Referat V
JA N ROM A N STAR C K
AKTUALNY STAN BADAŃ W POLSCE
NAD POTRZEBAMI NAWOŻENIA MIKROSKŁADNIKAMI UPRAW OGRODNICZYCH ORAZ OKREŚLENIE DALSZYCH KIERUNKÓW
BADAŃ
W Polsce przeprowadzono stosunkowo mało doświadczeń nad w pły wem mikroskładników na plon roślin ogrodniczych w porównaniu z roś linami rolniczymi.
Pierwsze doświadczenia z warzywami jeszcze w okresie przedwojen
nym przeprowadziła Ś w i ę t o c h o w s k a [2 2 ]. Wykazała ona korzystny
w pływ nawożenia siarczanem miedzi na plon kilku gatunków warzyw uprawianych na torfie niskim.
W pierwszych latach po wojnie większość doświadczeń nad w pływ em mikroskładników na wzrost i plon warzyw przeprowadzono w kulturach wodnych i piaskowych. W doświadczeniach prowadzonych w piasku wydm owym K o t e r [7] stwierdził objawy braku boru u szpinaku bez pośrednio po wschodach w kombinacji nie nawożonej borem, a u rzod
kiewki po 1 2 dniach. N o w o t n y - M i e c z y ń s k a i W r ó b l e w s k a
[15] przeprowadziły doświadczenia nad w pływ em boru i manganu na rozwój pomidorów w kulturach wodnych i piaskowych oraz doświadcze nia polowe z nawożeniem pomidorów siarczanem manganu. Autorki stwier dziły silne zahamowanie wzrostu roślin przy braku boru oraz chlorozę przy braku manganu w pożywce. Nawożenie siarczanem manganu pomi dorów uprawianych w ziem i ogrodowej zwiększyło plon ogólny owoców. Doświadczenia z pomidorami w kulturach piaskowych przeprowadzili również M a j e w s k i i M a j e w s k a [11]. W ich doświadczeniach wraz ze wzrostem dawki boru w pożywce bardzo silnie wzrastała jego zawar tość w pędach głównych, natomiast nie uległa większym zmianom w owocach. Przy stosunku Ca : В w suchej m asie pędów głównych po wyżej 300 ppm występowały objawy niedostatku boru. Zdaniem autorów optymalny stosunek Ca : В mieści się w granicach 170— 300 ppm. W na szych doświadczeniach [19] po przeniesieniu roślin z pożywki z borem
na pożywkę pozbawioną tego składnika objawy niedostatku boru w y stąpiły na małych owocach pomidorów już po 5 dniach. Bor tylko w nie znacznym stopniu przemieszczał się z liści dolnych do górnych. W kultu rach z rozdzielonymi korzeniami zahamowany był wzrost tej połowy system u korzeniowego pomidorów, która korzystała z pożywki pozba wionej boru [2 0].
M a j e w s k i i J a n i s z e w s k a [13], uprawiając buraki ćwikłowe na różnych typach gleb. nie stwierdzili, poza jednym przypadkiem, zwiększenia plonów pod wpływ em nawożenia borem. U buraków ćw i kłowych oznaki braku boru występowały u tych roślin, u których jego zawartość w suchej masie ogólnego plonu spadła poniżej 15 ppm.
M a j e w s k i , M a j e w s k a i J a n i s z e w s k a [12] uzyskali wzrost plonu pomidorów uprawianych na glebie murszowej w kombinacji na wożonej borem.
Przeprowadzone przez N o w o t n y - M i e c z y ń s k ą i R u s z k o w s k ą [14] doświadczenia z pomidorami w kulturach piaskowych wykaza ły, że rośliny, którym wyłączono mangan z pożywki w początkowym okresie wzrostu były silnie zahamowane we wzroście i nie zawiązały owoców. Na roślinach pozbawionych manganu' w pożywce liście przybie rały łyżkowaty kształt, a zielone zabarwienie utrzymywało się tylko wzdłuż żyłek.
R u s z k o w s k a [18] ustaliła liczby graniczne dla zawartości man ganu w sałacie. Niedobór w ystępował przy zawartości poniżej 40 ppm, a pierwsze objawy zatrucia przy zawartości powyżej 600 ppm Mn w su chej masie roślin.
Doświadczenia wazonowe i polowe z nawożeniem warzyw mikro- składnikami były prowadzone głównie na glebach torfowych. M a k s i m ó w i L i w s k i [10] uzyskali wzrost plonów szpinaku uprawianego na torfie niskim pod w pływ em nawożenia siarczanem miedzi. M a k s i m ó w i C h r o b o c z e k [9] przeprowadzili doświadczenia wazonowe i polowe z zastosowaniem kilku mikroskładników przy uprawie warzyw na tor fach niskich. Uzyskali oni znaczny wzrost plonu szpinaku i cebuli pod wpływ em nawożenia miedzią i manganem. W doświadczeniach polo- w ych na torfie niskim z kapustą głowiastą, kalafiorami i cebulą naw oże nie łączne miedzią, manganem i borem nie spowodowało istotnych zw y żek plonu. W doświadczeniach wazonowych z torfem parowanym i for- malinowanym C h r o b o c z e k i M a k s i m ó w [1] uzyskali zwyżki plo nów szpinaku przy łącznym nawożeniu Cu, Mn i B, natomiast nawoże nie tymi mikroskładnikami marchwi, selerów i buraków nie zwiększyło istotnie plonów.
B, Fe, Mo, Cu i Zn na wzrost rozsady sałaty, kalafiorów, ogórków i po midorów przeprowadził P u d e l s k i [16]. Największy w pływ na wzrost rozsady sałaty, kalafiorów i ogórków wyw ierał molibden. Już dawka 3 g
siedmiomolibdenianu amonu na 1 m3 torfu zapewniała intensyw ny
wzrost rozsady. Korzystne okazało się również nawożenie miedzią. W przypadku sałaty stwierdził autor dodatnie współdziałanie miedzi i mo libdenu, a w przypadku kalafiorów — dodatnie współdziałanie Mo, Cu, B, Fe, Mn i Mg. Doświadczenia te dały podstawę do opracowania m ie szanek nawozowych inspektowo-szklarniowych MIS-1 i MIS-2, zaw ie rających wszystkie mikroskładniki. K a m i o n k a [4] stwierdził korzyst ny w pływ Mo na plon kalafiorów. P u d e l s k i [17] wykazał, że mikro składniki wprowadzone do substratu torfowego w formie polichelatu, produkowanego z zastosowaniem ligninosulfokwasów, są gorszą formą dla sałaty niż formy siarczanowe. Podobne wyniki uzyskał K u k u r e n -
d a [8] przy uprawie sałaty i rzodkiewki, a szczególnie kalafiorów.
W przeprowadzonych ostatnio dwóch doświadczeniach z kapustą S z u k a l s k i [21] uzyskał wzrost plonu główek o 17% pod w pływ em nawożenia miedzią i o 18% pod w pływ em łącznego nawożenia w szyst kimi mikroskładnikami.
H a b e r i J a n o w s k a [3] nie stwierdzili istotnego wpływ u nawoże nia Fe, Cu i Mo na plonowanie gerbery, natomiast korzystny okazał się dodatek Mo przy uprawie goździków w wierzchnicy z torfu wysokiego.
Od 1967 r. prowadzone są przez Rumpla w Instytucie Warzywnic twa doświadczenia wazonowe i polowe nad wpływ em nawożenia Mn, Cn, В i Mo kilku gatunków warzyw uprawianych na torfach niskich. Nawożenie Cu, В i Mn nie wpłynęło na wzrost i plon kalafiorów, nato miast reagowały one silnie na nawożenie molibdenem, szczególnie na torfach kwaśnych. Wapnowanie nie usunęło objawów niedostatku m o libdenu. Stwierdził on dodatni w pływ nawożenia miedzią sałaty upra wianej na kwaśnym torfie niskim. Nawożenie Mo wpłynęło na przyspie szenie wzrostu sałaty tylko w początkowym okresie wzrostu.
Od 1964 r. prowadzone są w Zakładzie Nawożenia Instytutu Warzyw nictwa przez Nowosielskiego, doświadczenia polowe nad ustaleniem po trzeb nawożenia mikroskładnikami kapusty, pomidorów, cebuli, ogór ków oraz fasoli szparagowej.
Analizowane są różne organy roślin w czasie wegetacji, co ma na celu ustalenie wskaźnikowych części roślin oraz okresu pobierania pró bek roślinnych do analiz, jak również zakresu odżywiania danym mikro- składnikiem. Analiza zawartości mikroskładników w glebie wykonywana jest w celu ustalenia liczb granicznych oraz wysokości dawek mikrona- wozów potrzebnych do doprowadzenia do zamierzonej zasobności.
W literaturze krajowej bardzo mało jest danych dotyczących polrzeb nawożenia mikroskładnikami drzew i krzewów owocowych. Gr u d z i
ń-s k a [2] stwierdziła objawy niedostatku boru u kilku odmian jabłoni w
sadzie Instytutu Sadownictwa w Dąbrowicach. Oznaczyła również po ziom boru w liściach i owocach jabłoni uprawianych na kulturach pias kowych na pożywkach z borem i bez boru. Również K ł o s s o w s k i
[6] stwierdził objawy braku boru u jabłoni i oznaczył liczby graniczne
dla poziomu boru w liściach i owocach.
W pracowni Uprawy i Nawożenia Instytutu Sadownictwa prowadzo ne są obecnie badania (Kłossowski) nad poziomem zawartości Fe. Mn i Zn w liściach jabłoni, nad wpływ em nawożenia borem na zdolność przechowalniczą jabłek i gruszek, nad przyczyną występowania chlorozy u roślin sadowniczych spowodowanych niedoborem żelaza i manganu. Opracowywane są również liczby graniczne dla zawartości Fe, Mn i Zn w liściach roślin sadowniczych.
Pieprzowska z Instytutu Produkcji Ogrodniczej SGGW w Warszawie prowadzi doświadczenia nad poziomem odżywiania jabłoni w trzech re jonach sadowniczych Polski.
Z tego krótkiego przeglądu prac prowadzonych w kraju wynika, że ostatnio coraz większą uwagę zwraca się na analizę materiału roślinne go, mającą dać podstawy oceny poziomu odżywiania roślin ogrodniczych mikroskładnikami. Problem ten w ogrodnictwie jest już obecnie pierw szorzędnej wagi. W uprawach ogrodniczych bowiem, w odróżnieniu do upraw rolniczych, stosowane są od dość dawna wysokie dawki nawozów mineralnych przy stale zmniejszającym się zużyciu obornika, co w kon sekwencji prowadzi do szybkiego wyczerpywania zapasów mikroskładni- ków z gleb użytkowanych pod uprawy ogrodnicze. Jeśli chodzi o poziom dostępnych form mikroskładników w glebach, ogrodnictwo może ko rzystać z prowadzonych na coraz szerszą skalę oznaczeń przez stacje chemiczno-rolnicze.
Badania nad potrzebą nawożenia mikroskładnikami roślin ogrodni czych powinny się skoncentrować przede wszystkim na ustaleniu części wskaźnikowych roślin. Szczególnego opracowania wymagać będzie za gadnienie oceny poziomu odżywiania poszczególnych gatunków, a nawet odmian warzyw, drzew i krzewów owocowych oraz roślin ozdobnych w oparciu o analizę materiału roślinnego. Ujednolicenia wymaga sposób pobierania próbek do analiz. W dalszym etapie należałoby przeprowa dzić doświadczenia nawozowe na terenach o niskiej zawartości mikro składników, pozwalające na ustalenie wysokości dawek mikronawozów potrzebnych do doprowadzenia gleb do odpowiedniej zasobności. Ana lizy materiału roślinnego będą m ogły być wykorzystane nie tylko do
oceny poziomu odżywiania roślin, ale również do oceny jakości uzyski wanych plonów z punktu widzenia zawartości mikroskładników. Należy tu zwrócić uwagę na konieczność dokonania pełnej analizy materiału ro ślinnego zarówno na zawartość makro- jak i mikroskładników. Brak in formacji dotyczącej poziomu jednego ze składników mineralnych w ma teriale roślinnym może utrudnić właściwą ocenę poziomu odżywiania roślin, szczególnie jeśli składnik ten będzie czynnikiem w minimum.
Najbardziej poglądową formą graficznego przedstawienia wyników analiz chemicznych materiału roślinnego jest sporządzenie tabeli równo wag składników mineralnych, zaproponowanej przez K e n w o r t h y ’e g o [5]. Przydatność tej metody przedstawiania wyników analiz chemicznych materiału roślinnego wymaga przedyskutowania w gronie specjalistów.
LIT ER A TU R A
[1] С h r o b о с z e к E., M a k s i m ó w A.: B adania nad w yk orzystan iem torfu
w produkcji roślin n ej. Rocz. N auk roi., 85-A -3. 1962, s. 351— 391.
[2] G r u d z i ń s k a J.: B adania nad potrzebą n aw ożenia borem kilku odm ian
jabłoni. P raca dypl. K ated ry U p raw y i N aw ożen ia R oli SGGW , W arszaw a 1965.
[3] H a b e r Z. i J a n o w s k a M.: W yniki w stęp n ych dośw iad czeń nad upraw ą gerbery, goździków , róż i cy k la m en ó w w w ierzch n iach z torfow isk w ysok ich . M ateriały O gólnopolskiej K o n feren cji N au k ow o-T ech n iczn ej „Torf w ogrod n ic tw ie ”, P oznań 1969, s. 11— 21.
[4] K a m i o n k a S.: W p ływ naw ożen ia m olib d en em na plon kalafiorów . Praca dypl. K atedry U p raw y i N aw ożen ia R oli SGGW , W arszaw a 1968.
[5] К e n w o r t h y A. L.: In terp retin g the b alan ce of n u trien t elem en ts in lea v es of fru it trees. P la n t a n alysis and fertilizer problem s. E dited by W. R euther, A m er. Inst. B iol. Sei., W ashington D. C. 1961, s. 28— 43.
[6] K ł o s s o w s k i W.: Studia nad poziom em odżyw iania jabłoni w Polsce. In sty
tu t S ad ow n ictw a, S k iern iew ice 1969.
[7] K o t e r M.: P rzyczyn ek do poznania w p ły w u boru na w zro st roślin. Rocz. N auk roi., 51, 1949, s. 250— 264.
[8] K u k u r e n d a H.: D ziałan ie naw ozow e chelatów w upraw ie sałaty, k a la
fio ró w i rzod k iew k i w podłożu torfow ym i m in eraln ym . M ateriały O góln o p olsk iej K o n feren cji N au k ow o-T ech n iczn ej „Torf w o g ro d n ictw ie”, Poznań 1969, s. 50— 55.
[9] M a k s i m ó w A., C h r o b o c z e k E.: Z n aczen ie m ik ro elem en tó w w up raw ie w a rzy w na gleb ach torfow ych. Rocz. N auk. roi., 68-A -3, 1954, s. 433— 479. [10] M a k s i m ó w A., L i w s k i S.: M ikronaw ozy na gleb ach torfow ych . Rocz.
G lebozn., 2, 1952, s. 187— 204.
[11] M a j e w s k i F., M a j e w s k a W.: B adania nad w p ły w em boru na pom idory. Rocz. N auk. roi., 68-A - l, 1953, s. 65— 84.
[12] M a j e w s k i F., M a j e w s k a W., J a n i s z e w s k a Z.: B adania nad p o
trzebą n aw ożen ia borem . I. W p ływ boru na pom idory i bobik. Rocz. N auk. roi., 9 5 -A -l, 1969, 41— 54.
[13] M a j e w s k i F., J a n i s z e w s k a Z.: W p ływ w ilg o tn o ści gleb y i w a p n o w a nia na p ob ieran ie boru przez rośliny. Rocz. N auk. roi., 90-A -4, 1966, s. 533— 552. [14] N o w o t n y - M i e c z y ń s k a A., R u s z k o w s k a M.: W p ływ m an gan u sto sow an ego w różnych okresach rozw oju pom idorów na ich w zrost i o w o co w an ie. Rocz. N auk. roi., 68, 1953, s. 670— 671.
[15] N o w o t n y - M i e c z y ń s k a A., W r ó b l e w s k a Z.: W p ływ m ik r o e le m e n tów (m anganu i boru) na rozw ój pom idorów . Rocz. N auk. roi., 54, 1950, 257— 272.
[16] P u d e l s k i T.: W p ływ u zu p ełn iającego n aw ożen ia torfu w y so k ieg o Mg, Mn, B, Fe, Mo, Cu, Zn na w zro st rozsady sałaty, k alafiorów , ogórków i p om id o rów. B iu lety n W arzyw n iczy I. W., 7, 1965.
[17] P u d e l s k i T.: P róba zasto so w a n ia m ik ro elem en tó w w postaci p olich elatu przy produkcji su b stratu torfow ego. Rocz. W SR Pozn., 46, 1969, s. 123— 137. [18] R u s z k o w s k a M.: Próba oznaczania p rzysw ajaln ego m an gan u w g leb ie za pom ocą sa ła ty jako roślin y w sk a źn ik o w ej. Rocz. glebozn., 9, 1960, s. 87— 120. [19] S t a r e k J. R.: W p ływ boru na pom idory w różnych okresach ich rozw oju.
A cta Soc. Bot. Pol., 24, 1955, s. 675— 691.
[20] S t a r e k J. R.: W p ływ boru na pob ieran ie przez roślin y sk ła d n ik ó w m in e raln ych i w ody. A cta Soc. Bot. Pol., 31, 1962, s. 357— 378.
[21] S z u k a l s k i M.: W yn ik i dośw iad czeń p olow ych p row adzonych przez IU NG z n aw ożen iem m ik ro elem en ta m i roślin u praw nych. M ateriały k o n feren cji w M in. Roi., 1969.
[22] Ś w i ę t o c h o w s k a M.: D o św ia d czen ia ogrodnicze. P race dośw iad czaln e oraz sp raw ozd an ia z d ziałaln ości roln iczych i ogrodniczych zak ład ów d o św ia d cza ln y ch . 1931, s. 216— 218.
D o c . dr h a b . J a n Rom a.n S ta r e k
K a te d r a U p r a w y i N a w o ż e n ia R o li SG G W W a r sz a w a , u l. R a k o w ie c k a 26
