Prawo o szkolnictwie wyższym i „okolice”

(1)

Prawo o szkolnictwie wyższym i „okolice”

Andrzej Pfitzner - apf@imio.pw.edu.pl, 7207, GE p. 360

21/28 maja 2013

SEMINARIUM PEDAGOGICZNE

POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ

(2)

A. Pfitzner, Prawo o szkolnictwie wyższym, Seminarium Pedagogiczne V 2013 2

Internetowy System Aktów Prawnych: isap.sejm.gov.pl

• Ustawa z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn.zm.

• Ustawa z 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule nauk. […]

Dz. U. Nr 65, poz. 595

• Ustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym […]

Dz. U. Nr 84, poz. 455

Rozporządzenia MNiSzW, Ustawy o nauce Statut Uczelni i regulaminy

System szkolnictwa wyższego - akty prawne

(3)

• Tytułem wstępu - nowelizacja PSW 2011

• System szkolnictwa wyższego

• Ustrój, status i zarządzanie uczelnią

• Programy studiów i jakość kształcenia

• Wybrane zagadnienia dotyczące finansowania kształcenia i badań

• Kadra akademicka, rozwój i drogi awansu

• Warunki pracy i płacy

• Uwagi końcowe

Program - przegląd zagadnień

(4)

• Nowelizacja a strategia rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce

• Deklarowany priorytet: „Podniesienie jakości studiów i efektywności systemu szkolnictwa wyższego”

• Przebieg prac legislacyjnych

• „Nowelizacja dla młodych” ?

• „Zwiększenie autonomii uczelni” ?

Nowelizacja 2011

(5)

• Uczelnie i ich organy

• Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego

• Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego

• Polska Komisja Akredytacyjna

• Konferencje rektorów

• Centralna Komisja do spraw stopni i tytułów

System szkolnictwa wyższego - instytucje

(6)

• Organ przedstawicielski - zmiany dotyczące Rady Głównej (Art.45 i 46)

- zmiana zadań (Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego) - zmiana charakteru przedstawicielskiego (tryb wyboru, skład) - nieproporcjonalne w stosunku do zmiany zadań zredukowanie

udziału reprezentantów kadry uczelni publicznych (z 82 do 44%

składu Rady, 60% członków w grupie uczelnie+PAN+instytuty badawcze)

• KRASP, KRZSP (Art.54 i 55) opinie, działania na rzecz …

Instytucje (2)

(7)

• Uczelnia - Senat, Rektor

• Szkoła

• Wydział - Rada Wydzału, Dziekan

• Instytut, Katedra - Dyrektor, Kierownik

• Zakład - Kierownik

• Pracownia - Kierownik

Ustrój uczelni

(8)

• Ustrój i ranga uczelni

Możliwość zastąpienia senatu przez inny organ kolegialny - rozszerzona na wszystkie uczelnie publiczne (Art.60 ust.2)

i równocześnie - Przeniesienie z Ustawy do statutu uczelni określenia kompetencji senatu (Art.62)

Ograniczenie do dwóch liczby następujących po sobie kadencji

członków senatu (Art.77 ust.2a) (nie dotyczy członkostwa w senacie z tytułu pełnia funkcji organu jednoosobowego uczelni)

Wprowadzanie opcji trybu konkursowego wyłaniania organów

jednoosobowych w uczelni publicznej (Art.72 ust.1, art.75 ust.1, art.76 ust.1)

Status i zarządzanie uczelnią (1)

(9)

• Ranga uczelni i ich jednostek - c.d.

Możliwość obniżenia rangi akademickiej rektora uczelni publicznej z poziomu osoby posiadającej tytuł naukowy lub stopień doktora habilitowanego do poziomu stopnia doktora (Art.72 ust.1 i 2)

Obniżenie wymagań kadrowych dla uniwersytetów (Art.3 ust.1 i 2):

- 10 zamiast 12 uprawnień do nadawania stopnia doktora

„Zamiana jakości w ilość” dla jednostek prowadzących studia I stopnia o profilu praktycznym (Art.9a ust.2, 3 i 4) - przeliczniki minimów

kadrowych w zakresie 50% osób określonej grupy:

- 2 doktorów za 1 profesora lub doktora habilitowanego, - 2 magistrów za 1 doktora,

w warunkach 8 letnich okresów rotacji asystentów i adiunktów

Status i zarządzanie uczelnią (2)

(10)

• Konsekwencje zmiany Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym

- odebranie radzie wydziału prawa do powołania jednego recenzenta ze swego grona w przewodach doktorskich (Art.20 ust.5)

- wyprowadzenie postępowania habilitacyjnego poza radę wydziału zniesienie kolokwium habilitacyjnego

i sprowadzenie roli rady wydziału do zatwierdzenia opinii komisji powołanej przez Centralną Komisję (Art 18a)

- przekazanie rektorowi decyzji o nadaniu uprawnień równoważnych uprawnieniom doktora habilitowanego (Art.21a)

(procedura zatrudnienia osoby bez stopnia dr. hab. na stanowisku prof. nzw.

lub wizytującego, bez opinii CK (Art.116 ust.2 PSzW) - tylko administracyjne uprawnienie CK do uchylenia decyzji rektora)

Status i zarządzanie uczelnią (3)

(11)

• Strategia rozwoju

- uczelni - opracowuje i realizuje rektor, uchwala organ kolegialny wskazany w statucie

(uchwala może określać środki na wdrażanie) (Art.66 ust.1a)

- podstawowej jednostki organizacyjnej uczelni - opracowuje jej kierownik

(zgodnie ze strategią rozwoju uczelni) (Art.70 ust.1 - od X.2013)

• Komercjalizacja wyników badań naukowych i prac rozwojowych przez tworzenie „spółek celowych” (z o. o. lub akcyjnych) (Art.86a,b)

• Regulamin zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz prawami własności przemysłowej oraz zasad komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych (Art.86c)

Status i zarządzanie uczelnią (4)

(12)

• Utrudnienie zarządzania zasobami - odrębne rachunki bankowe

dla przychodów własnych uczelni publicznej (Art.92 ust.2) i rozdzielne rozliczanie kosztów finansowanych z budżetu i środków własnych

(Art.105 p.3a,b) (od 1.01.2012)

• Zwiększenie kompetencji Rektora w sprawach majątkowych i przekształcania jednostek uczelni

• Zwiększenie samodzielności uczelni w ustalaniu kierunków studiów i programów kształcenia

ale:

• Centralne sterowanie rekrutacją (przyrost > 2%) (Art.8 ust.3 p.3) w oparciu m.in. o „zasadę równomiernego dostępu do studiów nieodpłatnych”

• ponad 50 delegacji do rozporządzeń ministra

Status i zarządzanie uczelnią (5)

(13)

Programy studiów i jakość kształcenia (1)

• Zwiększenie samodzielności uczelni w ustalaniu

kierunków studiów i programów kształcenia

• Krajowe Ramy Kwalifikacji zamiast standardów kształcenia (Art.6 ust.1p.3b, Art.9)

• Rozporządzenia ministra, m.in. określenie:

- KRK

- efektów kształcenia dla obszarów kształcenia, z uwzględnieniem poziomów i profili kształcenia

- warunków jakie musi spełniać program kształcenia - warunków oceny programowej i instytucjonalnej

• Działania formalne a realna poprawa jakości kształcenia

(KRK sprowadzone do czynności biurokratycznych)

(14)

Programy studiów i jakość kształcenia (2)

• Kierunki studiów - określane samodzielnie przez uczelnie posiadajace upranienia do nadawania stopnia dra hab.

• Program kstałcenia: opis efektów kształcenia i procesu ich osiągania,

• Systemy polepszania jakości kształcenia

• Problemy etyczne

• Konsekwencje ankietowania studentów

• Doskonalenie zawodowe, hospitacje

• Związki uczelni z otoczeniem

• Ewaluacja PKA, bodźce finansowe

• Ankietowanie i monitorowanie losów absolwentów

(15)

• Brak w Ustawie harmonogramu wzrostu nakładów na szkolnictwo wyższe

• W Ustawie nadal tylko „wzrost inflacyjny” (Art.93)

• Dane z Uzasadnienia nowelizacji:

- realny wzrost dotacji stacjonarnej (ponad inflację) w 2012 nie mniej niż 2.5% gdy wzrost PKB nie mniejszy niż 2.5%

nie mniej niż 1/2 wzrostu PKB niższego od 2.5%

- w tym „dotacja projakościowa”

Finansowanie działalności uczelni (1)

(16)

• Zamiast właściwego poziomu finansowania -

„Dotacja Projakościowa” (PSW: art..94b)

- dofinansowanie KNOW (w tym dodatki do wynagrodzeń i

specjalne stypendia) - 3 nowe jednostki rocznie, ok. 10 mln/rok przez 5 lat

- dofinansowanie jednostek posiadających wyróżniająca

ocenę kształcenia (ok. 50 mln/rok, co 2 lata do 25 kierunków studiów) - dofinansowanie jednostek w zakresie wdrażania systemów

poprawy jakości kształcenia i KRK - w drodze konkursu (do 10%) - finansowanie zwiększenia wysokości stypendiów doktoranckich dla 30% najlepszych doktorantów (do 2 tys./miesiąc)

- planowana wysokość od 2012: 230 mln zł

Finansowanie działalności uczelni (2)

(17)

• Krajowe Naukowe Ośrodki Wiodące (Art.84a i b, art.94b ust.1 p.1)

- kontrowersje strategiczne (uczelnie flagowe, uniwersytety badawcze) - status KNOW na poziomie podstawowych jednostek organizacyjnych uczelni nadaje minister na okres 5 lat, potem ocena

- liczba KNOW w jednym obszarze wiedzy i kształcenia nie może być większa niż 3

- konkurs w dziedzinowo określonych obszarach wybranych przez ministra

- dodatkowe finansowanie z dotacji „projakościowej” + preferencje przy ubieganiu się o środki inwestycyjne (budżet, UE)

- kryteria, procedury ==> rozporządzenie ministra

Finansowanie działalności uczelni (3)

(18)

• Strategia „Europa 2020”

- nakłady na B+R - 3%

- nakłady na szkolnictwo wyższe - 2%

• Polska wersja strategii „Europa 2020”

- nakłady na B+R - 1.7%

- nakłady na szkolnictwo wyższe - brak informacji

• Budżet 2012

- nakłady z budżetu: 2005-2007 - 0.98%PKB, 2010 - 0.82%, 2011 - 0.78%, 2012 - 0.75%

- nowość w nakładach na SzW w 2012: 230 mln w

„dotacji projakościowej”

• Fundusze strukturalne

Finansowanie działalności uczelni (4)

(19)

• Finansowanie działalności badawczej

- Narodowe Centrum Nauki

- Narodowe Centrum Badań i Rozwoju - Granty MNiSzW

- nakłady w budżecie bez projektów strukturalnych:

1997 - 0.43%PKB, ok. 2000 - 0,40%, 2010-2011 - 0.30%, 2012 - 0.31%

• Maskowanie niskich nakładów na naukę konkursami na projekty badawcze adresowanymi do „młodych”

• Problemy innowacji

• Komercjalizacja wyników badań naukowych i prac rozwojowych przez tworzenie „spółek celowych” (z o. o. lub akcyjnych)

(PSW art.86a,b)

• Regulamin zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz prawami własności przemysłowej oraz zasad komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych

(PSW art.86c)

Finansowanie działalności badawczej

(20)

Dział IV Ustawy: Studia i studenci Rozdział 3 Studia doktoranckie

Art.195 - 196 tworzenie, nadzór, uprawnienia jednostki, rekrutacja

Art. 196a - 198 prawa i obowiązki (ust.3 - staż pracy) Art. 199 - 200a pomoc materialna i stypendia

ale też art 103 - 104 o funduszu stypendialnym Art. 201 delegacje dla Ministra

Doktoranci (1)

(21)

Rozdział 5 Samorząd i organizacje doktorantów Art. 208 - 210

Dodany w art. 209 ust. 6: „Minister […] przekazuje Krajowej Reprezentacji Doktorantów środki finansowe niezbędne do jej funkcjonowania, w formie dotacji”

Rozdział 7 Odpowiedzialność dyscyplinarna doktorantów

Art.226 Komisja dyscyplinarna i sąd koleżeński doktorantów

Doktoranci (2)

(22)

• Nowe proporcje stupendialne: socjalne nie mniej niż 60%

• Stypendia dla najlepszych studentów skomasowane dla 10% ogółu studentów

• Podwyższenie o 30% limitu dochodów uprawniających do stypendium socjalnego

• Finansowanie zwiększenia wysokości stypendiów

doktoranckich dla 30% najlepszych doktorantów (do 2 tys./miesiąc)

• Zniżki na przejazdy kolejowe także dla doktorantów

Sytuacja studentów i doktorantów (1)

(23)

• Studia interdyscyplinarne?

• Ograniczenia bezpłatnego studiowania drugiego kierunku

• Ograniczenie rozszerzenia programu studiów do 30 ECTS

• Możliwość pominięcia realizacji pracy magisterskiej dla wybitnie uzdolnionych absolwentów studiów I stopnia,

laureatów „Diamentowego grantu” w drodze do doktoratu

• Monitorowanie losów absolwentów

• Perspektywy absolwentów („drenaż mózgów”, rzecznik praw)

Sytuacja studentów i doktorantów (2)

(24)

Nowelizacja PSW 2011 - głęboka ingerencja w status kadry uczelni publicznych

• Niekorzystne zmiany formy zatrudnienia - mianowanie ograniczone do nauczycieli akademickich posiadających tytuł profesora)

(Art.118 oraz w przepisach przejściowych nowelizacji 22)

• ustawowe określenie 8 letniego okresu „rotacji” asystentów i adiunktów

(Art.120) (okres „karencji” 2 lata)

• przejście na emeryturę osób bez tytułu profesora w wieku 67 lat, dotyczy także profesora nadzwyczajnego (zamiast 70)

(PSW art.127)

• każde zatrudnienie n.a. w wymiarze przewyższającym 1/2 etatu następuje w drodze otwartego konkursu

(PSW art.118a) (wyjątek dla osób posiadających uprawnienia emerytalne, zatrudnianych ponownie na tym samym stanowisku)

Stabilność zatrudnienia (1)

(25)

• Możliwość zwolnienia nauczyciela akademickiego już po otrzymaniu jednej negatywnej oceny działalności (obligatoryjne zwolnienie po dwóch) (Art.124)

przy równoczesnym zwiększeniu częstotliwości przeprowadzania ocen okresowych (n.a. niemianowanych - co 2 lata)

• Do rozwiązania umowy o pracę z mianowanym nauczycielem akademickim wystarcza opinia rady wydziału (Art.125)

• Stanowisko profesora nadzwyczajnego:

- zatrudnienie osoby nieposiadającej tytułu naukowego profesora następuje na okres do pięciu lat

- kolejne zatrudnienie może nastąpić, po zakwalifikowaniu w drodze konkursu otwartego, zasadniczo na czas określony

- osoby niezatrudniona ponownie może być zatrudniona na innym stanowisku w drodze konkursu otwartego

Stabilność zatrudnienia (2)

(26)

„Człowiek zanim stał się konsumentem

był twórcą

i dlatego nawet wielka mnogość łatwo osiągalnych tanich dóbr nie zaspokoi w człowieku podstawowej potrzeby:

radości z własnej pracy i dumy z własnych osiągnięć.”

[Janusz Groszkowski]

Kariera naukowa - motto

(27)

• … ale ^:

same ambicje intelektualne i patriotyzm nie wystarczą

• Podniesienie atrakcyjności kariery akademickiej jest warunkiem koniecznym rozwoju szkolnictwa wyższego

• Asystentura lub studia doktoranckie muszą być ofertą konkurencyjną na rynku pracy (biorąc pod uwagę zespół czynników)

• Zamiast tego fakty zniechęcające :

- niekonkurencyjny poziom wynagrodzeń na wszystkich stanowiskach

- studia doktoranckie stają się dodatkiem do pracy zawodowej poza uczelnią - stabilizacja zatrudnienia dopiero dla profesorów tytularnych

- trudne warunki uprawiania nauki i kształcenia

• Coraz częściej najlepsi wybierają karierę naukową na emigracji

• Niska sprawność studiów doktoranckich, „problemy rotacyjne”

Kariera naukowa i system awansowania (1)

(28)

• Brak analizy rzeczywistych przyczyn wolnego tempa karier akademickich , jak:

- niedostatek odpowiednio wyposażonych laboratoriów

(skala inwestycji z funduszy strukturalnych jest ograniczona i efekty przychodzą z opóźnieniem)

- braki środków na zatrudnienie odpowiedniej kadry obsługi technicznej, a także na zakup materiałów, serwis, usługi - wzrost zakresu prac organizacyjnych, technicznych,

biurowych, konieczność samodzielnego rozwiązywania problemów formalnych

- braki środków na rozwijanie kontaktów naukowych

- bariery w kształtowaniu liczebności i składu zespołów naukowych - wzrost obciążeń dydaktycznych

- podejmowanie z konieczności prac zarobkowych niezwiązanych z badaniami naukowymi

Kariera naukowa i system awansowania (2)

(29)

Zamiast przeciwdziałania rzeczywistym przeszkodom w uprawianiu nauki - zmiany formalne, często nieistotne,

biurokratyczne bądź tworzące zagrożenia jakościowe, np.:

• Wyprowadzenie postępowania habilitacyjnego poza radę wydziału

zniesienie kolokwium habilitacyjnego i sprowadzenie roli rady wydziału do zatwierdzenia opinii komisji powołanej przez Centralną Komisję

(art 18a)

(rzekomo dla zwiększenie roli recenzentów, zapewnienia większej jawności i skrocenia procedury dla przyspieszenia karier)

• Przekazanie rektorowi decyzji o nadaniu doktorowi uprawnień

równoważnych uprawnieniom doktora habilitowanego

(nowela - Art.21a)

(tylko administracyjne uprawnienie CK do uchylenia decyzji rektora)

• Zastrzeżenia budzi częstość przeprowadzania konkursów przy zatrudnianiu, zwłaszcza „konkursów awansowych”

Kariera naukowa i system awansowania (3)

(30)

• Bezpośredni przełożeni dokonują oceny okresowej nauczycieli

akademickich nie rzadziej niż co 2 lata (w przypadku mianowanych co 4) (Możliwość zwolnienia nauczyciela akademickiego już po otrzymaniu

jednej negatywnej oceny działalności)

• Przy ocenie nauczyciela akademickiego brane są pod uwagę - działalność dydaktyczna;

- dorobek naukowy (jeśli dotyczy)

- osiągnięcia w kształceniu kadry naukowej (jeśli dotyczy) - działalność organizacyjna na rzecz Uczelni, pełnienie funkcji kierowniczych

- działalność w organizacjach pozarządowych i udział w

pracach organów ustawowych w obszarze edukacji, nauki i gospodarki

Ocena kadry (1)

(31)

• W ocenie działalności dydaktycznej nauczyciela akademickiego uwzględnia się ocenę przedstawioną przez studentów i

doktorantów

• Ocena jest dokonywana na podstawie wykazu osiągnięć przygotowanego przez n.a. oraz wiedzy przełożonego o wykonywaniu obowiązków przez ocenianego

• Zasady przeprowadzania hospitacji oraz ankietowania i wykorzystania ich wyników?

• W przypadku wniesienia odwolania od oceny przełożonego, w

posiedzeniu komisji odwoławczej może uczestniczyć przedstawiciel związku zawodowego, wskazanego przez ocenianego nauczyciela

• W przypadku negatywnej oceny nauczyciela akademickiego, ponowną ocenę przeprowadza się po upływie jednego roku

Ocena kadry (2)

(32)

• Praźródłem barier w działalności naukowej i dydaktyczej jest niedostatek środkow finansowych

• Brak ustawowej gwarancji (harmonogramu) wzrostu nakładów na szkolnictwo wyższe - w PSW nadal przewidziany tylko „wzrost inflacyjny”

(Art.93)

• Wartość realna nakładów:

- na 1 studenta ponad 4-krotnie niższe niż w UE

- na 1 badacza kilkanaście razy niższe środki niż w UE

• Nikłe nakłady ze źródeł niepublicznych, ale

- odsyłanie uczelni do pozyskiwania środków niepublicznych na naukę jest nieporozumieniem lub chwytem socjotechnicznym, gdyż

- w krajach rozwiniętych są to środki znaczne, ale głównie nakłady we własnych ośrodkach B+R przemysłu

Warunki pracy - podstawy finansowe (1)

(33)

• Ustawa z 2001 miała zapewnić wzrost i proporcje wynagrodzeń pracowników uczelni w stosunku do przeciętnego w gospodarce narodowej - tzw. „ład

płacowy 3:2:1:1”

• Skutki zamrożenia kwoty odniesienia - kwoty bazowej: spadek względny wynagrodzeń o ponad 35%)

• Zapowiedziane podwyżki przez trzy lata począwszy od 2013

• w skali 9% rocznie

• Kontrowersje i niepewności (skutki przechodące, sposób dystrybucji środków, wyłączenie uczelni ze sfery budżetowej)

Warunki pracy - podstawy finansowe (2)

(34)

Warunki pracy - podstawy finansowe (3)

• Szczególnie dotkliwe konsekwencje dyskryminacji finansowej:

- niedostatek odpowiedniego wyposażenia laboratoriów i miejsc pracy - braki środków na zatrudnienie odpowiedniej kadry obsługi

technicznej, a także na zakup materiałów, serwis, usługi

- wzrost zakresu prac organizacyjnych, technicznych, biurowych, - rozrost biurokracji, niedostateczne wsparcie ze strony

administracji (konieczność samodzielnego rozwiązywania problemów formalnych)

- utrudnienia w zarządzaniu zasobami

- braki środków na rozwijanie kontaktów naukowych

- bariery w kształtowaniu liczebności i składu zespołów naukowych - wzrost obciążeń dydaktycznych

- konieczność wspomagania kształcenia z projektów badawczych

(35)

• Niezbędne WSPÓLNE starania o zmianę polityki państwa - o zastąpienie dyskryminacji - priorytetowym traktowaniem nauki i edukacji dla rozwoju cywilizacyjnego Polski i wzrostu dobrobytu społeczeństwa

„Nauka to nie samo zaspokajanie ciekawości i przenikanie tajemnic otaczającego nas świata,

lecz także siła, siła życiowa narodu, która w walce o byt decyduje bardziej stanowczo niż każdy inny oręż.”

[Aleksander Świętochowski]

Zamiast podsumowania

(36)

• Dziękuję za uwagę.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.