Dziewicze macierzyństwo Maryi : znak miłości transcendującej świat w świetle teologii Karla Rahnera

Wincenty Łaszewski

Dziewicze macierzyństwo Maryi :

znak miłości transcendującej świat w świetle teologii Karla Rahnera

Salvatoris Mater 2/1, 103-119

2000

K

k u , jest znany przede wszystkim jako tw órca transcendentalnej m etody upraw iania teologii i postulatu antropologicznej koncentracji we wszystkich dziedzinach wiedzy teologicznej. Jego nazw iska nie kojarzymy z m ariologią. Tymczasem au to r m onum entalnego dzieła

„Schriften zur T heologie”, św iadom niedoskonałości swej m etody i w obawie, że jego teologia będzie czymś zbyt abstrakcyjnym i filo­

zoficznym, sięgnął w pew nym m om encie po tem atykę m aryjną, by wykorzystać ją jako instrum ent uwiarygadniający jego antropologię.

Refleksja o M atce Najświętszej pojawia się w jego pism ach na tyle często, że m ożna pokusić się o p ró b ę stw orzenia „rahnerow skiej m ariologii”. Jej specyfiką jest konsekw entne posługiwanie się hiper­

b o lą a n tr o p o lo g ic z n ą w po d ejm o w any ch za­

g a d n ie n ia c h m a r io lo ­ gicznych. Przykładow o w swej kilkudziesięcio- stronicow ej m onografii m ariologicznej, „M aria M u tter des H errn ”, m ó­

wi w prost o M aryi jako wzorze i typie człowieka aż d w a d z ieśc ia c z te ry razy 1, przy czym - co już w s tę p n ie każe w y o s t­

rzyć naszą uwagę - dla

tego teologa nie stanow i p roblem u pytanie o to, kto jest w zorem i typem człowieka: Chrystus czy M aryja2. Zdaniem R ahnera Bóg ob­

jawia swe zbawienie na dw a sposoby: nie tylko w swoim Synu, któ ­ ry przychodzi z nieba, „z w ysoka”, ale i w jednym z nas, który p o ­ chodzi „stąd, z niskości”3: M aryja ukazuje doskonałość nie człowieka jako takiego (ten bez odniesienia do Stwórcy i Zbaw cy nigdy nie będzie spełniony), lecz jako „człowieka z Bogiem” 4. Te dw a punkty odniesienia - „z w ysoka” i „z niskości” - spotykają się w Bożym

1 C hodzi o książkę Maria, M u tter des Herrn. Theologische Betrachtungen, Freiburg i.Br. 19 5 6 (w w ydaniu angielskim : M a ry M o th er o f the Lord, W iltham b.r.). O w a ty p o lo g ia M aryi idzie tak d a le k o , że w zdaniach m ó w ią c y ch o N iej m ożem y próbow ać na sp osób analogii um ieszczać ob ok Niej człow iek a i m ów ić: Maryja (człow iek) realizuje sw oje p o w o ła n ie przez zjednoczenie sw eg o życia z C hrystusem i podporząd kow anie g o C hrystusow i.

2 Por. K. R A H N E R , M a ry M o th e r o f th e L o rd ..., 3 9 , 91.

’ Por. T A M Ż E , 9 1 . 4 Por. TA M ŻE.

W in c e n ty Ł aszew sk i

Dziewicze macierzyństwo Maryi - znak miłości transcendującej świat w świetle teologii Karla Rahnera

SALVATORIS M A T E R 2 ( 2 0 0 0 ) n r 1, 1 0 3 -1 1 9

macierzyństwie M aryi. N a nim opierają się, z niego wynikają, w nim objawiają swą niezwykłą treść, która niezm iernie pociąga uczniów Jezusa, Syna M aryi i czcicieli M aryi, M atki Jezusa.

W poniższych rozw ażaniach skupim y uwagę na spojrzeniu ku niebu „z niskości” - z perspektywy maryjnej. Uczynimy to z miejsca, które dla K. R ahnera jest centralnym miejscem historii zbawienia:

z wydarzenia inkarnacji, które oglądane od strony M aryi z Nazaretu zostało opisane przez dogm at o Bożym m acierzyństw ie, z którym związana jest w sposób nieodw ołalny praw da o dziewictwie M atki Zbawiciela. Boże m acierzyństw o i dziew ictw o opisuje R ahner jako spojrzenie na tajemnicę Wcielenia od strony działania Boga (macierzyń­

stwo) i od strony działania w olnego ludzkiego' p o d m io tu , a więc w realizacji przez M aryję Jej własnego pow ołania danego Jej i jedno­

cześnie zadanego przez Boga (dziewictwo).

Tym sam ym zaczynają określać się nam dwa bieguny rozw ażań o Bożej Rodzicielce M aryi.

1. Maryja - człowiek pełny przez pełną relację do Wcielenia

Ktokolw iek idzie za Chrystusem, Człowiekiem doskonałym , sam też pełniej staje się człow iekiem - naucza Sobór W atykański II5. Jego form u ła „et ipse m agis h o m o fit” um ieszcza m o m e n t sam ourze- czywistnienia się osoby ludzkiej zarazem w perspektyw ie chrystolo­

gicznej i soteriologicznej. W niej wymiar „sacrum ” i „profanum ” stają się jednią ukonstytuow aną w bosko-ludzkiej hipostazie Jezusa C hry­

stusa. Im bardziej człow iek w pisany jest w krąg C hrystusow ego Wcielenia i O dkupienia, tym pełniejsze jest urzeczywistnienie Jego pow ołania: w przeznaczonym mu przez Stwórcę udziale w Boskim życiu6. Z g o d n ie z myślą zorientow anej personalistycznie teologii Rahnera osoba spełnia się jedynie w spotkaniu z Bogiem, w „uczło­

w ieczeniu” G o w swej historycznej egzystencji. Szczególne miejsce zajmuje tu M aryja, M atka Słowa W cielonego.

Karl R ahner w swoich rozważaniach teologicznych doszedł do stw ierdzenia podstaw ow ej jedności, k tó ra konstytu uje wszystkie wymiary naszego człowieczeństwa. W każdym z nas m ożna mówić

5 GS 4 1 .

‘ Por. K. R A H N E R , M en sch w erd u n g G o tte s u n d N a c h fo lg e , w : R ech en sch aft des G lauben s. K a rl R ahn ers-L esebu ch , hrsg. V O N H . L E H M A N N , A. RAFFELT, Freiburg i.Br 1 9 7 9 , 2 4 0 .

0 przenikaniu się świata i Boga, w ym iaru im m anentnego i transcen­

dentalnego, o materii jako czasowych ramach pola historii personal­

nej i jedności w źródle (k tó ry m jest B ó g f . Jedn ość ta zasadza się w edług niego na transcendentalnym sam oudzielaniu się Boga ow o­

cującym jednością, która opiera się na zgodności natury i łask?. Rah­

ner, który praw idła te dostrzega w historii zarów no powszechnej, jak 1 indyw idualnej, wskazuje na M atkę Najświętszą jako na ikonę owej jedni. O na bowiem została bezpośrednio wpisana w wydarzenie sa- m oudzielania się Boga, które stało się możliwe dzięki Inkarnacji9.

Dla R ahnera Wcielenie nie jest wydarzeniem odizolow anym od innych w ydarzeń zbawczych Jezusa Chrystusa. Stanowi ono nie tyl­

ko historyczne zapoczątkow anie, ale także historyczny constans Syna Bożego, który stał się człowiekiem dla naszego zbawienia. Stąd pod dynam icznie rozum ianym pojęciem W cielenia - k tó re nadaje w e­

w nętrzną jedność całem u m isterium zbawienia - zawiera się też Pas­

cha: Krzyż i zm artw ychw stanie10. To dlatego w swej refleksji (nie tylko mariologicznej) Rahner koncentruje swoją uwagę właśnie na W cieleniu - wydarzeniu sine qua non dla dalszej realizacji historycz­

nie ujaw nionego odkupienia, dla całego procesu zbawczego upod- m iotow anego w osobie i historii Jezusa, Syna M aryi. Znam ienne, że R ahner odczytuje m isterium W cielenia w kategoriach rekapitulacji dzieła zbawczego i zarodkowego istnienia wszystkich wym iarów zbaw­

czej kenozy Syna Bożego11, w którą z woli Bożej zostało wpisane dzia­

łanie człowieka. W ten sposób bowiem odkupienie otrzymuje charak­

ter nie tylko obiektywny, ale i powinnościowy, rozumiany jako kon­

frontacja m oralna i etyczna z Chrystusem i z własnym, określonym przez grzech i łaskę istnieniem12.

M aryja to człowiek stojący najbliżej tajemnicy Wcielenia. W ię­

cej naw et, Jej wielkości w stosunku do nas nie możemy określać wiel­

kością dystansu do inkarnacyjnego w ydarzenia. M aryja jest przecież Tą, w której łonie i osobowej historii, dokonało się Wcielenie. Z o ­ stała O n a w sposób „konieczny” wpisana przez Boga w m isterium zstąpienia Odw iecznego Słowa w ludzką historię. O na znajduje się

7 Z ob. K. RAHNER, O ne M ediator an d m any M ediations, w: Theological Investigations, vol. IX, L ondon 1 972, 176, 1 7 6 -1 7 7 , 178; T E N Ż E , D ie christliche Erloesungslehre, w: Rechenschaft des Glaubens..., 2 4 0 .

s Por. T E N Ż E , D ie ch ristlich e E rloesun gsleh re..., 2 4 0 . 9 Por. T A M Ż E .

10 Por. T E N Ż E , O n e M e d ia to r..., 1 79.

11 Por. K. R A H N E R , H . V O R G R IM L E R , in ca rn a tio n , w: D ic tio n a r y o f T heology, N e w York 1 9 8 1 , 2 3 7 .

12 Рог. K. R A H N E R , M ensch w erdun g G o tte s u n d N ach folge..., 2 4 2 .

1 0 5

DziewiczemacierzyństwoMnryi

- wraz z całą swoją działalnością - „w ” samej tajemnicy inkarnacji, w odróżnieniu od nas, którzy znajdujem y się jedynie „w relacji” do tego wydarzenia. Dlatego inkarnacja rzutuje wyraźniej niż u kogo­

kolwiek innego na realizację i spełnienie Jej osobowości i czyni Ją m ów iąc po prostu: wzorem i przykładem zba w ien ia 13. Wszystko, co Bóg zaplanow ał w Jej życiu, wszystko, w co Ją wyposażył, stało się ze względu na Boże macierzyństwo. Wszystkie Jej przywileje i w y ty ­ czony przez Boga bezmierny obszar Jej osobowego życia i oddziały- ivania, wszystko to wynika w sposób oczywisty z samego tylko Bo­

żego m acierzyństwa M aryi14.

2. Ikona maryjnego „międzyczasu”

U Rahnera najbardziej znaczących w ątków mariologicznych na­

leży się dopatryw ać na płaszczyźnie historii doczesnej. Tym samym, obok rozw ażań protologicznych (dogm at N iepokalanego Poczęcia i jego kontekst) i eschatologicznych (prawda o W niebowzięciu z ca­

łym „środowiskiem ” ostatniego dogm atu), najciekawszym może i naj­

bardziej owocnym dla chrześcijan w patrzonych w ikonę Maryi jest p o ­ chylenie się nad „maryjnym międzyczasem”, który jest wzorcem dla naszego życia w kręgu historii. Jak M aryja, jesteśmy opisani jako

„wydarzenie” zaistniałe pomiędzy otwarciem się i zamknięciem indy­

widualnej historii, lub szerzej - historii powszechnej, jeśli myślimy o związanej z nią protologii powszechnej i ogólnej, i mającym nadejść m om encie zamknięcia księgi historii wszechświata przez Chrystusa przychodzącego pow tórnie, aby stać się „in om nibus onm ia”. Jednak mariologia Rahnera skupia się bardziej na interm edium indywidual­

nym, jest ona bowiem częścią antropologii indywidualnej15.

M aryjna egzystencja jest rozum iana przez Rahnera w kategoriach historycznych, w wymiarach egzystencji czasowej. M amy tu jednak do czynienia z typowym dla jego teologii „zagęszczeniem czasu” - tu chyba w sposób maksymalny. M aryjne interm edium to jakby „mrugnięcie oka”, jakby jeden krótki m om ent będący przejściem z wypełnionej protologii w spełnioną eschatologię. W przypadku Maryi ten histo­

" T E N Ż E , D ie U n beflecte E m pfaen gitis, w: Schriften z u r T h eologie, t. 1, E in sied eln 1 9 5 8 , 2 3 0 .

14 Por. TAMŻE, 229; TENŻE, Maria und die Kirche, w: Rechenschaft des Glaubens..., 310.

15 Tak sam o jest z jego maryjną protologią, która stanowi dla niego egzemplaryczny przypadek protologii indywidualnej, i z maryjną eschatologią skupioną wyraźnie na w ym iarze indyw idualnym i personalnym , a d op iero przy stawianiu konkluzji o t­

wierającej się nagle na eschatologię pow szechną.

ryczny łącznik pom iędzy Chrystusow ą Alfą i Om egą jest czymś nie­

skomplikowanym, prostym - jest ciągiem historycznej identyczności.

Stąd m ożna ją „zagęścić”, opisać jako jedno wydarzenie, jako jeden m o m en t historii oglądany przez pryzm at różnych epizodów, które składają się na tę jedyną w swoim rodzaju, typiczną jedność. Patrzy­

my na życie M aryi jako na jedno wydarzenie: Boże macierzyństwo.

To jedyny tem at, którem u Rahner poświęca uwagę, gdy zastanawia się nad doczesną egzystencją Niepokalanej i W niebowziętej.

Temat ten posiada jednak kilka aspektów, które teolog om awia stosując dość zaskakującą m etodę na pozór niemetodologicznych sko­

ków, mieszania płaszczyzn czasowych, nakładania jednych fragm en­

tów historycznej jedności na inne. Dzięki tem u osiąga jednak możli­

wość ukazania w M aryi prawdziwej wewnętrznej struktury człowie­

ka, realizowanej w historii, wypełnionej nieustanną obecnością Boga, którego plany są niezm ienne i ponadczasow e, choć um iejscowione w czasie i realizowane w historii. Maryja, w pełni posłuszna tym Bo­

skim planom , ukazuje się konsekwentnie w wymiarze czasowym, ale Jej historyczność ma cechy jedności, niezmienności. Jest jakby reali­

zowaną w czasie przeszłością obecną „już” w historii od wieków, ale

„jeszcze nie” ujawnioną w sposób pełny.

Ó w jedyny tem at maryjnego międzyczasu, jakim jest Boże m a­

cierzyństwo, naświetlany jest z wielu stron. Posiada kilka aspektów, które m ożna próbow ać grupow ać w okół dw óch głów nych zagad­

nień: dziewictwa i macierzyństwa.

3. „Redemptio subiectiva” i jej treści maryjne

U początków swych rozw ażań o Bożym macierzyństwie Rahner czyni ogólną uwagę o podstaw ow ej chrystologicznej praw dzie w ia­

ry, która mówi o W cieleniu odwiecznego Logosu jako o centralnym w ydarzeniu historiozbaw czym l6. Twierdzi, że zawiera ona w sobie rzeczywiście całość treści wiary chrześcijańskieju . W śród dostrzeżo­

nych przez niego wym iarów antropologicznych tej katolickiej prawdy podkreśla on również to, co w tradycyjnej teologii nazywamy „o d ­ kupieniem subiektyw nym ” 18.

K. R A H N E R , O ne M ediator..., 179; por. T A M ŻE, 182; T E N Ż E , D ie Unbeflecte Em pfaengnis..., 2 2 9 .

17 T E N Ż E , M ary M other o f the Lord..., 54

'* N p. TENŻE, Mariologie. Unveroeffentliches Manuskript lieber die Aufnahme Marias in den H im m el, Innsbruck 1959, 169, 172. 353; TENŻE, Le principe fondam ental de la theologie m ariile, „Recherches de Science Religieuse" 42(1954) 4 8 8 ; ΊΤ.ΝΖΕ, tragen der Kontroverstheologie lieber die Rechtfertigung, w: Sclmften zu r Theologie..., t. IV 249n.

Kiedy Rahner mówi o „redemptio subiectiva” ma na myśli element realizacji odkupienia Chrystusowego ukazany najdoskonalej w osobie samej M atki Bożej - w Jej udziale w inkarnacji, która jest wydarzeniem zbawczym19. N a tym polu może on nawet stwierdzić, że umożliwione przez laskę działanie człowieka nie ogranicza się do samej tylko postawy przyjęcia odkupienia już dokonanego przez Chrystusa, lecz także w jakiś' sposób polega na uczestnictwie człowieka w tworzeniu odkupienia obiek­

tyw nego10. Ten ostatni wymiar Rahner dostrzega przy rozważaniach o „Virginitas M ariae”.

Realizacja odkupienia w subiektywnym podm iocie nie jest jakąś alternatyw ą w stosunku do „redem ptio obiectiva”, jakby człowiek mógł przynależeć albo do jednego, albo do drugiego porządku wy­

darzenia historiozbaw czego21. Przeciwnie, jest to zawsze jedna i ta sama rzeczywistość, w której w ym iar obiektyw ny dopełniony jest przez subiektyw ny i odw rotnie. Samorealizacja człow ieka (Maryi) staje się faktem z chwilą zaistnienia w człowieku odkupienia w obu teologicznych asp ek tach 22. N ie m ożna bow iem m ówić o autom aty­

zmie łaski, k tó ra działa poza sferą w olności człow ieka (M aryi), a realizacja zbawienia dokonuje się na płaszczyźnie w spółpracy czło­

wieka (Maryi) w dziele zbawienia. Tego typu sytuacja zbawcza re­

alizująca się w schem acie „idei p a rtn e rstw a ” znajduje szczególne odzwierciedlenie w „Freiheitswesen” M aryi23, która w tym m om en­

cie staje się dla człowieka m odelem właściwego wykorzystania w ol­

ności ofiarowanej mu przez Boga. Rzeczywiście, M aryja jako ludz­

kie stw orzenie dała Synowi Bożemu ludzką naturę w prawdziivym partnerstwie z Bogiem14. N ic dziwnego, że Kościół widzi w Niej iko- niczne przedstaw ienie tego, do czego w C hrystusie w ezw any jest każdy z nas. O n a jest zaproszeniem do złączenia w swoim życiu obu w ątków historiozbawczych: obiektywnego i subiektywnego. W ta­

jemnicy Wcielenia oglądanej od strony M aryi objawia się nam praw ­ da dotycząca człowieka: spełnienie się osoby dokonuje się przez czyn, którym w przypadku M aryi jest Boże m acierzyństw o (rozum iane personalistycznie, a więc nie ograniczające się do samego wydania

14 K. RAHNER, D ie Inkarnation als Erlösung..., 182. Tym samym Rahner nie musi o d n o sić te g o tem atu d o an alizy sam ego w yd arzen ia K rzyża, p o d którym Jan Ewangelista ukazuje M atkę Najświętszą; przeciwnie, całą uw agę skupia na biblijnym opisie Zw iastow ania Pańskiego, znajdując w nim więcej danych d o analiz soterio- logicznych w wym iarze „redem ptio subiectiva”.

211 T E N Ż E , M ariologie. U n veroeffen tlicbes M an u skript..., 3 5 5 . 21 Por. T A M Ż E , 3 5 6 .

22 Por. T A M ŻE.

21 T E N Ż E , D ie christliche Erloesiingslebre..., 2 4 0 .

24 K. R A H N E R , H . V O R G R IM L E R , M ary, w: D ic tio n a ry o f T h eo lo g y..., 2 9 4 .

Syna Bożego na świat). Przykład M aryi ukazuje zależność obu rodza­

jów odkupienia: im większy udział człowieka w odkupieniu obiektyw­

nym, tym pełniejsze uczestnictwo w odkupieniu subiektywnym.

R ahnerow ska myśl antropologiczna kieruje naszą uwagę w kie­

runku odkupienia subiektywnego M aryi, by w konsekwencji ukazać nam wezwanie, jakie Bóg kieruje do człowieka - niejako w sposób im m anentny, poprzez sam ą jego stru k tu rę i jego historię. C hodzi o w ezw anie wpisane w chrystologiczną form ułę inkarnacyjną, k tó ­ re sprow adza się do stw ierdzenia, że M aryja (każdy człowiek) reali­

zuje swe istnienie poprzez dośw iadczenie życia Jezusa jako form y swego w łasnego życia i zaangażowania się własnym życiem w Jego dzieło25. W tym m om encie napotykam y ukryty m otyw protologicz- ny - jedność predestynacyjną (Maryi) każdego człowieka z C hrystu­

sem. Realizuje się o n a poprzez „rodzenie C hrystusa” w swej egzy­

stencji, zgodnie ze sform ułow aniem tej tajemnicy samorealizacji czło­

wieka, jaką znajdujem y u św. Pawła A postoła: Dzieci moje, oto p o ­ now nie w bólach was rodzę, aż Chrystus w was się ukształtuje (Ga 4, 19). Tę strukturę należy odczytywać w sposób typiczny w życiu M aryi. Pojawia się tu kolejny elem ent czynnego współdziałania czło­

wieka z Bogiem - tym razem na planie samego podm iotu.

M aryja to osoba spełniona w wym iarze historycznym poprzez Boże macierzyństwo, tak samo jak każdy człowiek czerpiący łaskę ze spotkania z Jezusem Chrystusem, który przyszedł na świat zrodzony

„ex M aria Virgine”. W Jej przypadku jest to uczestnictwo najpełniej­

sze: od N iepokalanego Poczęcia po cielesne Wniebowzięcie.

Analogia: M aryja - człowiek dotyka elem entu w spółpracy z ła­

ską W cielonego Słowa. N ie m ożem y oddzielać w M aryi (człowieku) w olności decyzji i w olnego obdarzania łaską przez Chrystusa. Jej

„odkupienie subiektyw ne” zogniskow ane na tem atyce inkarnacyjnej m ożem y z łatwością (tak czyni Rahner) przenieść na inne płaszczy­

zny istnienia M aryi (człowieka). K ategoria wolności i partnerstw a ukazuje się jako podstaw ow a zasada antropologii mariologicznej.

4. Dziewictwo - znak darmowego zbawienia

R ah n er w ielokrotnie przypom ina w iarę Kościoła głoszącą, że zbaw ienie jest darem , jaki otrzym ujem y w Jezusie Chrystusie. Już w najstarszych form ułach wiary jest m ow a o zbawieniu, które Bóg ofiarow uje człow iekowi poprzez swego Syna w akcie kenotycznej

25 Por. K. R A H N E R , M en sch w erdu n g G o tte s u n d N ach folge..., 2 4 3 .

miłości. Jezus Chrystus jest Tym, który daje łaskę w sposób d arm o ­ wy, niezależny od naszych zasług. W imię praw dy objawionej chrze­

ścijaństwo neguje więc m ożliwość jakiejś autosoteriologii czy samo- zasługi lub „spełnienia poza Bogiem ”.

Teolog z Fryburga zauważył, że pierw o tn e form uły wiary od początku wpisywały w swoją treść soteriologiczną elem ent maryjny.

Syn Boży przyjął ciało z M aryi Dziewicy i stał się człowiekiem „dla naszego zbawienia”, ale - bez zasługi człowieka. W tym kontekście elem ent maryjny - w prow adzony, by bronić praw ow ierności przed wpływam i doketyzm u i gnozy - posiada znam ienny aspekt. M ów ie­

nie o Chrystusie, który stał się człow iekiem jako „natus ex M aria Virgine” uw ydatnia darm ow ość zbawienia otrzym anego przez ludz­

kość. Już w trzecim w ieku pow szechnie stosow ano tę ubogaconą elem entem m ariologicznym form ułę chrystologiczną w tzw. sym bo­

lach chrzcielnych26. Z daniem R ahnera Kościół podkreśla w ten sp o ­ sób darm ow ość łaski podstaw ow ego m isterium chrześcijańskiego:

sakram entu chrztu.

W edług R ahnera praw da o dziewictwie M aryi w Bożym m acie­

rzyństw ie m a podkreślać d arm o w o ść zbaw ienia przychodzącego z wysoka. Z drugiej strony wskazuje rów nież na dobrow olność czło­

wieka w jego przyjęciu. Niestety, praw da o wieczystym dziewictwie M aryi przeżywa dziś kryzys27. Dla wielu chrześcijan jest niezrozu­

miała albo niepotrzebna. Tym usilniej - uważa Rahner - rozlega się więc wezwanie do teologicznego oszacow ania znaczenia i wartości dziewiczych początków Jezusa, do rewizji dotychczasowego podejścia do tej praw dy o M aryi „Semper Virgo”, by herm etyczność ujęć nie stała się zagrożeniem niepopraw nego odczytania przekazywanej przez Kościół prawdy. Widzimy, jak opis tego dogm atu w kategoriach pla­

tońskich, a naw et (jak bywało w przeszłości) manichejskiej filozofii prowadzi do fałszywej interpretacji dziewictwa M ary?8. Rahner, który pyta: Czy prawda o dziew iczym Narodzeniu opowiedziana w E w a n ­ gelii jest historyczna i jakie ma ona znaczenie dla wiary?14, dostrze­

ga, że wiele odpow iedzi ujmuje tę praw dę w kategoriach z gruntu fałszywych, uważając ją za legendę, jakiś teologum enon, mit, sym-

26 Por. W. BEINERT, D ie m ariologischen D ogm en u n d ihre E ntfaltung, w: H andbu ch d e r M a rien k ü n d e, hrsg. W. V O N BEINERT, H . PETRI, R egen sb urg 1 9 8 4 , 2 4 0 . 17 Por. K. R A H N E R , M a r y ’s V irginity, w: T h eo lo g ica l In ve stig a tio n s..., t. X IX , 2 1 9 . 28 Z o b . np. R. P E SC H , Z u r Frage d e r B ru ed e r u n d S c h w e ste rn J esu , w: D a s

M a rk u seva n g eliu m , t. 1, H T h K II, Freiburg 1 9 7 6 , 3 2 2 - 3 2 4 .

29 K. R A H N E R , G o tt ist m it uns, w: T E N Z E , H erausforderun g. M e d ita tio n e n - R eflexion en - In terview s, Freiburg 1 9 7 5 , 2 8 .

boi lub m idrasz30. Próbuje się naw et tw orzyć laickie interpretacje praw dy o dziewictwie M atki Bożej31. R ahner próbuje z a p ro p o n o ­ wać takie spojrzenie na ten starożytny dogm at maryjny, by przyw ró­

cić m u jego zasadniczą rolę w wierze Kościoła i w jego teologicznej refleksji. Podstaw ow ą rzeczą, o k tó rą zabiega, jest pon ow n e zwią­

zanie praw dy o dziewictwie M aryi z praw dą o Jej Bożym m acierzyń­

stwie - więcej, wpisanie tej pierwszej w integralny krąg efeskiego dogm atu. N ie sposób bowiem przecenić fundam entalnego stwierdze­

nia, że praw da o dziewictwie M aryi wiąże się bezpośrednio z inną, bardziej podstaw ow ą praw dą m aryjną i chrystologiczną - z Bożym m acierzyństw em . M ów ienie o dziew ictw ie M atki C hrystusa poza praw dą o Boskości Jej Syna traci zupełnie zasadność. Te dwie praw dy należy łączyć w jedną form ułę wiary32, pamiętając jednak o tym, że tak jak m ówi się o m acierzyństwie M aryi w kategoriach więcej niż fizycznych, bo osobowych, tak należy podchodzić również do dzie­

wictwa (będącego elem entem składowym macierzyństwa) i odczyty­

wać je w kategoriach personalistycznych. Tak rozum iane dziewictwo należy rozważać zawsze w kontekście Bożego macierzyństwa. Tak czyni Pismo święte, które nie m ówi o tej prawdzie inaczej niż właśnie w kon­

tekście macierzyństwa, w zw ią zku z Jej godnością jako M atki Bożej i nigdy nie rozdziela tych dw óch p raw d ’3, skoro dziewictwo M atki Bożej stanowi konsekwencję Jej powołania do Bożego Macierzyństwa''4.

Zdaniem Rahnera, skoro łaska dziewictwa jest związana z predestyna- cją do Bożego macierzyństwa, zamiast zapytać: „Dlaczego Bóg chciał, by M aryja była Dziewicą?”, należy postawić inne pytanie: „Dlaczego Syn Boży chciał stać się człowiekiem bez udziału ziemskiego ojca?”

W edług teologa z Fryburga odpow iedź: „Bo Syn Boży m a Ojca w niebie” jest uproszczoną z teologicznego punktu widzenia. Swoje poszukiw anie głębszej odpow iedzi rozpoczyna on od postaw ienia tezy, że m acierzyństw o M aryi korespondujące z Jej osobą i z Jej bez­

grzesznością musi być odm ienne niż u innych ludzi dotkniętych rze­

czywistością grzechu, który rozbija ich osobow ą jedność35. Przypo­

111 Por. G . SO ELL, M aria in d e r G e sc h ic h te vo n T h eologie u n d F ro em m ig k eit, w: H a n d b u ch d er M a rie n k u n d e ..., 2 2 8 .

" Рог. K. R A H N E R , M a r y ’s V irginity..., 2 1 8 -2 3 1 . Z ob. też np. W. BE1NERT, D ie mariologischen D ogm en..., 2 7 6 , p. 108: „Grundsaetzlich ist offenbar die partheno- genetische Eortpflantzung biologisch m oeglich”. Por. też S. D E FIORES, Vergine.

P ro b lem a tica a ttu a le , w: N u o v o d izio n a rio d i m ariologia, red . S. D E FIORES, S. M E O , M ilano 1985, 142 3 .

12 Por. K. R A H N E R , M ary M o th e r o f the L o rd ..., 6 3 , 6 6 .

" T A M Ż E , 6 6 . 34 T A M Ż E .

!i Por. T A M Ż E , 6 5 ; K. R A H N E R , Virginitas in Partu. Ein Beitrag zu m P roblem der D o g m e n en tw ick lu n g u n d U eberlieferung, w: Schriften zu r T h eologie..., t. IV, 2 0 3 .

m ina się w tym miejscu jedno z podstaw ow ych założeń R ahnerow - skiej antropologii teologicznej, w której au to r „Schriften zur T h e ­ ologie” stwierdza jedność osoby i jej pow ołania36. Bóg przygotowuje człowieka do misji, jaką m a spełnić w historii. W yposaża go w cha­

ryzmaty, które uzdalniają go i predestynują do zadań wpisanych przez Boga w jego życie. Praw da ta staje się najbardziej czytelna w M a ­ ryi37. R a h n e r z p ro to lo g ic z n e g o , „ w e w n ę trz n e g o ” w yp osażenia M aryi w łaskę N iepokalanego Poczęcia wnioskuje o Jej „zew nętrz­

nym ” pow ołaniu i o „zew nętrznych” darach ujaw nionych w histo­

rii zbawienia. Stwierdza on: Ponieważ Maryja była bezgrzeszna i p o ­ częta niepokalanie, stąd nie m ożna m ó w ić bez ceregieli, że Jej udzia­

łem było wszystko, co jest w nas skutkiem i zew nętrznym wyrazem naszych p oczątków w grzechu pierworodnym™ . Jak o w sposób p e­

łny odkupiona, była M aryja w olna od grzechu i pożądliwości39. Stąd proces Jej macierzyństwa nie powinien przebiegać w sposób identyczny jak w przypadku osoby podlegającej pożądliwości będącej skutkiem grzechu pierworodnego40, gdzie narodziny niosą na sobie s'lady grze­

chu i śmierci41. M am y tu jakby w stępne uzasadnienie dziew ictw a M aryi i jej pierwsze znaczenie protologiczne: wieczyste dziewictwo jest konsekwencją N iepokalanego Poczęcia - protologicznej jed no ­ ści Jej duszy, ducha i ciała, jedności przedłużonej w historyczne ist­

nienie42 , jedności i harm onii łaski i świętości43. D ziew ictw o staje się więc znakiem Jej posłuszeństw a względem woli Bożej, posłuszeństwa

„w wolności i m iłości”44.

16 Relacja „A m t” und „P ersona” zob: np. K. R A H N E R , V irginitas in P artu..., 1 9 6 p. 9 4 ; T E N Ż E , D a s D o g m a d e r U n b e fle c ten E m p fa e n g n is in d d e r G e s a m ­ t h e it s l e h r e , w : M a r ia im L ic h t e d e r G l a u b e n w i s s e n s c h a f t , h r s g . V O N H . PEIC H LE, W ien 1 9 5 5 , 4 0 , 4 2 , 4 4 , 4 5 .

37 Рог. K. R A H N E R , M a ry M o th e r o f the L o rd ..., 67.

,8 T A M Ż E , 6 4 -6 5 .

Por. T E N Ż E , V irginitas in P artu ..., 1 9 9 ; T E N Ż E , M a rio lo g ie. U n veroeffen tlich es M a n u s k r ip t..., 1 9 8 - 2 0 1 ; T E N Ż E , D o g m a tis c h e B e m e rk u n g e n z u r J u n g fra u ­ e n g e b u r t, w: Z u m T h e m J u n g fra u e n g e b u rt, h rsg. V O N F R A N K , K IL IA N , K N O C H , LATTK E, R A H N E R , Stuttgart 1 9 7 0 , 1 5 2 n.

40 T E N Ż E , M aria, M u tte r des H errn ..., 6 3 n ; T E N Ż E , Virginitas in P artu..., 197η , 2 0 1 ; T E N Z E , M e n s c h lic h e A s p e k te d e r G e b u r t d es H e r rn , w: S ch riften z u r T h e o lo g ie ..., t. X , 2 0 7 n .

41 T E N Ż E , Virginitas in P artu..., 2 0 1 ; por. T E N Ż E , M aria, M u tte r des H errn ..., 6 3 -6 4 .

42 Por. K. R A H N ER , M aria u n d die Kirche..., 3 1 1 ; T E N Ż E , M ariae H im m elfahrt, w: Rechenschaft des Glaubens..., 3 1 6 -3 1 7 ; T EN ŻE , M ary M other o f the Lord..., 86, 87.

41 Por. T E N Ż E , M aria u n d die K irche..., 3 1 1 .

44 TEN ZE , M ary M other o f the Lord..., 66-67; por. TAM ŻE, 63, 69-70; K. RAHNER, H. VORG RIM LER , M ary..., 2 9 5 .

R ahner podchodzi do dziewictwa M atki Bożej w sposób perso- nalistyczny; stara się ująć je całościow o. W tym celu posługuje się określeniem „Dziewictwo osobow e”45, pragnąc podkreślić, że „Vir­

ginitas M ariae” dotyczy nie tyle samego ciała czy duszy, ile przede wszystkim M atki Bożej jako osoby. Preferuje ten term in bardziej niż m ów ienie o „dziewictw ie fizycznym” i „duchow ym ”46. W ynika to z założenia antropologii, które podkreśla jedność osoby. Jednocze­

śnie R ahner wpisuje rozw ażania o dziewictwie M aryi w plan histo- riozbawczy. Twierdzi, że jest ono podporządkow ane historii zbawie­

nia i tylko w niej staje się zrozum iałe47.

W tym miejscu należy przypom nieć ostatnie zastrzeżenie R ah­

nera: praw d zie o dziew ictw ie M aryi należy się głęboki szacunek i tru d n o o dsłon ić n arzu co n ą na nią zasłonę tajem nicy48. W jego ostrożności w analizach tajemnicy maryjnego dziewiczego macierzyń­

stw a pobrzm iew a echem cześć, jaką w stosunku do Dziewicy żywi­

ły pierwsze wieki Kościoła49.

5. Chrystus - dar „z wysoka”

Jaka jest naczelna funkcja dziewictwa Maryi? Czego jest ono zna­

kiem? Wcielenie Syna Bożego jest absolutnie tylko laską, łaską, która ju ż nigdy nie zostanie usunięta z losów świata, ale też nic w jego hi­

storii ani też żadna naturalna struktura rzeczy jej nie im p likuje50.

45 Por. K. R A H N E R , M a ry M o th e r o f the L o rd ..., 6 5 .

46 Wszystkie próby głębszego zrozum ienia D ziew ictw a M aryi, tak od strony Boga - D aw cy zbawienia - jak i o d strony człow ieka przyjmującego ten dar, podejm ow ane są przez Rahnera w ramach mariologii biblijnej, a przynajmniej w oparciu o nią.

Jakby w k on sek w en cji takiego podejścia Rahner nie pom niejsza (jak czyn ią to niektórzy) rangi fizycznego dziew ictw a M aryi. N ie ma zamiaru negow ania tradycyjnej nauki K ościoła sięgającej okresu wczesnej patrystyki, tradycji, która koncentruje się na d ziew ictw ie M aryi odczytyw anym raczej w kategoriach dziew ictw a fizycznego.

Uw aża ją za „bardzo starożytną tradycję mającą cechy autentycznej doktryny”. Rahner pozostaje w ięc wierny tradycyjnemu ujęciu dziew ictw a Maryi jako: „Virginitas ante partum ”, „Virginitas in partu”, „Virginitas post partu” - stara się jednak dok onać jego w spółczesnej interpretacji. Czyni to w odniesieniu d o wspom nianej teologii biblijnej, która w s p ó łc z e śn ie d z ie w ic tw o M aryi ujmuje w p ro st w k ategoriach p erson a- listycznych, jako stale oddanie się d o dyspozycji jedynie Bożej opatrzności.

47 Znaczenie dziew ictw a nie jest niezależne od funkcji historiozbawczej M aryi, lecz jest w e w n ę trzn y m rozbłyskiem , skutkiem Jej p o w ołan ia d o Bożego m acierzytistw a i m usi b y ć w ten sposób rozumiane·. K. R A H N E R , M aria, M u tter des H errn..., 6 6 ; por.

T E N Ż E , M ariologie. Utwęroeffentliches M an uskript..., 3 8 5 ; T E N Ż E , Le principe fon dam en tal..., 5 1 8 ; T E N Ż E , D ogm atische Bemerkungen..., 158.

48 Por. K. R A H N E R , M a ry M oth er o f the L ord..., 6 5 ; T E N Ż E , Virginitas in P artu..., 1 7 7 , 1 8 0 , 1 8 1 , 198.

49 Por. T E N Ż E , Virginitas in P artu..., 198.

50 T E N Ż E , M a ry M o th e r o f th e L o rd ..., 6 7 .

Inkarnacja to zainicjow anie now ego p o rząd ku, now ego początku historii^1. Syn Boży określił swym W cieleniem ostateczny stosunek Boga do św iata52. Jego Wcielenie jest w ydarzeniem najwyższego hi­

storycznego i eschatologicznego sam oudzielania się Boga: decyzja sam oudzielania się Boga osiągnęła w inkarnacji Logosu swój kulm i­

nacyjny punkt historiozbawczy i jednocześnie posiadła swe wypełnie­

nie eschatyczne53. Tym samym inkarnacja jest wydarzeniem mającym wym iar eschatologiczny54 i w niej jest już obecny eschatyczny kres dziejów 5\ Tu objawia się nieodw ołalna akceptacja świata w C hry­

stusie 56. Wcielenie jest absolutnie wolną i niepojętą tajemnicą Bożej la­

ski i jako takie nie w yw odzi się z niskości, lecz całkowicie z wysoka57.

W swoich w ew nętrznych możliwościach nie zawiera ono nieodpar­

tej przyczyny, dla której Bóg m usiałby wejść w historię świata. Syn Boży nie przyszedł z w oli m ężczyzny ani z woli ciała, ani z m ocy tego świata - parafrazuje R ahner H ym n o Logosie z Ewangelii w edług św. Jana58. Wcielenie m iało posiadać charakter czytelnego dla wszyst­

kich znaku darm ow ości działania Bożego. Bóg zapragnął stać się człow iekiem w taki sposób, by było jasne, że Jego pochodzenie nie jest z tej ziem i, z wew nętrznej m ocy tego świata, naw et nie z najszla­

chetniejszej i najśw iętszej m iłości ludzkiej, lecz całkow icie tylko z w yso ka 59. Chrystus przyszedł „z w ysoka” i stając się człowiekiem przyjął to, co jest „z niskości” 60. W łaśnie dlatego zapragnął stać się Synem Człowieczym jako narodzony z Dziewicy: „natus ex M aria Virgine”. W ypowiedź maryjna w tej soteriologicznej form ule ukazuje praw dę o dziewictwie M aryi jako w ypow iedź w iary61 : Syn Boży jest jednocześnie Synem Człowieczym, jest Synem Dziewicy i jako taki

51 Z o b . np. T E N Ż E , D o g m a tis c h e B e m e rk u n g e n ..., 1 4 2 , 1 4 3 , 1 4 4 ; T E N Ż E , V irg in ita s in P a r tu ..., 2 0 4 ; p or. K. R IE S E N H U B E R , M a ria in th e o lo g ish en V erstaendnis v o n K a rl B arth a n d K arl R ahn er, Freiburg 1 9 7 3 , 100.

52 Z ob . np. K. R A H N E R , Incarnazione, w: E n cyclo p ed ia teologica. S acram entum M u n d i, a cura di Karl R ahner, v o l. III, M o rcelia n a 1 9 7 4 - 1 9 7 7 , 4 8 2 .

53 Por. T A M Ż E , 4 8 3 ; T E N Ż E , S ta ti d e ll’u o m o , w: E n cyclo p ed ia teologica..., voi.

V ili, 5 6 5 .

54 Por. np. T E N Ż E , In carnazion e..., 4 8 4 .

55 Por.TENŻ.E, Eschatologie, theol.-wissenschaftstheoretisch, w: LThKIII, 1097;T E N Ż E , D ogm a im ganzen christl. Seins un d Selbstverstaendnisses. w: LThK III, 4 4 4 . 56 T E N Ż E , In carn azion e..., 4 8 4 .

’ 7 T E N Ż E , M ary M o th e r o f the L o rd ..., 6 7 -6 8 . T E N Ż E , M aria, M u tte r des H errn ..., 6 7 .

59 T E N Ż E , M ary M other o f the Lord..., 68 ; T E N Ż E , Virginitas in Partu..., 196. Znakiem p och od zen ia Chry stusa z „w ysoka” jest nie tylko sam o d ziew icze M acierzyństw o, ale cala osoba M aryi, której istota wyraża się w „Virginitas”: por. T A M Ż E , 199.

60 Por. T E N Ż E , Z u m Sinn des A ssum pta-D ogm as, w: Schriften zu r Theologie..., I, 2 51.

61 T E N Ż E , M ariologię, w: LThK VII, 84 -8 5 ; por. K. R A H N ER , H. VO RG RIM LER, M ariology, w: D ictio n a ry o f T heology..., 2 8 9 .

ukazuje ludzkości, że przyszedł całkowicie z postanowienia Bożego, a nie z w oli tego świata61. Wcielenie objawia pierw otność Bożej m i­

łości i Bożego działania. To sam Bóg jest m otorem historii. Tajem­

nica inkarnacji odsłania na m gnienie oka sposób działania Stwórcy i O dkupiciela człowieka i jego dziejów. Jezus, Syn Boży, w sw ym czło­

wieczeństw ie był całkowicie sku tkiem działania odwiecznego Boga, który jest na w ysokościach63. Bóg stał się człowiekiem tylko „w ła­

sną m ocą” i „z darm owej łaski”64.

W ten sposób R ahner odkryw a przed nami swoją interpretację chrystologii inkarnacyjnej. Całej doktrynie chrześcijańskiej, nie tyl­

ko samej chrystologii, nadaje „strukturę inkarnacyjną” podkreślając, że chrześcijanie wierzą nie tylko w zbawiającego Boga, ale rów nież w człowieka, który stanowi po d m io t Jego zbawczego działania65. Syn Boży przyjm uje ciało z M aryi Dziewicy, by ukazując się jako ktoś praw dziw ie spośród nas, ukazać się równocześnie jako ktoś „z wy­

soka”. M aryja jest Dziewicą, poniew aż O n jest nie z tego świata, lecz

„z w ysoka”66.

D ziew ictw o M aryi im plikuje coś jeszcze. Jego o becność we Wcieleniu zabrania nam przypuszczać, że istnieje jakaś historyczna, a m oże m etafizyczna przyczyna, dla której „Bóg stał się człow ie­

kiem ”. N ie w olno sądzić, jakoby sam fakt stw orzenia „dopom inał się” inkarnacji albo że zaistnienie człowieka w zamiarach stwórczych dom agało się w sposób prosty zejścia Boga między ludzi. R ahner tw ierdzi, że nie m a podstaw do tw ierdzenia, by zamysł inkarnacji zrodził się w Bogu „w czasie”, po stw orzeniu albo naw et po u p ad ­ ku człowieka. Syn Boży istnieje jako osoba Trójcy właśnie jako C hry­

stus, jako Bóg wcielony w ludzką naturę. N ie ma innej przyczyny inkarnacji niż ta, która pozostanie dla nas zawsze świętą tajem nicą tożsam ą z samym Bogiem. Przyczyna, jeśli mówić o takiej, znajduje się nie tu, na ziemi: w jej wielkości czy w jej grzechu, lecz tam - na wysokościach, w życiu w ew nętrznym Trójcy Świętej, w odwiecznych Jej zamysłach, które pozostaną dla nas, ludzi z niskości, do końca nieznane - pozostaną wielką świętą tajemnicą.

ń2 K. R A H N E R , M a ry M o th e r o f th e L o rd ..., 6 8 .

61 TAM ŻE; por. T E N Z E ,M ariologie. U iweroeffentlichesM anuskript..., 385: dziew icze p o c z ęc ie i narodziny C h rystusa to „ein N e u a n fa n g aus der u rsp ru en glisch ten Initiative G ottes, nicht die ein fach e Fortsetzung der G eschichte aus den M itteln der W elt”.

64 T E N Ż E , Z u m Sinn des A ss u m p ta -D o g m a s..., 2 4 1 .

Por. K. R A H N E R , M ariologie U iw eroeffentliches M anuskript..., 85 ; K. R A H N E R , H. V O R G RIM LF R, M ariology.. .,2 9 0 ; K. R A H N E R , M ariologie. Unveroeffentliches M an uskript..., 174; zob. też I K NZE, Incarnazione..., 4 8 2 .

66 T E N Ż E , M a ry M o th e r o f th e L o rd ..., 6 9 ; T E N Ż E , "Virginitas in P artu ..., 199.

Wcielenie oznaczone dziewiczym poczęciem i dziewiczymi naro­

dzinami Jezusa ukazuje nam , że istnieje coś, co transcenduje świat naw et w tym, co w nim najszlachetniejsze: że świat jest ostatecznie czymś w tórnym , a wszystko, co nie jest laską, jest w ostatecznym odniesieniu czymś nieistotnym67; że istnieją wartości, których człowiek dotychczas nie poznał: A ni oko nie widziało, ani ucho nie słyszało, ani w serce człowieka nie wstąpiło, co Bóg przygotował dla tych, którzy Go miłują (1 Kor 2, 9). M aryja jest znakiem nieznanej nam rzeczy­

wistości, która dotyka tych, którzy umiłowali Boga ponad wszystko i są M u posłuszni w wierze. Jest znakiem rzeczywistości, której się spo­

dziewamy w nadziei (por. Rz 8, 24), ale której „jeszcze nie” znamy, choć jest ona „już” obecna od chwili Wcielenia. Dziewictwo w m a­

cierzyństwie ukazuje, jak Bóg obecny jest w dziejach świata, jak w swej transcendencji obecny jest w tym, co doczesne. Ukazuje nam bliskość Boga, bo to, co „wysokie” okazuje się nie być wcale czymś odległym od tego, co „niskie”. Bóg jest obecny w historii człowieka, nie jest Bogiem dalekim. Jest obecny pośrodku swego ludu. O n sam kieruje jego losami. O n sam daje wzrost ludzkości, daje życie i łaskę, która jest owocem tylko i wyłącznie łaskawości Boga68.

Bóg jest Bogiem udzielającym swych łask w sposób wolny, jest Bogiem, który nie m oże być sprowadzony w dół z wysoka przez żad­

ne ludzkie wysiłki, jest Bogiem, którego m o żem y przyjąć tylko jako niewyrażalnie w o ln y dar z siebie samego - pisze R a h n e r69.

6. Antropologiczny znak obecny w dziewictwie i macierzyństwie Maryi

Czy dog m at dziew ictw a M atki Bożej m a jakieś znaczenie dla nas? Czy objaw ia nam jakąś praw dę o nas samych? Rahner, który staw ia te p y tan ia, zastanaw ia się nad znaczeniem teologicznym i antropologicznym dziewictwa M ary i70. Przede wszystkim dostrze­

ga on podstaw ow e znaczenie chrystologiczne dogm atu określające Syna Bożego jako praw dziw ego Człowieka, człow ieka pełnego i bez grzechu, który pomniejszałby Jego człowieczeństwo71. Poza tym dzie­

67 Por. T E N Ż E , M a ry M o th e r o f the L ord..., 63.

6S Por. T A M Ż E , 6 8 - 6 9 . 69 T A M Ż E , 69.

70 Por. T A M Ż E , 70; T E N Ż E , D ogm atisch e B em erkungen..., 153; T E N Ż E , Virginitas in P artu ..., 1 9 7 , 2 0 2 .

71 „D enn das H eiligere, das Integriertere, das G anzm ensdchlichere ist nicht das w en i­

ger M en sc h lic h e , so n d e rn das w irklich M e n sc h lic h e ” : T E N Z E , D o g m a tisch e Bem erkungen..., 153.

w ictw o M aryi staje się dla niego „antropologicznym znakiem ” łaski d arm o danej człow iekowi: Każdy chrześcijanin m usi m ieć św iado­

mość, że ostatecznie ważna jest łaska i tylko łaska72. Dotyczy to każ­

dego, bo ostatecznie nikt z nas nie osiągnie zbawienia swoją m ocą 73.

To sam Bóg, nie my, określa naszą egzystencję i nadaje jej wym iar zbawczy. Sam Bóg przybliża się do ludzkich dziejów w Chrystusie.

M ożna by powiedzieć, że to nie tyle ludzkość zmierza do swego k re­

su i w ypełnienia, ale to Bóg, będąc kresem i w ypełnieniem człow ie­

ka, zbliża się ku nam w Jezusie Chrystusie. Dlatego pełnia czasu to

„dni Syna Człowieczego”, czas, który staje się również naszym udzia­

łem przez rzeczywistość czasu Kościoła. Toteż Kościół jakby przejmo­

wał od M aryi, Dziewicy-Matki, charakter znaku obecności w świecie tego, co „z wysoka”. Czyni to, analogicznie do M aryi, przez swe dzie­

wicze macierzyństwo, uwyraźnione najbardziej w tych, którzy ze wzglę­

du na Królestwo Boże i zgodnie z radą naszego Pana, z miłości do Boga i dla służby Kościołowi, rezygnują z wielkiego błogosławieństwa m a­

łżeństwa 74. Cały Kościół jest naznaczony znakiem dziew ictw a jako znakiem obecności w śród nas tego, co „z w ysoka”. Dlatego każdy członek Kościoła w inien widzieć w dziewictwie M aryi elem ent sta­

nowiący istotę swego życia75.

Czy R ahner nie daje w ten sposób odp o ru wciąż do dziś żywej tem atyce eklezjologii ciążącej ku działalności społecznej, mniej lub bardziej wyraźnie odwołującej się do idei wyzwolenia, którą ok re­

śla się w teologii jako zbawienie przychodzące „od w ew nątrz” : z lu­

dzkich dziejów, w k tó re w pisany jest po kres historii C hrystus76.

Z baw ienia nie m ożna jednak określać przez imm anencję Boga i to w dodatk u uzależnioną w swej intensyfikacji przez decyzję człowie­

ka. W stw ierdzeniu, jakoby zbawienie było ow ocem spotkania „w e­

w nątrz historii” tego, co jest p ro d u ktem ludzkości i ziemi z tym, co jest „poza” światem, a więc z C hrystusem w Jego Bóstwie, m ożna

72 T E N Ż E , M a ry M o th e r o f th e L o rd ..., 70.

73 T A M Ż E , 7 0 -7 1 . 74 T A M Ż E , 70.

75 TAM ŻE. Rahner pisze: N ie zdobędziem y nieba przez to, że uspraw iedliw im y tę ziemię.

N ie m a sensu budow an ie w ież Babel, w których człow iek i jego m oce, i m o żliw ości sto p n io w o w espną się a ż d o nieba. G d y zu ży je m y ju ż w szystkie siły, które oferuje nam ziem ia, i u czyn im y w szystko, na co nas b y ło stać, nadal będziem y u bogim i żebrakam i i n ieu żyteczn ym i sługami, którzy o trzym u ją to, co rzeczyw iście i ostatecznie istotn e o d Boga i tylk o o d Niego. Tylko w te d y jesteśm y pra w d ziw ie chrześcijanami, kiedy zb liża m y się d o Boga w tej dziew iczej po sta w ie u m ysłu : T A M Ż E , 71. Cytat ten ukazuje jeden z marginalnych w ą tk ó w rozmyślań Rahnera, uzupełniających jego analizy o kategorie sym boliczne i ogólne.

76 Por. E. L. MASCALL, The M other o f G od, w: M a ry ’s Place in Christian Dialogue.

E dited b y A. Stacpoole, W ilton 198 3 , 95.

odnaleźć elem ent praw dy tylko wtedy, kiedy uprzednio przyjmie się tw ierdzenie, jakie w yp o w iad a R ahner: Bogu nie m ożna odebrać w olności i władzy nad dziejami świata, choć jest to w ładza „w p a rt­

n erstw ie” ; a w ięc ow e „w ew nątrz h isto rii” także jest działaniem Boga, m anifestacją transcendencji, Jego łaski.

D r W in cen ty Łaszew ski

ul. E razm a z Z a k ro c z y m ia 2 /7 7 PL - 0 3 -1 8 5 W arszaw a

Virginal M otherhood of Mary - a sign of love transcending the world

(Sum m ary)

Karl Rahner (1 9 0 4 - 1 9 8 4 ) is o n e o f the m ost prom in en t th eologian s o f the 2 ( f century w h o in his an th rop ological focu s applied m ariology as a m eth od ological instrum ent to m ake his con cep ts less abstract and m ore challenging for Christian morality. A ccordin g to the tw o different m eth ods o f considerin g a w ork o f salvation R ahner has sh o w n M ary and Jesus as tw o distinct m od els o f a hum an being. Christ is ' a sign ‘from ab ove’, and M ary - a sign ‘from b e lo w ’. In the article, w e concentrate on the con cep t ‘from b e lo w ’ - to lo o k at G o d ’s intervention from the M arian perspective o f R ahner’s investigations.

For R ahner - and his anth rop ological concern - M ary is an ideal ‘place’ to exam in e the m ystery o f m an, because o n e can n ot define m an w ith ou t G o d and M ary is directly inscribed in ‘the even t o f selfcom m unication o f G o d ’ - in the Incarnation.

M ary is so close to this even t that she is ‘present in’ the m ystery w h ile w e all are on ly

‘related to ’ it. T his justifies Rahner’s idea to perceive M ary’s ‘interm edium ’ in a m ost concentrative form: her w h o le life w as fully integrated (characterised by on e identity and com p lete unity), so it can be seen as an „A ugeneblick” - a brief m om en t betw een M ary’s protology and eschatology. T his ‘blinking o f an eye’ has its name: it’s the D ivin e M oth erh ood .

M ary’s interm edium sh ow s the vital relation b etw een redem ptio objectiva and subiectiva. T h e m ore is the hum an being engaged in the obiective redem ption, the m ore fully he participates in the subjective redem ption. Rahner con clu d es that M ary (and every hum an being) fulfills a vocation given by G o d by m aking Jesus’ life a form o f o n e ’s o w n . M ary is a person fulfilled in her historical dim en sion through the D ivin e M oth erh o o d , in w h ich w e can see a free decision o f a hum an being to live w ith Christ and a free en d o w m en t w ith grace by Christ.

T he main focus o f R ahner’s reflection is the d ogm a o f M ary’s Virginity, w h ich is such an integral elem en t o f the d ogm a o f D ivine M o th erh o o d that it can n ot be discussed separately. Virginity underlines free gift o f salvation, w h ich co m es ‘from above’. It sh ow s, that ‘the Incarnation o f the Son o f G o d is an absolute gift, a gift, w h ich w o u ld never be rem oved from the history o f the w orld , but w h ich is n ot im plied by anything in its history or any natural structure, eith er’. T h e Incarnation ‘is the absolutely free and incom preh en sible m ystery o f D ivine grace and as such d o e s n o t com e from b elow but com p letely from above’. Son o f G o d d o e s n o t co m e ‘from the earth, from the interior p ow er o f this w orld, n ot even from the m o st refined and the m ost sacred hum an love, but only from ab ove’. T h e Virginal birth o f Jesus sh ow s us that there is alw ays som eth in g that transcends the w orld and everything that is not a grace turns ultim ately insignificant. M oreover, there are still values and realities w h ich are un kn ow n for hum ans and that M ary is a sign o f this u n k n ow n w orld.

D ivine M o th erh o o d and M ary’s Virginity are ‘an th rop ological signs’ o f grace freely given to man. Mary7, as an icon , invites us to m ake a place for Christ in our lives and to live according to the Virginal Icon: n ot trusting in hum an p o w er but w aiting for G o d ’s intervention ‘from ab ove’.