą budowę materii

– opisuje, czym atom różni się od cząsteczki – definiuje pojęcia: jednostka masy atomowej,

masa atomowa, masa cząsteczkowa

– oblicza masę cząsteczkową prostych związków chemicznych

– opisuje i charakteryzuje skład atomu pierwiastka chemicznego (jądro – protony i neutrony, powłoki elektronowe – elektrony) – wyjaśni, co to są nukleony

– definiuje pojęcie elektrony walencyjne – wyjaśnia, co to są liczba atomowa, liczba

masowa

– ustala liczbę protonów, elektronów, neutronów w atomie danego pierwiastka chemicznego, gdy znane są liczby atomowa i masowa

– podaje, czym jest konfiguracja elektronowa – definiuje pojęcie izotop

– dokonuje podziału izotopów

– wymienia najważniejsze dziedziny życia, w których mają zastosowanie izotopy – opisuje układ okresowy pierwiastków

chemicznych

– podaje treść prawa okresowości

– podaje, kto jest twórcą układu okresowego pierwiastków chemicznych

– odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach chemicznych – określa rodzaj pierwiastków (metal, niemetal) i

podobieństwo właściwości pierwiastków w

Uczeń:

– planuje doświadczenie potwierdzające ziarnistość budowy materii

– wyjaśnia zjawisko dyfuzji – podaje założenia teorii atomistyczno-

-cząsteczkowej budowy materii – oblicza masy cząsteczkowe

– opisuje pierwiastek chemiczny jako zbiór atomów o danej liczbie atomowej Z – wymienia rodzaje izotopów

– wyjaśnia różnice w budowie atomów izotopów wodoru

– wymienia dziedziny życia, w których stosuje się izotopy

– korzysta z układu okresowego pierwiastków chemicznych

– wykorzystuje informacje odczytane z układu okresowego pierwiastków chemicznych – podaje maksymalną liczbę elektronów na

poszczególnych powłokach (K, L, M) – zapisuje konfiguracje elektronowe – rysuje modele atomów pierwiastków

chemicznych

– określa, jak zmieniają się niektóre

właściwości pierwiastków w grupie i okresie Uczeń:

– wyjaśnia różnice między pierwiastkiem a związkiem chemicznym na podstawie założeń teorii atomistyczno-

cząsteczkowej budowy materii – oblicza masy cząsteczkowe związków

chemicznych

– definiuje pojęcie masy atomowej jako średniej mas atomów danego pierwiastka, z uwzględnieniem jego składu izotopowego

– wymienia zastosowania różnych izotopów – korzysta z informacji zawartych w układzie

okresowym pierwiastków chemicznych – oblicza maksymalną liczbę elektronów

w powłokach

– zapisuje konfiguracje elektronowe – rysuje uproszczone modele atomów – określa zmianę właściwości pierwiastków

w grupie i okresie

Uczeń:

– wyjaśnia związek między podobieństwami właściwości pierwiastków chemicznych zapisanych w tej samej grupie układu okresowego a budową ich atomów i liczbą elektronów walencyjnych

− wyjaśnia, dlaczego masy atomowe podanych pierwiastków chemicznych w układzie okresowym nie są liczbami całkowitymi

(5)

Uczeń:

– oblicza zawartość procentową izotopów w pierwiastku chemicznym

− opisuje historię odkrycia budowy atomu i powstania układu okresowego pierwiastków

− definiuje pojęcie promieniotwórczość

− określa, na czym polegają promieniotwórczość naturalna i sztuczna

− definiuje pojęcie reakcja łańcuchowa

− wymienia ważniejsze zagrożenia związane z promieniotwórczością

− wyjaśnia pojęcie okres półtrwania (okres połowicznego rozpadu)

− rozwiązuje zadania związane z pojęciami okres półtrwania i średnia masa atomowa

− charakteryzuje rodzaje promieniowania

− wyjaśnia, na czym polegają przemiany α, β

(6)

Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Uczeń:

– wymienia typy wiązań chemicznych – podaje definicje: wiązania kowalencyjnego

niespolaryzowanego, wiązania kowalencyjnego spolaryzowanego, wiązania jonowego – definiuje pojęcia: jon, kation, anion – definiuje pojęcie elektroujemność – posługuje się symbolami pierwiastków

chemicznych

– podaje, co występuje we wzorze elektronowym

– odróżnia wzór sumaryczny od wzoru strukturalnego

– zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne cząsteczek

– definiuje pojęcie wartościowość – podaje wartościowość pierwiastków

chemicznych w stanie wolnym – odczytuje z układu okresowego

maksymalną wartościowość pierwiastków chemicznych względem wodoru grup 1., 2. i 13.−17.

– wyznacza wartościowość pierwiastków chemicznych na podstawie wzorów sumarycznych

– zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny cząsteczki związku dwupierwiastkowego na podstawie wartościowości pierwiastków chemicznych

– określa na podstawie wzoru liczbę atomów

Uczeń:

– opisuje rolę elektronów zewnętrznej powłoki w łączeniu się atomów – odczytuje elektroujemność pierwiastków

chemicznych

– opisuje sposób powstawania jonów – określa rodzaj wiązania w prostych

przykładach cząsteczek

− podaje przykłady substancji o wiązaniu kowalencyjnym i substancji o wiązaniu jonowym

– przedstawia tworzenie się wiązań

chemicznych kowalencyjnego i jonowego dla prostych przykładów

– określa wartościowość na podstawie układu okresowego pierwiastków

– zapisuje wzory związków chemicznych na podstawie podanej wartościowości lub nazwy pierwiastków chemicznych

– podaje nazwę związku chemicznego na podstawie wzoru

– określa wartościowość pierwiastków w związku chemicznym

– zapisuje wzory cząsteczek, korzystając z modeli

– wyjaśnia znaczenie współczynnika stechiometrycznego i indeksu stechiometrycznego

– wyjaśnia pojęcie równania reakcji chemicznej

Uczeń:

– określa typ wiązania chemicznego w podanym przykładzie

– wyjaśnia na podstawie budowy atomów, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemicznie

– wyjaśnia różnice między typami wiązań chemicznych

– opisuje powstawanie wiązań kowalencyjnych dla wymaganych przykładów

– opisuje mechanizm powstawania wiązania jonowego

– opisuje, jak wykorzystać elektroujemność do określenia rodzaju wiązania chemicznego w cząsteczce

– wykorzystuje pojęcie wartościowości – odczytuje z układu okresowego

wartościowość pierwiastków chemicznych grup 1., 2. i 13.−17.

(względem wodoru, maksymalną względem tlenu)

– nazywa związki chemiczne na podstawie wzorów sumarycznych i zapisuje wzory na podstawie ich nazw

– zapisuje i odczytuje równania reakcji chemicznych (o większym stopniu trudności) – przedstawia modelowy schemat równania

reakcji chemicznej

– rozwiązuje zadania na podstawie prawa

Uczeń:

– wykorzystuje pojęcie elektroujemności do określania rodzaju wiązania w podanych substancjach

– uzasadnia i udowadnia doświadczalnie, że masa substratów jest równa masie produktów – rozwiązuje trudniejsze zadania dotyczące

poznanych praw (zachowania masy, stałości składu związku chemicznego)

– wskazuje podstawowe różnice między wiązaniami kowalencyjnym a jonowym oraz kowalencyjnym niespolaryzowanym a kowalencyjnym spolaryzowanym – opisuje zależność właściwości związku

chemicznego od występującego w nim wiązania chemicznego

– porównuje właściwości związków kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia, rozpuszczalność w wodzie, temperatury topnienia i wrzenia, przewodnictwo ciepła i elektryczności) – zapisuje i odczytuje równania reakcji

chemicznych o dużym stopniu trudności – wykonuje obliczenia stechiometryczne

(7)

pierwiastków w związku chemicznym – interpretuje zapisy (odczytuje ilościowo i

jakościowo proste zapisy), np.: H², 2 H, 2 H2

itp.

– ustala na podstawie wzoru sumarycznego nazwę prostych dwupierwiastkowych związków chemicznych

– ustala na podstawie nazwy wzór sumaryczny prostych

dwupierwiastkowych związków chemicznych

– rozróżnia podstawowe rodzaje reakcji chemicznych

– wskazuje substraty i produkty reakcji chemicznej

– podaje treść prawa zachowania masy – podaje treść prawa stałości składu

związku chemicznego

– przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem prawa zachowania

– odczytuje proste równania reakcji chemicznych

– zapisuje równania reakcji chemicznych

− dobiera współczynniki w równaniach reakcji chemicznych

zachowania masy i prawa stałości składu związku chemicznego

– dokonuje prostych obliczeń stechiometrycznych

Uczeń:

− opisuje wiązania koordynacyjne i metaliczne

– wykonuje obliczenia na podstawie równania reakcji chemicznej – wykonuje obliczenia z wykorzystaniem pojęcia wydajność reakcji

– zna pojęcia: mol, masa molowa i objętość molowa i wykorzystuje je w obliczeniach

− określa, na czym polegają reakcje utleniania-redukcji

− definiuje pojęcia: utleniacz i reduktor

− zaznacza w zapisie słownym przebiegu reakcji chemicznej procesy utleniania i redukcji oraz utleniacz, reduktor

− podaje przykłady reakcji utleniania-redukcji zachodzących w naszym otoczeniu; uzasadnia swój wybór

(8)

Woda i roztwory wodne

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Uczeń:

– charakteryzuje rodzaje wód występujących w przyrodzie

– podaje, na czym polega obieg wody w przyrodzie

– podaje przykłady źródeł zanieczyszczenia wód

– wymienia niektóre skutki zanieczyszczeń oraz sposoby walki z nimi

– wymienia stany skupienia wody – określa, jaką wodę nazywa się wodą

destylowaną

– nazywa przemiany stanów skupienia wody – opisuje właściwości wody

– zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny cząsteczki wody

– definiuje pojęcie dipol

– identyfikuje cząsteczkę wody jako dipol – wyjaśnia podział substancji na dobrze

rozpuszczalne, trudno rozpuszczalne oraz praktycznie nierozpuszczalne w wodzie

− podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się i nie rozpuszczają się w wodzie

– wyjaśnia pojęcia: rozpuszczalnik i substancja rozpuszczana

– projektuje doświadczenie dotyczące

rozpuszczalności różnych substancji w wodzie – definiuje pojęcie rozpuszczalność

– wymienia czynniki, które wpływają

Uczeń:

– opisuje budowę cząsteczki wody – wyjaśnia, co to jest cząsteczka polarna – wymienia właściwości wody zmieniające

się pod wpływem zanieczyszczeń

– planuje doświadczenie udowadniające, że woda:

z sieci wodociągowej i naturalnie występująca w przyrodzie są mieszaninami

– proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą

– tłumaczy, na czym polegają procesy mieszania i rozpuszczania

– określa, dla jakich substancji woda jest dobrym rozpuszczalnikiem

– charakteryzuje substancje ze względu na ich rozpuszczalność w wodzie

– planuje doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników na szybkość

rozpuszczania substancji stałych w wodzie – porównuje rozpuszczalność różnych

substancji w tej samej temperaturze – oblicza ilość substancji, którą można

rozpuścić w określonej objętości wody w podanej temperaturze

– podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe

– podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie, tworząc koloidy lub zawiesiny

Uczeń:

– wyjaśnia, na czym polega tworzenie wiązania kowalencyjnego spolaryzowanego w cząsteczce wody

– wyjaśnia budowę polarną cząsteczki wody – określa właściwości wody wynikające z jej

budowy polarnej

– przewiduje zdolność różnych substancji do rozpuszczania się w wodzie

– przedstawia za pomocą modeli proces rozpuszczania w wodzie substancji o budowie polarnej, np. chlorowodoru

– podaje rozmiary cząstek substancji wprowadzonych do wody i znajdujących się w roztworze właściwym, koloidzie, zawiesinie

– wykazuje doświadczalnie wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji stałej w wodzie

– posługuje się wykresem rozpuszczalności – wykonuje obliczenia z wykorzystaniem

wykresu rozpuszczalności

– oblicza masę wody, znając masę roztworu i jego stężenie procentowe

– prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęcia gęstości

– podaje sposoby zmniejszenia lub zwiększenia stężenia roztworu – oblicza stężenie procentowe roztworu

powstałego przez zagęszczenie i rozcieńczenie Uczeń:

– proponuje doświadczenie udowadniające, że woda jest związkiem wodoru i tlenu – określa wpływ ciśnienia atmosferycznego na

wartość temperatury wrzenia wody – porównuje rozpuszczalność w wodzie

związków kowalencyjnych i jonowych – wykazuje doświadczalnie, czy roztwór jest

nasycony, czy nienasycony

– rozwiązuje z wykorzystaniem gęstości zadania rachunkowe dotyczące stężenia procentowego – oblicza rozpuszczalność substancji w danej

temperaturze, znając stężenie procentowe jej roztworu nasyconego w tej temperaturze – oblicza stężenie roztworu powstałego po

zmieszaniu roztworów tej samej substancji o różnych stężeniach

(9)

na rozpuszczalność substancji

– określa, co to jest krzywa rozpuszczalności – odczytuje z wykresu rozpuszczalności

rozpuszczalność danej substancji w podanej

temperaturze

– wymienia czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania się substancji stałej w wodzie – definiuje pojęcia: roztwór właściwy, koloid

i zawiesina

– podaje przykłady substancji tworzących z wodą roztwór właściwy, zawiesinę, koloid – definiuje pojęcia: roztwór nasycony, roztwór

nienasycony, roztwór stężony, roztwór rozcieńczony

– definiuje pojęcie krystalizacja

– podaje sposoby otrzymywania roztworu nienasyconego z nasyconego i odwrotnie – definiuje stężenie procentowe roztworu – podaje wzór opisujący stężenie procentowe

roztworu

– prowadzi proste obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu

– wskazuje różnice między roztworem właściwym a zawiesiną

– opisuje różnice między roztworami:

rozcieńczonym, stężonym, nasyconym i nienasyconym

– przekształca wzór na stężenie procentowe roztworu tak, aby obliczyć masę substancji rozpuszczonej lub masę roztworu

– oblicza masę substancji rozpuszczonej lub masę roztworu, znając stężenie procentowe roztworu

– wyjaśnia, jak sporządzić roztwór o określonym stężeniu procentowym, np. 100 g 20-procentowego roztworu soli kuchennej

roztworu

– oblicza stężenie procentowe roztworu nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu rozpuszczalności)

– wymienia czynności prowadzące

do sporządzenia określonej objętości roztworu o określonym stężeniu procentowym

– sporządza roztwór o określonym stężeniu procentowym

Uczeń:

– wyjaśnia, na czym polega asocjacja cząsteczek wody

– rozwiązuje zadania rachunkowe na stężenie procentowe roztworu, w którym rozpuszczono mieszaninę substancji stałych – rozwiązuje zadania z wykorzystaniem pojęcia stężenie molowe

(10)

Tlenki i wodorotlenki

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Uczeń:

– definiuje pojęcie katalizator – definiuje pojęcie tlenek

– podaje podział tlenków na tlenki metali i tlenki niemetali

– zapisuje równania reakcji otrzymywania tlenków metali i tlenków niemetali – wymienia zasady BHP dotyczące pracy z

zasadami

– definiuje pojęcia wodorotlenek i zasada – odczytuje z tabeli rozpuszczalności, czy

wodorotlenek jest rozpuszczalny w wodzie czy też nie

– opisuje budowę wodorotlenków – zna wartościowość grupy wodorotlenowej – rozpoznaje wzory wodorotlenków – zapisuje wzory sumaryczne

wodorotlenków: NaOH, KOH, Ca(OH)², Al(OH)3, Cu(OH)2

– opisuje właściwości oraz zastosowania wodorotlenków: sodu, potasu i wapnia – łączy nazwy zwyczajowe (wapno palone i

wapno gaszone) z nazwami systematycznymi tych związków chemicznych

– definiuje pojęcia: elektrolit, nieelektrolit

− definiuje pojęcia: dysocjacja jonowa, wskaźnik

– wymienia rodzaje odczynów roztworów – podaje barwy wskaźników w roztworze o

Uczeń:

– podaje sposoby otrzymywania tlenków – opisuje właściwości i zastosowania

wybranych tlenków

– podaje wzory i nazwy wodorotlenków – wymienia wspólne właściwości zasad i

wyjaśnia, z czego one wynikają – wymienia dwie główne metody

otrzymywania wodorotlenków

– zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenku sodu, potasu i wapnia – wyjaśnia pojęcia woda wapienna, wapno

palone i wapno gaszone

– odczytuje proste równania dysocjacji jonowej zasad

– definiuje pojęcie odczyn zasadowy – bada odczyn

– zapisuje obserwacje do przeprowadzanych na lekcji doświadczeń

Uczeń:

– wyjaśnia pojęcia wodorotlenek i zasada – wymienia przykłady wodorotlenków i zasad – wyjaśnia, dlaczego podczas pracy z zasadami

należy zachować szczególną ostrożność – wymienia poznane tlenki metali, z których otrzymać zasady

– zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranego wodorotlenku

– planuje doświadczenia, w których wyniku można otrzymać wodorotlenki sodu, potasu lub wapnia

– planuje sposób otrzymywania wodorotlenków nierozpuszczalnych w wodzie

– zapisuje i odczytuje równania dysocjacji jonowej zasad

– określa odczyn roztworu zasadowego i uzasadnia to

– opisuje doświadczenia przeprowadzane na lekcjach (schemat, obserwacje, wniosek) – opisuje zastosowania wskaźników – planuje doświadczenie, które umożliwi zbadanie odczynu produktów używanych w życiu codziennym

Uczeń:

– zapisuje wzór sumaryczny wodorotlenku dowolnego metalu

– planuje doświadczenia, w których wyniku można otrzymać różne wodorotlenki, także praktycznie nierozpuszczalne w wodzie

– zapisuje równania reakcji otrzymywania różnych wodorotlenków

– identyfikuje wodorotlenki na podstawie podanych informacji

– odczytuje równania reakcji chemicznych

(11)

podanym odczynie

– wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa zasad

– zapisuje równania dysocjacji jonowej zasad (proste przykłady)

− podaje nazwy jonów powstałych w wyniku dysocjacji jonowej

– odróżnia zasady od innych substancji za pomocą wskaźników

– rozróżnia pojęcia wodorotlenek i zasada

Uczeń:

– opisuje i bada właściwości wodorotlenków amfoterycznych

(12)

Propozycja wymagań programowych na poszczególne oceny przygotowana na podstawie treści zawartych w podstawie programowej, programie nauczania oraz podręczniku dla klasy ósmej szkoły podstawowej Chemia Nowej Ery

Wyróżnione wymagania programowe odpowiadają wymaganiom ogólnym i szczegółowym zawartym w treściach nauczania podstawy programowej.

VII. Kwasy

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Uczeń:

− wymienia zasady bhp dotyczące obchodzenia się z kwasami

− zalicza kwasy do elektrolitów

− definiuje pojęcie kwasy zgodnie z teorią Arrheniusa

− opisuje budowę kwasów

− opisuje różnice w budowie kwasów beztlenowych i kwasów tlenowych

− zapisuje wzory sumaryczne kwasów: HCl, H2S, H2SO4, H2SO3, HNO3, H2CO3, H3PO4

− zapisuje wzory strukturalne kwasów beztlenowych

− podaje nazwy poznanych kwasów

− wskazuje wodór i resztę kwasową we wzorze kwasu

− wyznacza wartościowość reszty kwasowej

− wyjaśnia, jak można otrzymać np. kwas chlorowodorowy, siarkowy(IV)

− wyjaśnia, co to jest tlenek kwasowy

− opisuje właściwości kwasów, np.:

chlorowodorowego, azotowego(V) i siarkowego(VI)

− stosuje zasadę rozcieńczania kwasów

− opisuje podstawowe zastosowania kwasów:

Uczeń:

− udowadnia, dlaczego w nazwie danego kwasu pojawia się wartościowość

− zapisuje wzory strukturalne poznanych kwasów

− wymienia metody otrzymywania kwasów tlenowych i kwasów beztlenowych

− zapisuje równania reakcji otrzymywania poznanych kwasów

− wyjaśnia pojęcie tlenek kwasowy

− wskazuje przykłady tlenków kwasowych

− opisuje właściwości poznanych kwasów

− opisuje zastosowania poznanych kwasów

− wyjaśnia pojęcie dysocjacja jonowa

− zapisuje wybrane równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów

− nazywa kation H⁺ i aniony reszt kwasowych

− określa odczyn roztworu (kwasowy)

− wymienia wspólne właściwości kwasów

− wyjaśnia, z czego wynikają wspólne właściwości kwasów

− zapisuje obserwacje z przeprowadzanych doświadczeń

− posługuje się skalą pH

− bada odczyn i pH roztworu

− wyjaśnia, jak powstają kwaśne opady

Uczeń:

− zapisuje równania reakcji otrzymywania wskazanego kwasu

− wyjaśnia, dlaczego podczas pracy ze stężonymi roztworami kwasów należy zachować

szczególną ostrożność

− projektuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać omawiane na lekcjach kwasy

− wymienia poznane tlenki kwasowe

− wyjaśnia zasadę bezpiecznego rozcieńczania stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI)

− planuje doświadczalne wykrycie białka w próbce żywności (np.: w serze, mleku, jajku)

− opisuje reakcję ksantoproteinową

− zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji jonowej (elektrolitycznej) kwasów

− zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji jonowej (elektrolitycznej) w formie stopniowej dla H2S, H2CO3

− określa kwasowy odczyn roztworu na podstawie znajomości jonów obecnych w badanym roztworze

− opisuje doświadczenia przeprowadzane na lekcjach (schemat, obserwacje, wniosek)

− podaje przyczyny odczynu roztworów:

Uczeń:

− zapisuje wzór strukturalny kwasu nieorganicznego o podanym wzorze sumarycznym

− nazywa dowolny kwas tlenowy (określenie wartościowości pierwiastków chemicznych, uwzględnienie ich w nazwie)

− projektuje i przeprowadza doświadczenia, w których wyniku można otrzymać kwasy

− identyfikuje kwasy na podstawie podanych informacji

− odczytuje równania reakcji chemicznych

− rozwiązuje zadania obliczeniowe o wyższym stopniu trudności

− proponuje sposoby ograniczenia powstawania kwaśnych opadów

− wyjaśnia pojęcie skala pH

(13)

− wymienia rodzaje odczynu roztworu

− wymienia poznane wskaźniki

− określa zakres pH i barwy wskaźników dla poszczególnych odczynów

− rozróżnia doświadczalnie odczyny roztworów za pomocą wskaźników

− wyjaśnia pojęcie kwaśne opady

− oblicza masy cząsteczkowe HCl i H²S

w życiu codziennym

− rozwiązuje zadania obliczeniowe o wyższym stopniu trudności

− analizuje proces powstawania i skutki kwaśnych opadów

− proponuje niektóre sposoby ograniczenia powstawania kwaśnych opadów

Przykłady wiadomości i umiejętności wykraczających poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie przez ucznia może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

− wymienia przykłady innych wskaźników i określa ich zachowanie w roztworach o różnych odczynach

− opisuje wpływ pH na glebę i uprawy, wyjaśnia przyczyny stosowania poszczególnych nawozów

− omawia przemysłową metodę otrzymywania kwasu azotowego(V)

− definiuje pojęcie stopień dysocjacji

− dzieli elektrolity ze względu na stopień dysocjacji

(14)

VIII. Sole

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Uczeń:

− opisuje budowę soli

− tworzy i zapisuje wzory sumaryczne soli (np.

chlorków, siarczków)

− wskazuje metal i resztę kwasową we wzorze soli

− tworzy nazwy soli na podstawie wzorów sumarycznych (proste przykłady)

− tworzy i zapisuje wzory sumaryczne soli na podstawie ich nazw (np. wzory soli kwasów:

chlorowodorowego, siarkowodorowego i metali, np. sodu, potasu i wapnia)

− wskazuje wzory soli wśród wzorów różnych związków chemicznych

− definiuje pojęcie dysocjacja jonowa (elektrolityczna) soli

− dzieli sole ze względu na ich rozpuszczalność w wodzie

− ustala rozpuszczalność soli w wodzie na podstawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie

− zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej (elektrolitycznej) soli rozpuszczalnych w wodzie (proste przykłady)

− podaje nazwy jonów powstałych w wyniku dysocjacji jonowej soli (proste przykłady)

− opisuje sposób otrzymywania soli trzema podstawowymi metodami (kwas + zasada, metal + kwas, tlenek metalu + kwas)

− zapisuje cząsteczkowo równania reakcji otrzymywania soli (proste przykłady)

Uczeń:

− wymienia cztery najważniejsze sposoby otrzymywania soli

− podaje nazwy i wzory soli (typowe przykłady)

− zapisuje równania reakcji zobojętniania w formach: cząsteczkowej, jonowej oraz jonowej skróconej

− podaje nazwy jonów powstałych w wyniku dysocjacji jonowej soli

− odczytuje równania reakcji otrzymywania soli (proste przykłady)

− korzysta z tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie

− zapisuje równania reakcji otrzymywania soli (reakcja strąceniowa) w formach cząsteczkowej i jonowej (proste przykłady)

− zapisuje i odczytuje wybrane równania reakcji dysocjacji jonowej soli

− dzieli metale ze względu na ich aktywność chemiczną (szereg aktywności metali)

− opisuje sposoby zachowania się metali w reakcji z kwasami (np. miedź i magnez w reakcji z kwasem chlorowodorowym)

− zapisuje obserwacje z doświadczeń przeprowadzanych na lekcji

– wymienia zastosowania najważniejszych soli Uczeń:

− tworzy i zapisuje nazwy i wzory soli:

chlorków, siarczków, azotanów(V), siarczanów(IV), siarczanów(VI), węglanów, fosforanów(V) (ortofosforanów(V))

− zapisuje i odczytuje równania dysocjacji jonowej (elektrolitycznej) soli

− otrzymuje sole doświadczalnie

− wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania i reakcji strąceniowej

− zapisuje równania reakcji otrzymywania soli

− ustala, korzystając z szeregu aktywności metali, które metale reagują z kwasami według schematu: metal + kwas → sól + wodór

− projektuje i przeprowadza reakcję zobojętniania (HCl + NaOH)

− swobodnie posługuje się tabelą rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie

− projektuje doświadczenia pozwalające otrzymać substancje trudno rozpuszczalne i praktycznie nierozpuszczalne (sole

i wodorotlenki) w reakcjach strąceniowych

− zapisuje odpowiednie równania reakcji w formie cząsteczkowej i jonowej (reakcje otrzymywania substancji trudno

rozpuszczalnych i praktycznie nierozpuszczalnych w reakcjach strąceniowych)

− podaje przykłady soli występujących w przyrodzie

Uczeń:

− wymienia metody otrzymywania soli

− przewiduje, czy zajdzie dana reakcja chemiczna (poznane metody, tabela rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie, szereg aktywności metali)

− zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania dowolnej soli

− wyjaśnia, jakie zmiany zaszły w odczynie roztworów poddanych reakcji zobojętniania

− proponuje reakcję tworzenia soli trudno rozpuszczalnej i praktycznie nierozpuszczalnej

− przewiduje wynik reakcji strąceniowej

− identyfikuje sole na podstawie podanych informacji

− podaje zastosowania reakcji strąceniowych

− projektuje i przeprowadza doświadczenia dotyczące otrzymywania soli

− przewiduje efekty zaprojektowanych doświadczeń dotyczących otrzymywania soli (różne metody)

− opisuje zaprojektowane doświadczenia

(15)

− podaje przykłady zastosowań najważniejszych soli

− wyjaśnia pojęcie hydrat, wymienia przykłady hydratów, ich występowania i zastosowania

− wyjaśnia pojęcie hydroliza, zapisuje równania reakcji hydrolizy i wyjaśnia jej przebieg

− wyjaśnia pojęcia: sól podwójna, sól potrójna, wodorosole i hydroksosole; podaje przykłady tych soli

(16)

IX. Z wiązki węgla z wodorem

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Uczeń:

− wyjaśnia pojęcie związki organiczne

− podaje przykłady związków chemicznych zawierających węgiel

− wymienia naturalne źródła węglowodorów

− wymienia nazwy produktów destylacji ropy naftowej i podaje przykłady ich

zastosowania

− stosuje zasady bhp w pracy z gazem ziemnym oraz produktami przeróbki ropy naftowej

− definiuje pojęcie węglowodory

− definiuje pojęcie szereg homologiczny

− definiuje pojęcia: węglowodory nasycone, węglowodory nienasycone, alkany, alkeny, alkiny

− zalicza alkany do węglowodorów nasyconych, a alkeny i alkiny – do nienasyconych

− zapisuje wzory sumaryczne: alkanów, alkenów i alkinów o podanej liczbie atomów węgla

− rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe): alkanów, alkenów i alkinów o łańcuchach prostych (do pięciu atomów węgla w cząsteczce)

− podaje nazwy systematyczne alkanów (do pięciu atomów węgla w cząsteczce)

− podaje wzory ogólne: alkanów, alkenów i alkinów

− podaje zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów

− przyporządkowuje dany węglowodór do

Uczeń:

− wyjaśnia pojęcie szereg homologiczny

− tworzy nazwy alkenów i alkinów na podstawie nazw odpowiednich alkanów

− zapisuje wzory: sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne (grupowe); podaje nazwy:

alkanów, alkenów i alkinów

− buduje model cząsteczki: metanu, etenu, etynu

− wyjaśnia różnicę między spalaniem całkowitym a spalaniem niecałkowitym

− opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (spalanie) alkanów (metanu, etanu) oraz etenu i etynu

− zapisuje i odczytuje równania reakcji spalania metanu, etanu, przy dużym i małym dostępie tlenu

− pisze równania reakcji spalania etenu i etynu

− porównuje budowę etenu i etynu

− wyjaśnia, na czym polegają reakcje przyłączania i polimeryzacji

− opisuje właściwości i niektóre zastosowania polietylenu

− wyjaśnia, jak można doświadczalnie odróżnić węglowodory nasycone od węglowodorów nienasyconych, np. metan od etenu czy etynu

− wyjaśnia, od czego zależą właściwości węglowodorów

− wykonuje proste obliczenia dotyczące węglowodorów

Uczeń:

− tworzy wzory ogólne alkanów, alkenów, alkinów (na podstawie wzorów kolejnych związków chemicznych w danym szeregu homologicznym)

− proponuje sposób doświadczalnego wykrycia produktów spalania węglowodorów

− zapisuje równania reakcji spalania alkanów przy dużym i małym dostępie tlenu

− zapisuje równania reakcji spalania alkenów i alkinów

− zapisuje równania reakcji otrzymywania etynu

− odczytuje podane równania reakcji chemicznej

− zapisuje równania reakcji etenu i etynu z bromem, polimeryzacji etenu

− opisuje rolę katalizatora w reakcji chemicznej

− wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a właściwościami fizycznymi alkanów (np. stanem skupienia, lotnością, palnością, gęstością, temperaturą topnienia i wrzenia)

− wyjaśnia, co jest przyczyną większej reaktywności węglowodorów nienasyconych w porównaniu z węglowodorami nasyconymi

− opisuje właściwości i zastosowania polietylenu

− projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie węglowodorów nasyconych od węglowodorów nienasyconych

− opisuje przeprowadzane doświadczenia

Uczeń:

− analizuje właściwości węglowodorów

− porównuje właściwości węglowodorów nasyconych i węglowodorów nienasyconych

− wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a właściwościami fizycznymi alkanów

− opisuje wpływ wiązania wielokrotnego w cząsteczce węglowodoru na jego reaktywność

− zapisuje równania reakcji przyłączania (np. bromowodoru, wodoru, chloru) do węglowodorów zawierających wiązanie wielokrotne

− projektuje doświadczenia chemiczne dotyczące węglowodorów

− projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie węglowodorów nasyconych od węglowodorów nienasyconych

− stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania zadań obliczeniowych o wysokim stopniu trudności

− analizuje znaczenie węglowodorów w życiu codziennym

(17)

i spalania niecałkowitego metanu, etanu

− podaje wzory sumaryczne i strukturalne etenu i etynu

− opisuje najważniejsze właściwości etenu i etynu

− definiuje pojęcia: polimeryzacja, monomer i polimer

− opisuje najważniejsze zastosowania metanu, etenu i etynu

− opisuje wpływ węglowodorów nasyconych i węglowodorów nienasyconych na wodę bromową (lub rozcieńczony roztwór manganianu(VII) potasu)

− opisuje przebieg suchej destylacji węgla kamiennego

− wyjaśnia pojęcia: izomeria, izomery

− wyjaśnia pojęcie węglowodory aromatyczne

− podaje przykłady tworzyw sztucznych, tworzyw syntetycznych

− podaje właściwości i zastosowania wybranych tworzyw sztucznych

− wymienia przykładowe oznaczenia opakowań wykonanych z tworzyw sztucznych

(18)

X . Pochodne węglowodorów

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Uczeń:

− dowodzi, że alkohole, kwasy karboksylowe, estry i aminokwasy są pochodnymi węglowodorów

− opisuje budowę pochodnych węglowodorów (grupa węglowodorowa + grupa funkcyjna)

− wymienia pierwiastki chemiczne wchodzące w skład pochodnych węglowodorów

− zalicza daną substancję organiczną do odpowiedniej grupy związków chemicznych

− wyjaśnia, co to jest grupa funkcyjna

− zaznacza grupy funkcyjne w alkoholach, kwasach karboksylowych, estrach, aminokwasach; podaje ich nazwy

− zapisuje wzory ogólne alkoholi, kwasów karboksylowych i estrów

− dzieli alkohole na monohydroksylowe i polihydroksylowe

− zapisuje wzory sumaryczne i rysuje wzory półstrukturalne (grupowe), strukturalne alkoholi monohydroksylowych o łańcuchach prostych zawierających do trzech atomów węgla w cząsteczce

− wyjaśnia, co to są nazwy zwyczajowe i nazwy systematyczne

− tworzy nazwy systematyczne alkoholi monohydroksylowych o łańcuchach prostych zawierających do trzech atomów węgla

w cząsteczce, podaje zwyczajowe (metanolu, etanolu)

− rysuje wzory półstrukturalne (grupowe), strukturalne kwasów monokarboksylowych

Uczeń:

− zapisuje nazwy i wzory omawianych grup funkcyjnych

− wyjaśnia, co to są alkohole polihydroksylowe

− zapisuje wzory i podaje nazwy alkoholi monohydroksylowych o łańcuchach prostych (zawierających do pięciu atomów węgla w cząsteczce)

− zapisuje wzory sumaryczny

i półstrukturalny (grupowy) propano-1,2,3- triolu (glicerolu)

− uzasadnia stwierdzenie, że alkohole i kwasy karboksylowe tworzą szeregi homologiczne

− podaje odczyn roztworu alkoholu

− opisuje fermentację alkoholową

− zapisuje równania reakcji spalania etanolu

− podaje przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie (np. kwasy:

mrówkowy, szczawiowy, cytrynowy) i wymienia ich zastosowania

− tworzy nazwy prostych kwasów

karboksylowych (do pięciu atomów węgla w cząsteczce) i zapisuje ich wzory sumaryczne i strukturalne

− podaje właściwości kwasów metanowego (mrówkowego) i etanowego (octowego)

− bada wybrane właściwości fizyczne kwasu etanowego (octowego)

− opisuje dysocjację jonową kwasów karboksylowych

Uczeń:

− wyjaśnia, dlaczego alkohol etylowy ma odczyn obojętny

− wyjaśnia, w jaki sposób tworzy się nazwę systematyczną glicerolu

− zapisuje równania reakcji spalania alkoholi

− podaje nazwy zwyczajowe i systematyczne alkoholi i kwasów karboksylowych

− wyjaśnia, dlaczego niektóre wyższe kwasy karboksylowe nazywa się kwasami tłuszczowymi

− porównuje właściwości kwasów organicznych i nieorganicznych

− bada i opisuje wybrane właściwości fizyczne i chemiczne kwasu etanowego (octowego)

− porównuje właściwości kwasów karboksylowych

− opisuje proces fermentacji octowej

− dzieli kwasy karboksylowe

− zapisuje równania reakcji chemicznych kwasów karboksylowych

− podaje nazwy soli kwasów organicznych

− określa miejsce występowania wiązania podwójnego w cząsteczce kwasu oleinowego

− podaje nazwy i rysuje wzory półstrukturalne (grupowe) długołańcuchowych kwasów monokarboksylowych (kwasów

tłuszczowych) nasyconych (palmitynowego, stearynowego) i nienasyconego (oleinowego)

− projektuje doświadczenie chemiczne

umożliwiające odróżnienie kwasu oleinowego Uczeń:

− proponuje doświadczenie chemiczne do podanego tematu z działu Pochodne węglowodorów

− opisuje doświadczenia chemiczne (schemat, obserwacje, wniosek)

− przeprowadza doświadczenia chemiczne do działu Pochodne węglowodorów

− zapisuje wzory podanych alkoholi i kwasów karboksylowych

− zapisuje równania reakcji chemicznych alkoholi, kwasów karboksylowych o wyższym stopniu trudności (np. więcej niż pięć atomów węgla w cząsteczce)

− wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i reaktywnością alkoholi oraz kwasów karboksylowych

− zapisuje równania reakcji otrzymywania estru o podanej nazwie lub podanym wzorze

− planuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające otrzymać ester o podanej nazwie

− opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań

− przewiduje produkty reakcji chemicznej

− identyfikuje poznane substancje

− omawia szczegółowo przebieg reakcji estryfikacji

(19)

etanolu i glicerolu oraz kwasów etanowego i metanowego

− bada właściwości fizyczne glicerolu

− zapisuje równanie reakcji spalania metanolu

− opisuje podstawowe zastosowania etanolu i kwasu etanowego

− dzieli kwasy karboksylowe na nasycone i nienasycone

− wymienia najważniejsze kwasy tłuszczowe

− opisuje najważniejsze właściwości

długołańcuchowych kwasów karboksylowych (stearynowego i oleinowego)

− definiuje pojęcie mydła

− wymienia związki chemiczne, które są substratami reakcji estryfikacji

− definiuje pojęcie estry

− wymienia przykłady występowania estrów w przyrodzie

− opisuje zagrożenia związane z alkoholami (metanol, etanol)

− wśród poznanych substancji wskazuje te, które mają szkodliwy wpływ na organizm

− omawia budowę i właściwości aminokwasów (na przykładzie glicyny)

− podaje przykłady występowania aminokwasów

−

wymienia najważniejsze zastosowania poznanych związków chemicznych (np. etanol, kwas etanowy, kwas stearynowy)

metali i wodorotlenkami

− podaje nazwy soli pochodzących od kwasów metanowego i etanowego

− podaje nazwy długołańcuchowych kwasów monokarboksylowych (przykłady)

− zapisuje wzory sumaryczne kwasów:

palmitynowego, stearynowego i oleinowego

− wyjaśnia, jak można doświadczalnie udowodnić, że dany kwas karboksylowy jest kwasem nienasyconym

− podaje przykłady estrów

− wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji

− tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw kwasów i alkoholi (proste przykłady)

− opisuje sposób otrzymywania wskazanego estru (np. octanu etylu)

− zapisuje równania reakcji otrzymywania estru (proste przykłady, np. octanu metylu)

− wymienia właściwości fizyczne octanu etylu

− opisuje negatywne skutki działania etanolu na organizm

− bada właściwości fizyczne omawianych związków

− zapisuje obserwacje z wykonywanych doświadczeń chemicznych

kwasów i alkoholi

− tworzy nazwy systematyczne i zwyczajowe estrów na podstawie nazw odpowiednich kwasów karboksylowych i alkoholi

− zapisuje wzór poznanego aminokwasu

− opisuje budowę oraz wybrane właściwości fizyczne i chemiczne aminokwasów na przykładzie kwasu aminooctowego (glicyny)

− opisuje właściwości omawianych związków chemicznych

− wymienia zastosowania: metanolu, etanolu, glicerolu, kwasu metanowego, kwasu octowego

− bada niektóre właściwości fizyczne i chemiczne omawianych związków

− opisuje przeprowadzone doświadczenia chemiczne

aminokwasu

− zapisuje równanie kondensacji dwóch cząsteczek glicyny

− opisuje mechanizm powstawania wiązania peptydowego

− rozwiązuje zadania dotyczące pochodnych węglowodorów (o dużym stopniu trudności)

− opisuje właściwości i zastosowania wybranych alkoholi (inne niż na lekcji)

− opisuje właściwości i zastosowania wybranych kwasów karboksylowych (inne niż na lekcji)

− zapisuje równania reakcji chemicznych zachodzących w twardej wodzie po dodaniu mydła sodowego

− wyjaśnia pojęcie hydroksykwasy

− wyjaśnia, czym są aminy; omawia ich przykłady; podaje ich wzory; opisuje właściwości, występowanie i zastosowania

− wymienia zastosowania aminokwasów

− wyjaśnia, co to jest hydroliza estru

− zapisuje równania reakcji hydrolizy estru o podanej nazwie lub podanym wzorze

(20)

XI. Substancje o znaczeniu biologicznym

Ocena dobra [1 + 2 + 3]

Uczeń:

− wymienia główne pierwiastki chemiczne wchodzące w skład organizmu

− wymienia podstawowe składniki żywności i miejsca ich występowania

− wymienia pierwiastki chemiczne, których atomy wchodzą w skład cząsteczek: tłuszczów, cukrów (węglowodanów) i białek

− dzieli tłuszcze ze względu na: pochodzenie i stan skupienia

− zalicza tłuszcze do estrów

− wymienia rodzaje białek

− dzieli cukry (sacharydy) na cukry proste i cukry złożone

− definiuje białka jako związki chemiczne powstające z aminokwasów

− wymienia przykłady: tłuszczów, sacharydów i białek

− wyjaśnia, co to są węglowodany

− wymienia przykłady występowania celulozy i skrobi w przyrodzie

− podaje wzory sumaryczne: glukozy i fruktozy, sacharozy, skrobi i celulozy

− wymienia zastosowania poznanych cukrów

− wymienia najważniejsze właściwości omawianych związków chemicznych

− definiuje pojęcia: denaturacja, koagulacja, żel, zol

− wymienia czynniki powodujące denaturację białek

− podaje reakcje charakterystyczne białek i skrobi

Uczeń:

− wyjaśnia rolę składników odżywczych w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu

− opisuje budowę cząsteczki tłuszczu jako estru glicerolu i kwasów tłuszczowych

− opisuje wybrane właściwości fizyczne tłuszczów

− opisuje wpływ oleju roślinnego na wodę bromową

− wyjaśnia, jak można doświadczalnie odróżnić tłuszcze nienasycone od tłuszczów nasyconych

− opisuje właściwości białek

− wymienia czynniki powodujące koagulację białek

− opisuje właściwości fizyczne: glukozy, fruktozy, sacharozy, skrobi i celulozy

− bada właściwości fizyczne wybranych związków chemicznych (glukozy, fruktozy, sacharozy, skrobi i celulozy)

− zapisuje równanie reakcji sacharozy z wodą za pomocą wzorów sumarycznych

− opisuje przebieg reakcji chemicznej skrobi z wodą

− wykrywa obecność skrobi i białka w produktach spożywczych

Uczeń:

− podaje wzór ogólny tłuszczów

− omawia różnice w budowie tłuszczów stałych i tłuszczów ciekłych

− wyjaśnia, dlaczego olej roślinny odbarwia wodę bromową

− definiuje białka jako związki chemiczne powstające w wyniku kondensacji aminokwasów

− definiuje pojęcia: peptydy, peptyzacja, wysalanie białek

− opisuje różnice w przebiegu denaturacji i koagulacji białek

− wyjaśnia, co to znaczy, że sacharoza jest disacharydem

− wymienia różnice we właściwościach fizycznych skrobi i celulozy

− zapisuje poznane równania reakcji sacharydów z wodą

− definiuje pojęcie wiązanie peptydowe

− projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie tłuszczu nienasyconego od tłuszczu nasyconego

− projektuje doświadczenia chemiczne umożliwiające wykrycie białka za pomocą stężonego roztworu kwasu azotowego(V)

− planuje doświadczenia chemiczne umożliwiające badanie właściwości omawianych związków chemicznych

Uczeń:

− podaje wzór tristearynianu glicerolu

− projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne umożliwiające wykrycie białka

− wyjaśnia, na czym polega wysalanie białek

− wyjaśnia, dlaczego skrobia i celuloza są polisacharydami

− wyjaśnia, co to są dekstryny

− omawia przebieg reakcji chemicznej skrobi z wodą

− planuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne weryfikujące postawioną hipotezę

− identyfikuje poznane substancje

(21)

− bada skład pierwiastkowy białek

− udowadnia doświadczalnie, że glukoza ma właściwości redukujące

− przeprowadza próbę Trommera i próbę Tollensa

− wyjaśnia, na czym polega próba akroleinowa

− projektuje doświadczenie umożliwiające odróżnienie tłuszczu od substancji tłustej (próba akroleinowa)

− opisuje proces utwardzania tłuszczów

− opisuje hydrolizę tłuszczów, zapisuje równanie dla podanego tłuszczu

− wyjaśnia, na czym polega efekt Tyndalla