Wstęp
„W wielu przypadkach œmierci osób, z którymi Poli-cja ma do czynienia powstaje bardzo czêsto pytanie: samobójstwo czy zabójstwo?”1. Jednym z podstawo-wych zadañ organów œledczych w przypadku znalezie-nia nieznanych zw³ok jest ustalenie ich to¿samoœci2.
Czynnoœæ ta jest bardzo istotna, gdy¿ „Identyfikacja nieznanych zw³ok ma podstawowe znaczenie w pracy operacyjno-dochodzeniowej przy ustalaniu przyczyn i okolicznoœci œmierci znalezionej osoby oraz wykrywa-niu ewentualnych sprawców zabójstwa”3.
Nale¿y jednak liczyæ siê z okreœlonymi trudnoœcia-mi, na które wskazuj¹ S. Pikulski i M. Kaliszczak: „Rozpoznanie to¿samoœci nieznanych zw³ok jest trud-ne ze wzglêdu na okolicznoœci, w jakich zosta³y zna-lezione, lub z powodu braku rodziny i bliskich zmar³ej osoby”4.
Przed trudnoœciami rozpoznania zw³ok przestrzega tak¿e B. Popielski: „z chwil¹ œmierci mog¹ te¿ wyst¹piæ trudnoœci w rozpoznaniu zw³ok na skutek zmiany wy-gl¹du twarzy spowodowanej bladoœci¹, utrat¹ napiêcia tkanek, brakiem ciœnienia, zwiotczeniem miêœni twarzy. Powoduje to tzw. maskowatoœæ twarzy”5i dodaje „to¿-samoœæ stwierdza siê ró¿norodnymi metodami. Niektó-re z nich mo¿na zastosowaæ w stosunku do osób ¿y-wych lub tylko zw³ok, przy czym daj¹ one ró¿ne mo¿li-woœci identyfikacyjne, zale¿nie od stanu zachowania cia³a”6. Zdaniem S. Pikulskiego i M. Kaliszczaka „Chc¹c unikn¹æ omy³ki w rozpoznaniu zw³ok nawet przez najbli¿szych, nie mo¿na siê opieraæ na wypowie-dziach chwiejnych lub niepewnych. Wypowiedzi osób bior¹cych udzia³ w rozpoznawaniu zw³ok musz¹ byæ uzasadnione. Problem jest jeszcze bardziej skompliko-wany, je¿eli œmieræ danej osoby nast¹pi w obcej miej-scowoœci lub gdy zw³oki s¹ dotkniête daleko posuniê-tym procesem rozk³adowym, albo s¹ rozkawa³kowane w celu uniemo¿liwienia ich rozpoznania, zmienione wskutek obra¿eñ poœmiertnych, czy zwêglone w wyni-ku dzia³ania wysokich temperatur. Trudnoœci w ustale-niu to¿samoœci rosn¹, gdy dosz³o do dekapitacji i nie ma g³owy”7.
Wynika st¹d wniosek, ¿e „du¿e znaczenie dla zi-dentyfikowania zw³ok (to samo dotyczy osób ¿ywych) maj¹ oglêdziny cia³a, które w szeregu przypadków stanowi¹ jedyny œrodek u³atwiaj¹cy identyfikacjê po-przez ujawnienie sztucznych znamion barwnikowych – tatua¿y”8. „Najczêœciej jednak s¹ wynikiem celowe-go znakowania pokrywaj¹cecelowe-go powierzchniê skóry ró¿nego rodzaju rysunkami, znakami lub napisami”9. „Mo¿na je spotkaæ w ka¿dym miejscu, nie wy³¹czaj¹c
takich jak skóra pr¹cia czy te¿ okolica brodawek sut-kowych”10.
Identyfikacja zwłok na podstawie tatuaży Tatua¿e mo¿na zaliczyæ do charakterystycznych znaków szczególnych, poniewa¿ wyra¿aj¹ pewn¹ treœæ, która nadaje im okreœlone znaczenie, co w du-¿ym stopniu mo¿e u³atwiæ identyfikacjê zw³ok. W przy-padku zw³ok dotkniêtych procesem gnilnym mo¿na je uwidoczniæ za pomoc¹ fotografii w promieniach pod-czerwieni11.
Wa¿noœæ tego zagadnienia obrazuj¹ poni¿sze do-chodzenia:
Œledztwo 4 Ds-167/94 prowadzone przez Prokuratu-rê Rejonow¹ w G. w sprawie zaginiêcia Zbigniewa S. w dniu 30.11.1993 r. Podejmowane czynnoœci nie do-prowadzi³y do ustalenia miejsca pobytu zaginionego. W dniu 2.02.1994 r. ze zbiornika wodnego w miejsco-woœci R. wy³owiono zw³oki ludzkie. Twarz w wyniku procesów gnilnych by³a zniekszta³cona, nie mo¿na by-³o dokonaæ jej rozpoznania (ryc. 1).
Jednak w dniu 3.02.1994 r. siostra zaginionego zi-dentyfikowa³a zw³oki, twierdz¹c, ¿e jest to jej brat – Zbi-gniew S. Rozpozna³a je wy³¹cznie po tatua¿ach12 (ryc. 2).
Œledztwo Ds-498/07 prowadzone przez Prokuraturê Rejonow¹ w B. w sprawie znalezienia N.N. zwêglonych zw³ok. Dzia³anie na cia³o wysokiej temperatury spowo-dowanej po¿arem uniemo¿liwi³o rozpoznanie zw³ok po wygl¹dzie zewnêtrznym (ryc. 3).
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 264 (kwiecieñ–czerwiec) 2009
66
Z PRAKTYKI
Z PRAKTYKI
Znaczenie tatuażu w identyfikacji N.N. zwłok
Ryc. 1. Stan zw³ok po ich wyci¹gniêciu z wody Fig. 1. State of corpse upon its lifting out of water
W wyniku oglêdzin zewnêtrznych ujawniono na pra-wym udzie tatua¿ przedstawiaj¹cy Myszkê Miki (ryc. 4). Tatua¿ ten zachowa³ siê, poniewa¿ denata znaleziono na czêœciowo spalonej wersalce w pozycji na prawym boku, a ogieñ nie siêgn¹³ do tej czêœci cia-³a13. Wstêpne ustalenia dotycz¹ce identyfikacji zw³ok
w oparciu o ww. tatua¿ sugerowa³y, ¿e denatem mo¿e byæ Jerzy Z., bezdomny, w przesz³oœci karany za prze-stêpstwa kryminalne. Nie utrzymywa³ on kontaktów z rodzin¹ i czêsto nocowa³ w ró¿nych miejscach, wiêc krewni nie mogli zidentyfikowaæ zw³ok. W rejestrach policyjnych brakowa³o takich szczegó³ów jak: wielkoœæ tatua¿u, jego kolorystyka, usytuowanie na udzie (bli¿ej pachwiny czy kolana). Zbyt ogólny opis budzi³ w¹tpli-woœci i uniemo¿liwia³ jednoznaczne stwierdzenie, ¿e s¹ to zw³oki Jerzego Z. Dodatkowe mo¿liwoœci po-twierdzenia wstêpnych ustaleñ dotycz¹cych identyfika-cji da³y akta osobowe, czêœæ „A” znajduj¹ce siê w za-k³adzie karnym. W aktach tych by³ zamieszczony szczegó³owy opis tatua¿u, tzn. jego usytuowanie, wiel-koœæ, kolor, znajdowa³o siê równie¿ zdjêcie fotograficz-ne tatua¿u. Nie by³o wiêc ju¿ w¹tpliwoœci, ¿e s¹ to zw³oki Jerzego Z.
Œledztwo 4 Ds-541/94 prowadzone przez Prokuratu-rê Rejonow¹ w G. w sprawie znalezienia u ujœcia rzeki K³odnicy do zbiornika wodnego w miejscowoœci R. N.N. zw³ok mê¿czyzny. Zw³oki by³y w stanie zaawansowa-nego procesu gnilzaawansowa-nego, mocno zanieczyszczone mu-³em rzecznym, nie nadawa³y siê do rozpoznania po wy-gl¹dzie zewnêtrznym (szczególnie twarz) – „Na twarzy brak jest skóry, oczu, nosa. Brak jest w³osów na g³owie. Skóra odstaje od czaszki”14(ryc. 5).
Oglêdziny zewnêtrzne zw³ok ujawni³y tatua¿. Opis tego znaku szczególnego zawarto w treœci protoko³u oglêdzin miejsca znalezienia zw³ok N.N. mê¿czyzny:
„Na lewym przedramieniu od œrodkowej czêœci widocz-ny jest tatua¿ rozebranej kobiety stoj¹cej pod palm¹”15. W komunikacie prasowym lokalnej gazety w rubryce „Ktokolwiek wie...” umieszczono informacjê zatytu³owa-n¹ „Denat bez nazwiska”. Oprócz innych cech zwi¹za-nych z identyfikacj¹ ww. zw³ok, takich jak przypuszczal-ny wiek, budowa cia³a, wzrost, opis resztek odzie¿y na
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 264 (kwiecieñ–czerwiec) 2009 67
Z PRAKTYKI
Z PRAKTYKI
Ryc. 2. Protokó³ okazania zw³ok mê¿czyzny z dn. 3.02.1994 r. (druga strona)
Fig. 2. Charred corpse of male found on fire site
Ryc. 3. Zwêglone zw³oki mê¿czyzny znalezione w spalonym pomieszcze-niu
Fig. 3. Protocol of corpse identification by deceased sister Ÿród³o (ryc. 3–4): Akta Œledztwa Prokuratury Rejonowej w B.
Ryc. 4. Zachowany tatua¿ na udzie zwêglonych zw³ok mê¿czyzny Fig. 4. Retained tatoo on thigh of charred corpse of male
zw³okach, ubytki w uzêbieniu, uwzglêdniono równie¿ tatua¿: „Ponadto na lewym przedramieniu od strony wewnêtrznej znajduje siê tatua¿ – kontur d³ugo-œci 10 cm, przedstawiaj¹cy nag¹ kobietê pod drzewem palmowym”16.
Nale¿y równie¿ zwróciæ uwagê, wykorzystuj¹c tatu-a¿ do identyfikacji nieznanych zw³ok lub osób ¿ywych, na to, ¿e niektórych tatua¿y poza Polsk¹ nie spotyka
siê. „Morituri Salutant Polsko” – to sentencja œwiadcz¹-ca o tym, i¿ jej posiadacz odbywa³ karê pozbawienia wolnoœci w latach osiemdziesi¹tych i solidaryzowa³ siê z ówczesnymi wiêŸniami politycznymi17.
Wnioski
Dla dzia³añ identyfikacyjnych du¿e znaczenie ma w³aœciwe udokumentowanie ujawnionych na ciele zw³ok znaków szczególnych – tatua¿y. Te sztuczne znamiona barwnikowe musz¹ zostaæ dok³adnie opisa-ne i sfotografowaopisa-ne, bo mog¹ u³atwiæ identyfikacjê zw³ok. Potwierdzeniem mo¿e byæ fragment z artyku³u „Magazynu Kryminalnego 997”. „Przy wiœlanym brzegu w wodzie ujawniono zw³oki dwóch osób. Obydwu cia-³om brakowa³o g³ów. Zosta³y odciête równo czymœ tak ostrym, jak np. kosa. Na przedramionach i torsach ofiar znajdowa³o siê sporo tatua¿y, wykonanych przez ama-torów prawdopodobnie w szkole podstawowej lub œred-niej. Napisy w jêzyku polskim przes¹dza³y kwestiê na-rodowoœci ofiar. Bezskuteczne okaza³y siê d³ugotrwa³e poszukiwania g³ów obydwu ofiar, co nasuwa³o trudne do przewidzenia k³opoty zwi¹zane z identyfikacj¹. Ma-j¹c powy¿sze na wzglêdzie, funkcjonariusze WORKSP przekazali mass mediom komunikat, a nastêpnego dnia rano zadzwoni³a kobieta z pytaniem, czy mogliby-œcie umo¿liwiæ mi obejrzenie zw³ok? Poproszono tê pa-ni¹, by opisa³a charakterystyczne, nadaj¹ce siê do identyfikacji cechy fizyczne syna. Pani skupi³a siê na tatua¿u. Odwzorowa³a go wiernie, co do litery i naj-drobniejszego szczegó³u”18.
Przyjmuj¹c zg³oszenie o zaginiêciu osoby, nale¿y zapytaæ zg³aszaj¹cego tak¿e o wszelkie znaki szcze-gólne, w tym o tatua¿ z uwzglêdnieniem jego treœci, wielkoœci, umiejscowienia, koloru. Informacje te mog¹ byæ bardzo przydatne w identyfikacji zw³ok, gdy rozpo-znanie po wygl¹dzie zewnêtrznym jest niemo¿liwe.
Identyfikacjê N.N. zw³ok u³atwia³oby bie¿¹ce ujaw-nianie i uzupe³ujaw-nianie zbiorów tatua¿y, szczególnie o te rysunki, które spotykane s¹ tylko w w¹skich krêgach œwiata przestêpczego lub tylko w pewnych rejonach kraju.
Pamiêtaæ nale¿y równie¿ o tym, ¿e w przypadkach w¹tpliwych, dotycz¹cych identyfikacji personalnej na podstawie ujawnionego na zw³okach tatua¿u (tylko w oparciu o rejestry policyjne), istnieje mo¿liwoœæ kon-frontacji wstêpnych ustaleñ z materia³ami znajduj¹cymi siê w aktach osobowych skazanego w czêœci A, stro-na 2 – Charakterystyczne tatua¿e. Akta te zawsze zstro-naj- znaj-duj¹ siê w zak³adzie karnym, z którego skazany ostat-nio wyszed³ na wolnoœæ.
Leszek Bednarski
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 264 (kwiecieñ–czerwiec) 2009
68
Z PRAKTYKI
Z PRAKTYKI
Ryc. 5. Stan zw³ok po ich wyci¹gniêciu z wody Fig. 5. State of corpse upon its lifting out of water
Ryc. 6. Tatua¿ przedstawiaj¹cy kobietê na lewym przedramieniu denata Fig. 6. Tatoo depicturing a woman on left forearm
Streszczenie
Autor artyku³u zwraca uwagê na jedn¹ z istotnych czynno-œci, jak¹ jest identyfikacja nieznanych zw³ok. Uwa¿a, ¿e czyn-noœæ ta jest kluczowa dla przysz³ych dzia³añ wyjaœniaj¹cych przyczynê i okolicznoœci œmierci osoby. Wskazuje zarazem, jak du¿e znaczenie dla zidentyfikowania zw³ok maj¹ oglêdziny cia³a (to samo dotyczy osób ¿ywych), które czêsto pozwalaj¹ na ujaw-nienie sztucznych znamion barwnikowych – tatua¿y zalicza-nych do charakterystyczzalicza-nych znaków szczególzalicza-nych, poniewa¿ wyra¿aj¹ pewn¹ treœæ, co w znacznym stopniu mo¿e u³atwiæ identyfikacjê zw³ok nawet w wypadku zw³ok dotkniêtych proce-sem gnilnym.
S³owa kluczowe:N.N. zw³oki, tatua¿, identyfikacja krymi-nalistyczna.
Summary
The Author of the article concentrates on the significant pro-cedure of identification of unknown corpses. He is of an opinion that this type of identification is of decisive meaning for forthco-ming proceedings aiforthco-ming at revealing the reason and circum-stances of victim’s death. At the same time, he points out the im-portance of corpse inspection, which enables spotting of artificial colour changes, i.e. tatoos, which are considered characteristic signs as they have certain contents that enable identification even of corpses affected by putrefaction.
Keywords:unknown corpse, tatoo, forensic identification. PRZYPISY
1 R. Wyszkowski: Niezwyk³y przypadek samobójstwa, „S³u¿ba MO” 1960, nr 4 (19), s. 686.
2 A. Buczek: Uzêbienie ludzkie jako œrodek identyfikacyj-ny, „S³u¿ba MO” 1979, nr 6 (135), s. 778.
3 A. Mikosz, Z. Hajdrowski: Kryminalistyczno-prawne aspekty identyfikacji nieznanych zw³ok, „S³u¿ba MO” 1986, nr 3–4 (166–167), s. 245.
4 S. Pikulski, M. Kaliszczak: Nowa metoda kryminali-stycznej identyfikacji zw³ok ludzkich, Szczytno 1998, s. 9.
5 B. Popielski: Medycyna i prawo, PZWL Warszawa 1968, s. 132–148.
6 B. Popielski, J. Kobiela: Medycyna s¹dowa, PZWL Warszawa 1972, s. 17.
7 S. Pikulski, M. Kaliszczak, op.cit., s. 9.
8 E. Chróœcielewski, S. Raszeja: Sekcja zw³ok, PZWL Warszawa 1990, s. 90.
9 S. Pikulski, M. Kaliszczak, op.cit., s. 26. 10 E. Chróœcielewski, S. Raszeja, op.cit., s. 90. 11 S. Pikulski, M. Kaliszczak, op.cit., s. 26–27.
12 Akta œledztwa, 4 Ds-164/94 Prokuratury Rejonowej w G. 13 Akta œledztwa, Ds-498/07 Prokuratury Rejonowej w B. 14 Protokó³ oglêdzin miejsca znalezienia N.N. zw³ok, Akta
œledztwa, 4 Ds-541/94 Prokuratury Rejonowej w G. 15 Ibidem.
16 „Nowiny Gliwickie”, Ktokolwiek widzia³..., Denat bez na-zwiska, nr 23, 9.06.1994.
17 P. Kaczak: SpowiedŸ na skórze, „Magazyn Kryminal-ny 997”, 10.03.1996, nr 5 (2020), s. 11.
18 E. Nowak: Wyrok i egzekucja, „Magazyn Kryminal-ny 997”, 17.04.1994, nr 8 (1975), s. 10.
BIBLIOGRAFIA
1. B. Popielski: Medycyna i prawo, PZWL Warsza-wa 1968.
2. E. Chróœcielewski, S. Raszeja: Sekcja zw³ok, PZWL Warszawa 1990.
3. B. Popielski, J. Kobiela: Medycyna s¹dowa, PZWL Warszawa 1972.
4. S. Pikulski, M. Kaliszczak: Nowa metoda kryminali-stycznej identyfikacji zw³ok ludzkich, WSPol, Szczytno 1998.
5. Akta œledztwa, 4 Ds-164/94 Prokuratura Rejonowa w G. 6. Akta œledztwa, Ds-498/07 Prokuratura Rejonowa w B.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 264 (kwiecieñ–czerwiec) 2009 69
Z PRAKTYKI
Z PRAKTYKI
W nastêpnym numerze
Amfetamina – najbardziej dochodowa ga³¹Ÿ polskiego narkobiznesu
Piotr Worona
Wizualizacja œladów linii papilarnych sekwencj¹ metod:
1,2-IND – ninhydryna – ZnCl2
i 1,2-IND+ZnCl2– ninhydryna – ZnCl2 Ewa Rogo¿a, Katarzyna Drzewiecka „Temida nad mikroskopem” Józef Wójcikiewicz
rec. Józef Gurgul V Ogólnopolskie
Seminarium Kryminalistyki nt. „Diagnostyki maskowanego zabójstwa”
