Z badań nad sytuacją wychowawczą w rodzinach młodzieży zażywającej środki odurzające

(1)

ANNALES

UNIV E R S IT ATI S MARIAE C U RIE - SK Ł O D O W SK A LUBLIN-POLONIA

VOL. IX/X SECTIO .1 1996/1997

Wydział Pedagogiki i Psychologii Zakład Teorii Wychowania

ANNA MARZEC-TARASIŃSKA

Z badań nad sytuacją wychowawczą w rodzinach młodzieży zażywającej środki odurzające

On studies concerning the pedagogie situation in the families of young people taking stupefacients

Zjawisko używania przezmłodzież środkówodurzających występuje w Polsce od prawie 30lat. Od samego początku młodzież polska zażywała tzw.środki lotne, określaneteż jako „wziewne”. W końcu lat sześćdziesiątych był to głównie Tri- trójchloroetylen,alerównież i inne środki chemiczne: proszki do prania, rozpusz czalniki, kleje, benzynaitp.Tak wiec toksykomaniawziewna niejestnowym zjawi

skiem wnaszym kraju, a mimoto niewiele jest publikacji przedstawiających iwyja

śniających to zjawisko.

Zażywanie środków „wziewnych” jestszczególnie szkodliwym iniebezpiecz nymdla zdrowia i życiasposobem odurzania się. Wielu młodych ludzi zażywających te środkiniezdajesobie sprawy z tego,na co sięnaraża.Po środki wziewne sięgają dzieci 10-, 12-letnie. Od ponad piętnastulatzjawiskoto występuje wPolscewnie zmieniających sięrozmiarach, zaś w ciągu ostatnichtrzech lat gwałtownie narasta.

W roku 1992 Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii podawało, że środki wziewneużywaco dziesiąty uczeń szkołypodstawowej. Dziecisięgające pośrodki wziewne wywodzą sięzrodzin dotkniętych patologiąspołeczną; wrodzinach tych, częściejniż winnychmożnaobserwować kumulację czynnikówpatologicznych. Do najważniejszych znich należą: niepełnarodzina (przezśmierć lub rozwód), nad

używaniealkoholu przez jedno lub dwojerodziców, ciężkie choroby i zaburzenia psychiczne,konfliktyz prawem,przestępstwa, rekonstrukcja rodziny(czasemwielo

(2)

190 ANNA MARZEC-TARASIŃSKA

krotna), konkubinat itp. Dotychczas w Polsce przeprowadzono niewiele badań dotyczących toksykomanii wziewnej, nie ma równieżrzetelnych, sprawdzonych informacji o tymzjawisku: ojego przyczynach, zażywanych środkach - ich sile uzależniającej i sposobie ichoddziaływania, jak równieżo sposobachterapii iprofi laktyki. Nie ma też wiarygodnych danychdotyczącychosobowości „młodychwą

chaczy” orazbadań ukazujących sytuację rodzinną, szkolną i społeczną młodzieży uzależnionej odśrodków wziewnych.

Wyniki wielu badań zarównozagranicznych, jak i polskich wskazują zwłaszcza narolę środowiska rodzinnego i sytuacji rodzinnej jako czynników mających wpływ na powstawanie uzależnienia odśrodków odurzających.

Zdaniem wielu uczonychjednązistotnychprzyczyn, zwłaszcza wpoczątkowej fazie „wchodzenia w uzależnienie”, jest środowisko rodzinne. Wielu autorów pod kreśla szczególne znaczenie braku oddziaływań wychowawczych rodziców na dziecko (m.in. J. Renaud 1987, s. 67-68; F.Curtet 1988,s. 26-27; J. Bergeret 1990, s. 138-139; Cz. Cekiera 1985, s. 111-112; Z. B.Gaś 1986, s. 9; Z.Rydzyński, A.

Dietrich-Muszalska 1991, s. 107) oraz negatywnąpercepcję rodziców iich oddzia

ływań wychowawczych przez dziecko (m.in. J. P. Fréjaville, F. Davidson, M.

Choquet 1977, s. 75; S. i P. Angel 1989, s. 77-78; E. Meyer 1989, s. 25, I. D.

Bäuerle 1991, s. 21). W literaturzepsychologicznej zwraca się uwagęna większą przydatność badania postawrodzicielskich wtakim ujęciu, wjakimsąonepercepo- wane przezdzieci. Uzasadniato stwierdzenie, że tylko te zachowania rodziców, które zostały postrzeżoneprzez dziecko,mogą mieć wpływ na kształtowanie sięjego osobowości. Charakter wpływu postaw rodzicielskich zależy od sposobu, w jaki jawią sięone dziecku w procesie spostrzegania.

F. Streit opracował teorie percepcji środowiska rodzinnego. Podstawowym za łożeniemtej teorii jest teza o istnieniu bezpośredniego związkumiedzy zachowa

niem patologicznymdziecia dokonywaną przeznichpercepcją własnego środowiska rodzinnego (F. Streit 1978, zaZ.B. Gaś 1993,s.20). Percepcja przez dzieci postaw rodzicielskich, rodzicielskiego wsparcia emocjonalnego imiłości, cechrodziców, interakcjirodzinnychoraz innych dzieci w rodziniejestzdecydowanie różna od tej, jaką mająrodziceiosobyzzewnątrz. Zdaniem F. Streita rzeczywistość istnieje tylko

w oczach osoby, którają spostrzega. Subiektywna ocenaiodczuciadziecka,żenie jest ono kochane, odrzucone przezrodziców może byćprzyczyną sięgnięcia przez

nie po środek odurzający. Młodzież pozbawiona bliskości z własną rodziną jest bardziej podatna na presję rówieśniczą w zakresie używania narkotyków, picia alkoholu i dokonywania przestępstw. Wiąże się to z faktem, iż młodzież sięga po środkiodurzające nie po to, aby zmienić siebie lub rzeczywistość, leczpo to, aby zmienić percepcjęsiebie lub rzeczywistości.

(3)

Z BADAŃ NAD SYTUACJĄ WYCHOWAWCZĄ W RODZINACH MŁODZIEŻY ZAŻYWAJĄCEJ ŚRODKI ODURZAJĄCE 191

Ważnejest więcpoznanie tego, w jaki sposób dziecko percypujeswojąwłasną rodzinę,postawy rodziców i metody wychowawczestosowanewobecniego, interak cje rodzinne oraz atmosferępanującą w jego rodzinie. Dlatego też zdecydowałam siępodjąć badanianadsytuacjąwychowawcząwrodzinach młodzieżyzażywającej środki „wziewne”. Przez „sytuacjęwychowawczą” rozumiem przedewszystkim sposoby oddziaływania wychowawczego rodziców na dziecko,przejawiające sięw:

postawach rodzicielskich, metodach i technikach wychowawczych, stosowanych przez rodziców, klimacierodziny oraz identyfikacji dzieckaz rodzicami. Takrozu miana sytuacja wychowawcza była badana w percepcji młodzieży zażywającej środki odurzające, a następnieporównana z„sytuacjąwychowawczą”percypowaną przezmłodzieżnieużywającą środków odurzających.

CELE I ORGANIZACJA BADAŃ

Celem moich badań była odpowiedź na następujące pytania:

1. Jak młodzież zażywająca środki odurzające i młodzież ichnieużywająca po

strzegają postawy rodzicielskie?

2. Jakiemetody i technikiwychowawcze stosują rodzice wobec dorastających dzieci zażywającychśrodki odurzające i rodzice wobec młodzieży ichnieużywają cej?

3. Jaki klimatpanuje w rodzinach młodzieży zażywającej środki odurzające i wrodzinach młodzieży ichnie używającej?

4. Jaki jest poziom identyfikacji młodzieży zażywającej środki odurzające i młodzieży ich nie używającejze swymirodzicami?

Każdemuzwymienionych celów podporządkowano określoną hipotezęrobo czą:

Hipoteza pierwsza. Młodzieżzażywająca środki odurzającespostrzega postawy rodzicielskie matekiojców jako bardziej różniące się miedzy sobą niż młodzież nie używająca środkówodurzających. Postawy rodzicielskie ojców młodzież zażywająca środki odurzające spostrzega jako bardziej wrogie niż postawy matek, postawy matekzaś spostrzega onagłównie jako postawykochającei ochraniające.

Hipoteza druga.Młodzież zażywająca środki odurzające spostrzega swoich ro

dziców (zwłaszcza ojców) jako karzących i stosującychgłównie technikę„podkre ślania mocy”,(podczas gdy młodzieżnieużywającaśrodków odurzających odbiera swoichrodziców jako nagradzających, a dominującątechnikąwychowawczą stoso

waną przez oboje rodziców jesttechnika„wprowadzania w zasady”.

(4)

Hipoteza trzecia.W rodzinachmłodzieży zażywającejśrodki odurzające w po równaniu do rodzin młodzieży ich nie używającej panuje klimat nacechowany dystansem,zaburzonymi relacjamii konfliktami międzyrodzicamiidziećmi.

Hipotezaczwarta. Poziom identyfikacji młodzieży zażywającej środkiodurzają ceze swymi rodzicami jest niższy od poziomu identyfikacjizrodzicami młodzieży nieużywającej środkówodurzających.

Badania przeprowadzonoindywidualnie ze względu na obniżonemożliwości młodzieżyzażywającej środkiodurzające w zakresiedłuższego wysiłku intelektual nego, obniżony poziom funkcjonowania pamięcii obniżone zdolności koncentracji uwagi (są to typowenastępstwa zażywania środków „wziewnych”). Młodzież nie zażywającaśrodków odurzającychbadana była także indywidualnie. Celem zapew

nienia anonimowościzarównomłodzieży zażywającej, jak inieużywającej środków odurzającychosobybadane wybierały sobie pseudonim i podpisywałynimwszystkie arkusze odpowiedzi. Przed rozpoczęciem badań wyjaśniłam młodzieży ich cel i poprosiłam oszczere odpowiedzi.

W badaniach zastosowałamnastępującetechniki badawcze (podaję je w kolej

ności,której przestrzegałamwtokubadań): Test Uzupełniania ZdańJ. M. Sacksa i L. Sidneya; Kwestionariusz Stosunków miedzyRodzicami i Dziećmi (PCR) A.

Roe i M.Siegelmana w opracowaniu J. Rembowskiego;Inwentarz Rodzicielskich Technik Wychowawczych (IRTW) opracowany przez A. Gałę; Kwestionariusz Identyfikacji (KI) opracowany przez M. Grygielskiego; Test Rysunku Rodziny w wersjiopracowanej przez M. Braun-Gałkowską;analizę dokumentów znajdujących sięwaktach OśrodkówRehabilitacyjno-Readaptacyjnych w Wólce Przybojewskiej iw Kluczewie - były to: wywiady środowiskowe, przeprowadzone przez pracowni

kówsocjalnych ośrodków, kuratorów sądowych:społecznych izawodowych, peda gogówszkolnych, orzeczenia i opinie pedagogów ipsychologówz Poradni Wycho- wawczo-Zawodowych.

CHARAKTERYSTYKA OSÓB I TERENU BADAŃ

Badaniami objęłam 110 osób, w tym 55osóbzażywającychśrodkiodurzające, głównie „wziewne” i 55 osób nie używających środków odurzających jako grupę kontrolną. W każdej z badanych grup znajdowałosię 45 chłopców (ok.82%) i 10 dziewcząt(ok. 18%). Z powodu tak dużejróżnicy międzyliczbą badanych dziewcząt i chłopców nieprzeprowadzono analizy porównawczej otrzymanychwyników badań zuwzględnieniempłci badanych. Wyniki takiej analizy byłyby bowiem mało wiary

godne. Chłopcy zażywali głównie środki„wziewne”, jak: kleje, rozpuszczalniki,

(5)

benzynę, oraz pilialkohol (piwo,winoi wódkę),natomiast dziewczętapiłyalkohol i zażywały leki, głównienasenne iuspokajające. Tylkotrzy dziewczynyzażywały jednocześnie środki „wziewne”i alkohol. Spośród badanych cztery dziewczyny i trzechchłopców sporadyczniezażywało „kompot” (polską heroinę) i piło dezodo

ranty.

Osoby zażywające środki odurzającebyłypacjentami Ośrodków Rehabilitacyj- no-Readaptacyjnych TZN, natomiast osoby z grupy kontrolnej były uczniamiróż

nych lubelskich szkół. Grupę kontrolną- osóbnie używających środków odurzają

cych - dobrano pod względem:płci, wieku,pochodzeniaspołecznego, wykształce nia matki,wykształcenia ojca iliczbyrodzeństwa - odpowiednio do grupy młodzie żyzażywającej środki odurzające. Wiek badanych wahał się od13 do19 lat.Średnia wieku badanych wynosiła 15 lat i7miesięcy.

Badane grupyróżniąsię międzysobą strukturą swoich rodzin. W grupie mło

dzieży zażywającejśrodki wziewne 30badanych pochodziło zrodzinniepełnychco stanowi 54,5%,podczas gdy wgrupie kontrolnej takichosóbbyło 6 (10,9%). Różni castwierdzona między grupami jest różnicą istotną statystycznie p=0,001.

Młodzież U

□ Pełna 45,5 □ Rozw.-konk.

□ Rozwód

□ Śmierć

□ Smierć-konk.

□ Zrekonstruowana EJ Konkubinat

Młodzież К

□ Pełna

□ Rozw.-konk.

□ Rozwód

□ Śmierć E3 Zrekonstruowana

Rye. 1. Struktura rodziny Family structure

(6)

Badanegrupy różniąsię znaczniemiędzy sobączęstszym występowaniemzjawisknie korzystnychwrodzinachmłodzieżyzażywającejśrodkiodurzające.Wrodzinachtychw trzynastuwypadkach miał miejsce rozwód,w siedmiu - śmierć jednego zrodziców,w sześciu występująrodzinyzrekonstruowane, w dwóch -konkubinatipo jednym nakładają się po dwa negatywne zjawiska - rozwód i konkubinat oraz śmierć i konkubinat. W grupie kontrolnejzarejestrowanodwarozwody,dwaprzypadkiśmierci jednego z rodzicówi w dwóch - rodzinę zrekonstruowaną. Międzybadanymi osobami zachodziróżnica wich stosunku dofaktu rekonstrukcji rodzin. Osoby zgrupykontrolnejakceptowały swojąnową rodzinę, natomiast młodzież uzależniona nie pogodziłasięz faktem rekonstrukcji rodziny.

Różnica międzybadanymi grupami jest istotna statystycznie (p=0,004).

Należy zaznaczyć,że w grupiemłodzieżyzażywającej środkiodurzające występowało jeszcze jedno negatywnezjawisko - byłoto nadużywaniealkoholu przez rodziców.Wystę powałoonow 48 rodzinach(87,3%): w 36 (65,5%) ojcowienadużywali alkoholu, a w 12 - (21,8%) oboje rodzice,podczasgdy wgrupie kontrolnej alkoholu nadużywało siedmiu ojców(12,7%) ijednamatka(l,8%).

Badaniaprzeprowadziłamw okresie od września 1990r. do czerwca 1993r. wdwu Ośrodkach Rehabilitacyjno-Readaptacyjnych dla młodzieży uzależnionej, głównie od środków„wziewnych”. Oba ośrodki były założone przez Zarząd Główny Towarzystwa Zapobiegania Narkomanii. Ośrodekw Kluczewie przyjmuje tylko chłopców. Natomiast Ośrodek wWólcePrzybojewskiej jest koedukacyjny.Ośrodektenma dwaoddziałyznaj

dującesię w oddzielnychbudynkach.Oddziałdlamłodzieży młodszej, czyli uczniów szkoły podstawowej -od 13 do 16-17 lat (zdarzają się szesnastolatkowie uczęszczającydo VI klasy).Do oddziału dla młodzieżystarszejprzyjmowanajest młodzież uczęszczającado szkół średnich.Młodzież znajdująca się na leczeniu w obu ośrodkach pochodzi z terenu całej Polski, a pobyt jest całkowicie dobrowolny. Oba ośrodki pracują według jednego programu terapeutycznego.

WYNIKI BADAŃ

Przeprowadzone przeze mnie badania pozwoliły mi nazrealizowaniecelów ba

dawczych, tj.na ustalenie postrzegania przez młodzież zażywającąi nieużywającą środkówodurzających postaw rodzicielskich,sposobów oddziaływań wychowaw

czychstosowanych przez rodziców, atakżeklimatupanującego w rodzinachosób badanych i poziomu identyfikacji badanej młodzieży ze swymi rodzicami.

(7)

ZBADAŃNAD SYTUACJĄ WYCHOWAWCZĄWRODZINACHMŁODZIEŻY ZAŻYWAJĄCEJ ŚRODKI ODURZAJĄCE 195

Ryc. 2. Postawy rodzicielskie matek i ojców percypowane przez młodzież zażywającą środki odurzające (U)

Parental attitudes of mothers and fathers as perceived by the youth taking stupefacients Młodzież zażywająca środki odurzające czuje się kochana ( x =61,96) i ochra

niana(*=55,02) przez swoje matki,natomiast ojcówspostrzega jako wymagających (

*

=54,60) i obojętnych(*=53,27). Największa różnicamiedzy matkami iojcami młodzieży zażywającej środki odurzające występuje w postawie ochraniającej i kochającej. Matki spostrzegane są jako zdecydowanie bardziej ochraniające niż ojcowie (p<0,0001) i jako bardziej kochająceod ojców (p<0,0001). Ojcowie zaś odbierani są przez tę młodzieżjako bardziej zaniedbujący (p<0,0001) i bardziej odrzucający (p=0,0002) niż matki. Wynikite potwierdzająprawdziwość pierwszej przyjętej przezemniehipotezy roboczej.

(8)

Ryc. 3. Postawy rodzicielskie matek i ojców

percypowane przez młodzież nie zażywającą środków odurzających (K) Parental attitudes of mothers and fathers as perceived

by the youth non taking stupefacients (K)

Młodzież niezażywająca środków odurzającychspostrzega swojematkijako kochające (к =67,56), ochraniające (* =50,82), ale iwymagające(x =50,60), nato miast ojcówjako kochających (x=61,76) i wymagających(x=51,51). Struktura spostrzeganych postaw matek i ojców przez młodzież nie zażywającą środków odurzających jest podobna. Oboje rodzice spostrzegani są jako kochający i wyma

gający, z dwomatylko wyjątkami:matki są spostrzegane jako bardziej kochające (p<0,0001 ) i ochraniające (p=0,01) niż ojcowie.

(9)

Ryc. 4. Postawy rodzicielskie matek percypowane przez młodzież zażywającą środki odurzające (U) i młodzież nie zażywającą środków odurzających (K)

Parental attitudes of mothers as perceived by the youth taking stupefacients (U) and the youth non taking any (K)

Porównując postawy matek spostrzegane przez młodzież zażywającąśrodki odurzającez postawami matek spostrzeganymiprzez młodzież nie używająca ich, można stwierdzić, że: młodzieżzażywająca środki odurzające spostrzega swoje matki jako bardziej odrzucające (p<0,0001)i zaniedbujące (p<0,0001), ale jednocześnie jako bar

dziej ochraniające (p=0,001)iobojętne (p=0,0015) niż młodzież nie zażywającaśrodków odurzających. Matki młodzieżyzażywającej środkiodurzające spostrzeganesąprzez nią również jako mniej kochające (p=0,0036).

Jeszczewyraźniejsze różnicewystępują w porównywaniupostaw ojców spo

strzeganychprzez badaną młodzież.

(10)

Rye. 5. Postawy rodzicielskie ojców percypowane przez młodzież zażywającą środki odurzające (U) i młodzież nie zażywającą środków odurzających

Parental attitudes of fathers as perceived by the youth taking stupefacients (U) and the youth not taking stupefacients (K)

Młodzież zażywającaśrodkiodurzającespostrzegaswoich ojców jakobardziej odrzucających (p<0,0001), zaniedbujących (p<0,0001), obojętnych (p=0,002) i wymagających, (p=0,048) niż młodzież nie używająca środków odurzających.

Ojcowietej młodzieży odbieranisąjednocześnie jakomniej kochający(p=0,0007) i mniej ochraniający (p=0,027) niż ojcowie młodzieży nie zażywającej środków odurzających.

Młodzież zażywająca środkiodurzające doświadczyła od swoichrodziców(za równo matek, jak i ojców) znacznie więcej odrzucenia (p<0,0001) i zaniedbania (p<0,0001), a znacznie mniej miłości (dlamatekp=0,001, dla ojców p=;0,0271) i ochraniania(dla matekp=0,0036, dla ojcówp=0,0007),niż młodzież nie zażywająca środkówodurzających.

Rodzice młodzieży zażywającejśrodki odurzające różnią się,w opinii osóbba danych, także w stosowaniu metod itechnikwychowawczych od rodziców młodzie żynie zażywającej środkówodurzających.

(11)

Ryc. 6. Metody wychowawcze stosowane przez matki i ojców w percepcji młodzieży zażywającej środki odurzające (U)

Educational methods used by mothers and fathers in the perception of the youth taking stupefacients (U)

Matki młodzieży zażywającej środkiodurzające spostrzegane sąjako nagra

dzające, stosujące nagrody zarównosymboliczne (*=38,16), jak i bezpośrednie (x=35,22), posługujące się częściej techniką „wprowadzania w zasady” (*=13,93).

Natomiast ojcowie tej młodzieży spostrzegani sąjako bardziej karzący niż nagra dzający. Ojcowie w zbliżonym stopniu stosują kary symboliczne (*=33,25), jak i bezpośrednie(*=33,04). Matki,zdaniem młodzieży zażywającej środki odurzające, częściej niż ojcowie stosują bezpośrednie (p<0,0001) i symboliczne nagrody (p=0,0005), podczas gdy ojcowie częściej niż matki stosująbezpośrednie kary (p=0,0072).

(12)

Rye. 7. Techniki wychowawcze stosowane przez matki i ojców w percepcji młodzieży zażywają

cej środki odurzające (U)

Educational methods used by mothers and fathers in the perception of the youth taking stupefacients (U)

Zdaniem dzieci, ojcowie ich stosują przede wszystkimtechnikę „podkreślania mocy” (x=18,71), awięcwykorzystują swoją przewagęfizycznąi materialną nad dzieckiem. Młodzież zażywającaśrodki odurzające określa metodyitechniki wy chowawcze stosowane przezmatki w większości jako przeciwstawne do metod i technik stosowanych przez ojców.

Ryc. 8. Metody wychowawcze stosowane przez matki i ojców w percepcji młodzieży nie zażywa

jącej środków odurzających (K)

Educational methods used by mothers and fathers in the perception of the youth not taking stupe

facients (K)

(13)

Młodzież niezażywającaśrodkówodurzających spostrzega matki i ojcówjako nagradzających - stosująoninagrodyzarównosymboliczne(*=40,11, *=36,29), jak i bezpośrednie (*=38,13, z=36,13) oraz technikę „wprowadzania w zasady”

(*

=17,89, *=13,53). Występująca różnicawstosowaniu kary bezpośredniejokazała się nieistotna statystycznie.

Ryc. 9. Techniki wychowawcze stosowane przez matki i ojców w percepcji młodzieży nie zaży

wającej środków odurzających (K)

Educational techniques used by mothers and fathers in the perception of the youth not taking stupefacients (K)

Metodyi techniki wychowawcze stosowaneprzez oboje rodzicówmłodzieży nie zażywającej środków odurzających są jej zdaniem zgodne. Jednakże matki spostrzegane sąprzeztę młodzież jako stosujące głównie technikę„wprowadzania w zasady” (p<0,0001), podczas gdy ojcowie częściej niż matki stosujątechnikę

„podkreślania mocy” (p<0,0001).

(14)

Ryc. 10. Metody wychowawcze stosowane przez matki w percepcji młodzieży zażywającej środki odurzające (U) i młodzieży nie zażywającej środków odurzających (K)

Educational methods used by mothers in the perception of the youth taking stupefacients (U) and the youth not taking stupefacients (K)

Młodzież zażywająca środki odurzającespostrzega metody i technikiwychowawcze stosowane przez matkipodobnie jak młodzieżnieużywająca środków odurzających. Mło dzieżobubadanych grap spostrzegaswojematkijako nagradzające zarówno w sposób symboliczny (x =38,16, x=40,11),jaki bezpośredni (x =35,22, x =38,13).Matkiróżniąsię między sobą jedynie stosowaniemkąty bezpośredniej(p<0,0001) - stosująjączęściej matki młodzieży zażywającej środki odurzające (x =28,71, x=21,82).

Ryc. 11. Techniki wychowawcze stosowane przez matki w percepcji młodzieży zażywającej środ

ki odurzające (U) i młodzieży nie zażywającej środków odurzających (K)

Educational techniques used by mothers in the perception of the youth taking stupefacients (U) and the youth not taking stupefacients (K)

(15)

ZBADAŃNAD SYTUACJĄ WYCHOWAWCZĄWRODZINACHMLODZIEŻYZAŻYWAJĄCEJ ŚRODKI ODURZAJĄCE 203

Matkiobu badanych grup młodzieży stosują przedewszystkim, jej zdaniem, technikę „wprowadzania w zasady” (R=13,93, ^=17,89), w mniejszym stopniu technikę „podkreślania mocy”(s=l 1,31,6ć=7,51) inajrzadziej technikę „wycofywa niamiłości” 4,76, * =4,60). Jednakżemimo tej zgodności między matkami badanej młodzieżywystępują dwieróżnice: matki młodzieży zażywającej środki odurzające częściejstosujątechnikę „podkreślania mocy” (p=0,0006), natomiastmatki młodzie

ży nie zażywającej środków odurzających technikę „wprowadzania w zasady”

(p=0,0008).

Większe różnice występują między metodamii technikami wychowawczymi stosowanymi przez ojców młodzieżyobu badanychgrup.

Ryc. 12. Metody wychowawcze stosowane przez ojców w percepcji młodzieży zażywającej środki odurzające (U) i nie zażywającej środków odurzających (K)

Educational methods used by mothers in the perception of the youth taking stupefacients (U) and the youth not taking stupefacients (K)

Ojcowie młodzieży zażywającej środkiodurzające spostrzegani są przez niąja- kostosujący przede wszystkim kary, podczas gdymłodzież nie zażywająca środków odurzających spostrzega swoichojców jako nagradzających. Ojcowie młodzieży zażywającej środki odurzające,zdecydowanie częściej niż ojcowiemłodzieży nie używającej ich, stosują kary symboliczne (* =33,25, *=26,18) i bezpośrednie (

*

=33,04, *=24,31, p<0,0001) oraz technikę „podkreślania mocy” (p<0,0001,

*=18,71, K=11,85).

(16)

Ryc. 13. Techniki wychowawcze stosowane przez ojców w percepcji młodzieży zażywającej środ

ki odurzające (U) i młodzieży nie zażywającej środków odurzających (K)

Educational techniques used by mothers in the perception of the youth taking stupefacients (U) and the youth not taking stupefacients (K)

Zdaniemmłodzieżynie zażywającej środkówodurzających, ojcowie stosują wobec niej głównietechnikę„wprowadzaniawzasady” (p<0,0001).

Przytoczone wyniki badań potwierdzają prawdziwość hipotezy drugiej, zakła dającej, iżmłodzież zażywająca środkiodurzające spostrzega swoich ojców jako karzących i stosujących technikę „podkreślania mocy”,podczas gdymłodzież nie zażywająca środków odurzającychzarównomatki, jak i ojców postrzega jako nagra

dzających istosującychprzedewszystkim technikę„wprowadzania w zasady”.

Prawdziwaokazała się również hipoteza trzecia, wedługktórej w rodzinach młodzieży zażywającej środki odurzające w porównaniu do rodzin młodzieży ichnie zażywającej panujeklimatnacechowanydystansem, zaburzonymi relacjami ikon fliktami między członkami rodziny.Postawa wobec rodziny młodzieżyzażywającej środki odurzające jest obszarem o wysokimnasileniukonfliktów(40%),zaś spośród wchodzących wjej skład kategorii szczegółowych najbardziej konfliktowy jest stosunek do ojca (61%),stosunek do rodziny (37%,), zaś stosunekdo matkijest obszarem najmniej konfliktowym (22%). W rodzinachmłodzieży zażywającej środki odurzające współżycie członków rodzinybyłokonfliktowe (wnk=40). Ujawniałasię negatywna, obojętna, a nawet wrogapostawa do ojca i rodziny. Świadczą o tym następujące wypowiedzimłodzieży zażywającejśrodki odurzające. Mój ojciec:, jest niedobry; zbyt agresywny; głupi; wredny;niepoważny; straszny; idiota; frajer fał

szywy bez uczuć;jest alkoholikiem; zawszebył alkoholikiem;jest jakiś dziwny...

zarozumiały”. Chciałbym, aby: „zechciał mnie pokochać; zrozumieć;zmądrzeć;aby

(17)

ZBADAŃNAD SYTUACJĄ WYCHOWAWCZĄ W RODZINACH MŁODZIEŻY ZAŻYWAJĄCEJ ŚRODKI ODURZAJĄCE 205

nie pił tyle; przestał pić; zechciałpowrócić do domu, do mamy; aby był innym człowiekiem; aby się zmienił; żył; aby żył i był ze mną; pogodził się ze mną, z mamą; porozmawiałze mną; zmienił swój stosunek do mnie; przyjechał do Pol ski..., odszedł ztegoświata; zechciał odejśćod mamy; aby rozszedł sięzmamą”.

Moja rodzina: Jest smutna; przeciętna, w pewnym sensie inna, zupełnie inna;

niepełna; rozbita; złośliwa; nienormalna; nie jest najlepsza;niepełna; konserwatyw

na; bardzo smutna; maduże kłopoty; nigdy chyba niebyłaszczęśliwa”. Moja rodzi

na traktuje mnie: Jakobcego; durnia;gówniarza; narkomana; wyrzutka; zakałę;

idiotę;kogoś sprawiającego duże kłopoty; dziecko chore;czasami jak syna; ścierkę a czasami jaklalkę;jak szmatę do podłogi”. Gdy byłem dzieckiem: „moja rodzina piła; rozpadała się; rozbiła się; byłablisko rozpadu; była smutna, wkomplecie; ze sobą razem; lepsza dla mnie; dla mnie miła; szczęśliwa; samotna; spokojniejsza;

skłócona; miała mniej kłopotów; traktowała mnie inaczej; bardziej mnie lubiła;

dbała o mnie; przeżyła mocnośmierć mojego taty; nielubiłamnie”.

Zdecydowaniebardziej pozytywnybyłstosunekmłodzieżyzażywającej środki odurzające do matki. Przejawiałsię on wnastępujących wypowiedziach.

Moja matka: Jest dobra; jestdla mnie dobrai kochająca;dobrą matką; bardzo mnie kocha;jestwspaniała; w porządku;fajna; mądra; sympatyczna; kochającąmnie kobietą; jest jedyna; fajna i bardzoją cenię; dobra i opiekuńcza; wyrozumiała;

zajmowała się mną od małego”.Moja matka i ja:„lubimy się; bardzo się kochamy;

bardzo dobrzesię rozumiemy; mieszkamyrazem; jesteśmy zaprzyjaźnione;bardzo związani; żyjemywzgodzie; byłyśmy dobrymi przyjaciółkami; bardzo się od siebie oddaliliśmy; mamy konflikty; nie możemy się często dogadać. Kocham moją matkę, lecz:„czasami mnie denerwuje; na mnie krzyczy; nierazjej nie lubię; na odległość;

za dużo pije; mogłaby ze mną więcejrozmawiać; nie lubię gdy się namnie gniewa;

chciałabym,żeby mnie nie biła;jej dokuczam;czujęsię winny za moje występki; nie lubię gdy się martwi; stawia mi duże wymagania; wiem,że jest jej przykro z mego powodu; nie zasługujęna jejmiłość;przysparzamjej wiele kłopotów, choć wcale niechcę; ona dlamnieniema czasu; nie wiem czy ona też”.

Młodzieżnie zażywająca środków odurzających wykazuje postawęwobecro dziny jakoobszar o średnimnasileniu konfliktów (12%), w kategoriachszczegóło wych najwyższy wskaźnik nasilenia konfliktów zaznaczył się wstosunku do ojca (20%), natomiast stosunekdorodziny i stosunek do matki osiągnęły zbliżony po

ziom nasilenia konfliktów(odpowiednio - 12%i 11%). W rodzinach tejmłodzieży konfliktymiędzy członkami rodzinywystępują wśrednimnasileniu(12%). Stosunek młodzieży nie używającej środkówodurzających zarówno do matki, jak i do rodziny jest pozytywny wprzeważającej liczbie badanych.Potwierdzają to wypowiedzi tej młodzieży.