Słowa kluczowe: elektrownie wiatrowe, dokumenty planistyczne, Warmia i Mazury
Wprowadzenie
Odnawialne źródła energii za- spokajają obecnie około 8,5% świa- towego zapotrzebowania na energię (dane z 2012 r.). Najintensywniej wykorzystywanym odnawialnym źródłem jest energia grawitacyjna wody. W 2012 r. odpowiadała ona za 75% energii z odnawialnych źró- deł. Kolejne źródła to energia wiatru (11%), energia geotermalna (6%), biomasa i biopaliwa (5,5%) oraz energia słoneczna (2%).
Pozyskiwanie energii z alter- natywnych źródeł staje się coraz bardziej powszechne. W warunkach polskich do tego typu źródeł o naj- większym potencjale ekonomicz- nym należy zaliczyć energię wiatru, wykorzystanie biomasy i biogazu oraz energię geotermalną. Pewien potencjał rozwoju ma także hydro- energetyka. Najpopularniejszą formą jest budowa elektrowni wiatrowych.
Jednak w tym miejscu rodzi się pytanie, jak pogodzić nowoczesną technologię wytwarzania prądu z aspektem ochrony krajobrazu? Roz- wój energetyki wiatrowej w Polsce to jeden ze sposobów realizacji po- stanowień pakietu energetyczno-kli- matycznego. Do roku 2020 powinno nastąpić zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu do 20%.
Kluczowym problemem w sta- wianiu farm wiatrowych jest brak przepisów określających zasady lo- kalizacji turbin wiatrowych. Obecnie o takich inwestycjach decyduje de facto lokalny samorząd, który zga- dzając się na budowę farmy, opiera się m.in. na zapisach raportu doty- czącego oceny oddziaływania takiej inwestycji na środowisko. Problem jednak polega na tym, że dokument ten jest sporządzany na zlecenie i koszt inwestora, a więc nie zawsze jest do końca obiektywny.
Cel i zakres pracy
Celem pracy jest rozpoznanie aspektów planistycznych i dynamiki inwestycyjnej lokalizacji elektrowni wiatrowych na przykładzie woje- wództwa warmińsko-mazurskiego.
Zakres przestrzenny pracy objął obszar województwa warmińsko- -mazurskiego, w którym aktualnie obserwuje się duże zainteresowanie energetyką wiatrową i powstaje coraz więcej nowych farm wiatrowych. Ba- dania ankietowe dotyczące rozwoju energetyki wiatrowej w wojewódz- twie przeprowadzono w 2012 r.
Dane ilościowe obrazują stan na lipiec 2012 r. W pracy dokonano analizy dokumentów planistycznych obowiązujących w sierpniu 2013 r.
oraz przeanalizowano, będący ak- tualnie w trakcie opracowywania, projekt Ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu. Zakres
W ybr ane as pekt y planis ty czne lok alizac ji elektr owni wiatr owy ch w w oje w ództwie w armińs ko-mazur skim W iesła w a Gadoms ka, Mariusz Ant olak
Selected Planning Aspects of the Placement of
Wind Farms in the Province of Warmia and Mazury
Forum
Key words: wind power plants, planning documents, Warmia and Mazury.
Introduction
Renewable energy resources (RES) currently supply 8.5% of global energy demand (data as of 2012).
The most widely utilized renewable source is energy from the gravitation- al force of flowing or falling water.
In 2012, hydroelectricity accounted for 75% of renewable energy. Other important sources are wind power (11%), geothermal energy (6%), bio- mass and biofuels (5.5%) and solar energy (2%).
Generating energy from alterna- tive sources is becoming increasingly more common. In Poland, the types of sources that seem to have the most economic potential are wind power, biomass and biogas, and geothermal energy. There is also some potential for developing hydroelectricity. The most popular alternative form is the construction of wind power turbines (WPP). However, a question arises as to how to balance the modern tech- nology for generating wind energy with preservation of the landscape.
Developing wind power in Poland is one way of reaching goals that were set regarding the energy supply and the climate. By 2020, 20% of the total amount of all energy consumed should come from renewable energy resources.
The key problem in the con- struction of wind farms is a lack of legal regulations with rules for mak- ing decisions on where they should be placed. Currently, the decisions about new investment projects are taken de facto by local government, which grants approval for construc- tion after considering, among other things, a report on the impact on the environment. This report, however, is commissioned and paid for by the investor, and is thus, not always completely objective.
The objective and scope of research
The main aim of this study was to identify the factors involved in the planning and development of wind power turbines based on the example in Warmia and Mazury. The spatial area used in the research was the Province of Warmia and Mazury, which is currently witnessing a ris- ing interest in wind power genera- tion and a rise in the construction of new wind farms. A survey on the development of wind farms in the Province of Warmia and Mazury was conducted in 2012. The data used in this paper are from July 2012. Plan- ning documents binding as of August 2012 were analyzed along with the proposed Amendment of Acts Sub- ject to the Use of Procedures for the Protection of the Natural Landscape, which is in the process of being passed into law. This study consisted
of a comprehensive analysis of col- lected source material on wind farms and issues related to placement and social and legal aspects.
Methodology
The primary methods used in the study were the following:
analysis of the distribution of wind farms in particular districts of the Province of Warmia and Mazury, based on the conducted survey;
analysis of the distribution of wind farms relative to the wind power zones;
analysis of the national and pro- vincial planning documents and provisions of the Act [the pro- posed Act... 2013] connected to the development of wind power;
analysis of possible social con- flicts caused by constructing new wind power facilities in the region.
Placement of wind power plants in the province of Warmia and Mazury
According to the information obtained from the district offices, there are 242 wind power turbines in the Province of Warmia and Ma- zury, which can generate a total of 460 MW1. They are located in 11 of the 21 counties in the province. The biggest number of wind farms are in
merytoryczny pracy objął szereg analiz zgromadzonego materiału źródłowego dotyczących aspektów lokalizacyjnych, społecznych i praw- nych.
Metodyka pracy
Głównymi metodami zasto- sowanymi w pracy są następujące analizy:
Analiza rozmieszczenia elektrow- ni wiatrowych w poszczególnych powiatach województwa warmiń- sko-mazurskiego na podstawie przeprowadzonych badań ankie- towych;
Analiza rozmieszczenia elek- trowni wiatrowych na tle stref energetycznych wiatru;
Analiza dokumentów planistycz- nych szczebla krajowego i woje- wódzkiego oraz zapisów projektu ustawy [Projekt ustawy... 2013]
związanych z rozwojem energe- tyki wiatrowej;
Analiza możliwości wystąpienia konfliktów społecznych związa- nych z budową nowych obiektów w regionie.
Lokalizacja elektrowni wiatrowych
w województwie warmińsko-mazurskim
Zgodnie z informacjami uzy- skanymi ze starostw powiatowych – na terenie województwa warmiń-
sko-mazurskiego występują 242 elektrownie wiatrowe o łącznej mocy 460 MW1. Zlokalizowane są one w 11 z 21 powiatów wojewódz- twa. Największa liczba elektrowni wiatrowych zlokalizowana jest na północy oraz południowym – za- chodzie województwa. Pas biegnący z północnego-zachodu w kierunku południowego-wschodu pozbawiony jest obecnie elektrowni wiatrowych.
Najwięcej elektrowni (79%) znaj- duje się w powiatach: bartoszyckim (70), iławskim (56), kętrzyńskim (35) i gołdapskim (30). Większość farm wiatrowych zlokalizowanych jest w korzystnych strefach energetycz- nych wiatru. Na terenie niektórych powiatów, leżących w dogodnych warunkach wietrznych nie wprowa- dzono jeszcze tego typu obiektów (powiaty: lidzbarski, węgorzewski, elbląski i m. Elbląg). Część z elek- trowni zaplanowana została z kolei na terenach mniej predysponowa- nych do rozwoju tego typu obiektów (powiat nidzicki, działdowski, iławski i nowomiejski) (ryc. 2). Największa moc wytwarzana jest w powiatach:
bartoszyckim (138,08 MW), iławskim (93,3), gołdapskim (74,9) i kętrzyń- skim (70) (ryc. 1).
Na terenie województwa war- mińsko-mazurskiego wytwarzane jest zaledwie 0,2% krajowej produk- cji energii elektrycznej. Głównym źródłem zasilania województwa są miejsca zlokalizowane poza nim (województwo pomorskie, kujawsko- -pomorskie oraz mazowieckie). Pro- dukcja energii elektrycznej w regio-
nie pokrywa zaledwie 10% zużycia, z tego 42% pochodzi z odnawial- nych źródeł energii. 2/3 tej energii to energia wytwarzana w elektrowniach wiatrowych2.
Rozwój energetyki wiatrowej
w województwie – analiza dokumentów planistycznych
szczebla krajowego i wojewódzkiego
W Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do 2030 roku połowa województwa (jego część północna) została przezna- czona pod budowę przemysłowych farm wiatrowych (www.mrr.gov.pl/
rozwoj_regionalny/polityka_prze- strzenna/kpzk/). Jednak te założenia rządowe są niezgodne z projektem
„Strategii Rozwoju Społeczno-Go- spodarczego Województwa do roku 2025”, w którym uznano, iż:
biorąc pod uwagę uwarunkowania przyrodnicze, koncentrację środków finansowych oraz warunki prawne, produkcja energii elektrycznej na terenie województwa powinna roz- wijać się w oparciu o biogazownie rolnicze, fotowoltaikę oraz małe elektrownie wiatrowe w układzie rozproszonym (http://strategia2025.
warmia.mazury.pl).
Ryc. 1. Liczba i łączna moc (MW) elektrowni wiatrowych w poszczególnych powiatach województwa warmińsko-mazurskiego. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pozyskanych ze starostw powiatowych (stan na lipiec 2012 r.) Fig. 1. Total number and capacity (MW) of wind power turbines in particular counties of the Province of Warmia and Mazury. Source: The authors, based on data from county offices (information as of July 2012)
the north and south-west. There are no wind farms in the strip of land that runs from the north-western to the south-eastern part of the province.
The majority of wind power facilities (i.e. 79% of the total number) are in the following counties: Bartoszycki (70), Iławski (56), Kętrzyński (35) and Gołdapski (30). Most of the wind farms are located in favorable zones for wind energy. There are some counties with suitable wind conditions that do not yet have any wind power facilities, e.g. Lidzbarski, Węgorzewski, Elbląski and the mu- nicipality of Elbląg. Some wind farms have been planned in districts less favorable for wind power generation, for instance Nidzicki, Działdowski,
Iławski and Nowomiejski (Fig. 2). The largest wind power generating coun- ties are: Bartoszycki (138.08 MW), Iławski (93.3), Gołdapski (74.9) and Kętrzyński (70) (Fig. 1).
Wind power generated in the Province of Warmia and Mazury accounts for only 0.2% of the total wind power produced in Poland.
The main sources of energy for the province are outside the borderlines in the Provinces of Pomerania, Ku- jawy and Pomerania and Masovia.
The electrical energy supplied from within the province covers only 10% of the demand, and about 42%
of the energy produced comes from RES. Two thirds of the RES energy is generated by WWP.2
Development of wind power in the province – analysis of national and provincial planning documents
The Polish National Spatial Management Concept plans that by 2030 half of the province, in the northern region, will be dedicated to the construction of industrial wind farms (www.mrr.gov.pl/rozwoj_re- gionalny/polityka_przestrzenna/
kpzk/). However, the assumptions made by the national Polish gov- ernment contradict the proposed Strategic Social and Economic De-
Aktualnie trwają pracę nad spo- rządzeniem Planu Zagospodarowa- nia Przestrzennego Województwa.
Uchwalenie dokumentu planowane jest na rok 2014. W obowiązującym Planie z 2002 r. [Uchwała... 2002]
występuje lakoniczny zapis dopusz- czający lokalizowanie elektrowni wiatrowych na obszarach, gdzie nie stworzą one kolizji z ochroną krajo- brazu i ochroną przyrody.
Urząd Marszałkowski zlecił wykonanie raportu wskazującego obszary przeznaczone do rozwoju energetyki wiatrowej [Delimitacja...
2013]. Z opracowania wynika, że zaledwie 0,22% powierzchni woje- wództwa nadaje się do rozwoju tego rodzaju energii odnawialnej. 9% po- wierzchni to obszary rekomendowa- ne do dalszych analiz, natomiast po- nad 90% powierzchni nie nadaje się do budowy elektrowni wiatrowych.
Tereny predysponowane do poten- cjalnej lokalizacji dużej energetyki wiatrowej położone są w środkowej części województwa (w szczególno- ści gminy Korsze, Bisztynek, Kętrzyn, Barciany); we wschodniej i południo- wo-wschodniej części województwa (Biała Piska, Prostki, Ełk, Stare Juchy i Kalinowo); w południowo-zachod- niej części województwa (gminy Kozłowo, Działdowo, Janowiec Kościelny i Iłowo-Osada). Dla ob- szaru województwa przewidziano możliwość lokalizacji kolejnych 241 elektrowni wiatrowych o łącznej mocy 578,4 MW.
Zróżnicowanie regionalne
w planowaniu rozwoju energetyki wiatrowej w województwie – analiza przypadków
Podstawowym narzędziem prawnym kształtowania przestrzeni gminy jest miejscowy plan zagospo- darowania przestrzennego. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z roku 1994 (Dz.U. Nr 89, poz.
414), nałożyła na gminy obowiązek opracowania dla całości jej tere- nu jedynie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, określającego za- sadnicze ramy prowadzenia polityki przestrzennej. Niestety, miejscowe plany zagospodarowania przestrzen- nego opracowywane są wybiórczo dla terenów wnioskowanych lub wskazanych w studium. Konsekwen- cją takiego stanu rzeczy jest niski procent pokrycia obszarów Polski miejscowymi planami zagospodaro- wania przestrzennego3 – na przykład dla obszaru Krainy Wielkich Jezior Mazurskich wynosi on zaledwie 3,55% [Gadomska 2011]. Stan ten w bezpośredni sposób przekłada się na jakość efektów gospodarowania przestrzenią gminną – natomiast sytuacja braku miejscowych planów w obszarach cennych i unikatowych krajobrazowo jest niebezpieczna w sposób szczególny.
W przypadku braku miejsco- wych planów zagospodarowania przestrzennego aktywność inwesty- cyjna na obszarze gminy prowadzo- na jest na podstawie administracyjnej decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, t.j. Dz.U. 2012, poz.647). Skutki działania tego narzę- dzia administracyjnego w przestrzeni krajobrazowej wielokrotnie były krytykowane. Decyzja wydawana na podstawie fragmentarycznej analizy urbanistycznej, pozbawiona sze- rokich, wieloaspektowych studiów niezbędnych w przypadku opra- cowywania miejscowych planów w konsekwencji może dawać efekt przeciwny od zakładanego w usta- wie ładu przestrzennego [Böhm 2008]. Działalność inwestycyjna prowadzona na podstawie powyższej procedury na obszarach cennych krajobrazowo powinna budzić za- sadnicze obawy – należy zdawać sobie sprawę, iż właśnie atrakcyjne krajobrazowo tereny poddawane są najsilniejszej presji inwestycyjnej [Raszeja 2008].
W kontekście rozwoju ener- getyki wiatrowej w województwie, w gminach leżących na obszarze Krainy Wielkich Jezior Mazurskich przeprowadzono ankietę4, z której wynika, iż w kwestii rozwoju ener- getyki wiatrowej nie ma wśród nich spójnego stanowiska. Na szesnastu respondentów siedem gmin zadekla- rowało zainteresowanie rozwojem energetyki wiatrowej na swoim tere-
Ryc. 2. Liczba elektrowni wiatrowych w poszczególnych powiatach województwa warmińsko-mazurskiego na tle stref energetycznych wiatru. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pozyskanych ze starostw powiatowych (stan na lipiec 2012 r.) oraz danych pomiarowych prof. H. Lorenc z lat 1971–2001.
Fig. 2. Number of wind power turbines in particular counties of the Province of Warmia and Mazury superimposed on the map of wind zones. Source: The authors, based on data from county offices (as of July 2012) and wind measurement records reported by Prof. H. Lorenc from 1971–2001
velopment of the Province by 2025, in which it states that considering the environmental conditions, the con- centration of financial resources and the legal conditions, the production of electrical energy in the province should be developed through agri- cultural biogas plants, photovoltaic solutions and small wind power fa- cilities in a distributed system (http://
strategia2025.warmia.mazury.pl).
The Spatial Management Plan for the Province is still being drafted and is expected to be passed in 2014.
The currently binding Plan [Resolu- tion... 2002] contains a brief provision which allows wind farms to be placed in areas where they do not interfere with the preservation of the landscape or the natural environment.
The Marshall’s Office com- missioned a report indicating areas where wind power facilities could be developed [Delimitation... 2013].
The report concluded that a mere 0.22% of the area of the province is suitable for the development of wind power, with 9% of the province rec- ommended for further analysis and over 90% was deemed unsuitable for
establishing wind farms. The areas suitable for potentially placing large- scale wind farms lie in the central part of the province, in particular the municipalities of Korsze, Bisztynek, Kętrzyn, Barciany; in the eastern and south-eastern part, the munici- palities of Biała Piska, Prostki, Ełk, Stare Juchy and Kalinowo; and in the south-western part, the municipalities of Kozłowo, Działdowo, Janowiec Kościelny and Iłowo-Osada). Across the entire province, there were judged to be opportunities for placing 241 additional wind power turbines with a total capacity of 578.4 MW.
Regional differences in provincial planning for the development of wind power – case studies
The principal legal device for impacting how space is allocated within a county (gmina) is the local spatial management plan. The Act on
Spatial Management of 1994 (Journal of Law, No 89, item 414) imposed only one obligation on county gov- ernments, that the entire territory of the county be subjected to a study of spatial management conditions and directions to establish the basic framework for local spatial manage- ment policy. Unfortunately, local spa- tial management plans are described in detail only for areas selectively in- dicated or identified in the study. The result of such a state of affairs is that only a very small percentage of the whole territory of Poland is covered by local spatial management plans3 – for example, in the region called the Great Masurian Lakes, only 3.55%
of the land is covered by local plans [Gadomska 2011]. This situation has a direct impact on the quality of the outcome of spatial management in counties, while the lack of a local plan for areas that have valuable and unique landscapes puts those areas at particular risk.
In the absence of a local spatial management plan, the rate of invest- ment development within a county is directed by administrative decisions
nie, cztery gminy stwierdziły, iż nie są zainteresowane rozwojem energetyki wiatrowej na swoim terenie, nato- miast w pozostałych pięciu przypad- kach gminy stwierdziły, że nie mają wypracowanej decyzji w powyższej sprawie. Z dalszego toku ankiety wy- nika, iż sześć spośród szesnastu gmin, poza deklaracjami, podjęły kroki w kierunku przygotowania miejsco- wych planów zagospodarowania przestrzennego inwestycji wiatro- wych albo takie plany już uchwaliły.
Na terenie województwa za- obserwowano wyraźne zróżnico- wanie w podejściu planistycznym w odniesieniu do rozwoju energetyki wiatrowej. Wiele jednostek admini- stracyjnych jest zainteresowanych gwałtownym rozwojem tego sektora energetyki, upatrując w tym duże ko- rzyści materialne (np. gmina Kisielice i gmina Korsze; ryc. 3–6). Zdarzają się jednak gminy, które wydały sto- sowne uchwały ograniczające rozwój energetyki wiatrowej. Przykładem są Wydminy, gdzie Rada Gminy w 2013 r. podjęła uchwałę w sprawie wyznaczenia kierunków rozwoju
energetyki opartej na odnawialnych źródłach energii [Uchwała... 2013].
W dokumencie tym wyznaczono minimalną odległość od pojedynczej przemysłowej turbiny wiatrowej wy- twarzającej energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekracza- jącej 100 kW od zabudowań miesz- kalnych i siedliskowych, wynoszącą nie mniej niż 3000 metrów. Ponadto przewidziano konieczność uzyskania pisemnej zgody wszystkich wła- ścicieli zabudowań mieszkalnych i siedliskowych, dla których odległość lokalizacji elektrowni wiatrowej jest mniejsza niż 2500 metrów. Obowią- zywać będzie ona do czasu uchwa- lenia przez Parlament RP stosownych przepisów prawnych co do odległości przemysłowych elektrowni wiatro- wych od siedzib ludzkich.
W związku z dużym zaintere- sowaniem tematem oraz licznymi protestami mieszkańców stanowiska w sprawie lokowania elektrowni wia- trowych wydają również samorządy powiatowe. Rada Powiatu w Gi- życku podjęła stosowną uchwałę [Uchwała... 2012], w której postuluje
powstrzymanie się przed budową dalszych elektrowni wiatrowych do czasu uchwalenia nowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Warmińsko-Mazur- skiego, który wskazać ma preferowa- ne obszary do lokowania instalacji wiatrowych.
Aspekt społeczny lokalizacji elektrowni wiatrowych
Socjologowie od dłuższego czasu poświęcają sporo czasu zagad- nieniom wpływu rozwoju energetyki wiatrowej na organizm ludzki. Pod koniec XX w. wprowadzono poję- cie syndromu turbin wiatrowych (Wind Turbine Syndrome), który jest określany mianem hipotetycz- nego, niepotwierdzonego naukowo zespołu dolegliwości społeczności mieszkających w sąsiedztwie farm wiatrowych [Pierpont 2009]. Nie mniej częste są syndromy: NIMBY (Not In My Back Yard) oraz LULU (Locally Unacceptable Land Use).
W kraju przeprowadzono szereg badań społecznych dotyczących roz- woju energetyki wiatrowej [Millward Brown SMG/KRC 2012, Akceptacja...
2011]. W większości przypadków są one zlecane przez firmy zain- teresowane rozwojem energetyki wiatrowej. Aspekt krajobrazu w tych badaniach jest jednak marginali- zowany. Ważnymi badaniami były prace prowadzone przez pracowni-
Ryc. 3. Farma wiatrowa w gminie Kisielice na tle urozmaiconego krajobrazu rolniczego (wysokość pojedynczej elektrowni 123,5 m) (fot. M. Antolak, kwiecień 2012)
Fig. 3. Wind farm in the municipality of Kisielice against a varied agricultural landscape (height of a single turbine 123.5 m) (photo by M. Antolak, April 2012)
on building conditions and use of land (Act on Spatial Planning and Management, Journal of Law 2012, item 647). There have frequently been criticisms of the results of us- ing this administrative function for landscape management. Decisions are issued based on an incomplete analysis of urban development. There is no wide ranging, comprehensive study, which is crucial for setting local spatial plans. Consequently, situations are produced that are in opposition to the intended laws gov- erning spatial usage [Böhm 2008].
Investment activity that is approved under this administrative procedure in areas that have high landscape val- ue should raise serious concerns. Not surprisingly, the areas with valuable landscapes are put under the heaviest investment pressure [Raszeja 2008].
When a survey4 was conducted in the municipalities that are part of the Great Masurian Lake region on the development of wind power with- in the province, the results showed the lack of a common approach to this issue. Out of a total of sixteen municipalities, seven declared that they were interested in developing wind power on municipal lands, four municipalities stated they were not interested in developing wind power on municipal lands, and the remain- ing five municipalities admitted not having arrived at a decision concern- ing this question. Subsequent survey questions demonstrated that six out of the sixteen municipalities have taken steps to prepare or have already
approved local spatial management plans which include the development of wind power facilities.
There is a wide variety of posi- tions on land zoning for future wind power investments in the Province of Warmia and Mazury. Many lo- cal governments are interested in the rapid growth of the wind power industry, having been enticed by the expectations of large financial gains, like in the municipalities of Kisielice or Korsze (Fig. 3–6). However, there are municipalities which have passed resolutions limiting the development of wind power facilities. The munici- pality of Wydminy is a good exam- ple. In 2013, the Municipal Council passed a resolution to establish the di- rection of the development of energy based on RES [Resolution ... 2013].
The resolution sets the minimum distance for a single wind turbine that generates energy from RES of more than 100 kW to be not less than 3000 meters away from residential and other dwellings. Moreover, the resolution requires investors to obtain written permission from all owners
of residential and other real estate property that is within 2500 meters from a planned wind turbine. The resolution will be in effect until the Polish Parliament passes appropriate laws governing the distances from commercial wind farms to residential housing.
As the topic of wind farm loca- tions has aroused great interest and numerous protests from residents, county governments have also issued resolutions. The Giżycko County Board passed a resolution [Resolu- tion... 2012] to refrain from building new wind farms until the new Spatial Management Plan for the Province of Warmia and Mazury designating preferred locations for wind power facilities is drafted and passed.
The societal aspects of placing wind farms
For some time now, sociologists have been devoting much time and attention on the problems caused by the impact of wind power turbines
Ryc. 4. Farma wiatrowa na tle niewielkiego zbiornika wodnego, gmina Kisielice (wysokość pojedynczej elektrowni 123,5 m) (fot. M. Antolak, kwiecień 2012) Fig. 4. Wind farm behind a small body of water, municipality of Kisielice (height of a single turbine 123.5 m) (photo by M. Antolak, April 2012)
ków Zakładu Zdrowia Publicznego, Pomorskiego Uniwersytetu Medycz- nego w Szczecinie. W projekcie od czerwca do października 2010 r.
przebadano 1169 respondentów.
Zaledwie 33,1% z nich uznało, że elektrownie wiatrowe wpływają negatywnie na krajobraz. Aż 42,6%
było przeciwnego zdania. 50,6%
ankietowanych uznało, że farmy wiatrowe nie zmniejszają atrakcyj- ności okolicy [Akceptacja... 2011].
Kolejnymi badaniami przeprowadzo- nymi przez TNS Polska na zlecenie Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej miały miejsce w czerwcu 2013 r. Wzięło w nich udział 600 mieszkańców Warmii i Mazur, spo- śród których 132 mieszka w gminach z elektrowniami wiatrowymi. 78%
respondentów uważa, że inwestycje w farmy wiatrowe mogłyby przynieść korzyści dla regionu, a 75% ankie- towanych zgodziłoby się, aby w ich gminie powstała farma wiatrowa.
Najczęstszym zagrożeniem, wymie- nianym przez 57% osób, jest gene- rowany przez elektrownie wiatrowe hałas [Tomkiewicz 2013].
Mimo tak optymistycznych wy- ników badań protesty mieszkańców województwa warmińsko-mazurskie- go z roku na rok przybierają na sile.
Farmy wiatrowe, które powstają na Warmii i Mazurach, budzą skrajne emocje nie tylko wśród mieszkań- ców, ale również organizacji chro- niących dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe regionu. Ponieważ na- rosło sporo konfliktów wokół planów powstania takich inwestycji na szlaku
Wielkich Jezior Mazurskich, w okoli- cach Świętej Lipki czy w bezpośred- nim sąsiedztwie innych obszarów chronionych, kilkanaście lokalnych stowarzyszeń zawiązało nieformal- ną koalicję „Bezpieczna Energia”.
Tworzą ją 22 stowarzyszenia i orga- nizacje społeczne działające w celu ochrony walorów krajobrazowych i przyrodniczych województwa warmińsko-mazurskiego. Ta decyzja o wspólnych działaniach podjęta została w dniu 16 września 2011 r.
przez grupę stowarzyszeń Warmii i Mazur zaniepokojonych groźnymi konsekwencjami niekontrolowane- go rozwoju energetyki wiatrowej, a zwłaszcza nieskoordynowanej lokalizacji elektrowni wiatrowych, w przypadku której dominującą rolę odgrywa motywacja doraźnego zysku deweloperów i inwestorów, ze szko- dą dla naszego wspólnego dobra.
Koalicja przyjęła zestaw postulatów dotyczących budowy i lokalizacji elektrowni wiatrowych. Przeprowa- dziła szereg spotkań informujących o różnych aspektach funkcjonowania i oddziaływania farm wiatrowych, a także podjęła rozmowy z Urzędem Marszałkowskim Województwa w sprawie przyjęcia odpowiednich regulacji na szczeblu wojewódzkim (http://www.bezpiecznaenergia.eu/).
W prawie polskim zagadnie- nia dotyczące ochrony krajobrazu pojawiają się w kilku ustawach, ale w sposób bardzo szczątkowy i rozproszony. 20 czerwca 2013 roku zakończyły się konsultacje społeczne projektu Ustawy o zmia-
nie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (http://www.prezydent.pl/
dialog/fdp/samorzad-terytorialny-dla- -polski/inicjatywy-ustawodawcze/
projekt-ustawy-o-ochronie-krajobra- zu/). Jest to inicjatywa ustawodawcza zgłoszona przez prezydenta Bronisła- wa Komorowskiego. Do Kancelarii Prezydenta RP wpłynęło aż 670 uwag od 137 podmiotów (stan na sierpień 2013 r.), z czego zdecydowana większość została jednak odrzucona.
Celem zaproponowanych rozwiązań jest wprowadzenie niezbędnego minimum regulacji, dzięki którym krajobraz byłby lepiej chroniony. Ar- tykuł 9 proponowanej ustawy wpro- wadza wiele zmian w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przy- rody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz.
1220, z późn. zm.), dodany zostaje w art. 5 po rozdziale 1a „Planowa- nie ochrony krajobrazu”, w którym znalazły się zapisy zobowiązujące samorządy województw do przepro- wadzania przynajmniej raz na 20 lat audytów krajobrazowych. Ustawa wprowadza obostrzenia przy wzno- szeniu dominant krajobrazowych, do których między innymi zaliczono elektrownie wiatrowe. To właśnie o ich lokalizacji będą decydowały sa- morządy wojewódzkie na podstawie wspomnianych audytów krajobrazu.
Jeżeli projekt wejdzie w życie, zosta- ną wyznaczone obszary krajobrazu chronionego, gdzie nie będzie można stawiać obiektów o charakterze do- minant, a więc obiektów o wiodącym oddziaływaniu wizualnym w krajo-
on the human body. In the late 20th century, the name of a new syndrome was coined – the wind turbine syn- drome, which is a range of alleged, scientifically unverified ailments that afflict communities near wind farms [Pierpont 2009]. Other related and widely used phrases are NIMBY (Not In My Back Yard) and LULU (Lo- cally Unwanted Land Use). In Poland, a wide range of social research pro- jects have been conducted on the de- velopment of wind power [Millward Brown SMG/KRC 2012, Akceptacja...
2011]. In most cases, the studies were commissioned by companies interested in the development of wind power, and the issue of the landscape is treated as if it were of marginal importance. An important study was performed by the Institute of Public Health at the Pomeranian University of Medicine in Szczecin, in which 1169 participants responded between June and October 2010. Only 33.1%
claimed that wind farms had a nega- tive influence on the landscape, whereas 42.6% were of the opposite opinion. 50.6% of the respondents said that wind farms do not detract from the beauty of the landscape [Akceptacja... 2011]. Another survey, commissioned by the Polish Associa- tion of Wind Power and conducted by TNS Polska, took place in June 2013. There were 600 participants who were residents of the Warmia and Mazury Province, including 132 who were residing in municipalities with wind power turbines. 78% of the respondents believe that investing in
wind farms could bring benefits to the region, and 75% would agree to have a wind farm built in their municipal- ity. The greatest risk, mentioned by 57% of the participants, was from the noise generated by the turbines [Tomkiewicz 2013].
Despite such promising survey results, protests by residents of the Warmia and Mazury Province are gaining strength year by year.
Wind farms built in Warmia and Mazury evoke emotional reac- tions, not only from residents but also among organizations involved in protecting the natural and cultural heritage of the region. Owing to the many conflicts that have arisen re- garding plans to construct wind
turbines along the waterways of the Great Mazurian Lakes, near the sanctuary in Święta Lipka or close to protected nature areas, a number of local associations have formed an unofficial coalition named “Safe Energy”, comprising 22 community associations and organizations en- gaged in preserving the landscape and environmental resources of the Warmia and Mazury Province. The decision to combine efforts was made on 16 September 2011, by a group of community organizations worried about the dangerous consequences of the uncontrolled development of wind power farms, in particular unco- ordinated decisions on the placement of wind turbines in which developers
Ryc. 5. Farma wiatrowa w gminie Korsze znajdująca się z bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej (odległość poniżej 500 m przy wysokości pojedynczej elektrowni rzędu 145 m) (fot. M. Antolak, wrzesień 2013)
Fig. 5. Wind farm in the municipality of Korsze which is in close proximity to residential housing (distance of less than 500 m, and the height of a single turbine about 145 m)
(photo M. Antolak, September 2013)
Ryc. 6. Farma wiatrowa w gminie Korsze znajdująca się z bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej (odległość poniżej 500 m przy wysokości pojedynczej elektrowni rzędu 145 m) (fot. M. Antolak, wrzesień 2013)
brazie, do których zaliczono elek- trownie wiatrowe. Można je będzie realizować wyłącznie na podstawie miejscowego planu zagospodarowa- nia przestrzennego.
Podsumowanie i wnioski
Na terenie województwa war- mińsko-mazurskiego, mimo wielu barier planistycznych i społecznych, występuje oraz planowana jest duża liczba elektrowni wiatrowych. Zaob- serwowano wyraźne zróżnicowanie regionalne (gminne) w odniesieniu do rozwoju energetyki wiatrowej.
Wiele społeczności lokalnych i or- ganizacji pozarządowych nie zgadza się na rozwój energetyki wiatrowej w województwie – zwłaszcza w jego najatrakcyjniejszych krajobrazowo fragmentach.
Decyzje podejmowane przez samorządy gminne i powiatowe powinny przeciwdziałać lokalizacji elektrowni wiatrowych w miejscach o szczególnych wartościach krajo- brazowych. Zapisy, które pojawią się w opracowywanym Planie Za- gospodarowania Przestrzennego Województwa, mogą wpłynąć pozy- tywnie na sprawy rozwoju energetyki wiatrowej w regionie.
Wiesława Gadomska, Mariusz Antolak Katedra Architektury Krajobrazu
i Agroturystyki
Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Przypisy
1 Na podstawie danych uzyskanych ze sta- rostw powiatowych województwa warmińsko- -mazurskiego (lipiec 2012).
2 22 stycznia 2013 r. Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego przyjął projekt Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025, http://strategia2025.warmia.mazury.pl
3 W kwietniu 2007 r. ukazał się Raport NIK dotyczący kształtowania polityki przestrzennej w gminach. W 64 skontrolowanych gminach stwierdzono, że udział powierzchni gmin obję- tych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego na dzień 30 czerwca 2006 r. wy- niósł 14,1%. Raport Najwyższej Izby Kontroli o stanie planowania przestrzennego w Polsce [w:] Urbanista, Warszawa, 10, 2007, s. 10–18.
4 Na podstawie pisemnych informacji uzyska- nych z 16 urzędów gmin, leżących na terenie Krainy Wielkich Jezior Mazurskich (marzec–
kwiecień 2011 r.).
Literatura – Literature
1. Böhm A., 2008. Skuteczność istnieją- cych w Polsce instrumentów prawnych.
Czasopismo Techniczne, 1-A, 137–146.
2. Gadomska W., 2011. Prawne pod- stawy ochrony i kształtowania krajobra- zu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich.
Architektura Krajobrazu, 4(2011), 85–93.
3. Raszeja E., 2008. Ochrona krajo- brazu kulturowego w teorii i praktyce gospodarowania przestrzenią [w:] Bariery w zarządzaniu parkami krajobrazowymi w Polsce, Zimniewicz K. (red.). PWE Warszawa, 49–65.
Materiały źródłowe – Source materials
4. Akceptacja dorosłych Polaków dla energetyki wiatrowej i innych odnawial- nych źródeł energii (streszczenie raportu), 2011. Mroczek B. (red.). PSEW Szczecin.
5. Delimitacja obszarów potencjalnej lokalizacji dużej energetyki wiatrowej na terenie województwa warmińsko-mazur- skiego. Raport końcowy, 2013. Instytut OZE sp. z o.o.
6. Millward Brown SMG/KRC, 2012.
Poziom akceptacji społecznej dla farm wiatrowych.
7. Pierpont N, 2009. Wind Turbine Syndrome: A Report on a Natural Expe- riment. Santa Fe, 294.
8. Projekt Strategii rozwoju społeczno- -gospodarczego województwa warmiń- sko-mazurskiego do roku 2025, http://
strategia2025.warmia.mazury.pl.
9. Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem na- rzędzi ochrony krajobrazu (30 sierpień 2013 r.).
10. Raport Najwyższej Izby Kontroli o stanie planowania przestrzennego w Polsce, 2007. Urbanista, Warszawa 10, 10–18.
11. Tomkiewicz P., 2013. Wiatraki na Mazurach. Nie ma na nie miejsca (30.07.2013 r., http://www.wspolczesna.
pl/).
12. Uchwała Nr XLIV/172/2013 Rady Gminy Wydminy z dnia 26 marca 2013 r.
w sprawie wyznaczenia kierunków rozwoju energetyki opartej na odnawial- nych źródłach energii na terenie Gminy Wydminy.
13. Uchwała Nr XVIII.116.2012 Rady Po- wiatu w Giżycku z dnia 31 maja 2012 r.
w sprawie zajęcia stanowiska odnośnie lokowania elektrowni wiatrowych na terenie powiatu giżyckiego.
14. Uchwała Nr XXXIII/505/02 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskie- go z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie uchwalenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa warmiń- sko-mazurskiego.
and investors seeking instant profits could play a dominant role to the detriment of the common good. The coalition adopted a number of decla- rations concerning the placement and construction of wind turbines. Many meetings were held to disseminate information about different aspects of how wind turbines operate and the side-effects they can produce. The coalition has also engaged in talks with representatives of the Marshall’s Office of the Warmia and Mazury Province for the passing of adequate provincial regulations (http://www.
bezpiecznaenergia.eu/).
In the Polish law, landscape preservation is covered in several regulations but in a wide ranging and disjointed way. Public consultations were closed on 20 June 2013 on the proposed Amendment of Acts Sub- ject to the Use of Procedures for the Protection of the Natural Landscape (http://www.prezydent.pl/dialog/fdp/
samorzad-terytorialny-dla-polski/
inicjatywy-ustawodawcze/projekt- ustawy-o-ochronie-krajobrazu/). The request for public comments and the proposed act were initiated by the Polish President, Mr Bronisław Komorowski. The Chancellery of the President received 670 opinions from 137 entities (as of August 2013).
Most of the opinions, however, were disregarded. The goal of the proposed legislation was to introduce the nec- essary minimum regulations to better protect the landscape. Article 9 of the proposed Act represents many changes to the existing act of 16 April
2004 on environmental protection (Journal of Law, 2009, No 151, item 1220 with subsequent amendments).
In Article 5, Section 1a was added to Section 1, Planning for the Preserva- tion of the Landscape, containing pro- visions that will require the provincial government to conduct an audit of the landscape every 20 years. The new Act imposes restrictions on erect- ing structures that would become dominant features of the landscape;
this would include wind turbines. The placement of such structures will be determined by the provincial govern- ment based on the landscape audit mentioned above. If this proposed Act is passed, protected landscape zones will be delineated in which it will not be permissible to erect structures that would constitute dominating features of the landscape or structures, includ- ing wind turbines, with overpower- ing visual impact on the landscape.
Thus, wind farms could only be built in compliance with a local spatial management plan.
Summary
and conclusions
Despite considerable admin- istrative and societal barriers, there are a large number of wind farms being built or planned to be built in the Province of Warmia and Mazury.
A great difference in the position of local municipalities was found with respect to the development of wind power. Many local communities and
non-government organizations op- pose the growth of the wind power industry in the province, especially in those areas with the highest land- scape value.
Decisions taken by local and county governments should prevent the placement of wind farms in loca- tions with high landscape value. Poli- cies which are being drafted for the Provincial Spatial Management Plan could positively influence the devel- opment of wind farms in the region.
Wiesława Gadomska, Mariusz Antolak Department of Landscape Architecture and Agrotourism
Faculty of Environmental Management and Agriculture
University of Warmia and Mazury in Olsztyn
Endnotes
1 Based on data obtained from county offices in the Province of Warmia and Mazury (July 2012).
2 On 22 January 2013, the Board of the Province of Warmia and Mazury approved the project of the Strategy for the Social and Eco- nomic Development of the Province of Warmia and Mazury until 2025, http://strategia2025.
warmia.mazury.pl
3 In April 2007, a report of the Supreme Control Chamber was published, concerning municipal spatial policies. 64 municipalities were checked, and the percentage of territories covered by local spatial management plans on 30 June 2006 was 14.1%; the Report of the Supreme Control Chamber on the state of spatial management in Poland [in:] Urbanista, Warszawa, 10, 2007, pp. 10–18.
4 Based on written information obtained from 16 municipal councils in the region of the Great Masurian Lakes.
