Działalność ODZ w 1969 r. w zakresie dokumentacji i konserwacji zabytkowych organów i prospektów organowych w Polsce

Bolesław Bielawski

Działalność ODZ w 1969 r. w zakresie

dokumentacji i konserwacji

zabytkowych organów i prospektów

organowych w Polsce

Ochrona Zabytków 23/2 (89), 122-124

W artość w ykonanych p rac k o n serw ato rsk ich w 1968 r. w yniosła 120 tys. zł, n ato m iast w 1969 r. już około 300 tys. zł (wg cenników P P PK Z).

G w aran cją pełnego w y k o rzystania sp rz ę tu i m ożliwości pracow ni jest zw iększenie p erso ­ nelu, przede w szystkim konserw atorskiego, co przyspieszyłoby proces rato w an ia zabytków ruchom ych, a jednocześnie przy niosłob y po­ w ażne efek ty ekonomiczne. Pom ieszczenia O kręgow ej P racow n i K o n serw ato rsk iej zaj­ m u ją łącznie około 400 m 2 pow ierzchni, na k tó rej (przy zgrom adzonym już sprzęcie) m oż­ na w tej chw ili zatru d n ić p rz y n a jm n ie j 10 konserw atorów , nie licząc p ersonelu pom oc­ niczego. P rz y takiej liczbie zatru dn io n y ch osób prace konserw ato rsk ie w ykonane w ciągu je d ­

nego roku m ogłyby osiągnąć w artość od 1,5 do 2 m in zł (wg obecnie obow iązujących cenn i­ ków P P PK Z).

1

Jeśli teraz dla porów nania podam y, że w a r­ tość w szystkich k onserw acji zabytków , b ędą­ cych pod opieką W ojew ódzkiego K o n serw ato ­ ra Zabytków w Kielcach, w latach 1960— 69 (w ykonanych przez P P PK Z i ko n serw atoró w indyw idualnych) w yniosła w łaśnie około 2 m in zł, to s ta n ie się zrozum iałe, jakie znacze­ nie m oże m ieć działalność O kręgow ej P racow ­ ni K onserw ato rsk iej w Szydłow cu dla ra to ­ w ania zabytków Kielecczyzny.

m gr N orbert Szu n k e

O k ręgow a P racow n ia K on serw atorsk a w Szyd łow cu

DISTRICT CONSERVATION ATELIER IN SZYDŁOWIEC

On th e decision of K ie lc e lo ca l au th o rities has b een called into b ein g a n ew D istrict C on servation A te lie r in S zy d ło w iec w ith th e ran ge of its .activities c o v e r ­ ing th e w h o le territory o f th e K ielce V o ivod sh ip . It is w e ll w orth to be stressed th a t th is n e w ly form ed D istrict A te lie r rep resen ts an u n iq u e in s titu ­ tion of th at kind in th is cou n try and is d ealin g w ith p reserv a tio n of p ain tin gs and p o ly ch ro m e scu lp tu res bein g th e p roperty of m u seu m s scattered in th e te r ­ ritory as w e ll as w ith co n serv a tio n of h isto rica l m o n u m en ts under care of th e V o ivod sh ip C o n ser­ va to r O ffice in K ie lc e , n u m b erin g to 15,000. The S zy d ło w iec A telier has at its d isp osal 9 room s o f va ry in g sizes w ith th e flo o r area to ta llin g to n ea rly 400 sqm . On th is area are sited th e fo llo w in g : th e p reserv a tio n a telier, p h otograp h ic a telier w ith a c c o m ­ p an yin g dark-room , X -r a y and ch em ica l lab oratories, and tw o stores, one o f w h ic h is h ou sin g ob jects and th e oth er m aterials.

A m ong th e eq u ip m en t units and m odern sp ecia lized apparatus should be nam ed e le c tr ic a lly h ea ted v a ­ cu u m -o p era ted ta b le for ca n v a s-d o u b lin g , th ree m i­

croscopes, th ree cam eras, tw o en largers, colposcope, X -r a y ap p aratu s, p h o to -n e g a tiv e v ie w in g d ev ice, tw o lab oratory driers, th ree sh a d e -fr e e lam ps, fu m e cupboard, racks for p a in tin g storage, m oistu re m e a ­ suring eq u ip m en t and th e lik e. In th is n ew ly e sta b ­ lish ed a telier sev era l h igh ly in terestin g w o rk s and p reserv a tin g operations h a v e alread y b een carried out on v a lu a b le o b jects of art.

In addition to its norm al range of p reserv a tin g o p e ­ ration s th e a telier is c o n d u ctin g c o n se r v a to r ’s tests, p eriod ical su rv ey s o f sta te of p reserv a tio n w ith regard to m on u m en ts kept in m u seu m s, d if fe r ­ ent p h y sic o -c h e m ic a l in v estig a tio n s and a n a ly ses on ob jects under p reserv a tio n and also prepares d eta iled d ocu m en tation s. On all th e in v estig a tio n s and p re­ serv a tin g a ctiv ities sp ecial p u b lication s are b ein g issued.

It is in ten d ed that th e fu tu re d ev elo p m en t of th e a te lie r should be aim ed at in creasin g th e num ber of sk illed p erson n el w h ich in turn w ill en a b le th e p reserv a tio n of sev era l fir st-c la ss m on u m en ts in th e K ielce V oivodship.

BOLESŁAW BIELAWSKI

DZIAŁALNOŚĆ ODZ W 1969 R. W ZAKRESIE DOKUMENTACJI

I KONSERWACJI ZABYTKOWYCH ORGANÓW I PROSPEKTÓW ORGANOWYCH W POLSCE

Z in ic ja ty w y O środka D okum en tacji Z abytków w dniu 24 lutego 1969 r. odbył się zjazd or- ganm istrzów polskich. O środek zapew nił m u obsługę m ery to ry czn ą, m. in. w postaci re ­

fe ra tu niżej podpisanego na tem a t obow iąz­ ków w ynikających dla organm istrzów z u s ta ­ w y z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie d ó b r k u ltu ry i o m uzeach. W ażnym p u n k te m 122

zjazdu był odczyt szwedzkiego organologa Sam uela N ygrena na te m a t d o k u m en tacji i konserw acji zabytkow ych organów w Szw ecji oraz w ystaw a ilu stru ją c a to zagadnienie, bo­ gata w w ydaw nictw a, plansze, zdjęcia, p rze ­ zrocza, a szczególnie w doskonałe n ag ran ia m u zy k i'o rg an o w e j. Zarów no odczyt S. N ygre­ na, jak i w ystaw a w zbudziły duże zaintereso­ w anie nie tylko w śród uczestników zjazdu, lecz także w śród m łodzieży ze szkół m uzycz­ nych i w środow isku m uzycznym W arszaw y. Po obradach uczestnicy zjazdu zostali zap ro ­ szeni na k o n c e rt m uzyki daw n ej w w ykonaniu zespołu F istu la tores et Tubie inato res V arso- vienses, k tó ry odbył się w h a llu M uzeum N a­

rodow ego w W arszaw ie.

Techniczną stroną organizacji zjazdu zajął się bard zo sprężyście Zw iązek I z b Rzem ieślni­ czych, m .in. pow ielając w yciąg z U staw y o O chronie Dóbr K u ltu ry i o M uzeach z 1962 r., uw zględn iający szczególnie specyfikę organów zabytkow ych, dzięki czem u każd y o rg an m istrz m ógł o trzy m ać jego egzem plarz. Pom ieszczeń dla odbycia zjazdu o raz dla ekspozycji w y staw y udzieliła P ań stw ow a W yższa Szkoła M uzycz­ na w W arszaw ie w swoim now ym gm achu p rz y ul. O kólnik n r 2. W zjeździe wzięło udział około 50 o rg an m istrzó w o raz szereg zaproszonych gości — m uzykologów, m uzy­ ków i konserw atorów zabytków .

G łów nym celem tego spotkania było z jed ­ n ej s tro n y zapoznanie organ m istrzó w z U sta­ w ą i w y nik ający m i z niej obow iązkam i, z d ru ­ giej — zaznajom ienie się O środka D ok um enta­ c ji Z aby tk ów z pro b lem aty k ą n u rtu ją c ą środo­ w isko organm istrzów . P ro b lem aty k a ta w yłoni­ ła się zwłaszcza w tra k c ie dysk u sji. Trzeba pod­ kreślić, że w szyscy jej u czestnicy w y razili ko­ nieczność zorganizow ania pełnej ochrony, do­ k u m e n ta c ji i k on serw acji zabytków organów w Polsce.

D yr. W ładysław Okuszko, przedstaw iciel Zw iązku Izb R zem ieślniczych p rzed staw ił po­ k ró tce pozycję o rg an m istrzó w w Izbach Rze­ m ieślniczych (56 w arsztató w , z k tó ry c h tylko 14 szkoli uczniów — łącznie 20 osób), zapew ­ n iając jednocześnie o poparciu in sty tu cji, k tó rą rep re z en tu je , dla w szelkiego rodzaju in ic ja ty w zm ierzających do u sp raw n ien ia p ra c y o rganm istrzów i podnoszenia ich kw a­ lifikacji zaw odow ych, także w problem atyce k o n se rw ato rsk ie j.

P ro f. T eodor Zalew ski, R ek to r P aństw ow ej W yższej Szkoły M uzycznej w W arszawie, zwrócił uw agę na w ielkie ożyw ienie zainte­ resow ań m uzyką organow ą, szczególnie w y ­ konyw aną na au ten ty czn y ch zabytkow ych

in stru m e n ta c h .

M gr M aria C h ary tań sk a, d y re k to r ODZ, za­ poznała środow isko organm istrzów ze s tru k ­

tu rą i zakresem działania służby konserw a­ torskiej w Polsce oraz dała k ró tk ą c h a ra k te ­ ry sty k ę w ypracow anych w tej dziedzinie m e­ tod naukow ych.

W dalszej dysk usji b rali udział kolejno: Do­ m inik B iernacki, d r J e rz y Gołos, R ob ert Pol- cyn, S te fa n Rakow ski, D y m itr Szczerbaniak, J e rz y E rdm an, m gr M arian D oraw a, prof. S tanisław M ożdżonek, Józef ŁęgowSki i d r Lech K rzyżanow ski.

Podsum ow ując dy skusję m ożna ją p rzed sta­ wić w form ie następ u jący ch postulatów :

1) Istn ieje potrzeba w ydzielenia o rgan m ist­ rzów z Cechu Rzem iosł Różnych i p rzyzn a­ nia im s ta tu tu rzem iosła artystycznego, na w zór organizacji lutników .

2) Spośród organm istrzów należy w yłonić grupę organm istrzów - konserw ato ró w zab yt­ kow ych in stru m e n tó w , m ających w ty m za­ kresie odpow iednie przygotow anie, i tylko im zezwolić na ko n serw ację zabytkow ych o rg a­ nów.

3) K onieczna jest reform a szkolenia o rg an ­ m istrzów ; należy zaostrzyć k ry te ria p rzy w y daw aniu dyplom ów m istrzow skich; n au k a pow inna trw ać dłu żej (obecnie 2 lata) i po­ w inna daw ać, obok p rak ty czn ej, g ru n to w n ą wiedzę teoretyczną.

4) N ależy zapew nić o rg anm istrzo m p rzy d ział pełnow artościow ych m ateriałó w (drew no, c y ­ na) do ko nserw acji zabytkow ych organów . 5) P aństw ow a K om isja Cen w porozum ieniu z odpow iednim i organam i M inisterstw a K u l­ tu ry i S ztuki i o rg an m istrzam i pow inna u sta ­ lić sposób rozliczania p ra c konserw ato rskich p rzy zabytkow ych organach.

6) K onieczne są k o n tak ty z organ m istrzam i i specjalistam i od ko nserw acji zabytkow ych organów w in n y ch k ra ja c h , p rzo du jących w tej dziedzinie.

7) P rz y dok u m entacji zabytkow ych organów konieczna jest d o k u m en tacja dźw iękow a. Na­ leży też badać ak u sty k ę w nętrz, dla k tó ry ch budow ane b y ły organy, poniew aż w zależno­ ści od tego daw ni o rganm istrze p ro je k to w a li

m en su ry i u k ład y m ik stu r. P ra c e (pomiaro­ w e może przeprow adzić p rzygo tow an a do te ­ go K ated ra A ku sty k i p rz y PW SM w W ar­ szawie.

8) D okum entacja pow inna uw zględniać peł­ ną d o k u m entację pom iarow ą m ensur.

9) T rzeba opracow ać histo rię cechu organ­ m istrzów polskich.

10) Służba k o n se rw ato rsk a pow inna być d o ­ k ształcan a w zakresie h isto rii i budow y za­ bytkow ych organów . Zagadnienie to należałoby

w prow adzić do szkolnictw a k o n se rw a to r­ skiego.

11) G łów ni użytkow nicy zabytków organów — organiści i ad m in istracja kościelna — po­ w inn i być uśw iadom ieni co do w arto ści za­ bytkow ych organów oraz sposobów ch ronie­ nia ich przed dew astacją. D obrym p rz y k ła ­ 123

dem jest tu ta j Diecezja W arszaw ska, p rzy k tó rej pow stał 6-osobowy zespół rzeczoznaw ­ ców, czu w ający od stro n y w ładz kościelnych nad zabezpieczeniem zabytkow ych in stru m e n ­ tów.

Na koniec podkreślono pionierską rolę, jak ą odegrała K a te d ra O rganów PW SM w K ra k o ­ wie w pracach p rzy zabytkow ych o rganach w Polsce.

W dalszej p rac y O środka D o k u m en tacji Z a­ b y tk ó w w zakresie in w en tary zacji zab y tk o ­ w ych organów i prospektów organow ych w zbogacono k a rto tek ę tego rod zaju zaby tk ów do 1500 pozycji. Z aznajom iono się ze sta n e m technicznym najw artościow szych zabytkow ych organów w Polsce, m. in. w K azim ierzu, O lkuszu, Jęd rzejow ie, L eżajsku, O strołęce, To­ ru n iu , D om aniew icach, oraz zebrano d la nich istn iejące m a te ria ły dokum entacyjne.

W ykonano próbną d o k u m en tację fo tog raficz­ ną organów w kościele św. J a n a w T oru n iu. O środek o trzy m ał też pierw szą p ró b n ą d o ­ k u m en tację k o n serw ato rską p rac p rz y z a b y t­ kow ych o rg an ach w kościele N arodzenia N.P.

M arii w Z am artem , w ykonaną przez organm i- strza Józefa M olina pod nadzorem kon­ serw atorskim m gr. M ariana D oraw y. Także p o raz pierw szy na zlecenie K o nserw ato ra Z abytków m. W rocław ia w ykonano d o k u ­ m entacje rysunkow e p rospek tów organow ych w kościołach św. Elżbiety i O patrzności Bo­ żej we W rocław iu.

P rzygotow ano i w yd rukow ano ank ietę d o ty ­ czącą zabytkow ych organów , k tó ra została ro­ zesłana do w szystkich kościołów. Je j w yniki zostaną opracow ane w 1970 r. i stanow ić będą podstaw ę do przep row ad zen ia system atycznej ew idencji zabytkow ych organów w Polsce. W k w a rta ln ik u „O chrona Z ab y tk ó w ” p ro b le­ m atyce tej poświęcono dw ie n o tatk i — S p ra ­ w ozdanie z konferencji, k tó ra odbyła się 22. X I.1968 r. ,,OZ”-XXII(1969), n r 1, s. 68 oraz J. Gołosa, Z h istorii konserw acji zabytkow ych organów w Polsce, ,,OZ”-X X II (1969), n r 2, s. 144.

m gr B o lesła w B ie la w sk i

O środek D ok u m en tacji Z ab ytk ów W arszaw a

ACTIVITIES OF THE HISTORICAL MONUMENTS DOCUMENTATION CENTRE IN THE FIELD OF DOCUMENTATION AND PRESERVATION OF ANCIENT ORGANS AND ORGAN PROSPECTS IN POLAND

On th e in itia tiv e of H istorical M onum ents D o c u m e n ­ ta tio n C entre on F eb ru ary 24, 1969 a sessio n of P o lish o rg a n -b u ild ers has b een held at W arsaw w ith th e aim to m ak e them acquainted w ith th e H isto rica l M o­ n u m en ts P ro tectio n and M useum s A ct, 1962 a s w e ll as w ith th e d u ties and r esp o n sib ilities a risin g from regu lation s con tain ed in th e said A ct. No less im p or­ tan t issu e on th e se s sio n ’s agen d a co n stitu ted th e prob lem s m o st com m on ly en co u n tered w ith in th e m ilieu o f P o lish org a n -b u ild ers in th eir e v e r y d a y practice. T he session offered an o p p o rtu n ity for a lectu re d eliv ered by th e S w e d ish organ e x p e r t, Mr. S a m u el N ygren , w h o at th e sam e tim e m a d e th o se p resen t at th e session fa m ilia r w ith his u n u su ­ a lly in terestin g self-p r e p a r e d tr a v e llin g e x h ib itio n d ev o ted to p rob lem s of sc ie n tific d o cu m en ta tio n and ex p e r ie n c e s g a th ered in th e field of an cien t in s tr u ­ m en ts p r e se r v a tio n in his country.

F rom am ong sev era l d esires su b m itted b y th o se atten d in g th e sessio n sh ou ld , in th e fir st lin e , be listed th e n eed for se le c tin g from th e m ilie u o f organ — b u ild ers th o se sp ecia lizin g and r e sp o n sib le

for co n serv a tio n of an cien t in stru m en ts, at th e sam e tim e h avin g ad eq u ate p ro fessio n a l sk ill and k n o w ­ le d g e en ab lin g them to u n d ertak e the task, and also the n e c e ssity of sp ecial train in g for p erso n n el o f th e g o v ern m en t con servation au th orities in th e field of h istory and b u ild in g of a n cien t organs th ro u g h in trod u cin g th e su b ject into curricula of c o n se r v a ­ tion train in g cou rses.

T he H istorical M onum ents D ocu m en tation C entre has in turn b een m ade acq u ain ted w ith th e te c h n ic a l s ta te of th e m ost p reciou s a n cien t organs in th e country and su p p lied w ith th e first draft c o n se r v a ­ tion d ocu m en tation s for organs at Z am arte and th e tw o sets of m a d e -to -sc a le d raw in gs co v erin g tw o organ prosp ects at W roclaw .

C hurches th rou gh ou t the country h a v e b een p rovid ed w ith in q u iry form s issued by HMDC and th e a n s­ w ers se n t are to be w ork ed up la ter in 1970 to form th e b a sis for sy ste m a tic a lly prepared list of a n cien t organs in P oland.