Szkolny s³ownik
ortograficzny
NOMEN OMEN
J. Grzenia, Szkolny s³ownik ortograficzny, Wydawnictwo No-
men Omen, Katowice 2010, ss. 304, ISBN 978-83-62187-04-1
(publikacja elektroniczna).
Szkolny s³ownik
ortograficzny
NOMEN OMEN
W Y D A W N I C T W O
D R J A N G R Z E N I A
Jan Grzenia
Szkolny s³ownik ortograficzny ukaza³ siê po raz pierwszy pod tym samym tytu³em w wydawnic- twie Prószyñski i S-ka w roku 2001. Obecne wydanie jest poprawion¹ i uaktualnion¹ wersj¹ poprzedniej edycji.
Opracowanie typograficzne, sk³ad i ³amanie Jan Grzenia
Projekt ok³adki Urszula Mazurowska Korekta
Jolanta Otfinowska
Wydawnictwo Nomen Omen Dr Jan Grzenia www.nomen-omen.pl
Copyright © by Jan Grzenia 2010 Wszelkie prawa zastrze¿one ISBN 978-83-62187-04-1
Informacje dla Czytelników
Szkolny s³ownik ortograficzny to pomoc naukowa dla uczniów starszych klas szko³y podstawowej i gimnazjum. Ksi¹¿ka przyda siê tak¿e licealistom i wszystkim osobom poszukuj¹cym szybkiego rozwi¹zania problemów or- tograficznych, poniewa¿ objaœnia najwa¿niejsze problemy ortograficzne, z którymi stykaj¹ siê pisz¹cy po polsku.
W czêœci pierwszej s³ownika, zatytu³owanej Zasady pisowni, Czytelnik znajdzie objaœnienie regu³ polskiej ortografii; czêœæ druga to S³ownik orto- graficzny, znajduje siê w nim kilkadziesi¹t tysiêcy hase³ w kolejnoœci alfabe- tycznej.
Regu³y pisowni zosta³y sformu³owane bardzo zwiêŸle i prosto. W czêœci s³ownikowej ksi¹¿ki podano miêdzy innymi regu³y u¿ycia niektórych wyra- zów w piœmie, dotyczy to g³ównie interpunkcji przed spójnikami i zaimka- mi. Z kolei nazwy mieszkañców i przymiotniki pochodz¹ce od nazw w³a- snych zosta³y podane w formie gniazd s³owotwórczych, dziêki czemu ³atwiej mo¿na skojarzyæ wyrazy i szybciej przyswoiæ ich pisowniê.
W artyku³ach has³owych podano tak¿e niektóre formy odmiany, ograni- czaj¹c siê do zakoñczeñ wyrazów, które mog¹ sprawiæ problemy, g³ównie ortograficzne. Rzadziej spotykane formy odmiany zosta³y podane w nawia- sie. Odciêta czêœæ wyrazów zosta³a zast¹piona znakiem ~.
Autor
Zasady pisowni
. . . . 9G³oski i litery ch . . . 9
h . . . 9
ó . . . 10
u . . . 10
rz . . . 11
¿ . . . 12
¹ . . . 13
ê . . . 13
om, on, em, en . . . 13
i . . . 13
j . . . 14
Budowa wyrazów a ortografia -by . . . 14
nie . . . 15
-¿e, -¿ . . . 16
przymiotniki z³o¿one . . . 16
rzeczowniki z³o¿one . . . 16
przyimki . . . 16
przedrostki . . . 17
przyrostki: -cki, -dzki . . . 17
przyrostki: -stwo, -wstwo, -ctwo, -dztwo . . . 18
zakoñczenia wyrazów: -cji, -sji, -zji, -ii . . . 18
skróty . . . 18
skrótowce . . . 19
Spis rzeczy
8 Wielkie i ma³e litery
wielka litera . . . 19
ma³a litera . . . 20
Interpunkcja kropka . . . 21
przecinek . . . 21
œrednik . . . 22
dwukropek . . . 22
wielokropek . . . 22
³¹cznik . . . 23
myœlnik . . . 23
pytajnik . . . 23
wykrzyknik . . . 23
nawias . . . 24
cudzys³ów . . . 24
Inne problemy ortograficzne dzielenie wyrazów . . . 24
liczebniki z³o¿one . . . 25
Polski alfabet . . . 25
S³ownik ortograficzny
. . . 27 Spis rzeczyZasady pisowni
G £ O S K I I L I T E RY
ch
• Dwuznak ch piszemy, gdy w formach odmiany lub wyrazach pokrewnych wy- mienia siê na sz, np. zaduch – duszno, suchy – susza, piechur – pieszo, ³añcuch –
³añcuszek, strach – straszyæ, wêch – wêszyæ.
ch : sz
• Dwuznak ch piszemy na koñcu wyrazu, np. pech, rozmach, ruch.
WYJ¥TKI: druh, Boh (rzeka na Ukrainie), Czatyrdah (góry na Ukrainie).
-ch
• Dwuznak ch piszemy po literze s, np. schab, schronisko, wschód.
sch
h
• Literê h piszemy, gdy w formach odmiany lub wyrazach pokrewnych wymienia siê na g, ¿ lub z, np.
h : g wahanie – waga;
h : ¿ druh – dru¿yna;
h : z b³ahy – b³azen.
h : g h : ¿ h : z
• Literê h piszemy w rozpoczynaj¹cych wyraz cz¹stkach obcych: hekto-, helio-, hemo-, hetero-, higro-, hiper-, hipo-, homo-, hydro-, np. hektolitr, heliocentryczny, hemoglobina, heteroatom, higroskopijny, hiperinflacja, hipoteka, homonim, hyd- rologia.
hekto-, helio-, hemo-, hetero-, higro-, hiper-, hipo-, homo-, hydro- W innych wypadkach w¹tpliwoœci rozstrzygamy za pomoc¹ s³ownika.
10
J. Grzenia, Szkolny s³ownik ortograficzny
ó
• Literê ó piszemy, gdy wymienia siê ona na o, e lub a w formach odmiany lub wyrazach pokrewnych, np.
wóz – wozu, wróg – wrogi, z³ó¿ – z³o¿yæ;
siódmy – siedem, szósty – szeœæ, wióz³ – wieŸæ;
obróciæ – obracaæ, wmówiæ – wmawiaæ, przeróbka – przerabiaæ.
ó : o ó : e ó : a
• Literê ó piszemy w cz¹stce -ów na koñcu wyrazów (to znaczy w dope³niaczu liczby mnogiej rodzaju mêskiego), np. domów, psów, samochodów.
• Literê ó piszemy w przyrostkach -ów, -ówka, -ówna, np. Bytów, Kraków, ma- kówka, parówka, Nowakówna, Kucówna.
-ów piszemy na koñcu wyrazów.
WYJ¥TKI: Jedynymi wyrazami koñcz¹cymi siê na -uf s¹ puf (taboret) oraz puf albo puff (wyraz naœladuj¹cy sapanie).
• Literê ó piszemy na pocz¹tku wyrazów utworzonych od ósmy, ów: ósemka, ósmak, ósmoklasista, ósmoklasistka, ósmy, ów, ówczesny, ówczeœnie, ówdzie, ów¿e.
ósmy, ów
• Literê ó piszemy w pewnej liczbie wyrazów, w których nie ma wymiany ó na o, e lub a (s¹ to wyrazy z ó niewymiennym), np. chór, córka, góra, jaskó³ka, Józef, k³ótnia, król, królik, krótki, mózg, ogólny, ogórek, o³ów, o³ówek, oprócz, pagórek, powtórzyæ, p³ótno, póki, próba, pró¿ny, równy, ró¿a, skóra, skrót, stró¿, szczegó³, tchórz, wiewiórka, w³óczka, wró¿yæ, wyró¿niaæ, Ÿród³o, ¿ó³ty, ¿ó³w.
W wyrazach, które od nich pochodz¹, zachowujemy ó w odpowiednim miejscu, np. równy – równaæ, równanie, równie¿, równoleg³y, równole¿nik, równoœæ itd.
Pisowniê tych wyrazów trzeba zapamiêtaæ.
Litery ó nigdy nie piszemy na koñcu wyrazu.
UWAGA: Wyrazy skuwka, zasuwka zosta³y utworzone za pomoc¹ przyrostka -ka od czasowników skuwaæ, zasuwaæ. Wyraz podkuwka piszemy z liter¹ u, kiedy ozna- cza dolne okucie sañ, a wiêc pochodzi od podkuwaæ. W pozosta³ych wypadkach piszemy podkówka (bo wyraz ten pochodzi od wyrazu podkowa).
u
• Literê u piszemy na pocz¹tku wyrazów (z wyj¹tkiem ósmy, ów i wyrazów, które od nich pochodz¹) i na koñcu wyrazów (zawsze), np. udo, uleczyæ, urz¹d, od razu, d¿iu-d¿itsu, kakadu.
• Literê u piszemy w wiêkszoœci przyrostków, np.
G³oski i litery
