Maria Bokszczanin
Pamięci Antoniny Jelicz (l923-2004)
Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 39, 173-177
M a r ia B o k s z c z a n in
PAMIĘCI A N T O N IN Y JELICZ (1 9 2 3 -2 0 0 4 )
A ntonina Jelicz urodziła się dnia 29 stycznia 1923 roku w Łow iczu, w rodzinie inteligenckiej jak o córka M ieczysław a i A ntoniny z Fickich. W ykształcenie śred nie zdobyła w G im nazjum im. M arii K onopnickiej w W arszaw ie. W latach
1945-1950 studiow ała polonistykę na U niw ersytecie Łódzkim i przez rok (1 949-195 0) była asystentką na tym że U niw ersytecie. W roku 1951 pow róciła do W arszaw y i rozpoczęła pracę w Instytucie W ydaw niczym „N asza K sięgarnia” jak o redaktor „B iblioteki K lasyków ” , a następnie w Państw ow ym Instytucie W y daw niczym jak o sekretarz R edakcji D zieł w szystkich A ndrzeja Frycza M odrze wskiego, do czego upow ażniała j ą dobra znajom ość łaciny. W PIW -ie pracow ała od 1 października 1951 do 31 grudnia 1983, gdy przeszła na em eryturę, nie zry w ając kontaktu z m acierzystą instytucją i z p ra c ą redakcyjną. W roku 1952 objęła kierow nictw o R edakcji Staropolskiej, pow ołanej do w ydaw ania podstaw ow ych dzieł literatury polskiej od Średniow iecza do Baroku.
W ram ach prac tej R edakcji u kazała się od roku 1952 niew iary go dn a w prost liczba aż dw unastu w ydań D zieł polskich Jana K ochanow skiego w opracow aniu
174
Juliana K rzyżanow skiego, ukazały się dzieła M ikołaja Sępa Szarzyńskiego, Piotra Kochanow skiego, Łukasza G órnickiego, Jana A ndrzeja M orsztyna w znak om i tych opracow aniach edytorskich najlepszych znawców przedm iotu, przew ażnie w prestiżow ej, pięknej serii Biblioteki Poezji i Prozy. W ielką zasługą kierow anej przez N inę Redakcji było w ydanie dwu serii antologii poezji Renesansu i Baroku - je d n e j w Bibliotece Poezji i Prozy (Poeci Renesansu Jadw igi Sokołow skiej, P o
eci polskiego Baroku J. Sokołowskiej i K azim iery Żukow skiej), a drugiej w du
żym ozdobnym form acie, gdzie ukazały się antologie poezji obu tych epok w opracow aniu J. Sokołow skiej ( p a t r z ą c na rozm aite św iata tego spraw y ”. A n to
logia p o lskiej p o ezji renesansow ej oraz „ Iw odmianach czasu sm ak j e s t ”. A n to lo gia p o lskiej p o ezji epoki B aroku). N ależy tu również antologia K. Żukow skiej P oeci p o lscy o d Średniow iecza do Baroku. Powstały też antologie czy ściślej
m ów iąc chrestom atie tekstów prozaicznych: Proza p o lska w czesnego Renesansu J. K rzyżanow skiego i Trzej kronikarze Paw ła Jasienicy. W szystkie te pozycje N ina Jelicz czytała w m aszynopisie i korekcie i swym krytycznym , kom petentnym sądem w yw ierała wpływ na ich kształt. Zredagow ała Pam iętniki o dziejach w P ol
sce A lbrechta Stanisław a Radziwiłła, przełożone z łaciny przez A dam a Przybosia
i R om ana Żelew skiego, które wyszły w 1980 roku jako w ażna i trudna pod w zglę dem edytorskim pozycja.
N ina Jelicz jest rów nież autorką opracow ania kilku w ażnych książek: A ntologii
p o ezji polsko-lacińskiej 1470-1543, P oezji A ndrzeja K rzyckiego w przekładzie
Edw ina Jędrkiew icza oraz Wyboru kronik średniow iecznych, zatytułow anego „By czas nie zaćm ił i niepam ięć” a także A ntologii literatury polskiego Średniow iecza, zatytułow anej „Toć je st dziw ne a now e”. Te dwie ostatnie pozycje to podstaw ow e m onum entalne w ydaw nictw a, udostępniające najw ażniejsze zabytki polskiej lite ratury średniow iecznej. Wybór kronik średniow iecznych obejm uje dzieła G alla A nonim a, M istrza W incentego, zw anego Kadłubkiem , Janka z C zarnkow a i Jana Długosza, Kroniki W ielkopolską, O liw ską i K rakow ską oraz H istorię o królu
W ładysławie Filipa K allim acha. Antologia literatury polskiego Średniow iecza
przynosi w w yborze K azania Św iętokrzyskie i Gnieźnieńskie, teksty P sałterza F lo
riańskiego i Puław skiego, fragm ent Biblii K rólow ej Zofii, B ogurodzicę, pieśni
roku kościelnego, a więc kolędy, pieśni pasyjne i wielkanocne, pieśni m aryjne,
R ozm ow ę M istrza P olikarpa ze Śm iercią i Skargę um ierającego, Ż yw oty św iętych - W ojciecha, Stanisława, Jacka, Jadwigi Śląskiej i Kingi, legendy, m.in. L egendę o św iętym A leksym , pieśni historyczne, a w śród nich o bitw ie pod Płow cam i, pod
G runw aldem i pod W arną, utw ory dram atyczne, ja k Procesja na N iedzielę P a l
m ow ą i Lam ent Św iętokrzyski, w iersze kalendarzow e, teksty szkolne, w reszcie
erotyki i listy miłosne. A ntologia zaw iera nie tylko polskie zabytki literatury. Jak pisze N ina Jelicz w znakom itym wstępie: „C zytelnik znajdzie tu rów nież tłum a
czenia utw orów łacińskich tej epoki, pow stałych w Polsce lub ściśle zw iązanych z realiam i polskim i. C hodziło bow iem o pokazanie tego w szystkiego, co daje św iadectw o m entalności człow ieka średniow iecznego, rodzi się z jeg o zaintereso wań, potrzeb i co potrzeby te realizuje. A jest rzeczą zupełnie oczywistą, że św ia dectw a takie w język u łacińskim są bez porów nania obfitsze, niosące więcej m ateriału o ludziach i w ydarzeniach tej epoki niż polskie” (s. 6, Wybór kronik
średniow iecznych i A ntologia literatury polskiego Średniow iecza) tw orzą szeroką
panoram ę literatury polskiej epoki Średniow iecza i wraz z Antologią p o e zji p o l-
sko-lacińskiej 1470-1543 ukazują najw cześniejszą twórczość polską aż po okres
pełni Renesansu. N ina Jelicz prezentuje się w tych pracach jako znakom ity edytor tekstów bardzo trudnych, wym agających wielkiej wiedzy o epoce, jako znawca Śre dniowiecza w jego europejskiej perspektywie i jako autorka świetnie napisanych wstępów i precyzyjnego komentarza.
N ina przygotow ała rów nież tom literatury polskiego Średniow iecza dla Serii „Polnische B ibliothek” ( „B iblioteka Polska”), wydawanej przez K arola D ed eciu sa w D eutsches Polen-Institut, Darm stadt. W tom ie tym zam ieściła najw ażniejsze dzieła od K ro n ik G alla-A nonim a, W incentego K adłubka i Jana Długosza, poprzez
K azania Św iętokrzyskie i G nieźnieńskie, Żyw oty św iętych, lirykę religijną i m o rali
tety aż po w iersze szkolne, żakowskie, m iłosne i satyryczne. A ntologię p o p rze dziła cennym w stępem , inform ującym czytelnika zagranicznego o dokonaniach literatury polskiej w najw cześniejszym jej okresie i zaopatrzyła w aparat naukow y, w prow adzający w historię Polski i jej zabytki literackie i językow e. Tom zaty tułow any Polnisches M ittelalter. Ein lite ra risc h es Lesebuch von A ntonina Jelicz zajm uje w serii „Polnische B ibliothek” istotne, ważne m iejsce. Teksty przełożone starannie, w ręcz artystycznie, z polskiego i łaciny na języ k niem iecki znakom icie prezentują niem ieckiem u czytelnikow i najw cześniejszy okres literatury polskiej. N ina Jelicz je st rów nież autorką książki K onra d Celtis na tle w czesnego R en esa n
su wydanej w B ibliotece „M eandra” .
Dorobek Redakcji Staropolskiej i jej kontynuacji w okresie późniejszym m a wartość nieprzem ijającą ze w zględu na dobór najw ażniejszych tekstów literatury w ieków X V - XVII i ze w zględu na wysoki poziom naukow y opracow ania ed y to r skiego.
W latach sześćdziesiątych R edakcja Staropolska przekształciła się w R edakcję Historii Kultury. Zakres w ydaw anych książek poszerzył się niepom iernie ze w zględu na chronologię sięgającą głębokiej starożytności i ze w zględu na obszar terytorialny, gdyż tem atyka objęła inne kręgi kulturowe, odległe od spraw p o l skich i europejskich i od samej tylko literatury. W doskonałym porozum ieniu z R e dakcją N aczelną PIW -u, N ina Jelicz zrealizow ała w Redakcji H istorii K ultury cztery serie w ydaw nicze. Pierw sza z nich to seria „Życia C odziennego” tłu m aczo
176
na z francuskiej serii „La Vie Q uotidienne”, wydawanej przez paryską Librairie Hachette, która to firm a zgodziła się na honoraria w złotów kach, co było rzeczą podstaw ow ą w czasach, gdy dew izy były niedostępne. N ina Jelicz serią tą szcze gólnie się zainteresow ała i doprow adziła do przekładu i w ydania kilkunastu jej to m ów od starożytnej Babilonii po now ożytną Europę. Serię tę w zbogaciła o własną, przez siebie napisaną książkę Życie codzienne w średniow iecznym K rako w ie, któ ra ukazała się w roku M illenium Chrztu Polski 1966. D rugą po lską p ozy cją tej serii było Życie codzienne m agnaterii polskiej X V II wieku, napisane przez W ładysław a C zaplińskiego i Józefa D ługosza i wydane w dziesięć lat później. - Seria druga, rozpoczęta w roku 1974 otrzym ała od swej pierwszej pozycji, od słynnej książki C.W . Ceram a Bogowie, groby, uczeni. Pow ieść o archeologii nazw ę „Serii Cera- moWskiej” . Część tej ogólno-PIW ow skiej serii ukazała się w R edakcji Historii Kultury, m.in. Złota gałąź J.G. Frazera i C ywilizacja O drodzenia Jeana Delum eau. I tu - dzięki staraniom N iny - nie zabrakło książki polskiej, napisanej przez B ene dykta Zientarę Sw it narodów europejskich. Do serii tej zbliżony je st tom P aw ła Ja sienicy Słow iański rodowód. Autora tego N ina wysoko ceniła, ja k rów nież Hannę M alew ską, która jeszcze w Redakcji Staropolskiej w ydała L isty staropolskie
z epoki Wazów (1959). - Trzecia seria Redakcji Historii K ultury to „B iografie
Sławnych Ludzi”, z której przykładow o w ym ienić m ożna książkę Régine Pernaud
Alienor z Akw itanii i G offreya Parkera Filip II. Seria ta zainspirow ała N inę do zre
dagow ania dla w ydaw nictw a V olum en książki Jacques’a Le G offa L udw ik Święty. Książka ta ukazała się w 2001 roku i była ostatnią pozycją przez N inę zredago w aną z w ielkim staraniem i pośw ięceniem , gdyż dotyczyła ukochanego Ś rednio w iecza francuskiego. Szlakiem tegoż Średniow iecza odbyła N ina dw ie podróże do Francji, które jej spraw iły w ielką satysfakcję intelektualną i estetyczną. - C zw artą serią PIW -u zrealizow aną w Redakcji Historii Kultury była „B ibliotheca M undi”, prezentująca najw iększe arcydzieła literatury światowej. Pod opieką Niny Jelicz ukazał się K oran, Gilgamesz, Opowieści Okrągłego Stołu oraz Iliad a H om era w tradycyjnym przekładzie Franciszka K saw erego D m ochow skiego, ale w now o czesnym opracow aniu Zygm unta Kubiaka, którego tak niedaw no żegnaliśm y - i Nina również - na cm entarzu w Laskach.
Nina Jelicz m iała znaczny udział w inicjatywie w ydaw ania tych książek, sta rała się o ich sprowadzenie zza granicy i o ich zdobycie na M iędzynarodow ych T a rgach Książki w W arszawie, które rok rocznie odwiedzała, co um ożliw iało Jej orientację na rynku w ydaw niczym europejskim i światowym . Pozyskiw ała dla R e dakcji dobrych tłum aczy i znakom itych autorów książek polskich, a także konsul tantów, od których kom petencji wiele zależało. W spółdziałała tu intensyw nie z Redakcją Naczelną, z Panią Redaktor Zofią Bartoszewską, będącą m ózgiem i ser cem W ydaw nictw a. - N ajb liższą Jej epo k ą było Średniow iecze. Z nała je dobrze
i z zachw ytem odnosiła się do literatury, sztuki i m uzyki tego okresu dziejów. Ostatnim jej kalendarzem na rok 2004 był kalendarz włoski z m iniaturam i średnio w iecznym i, dar zaprzyjaźnionej z nią Pani A nety Jastrzębskiej. C ieszyła się nim tylko przez jeden kw artał, zm arła bowiem po ciężkiej chorobie 25 kw ietnia 2004 roku.
Mimo tej wielkiej działalności redakcyjnej, edytorskiej i autorskiej N ina Jelicz potrafiła znaleźć czas na własne, pryw atne lektury, na w ielokrotne czytanie w y branych tekstów, które lubiła cytować w postaci zagadek literackich. System aty cznie chodziła do teatru na najlepsze spektakle, chętnie słuchała dobrej m uzyki daw nej, którą sobie nagrywała. Stosując w życiu najw yższe kryteria w artości m o ralnych i estetycznych wysoko ceniła przyjaźń i była w przyjaźni do końca wierna. Żegnam y Ją z w ielkim bólem i z w ielką w dzięcznością za bogactw o Jej osobow o ści, za pracow itość i system atyczność, za Jej m ądrość i dobroć, którym i nas tak ho jn ie obdarowywała.
