Wprowadzenie
Innowacyjnoœæ to jeden z czo³owych elementów kszta³towania polityki gospodarczej Unii Europejskiej, o czym œwiadczy fakt jej umiejscowienia wœród g³ów-nych celów wielu programów unijg³ów-nych, w tym Strategii Lizboñskiej1.
Strategia Lizboñska przyjêta przez Radê Europej-sk¹ na posiedzeniu w Lizbonie w marcu 2000 r. jest obecnie najwa¿niejszym programem spo³eczno-go-spodarczym Unii Europejskiej i kluczowym dokumen-tem okreœlaj¹cym kierunki dzia³añ pañstw cz³onkow-skich, w tym dzia³añ na rzecz rozwoju sektora ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw. Podstawowym celem za-wartym w tym dokumencie jest „uczynienie z Unii naj-bardziej konkurencyjnej, dynamicznej, opartej na wie-dzy, zdolnej do trwa³ego rozwoju, tworz¹cej wiêksz¹ liczbê lepszych miejsc pracy oraz charakteryzuj¹cej siê wiêksz¹ spójnoœci¹ spo³eczn¹ gospodarki œwiata w perspektywie do 2010 roku”2. Strategia opiera siê przede wszystkim na za³o¿eniu, ¿e motorem rozwoju gospodarek krajów europejskich bêdzie innowacyjnoœæ oparta na szeroko zakrojonych badaniach naukowych, zw³aszcza w nowoczesnych dziedzinach wiedzy. Unia realizuje cele za³o¿one w Strategii Lizboñskiej miêdzy innymi poprzez dzia³ania zmierzaj¹ce do podniesienia ³¹cznych wydatków na B+R do 3% PKB do roku 2010 (z czego 2/3 ma pochodziæ z sektora przedsiêbiorstw), budowê Europejskiego Obszaru Badawczego, którego zadaniem jest umo¿liwienie rozwoju naukowego euro-pejskim badaczom, a przez to zahamowanie odp³ywu najlepszych specjalistów do Stanów Zjednoczonych oraz poprzez finansowanie prac badawczych w dzie-dzinach priorytetowych dla rozwoju UE (m.in. w ra-mach programów ramowych).
Niniejsze opracowanie ma na celu przybli¿enie problematyki zwi¹zanej ze sfer¹ badawczo-rozwojow¹ w Polsce i problemami finansowania badañ. Niski udzia³ nak³adów na B+R w PKB oraz dominacja finansowania bud¿etowego przy niskim udziale œrodków prywatnych i œrodków z zagranicy budz¹ powszechny niepokój. Wobec wagi problemu (Polska jest na jednym z ostatnich miejsc w Europie w rankingu pañstw innowacyjnych) nale¿y wprowadzaæ nowe mechanizmy i instrumenty w zakresie finansowania badañ oraz w szerszym stopniu wykorzystywaæ Ÿród³a
aktualnie dostêpne. W zwi¹zku z powy¿szym znaczna czêœæ publikacji poœwiêcona jest unijnym Ÿród³om finansowania sfery badawczo-rozwojowej.
Sfera badawczo-rozwojowa
jako źródło innowacji
Pojêcie innowacji jest przedmiotem ci¹g³ych dysku-sji teoretyków zarz¹dzania, którzy nie s¹ zgodni co do okreœlenia tego terminu. Wed³ug definicji stosowa-nej przez G³ówny Urz¹d Statystyczny3za dzia³alnoœæ innowacyjn¹ uznaje siê szereg dzia³añ, zarówno o cha-rakterze naukowym (badawczym), jak i o chacha-rakterze technicznym, organizacyjnym, finansowym i komercyj-nym (handlowym), których celem jest opracowanie i wdro¿enie nowych lub istotnie ulepszonych produk-tów i procesów. Niektóre z tych dzia³alnoœci s¹ innowa-cyjne same w sobie, inne zaœ mog¹ nie zawieraæ ele-mentu nowoœci, lecz s¹ niezbêdne do opracowania i wdro¿enia innowacji. Wed³ug najnowszych teorii dzia-³alnoœci innowacyjnej, okreœlanych ogólnym mianem modelu systemowego, innowacje s¹ rezultatem licz-nych z³o¿olicz-nych interakcji pomiêdzy jednostkami, nizacjami i œrodowiskiem, w którym te jednostki i orga-nizacje dzia³aj¹, zaœ polityka innowacyjna, by osi¹gn¹æ swój cel, powinna wyraŸnie wykraczaæ poza koncentro-wanie siê wy³¹cznie na problematyce dzia³alnoœci ba-dawczej.
Za g³ówne Ÿród³a innowacji uwa¿a siê4: dzia³alnoœæ badawcz¹ i rozwojow¹ (B+R), zakup gotowej wiedzy w postaci patentów,
licen-cji, us³ug technicznych itp. (tzw. technologia nie-materialna),
nabycie tzw. technologii materialnej, tzn. „innowa-cyjnych” maszyn i urz¹dzeñ, najczêœciej o pod-wy¿szonych parametrach technicznych, niezbêd-nych do wdro¿enia nowych procesów i produkcji nowych wyrobów.
Wed³ug oficjalnej nomenklatury G³ównego Urzêdu Statystycznego dzia³alnoœæ B+R5 to systematycznie prowadzone prace twórcze, podjête dla zwiêkszenia zasobów wiedzy, w tym wiedzy o cz³owieku, kulturze i spo³eczeñstwie, jak równie¿ dla znalezienia nowych zastosowañ dla tej wiedzy. Sferê badawczo-rozwojow¹ wyznaczaj¹ trzy obszary aktywnoœci:
Beata Domańska-Szaruga, Krzysztof Tomaszycki
Źródła finansowania projektów
badawczo-rozwojowych
1. Badania podstawowe – prace teoretyczne i eks-perymentalne nieukierunkowane na uzyskanie kon-kretnych zastosowañ praktycznych.
2. Badania stosowane – prace badawcze podejmo-wane w celu zdobycia nowej wiedzy maj¹cej konkretne zastosowania praktyczne.
3. Prace rozwojowe – polegaj¹ce na zastosowaniu istniej¹cej ju¿ wiedzy do opracowania nowych lub istot-nego ulepszenia istniej¹cych wyrobów, procesów czy us³ug.
Dzia³alnoœæ B+R odró¿nia od innych rodzajów dzia-³alnoœci dostrzegalny element nowoœci, czyli rozwi¹za-nie problemu rozwi¹za-niewyp³ywaj¹ce w sposób oczywisty z dotychczasowego stanu wiedzy.
Sektor B+R w Polsce
Sfera B+R to ogó³ instytucji i osób zajmuj¹cych siê pracami twórczymi, podejmowanymi dla zwiêkszenia zasobu wiedzy, jak równie¿ dla znalezienia nowych za-stosowañ dla tej wiedzy. W sk³ad sfery B+R w Polsce wchodz¹ nastêpuj¹ce rodzaje jednostek:
placówki naukowe PAN obejmuj¹ce instytuty na-ukowe i samodzielne zak³ady nana-ukowe,
jednostki badawczo-rozwojowe (JBR-y),
jednostki prywatne, których podstawowy rodzaj dzia³alnoœci zakwalifikowany zosta³ wg PKD do dzia³u „Nauka”,
szko³y wy¿sze publiczne i prywatne prowadz¹ce dzia³alnoœæ B+R,
jednostki obs³ugi nauki (biblioteki naukowe, archi-wa, fundacje itp.),
jednostki rozwojowe (podmioty gospodarcze zaj-muj¹ce siê dzia³alnoœci¹ B+R obok swojej podsta-wowej dzia³alnoœci),
pozosta³e jednostki (m.in. szpitale prowadz¹ce prace badawczo-rozwojowe).
Liczbê instytucji sfery badawczo-rozwojowej w Pol-sce w latach 2000–20066zaprezentowano w tabeli 1.
W sumie sektor B+R liczy 1085 jednostek i zatrud-nia 121 283 osoby. Na szczególn¹ uwagê z racji pe³-nionej przez nie funkcji, któr¹ jest ³¹czenie nauki z praktyk¹, zas³uguj¹ jednostki badawczo-rozwojowe. S¹ to pañstwowe jednostki organizacyjne wyodrêbnio-ne pod wzglêdem prawnym, organizacyjnym i ekono-miczno-finansowym, tworzone w celu prowadzenia prac badawczych i rozwojowych, których wyniki powin-ny znaleŸæ zastosowanie w okreœlopowin-nych dziedzinach gospodarki narodowej i ¿ycia spo³ecznego. Jednostka-mi badawczo-rozwojowyJednostka-mi s¹:
instytuty naukowo-badawcze, oœrodki badawczo-rozwojowe, centralne laboratoria.
Do zadañ jednostek badawczo-rozwojowych nale¿y prowadzenie prac badawczych i rozwojowych oraz przystosowywanie ich wyników do wdro¿enia, upo-wszechnianie tych¿e wyników prac badawczych i
roz-wojowych, podejmowanie dzia³alnoœci w zakresie do-skonalenia metod prowadzenia prac badawczych i roz-wojowych, prowadzenie dzia³alnoœci uzupe³niaj¹cej, a w szczególnoœci w zakresie szkolenia, informacji na-ukowej, technicznej i ekonomicznej, wynalazczoœci oraz ochrony w³asnoœci przemys³owej i intelektualnej, jak równie¿ opracowywanie analiz i ocen dotycz¹cych stanu i rozwoju poszczególnych dziedzin nauki i tech-niki, a tak¿e propozycji w zakresie wykorzystywania w kraju osi¹gniêæ œwiatowej nauki i techniki.
Nak³ady na dzia³alnoœæ B+R ogó³em w 2006 r. wy-nios³y 5892,8 mln z³ i by³y ni¿sze ni¿ przed rokiem o 5,7%7. Sektor B+R w Polsce charakteryzuje siê jed-Tabela 1 Jednostki prowadz¹ce dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹ w latach 2000–2006
nak niskim udzia³em nak³adów na badania i rozwój. Relacja nak³adów na dzia³alnoœæ B+R do PKB (tzw. GERD/PKB)8 kszta³tuje siê na poziomie 0,57% (tabe-la 2) i nadal nale¿y do najni¿szych w Unii Europejskiej (ryc. 1).
Dzia³alnoœæ badawczo-rozwojowa w Polsce charak-teryzuje siê te¿ dominacj¹ finansowania bud¿etowego (ryc. 2), podczas gdy ogó³em w Unii Europejskiej prze-wa¿a finansowanie ze strony podmiotów
gospodar-czych (ryc. 3). Wysoki udzia³ finansowania bud¿etowe-go jest typowy dla krajów s³abiej rozwiniêtych o ni¿-szym poziomie PKB per capita. W krajach wysoko roz-winiêtych dzia³alnoœæ B+R finansowana jest g³ównie przez podmioty gospodarcze.
Cech¹ charakterystyczn¹ dla krajów s³abiej rozwi-niêtych, w których dzia³alnoœæ B+R jest finansowana w znacznej mierze ze œrodków bud¿etu pañstwa, jest wysoki udzia³ badañ podstawowych w strukturze na-Tabela 2 Podstawowe wskaŸniki w dzia³alnoœci badawczej i rozwojowej w latach 1995–2006
Basic indicators in research and development activity in years 1995–2006
Ryc. 1. Nak³ady na dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹ – wskaŸnik GERD Fig. 1. Investment for research and development activity – GERD indicator
Ryc. 2. Struktura nak³adów na B+R wed³ug Ÿróde³ finansowania w Polsce Fig. 2. Breakdown of investment for R&D activity according to financial sources in Poland
Ryc. 3. Struktura nak³adów na B+R wed³ug Ÿróde³ finansowania w UE Fig. 3. Breakdown of investment for R&D activity according to EU financial sources
k³adów bie¿¹cych na dzia³alnoœæ B+R. Udzia³ ten wy-nosi w Polsce 36,5% (ryc. 4), podczas gdy w krajach wysoko rozwiniêtych na ogó³ nie przekracza œred-nio 20%. Relatywnie niskie s¹ natomiast wydatki na badania stosowane i prace rozwojowe. Kraje wyso-ko rozwiniête charakteryzuje du¿y udzia³ (ok. 50%) na-k³adów na prace rozwojowe.
Dominacja badañ podstawowych (prac teoretycz-nych i eksperymentalteoretycz-nych niezwi¹zateoretycz-nych z uzyska-niem praktycznych zastosowañ) nad badaniami stoso-wanymi (zdobycie praktycznej wiedzy) i rozwojowymi (rozwój posiadanej wiedzy do wprowadzania nowych ulepszeñ) jest zjawiskiem niekorzystnym. Aby prze³a-maæ niekorzystne tendencje w finansowaniu badañ i rozwoju w Polsce, nale¿y w wiêkszym stopniu wyko-rzystywaæ mo¿liwoœci pozyskania œrodków pozabud¿e-towych, a tak¿e stworzyæ odpowiedni klimat dla inno-wacyjnoœci oraz zaktywizowaæ przedsiêbiorstwa, które b¹dŸ same prowadz¹ badania, b¹dŸ zlecaj¹ je na ze-wn¹trz. Po¿¹dana jest wspó³praca nauki z przedsiê-biorstwami oraz okreœlenie nowych form wspó³dzia³a-nia i finansowawspó³dzia³a-nia badañ przez przedsiêbiorstwa.
Finansowe wsparcie projektów
badawczo-rozwojowych
Zwiêkszenie nak³adów na naukê (bud¿etowych oraz pozabud¿etowych) jest konieczne i wynika zarówno z potrzeb gospodarczych i rozwojowych kraju, jak i ze zobowi¹zañ Polski wzglêdem UE w zakresie osi¹gniê-cia celów Strategii Lizboñskiej9. Nale¿y podkreœliæ, ¿e zwiêkszenie finansowania B+R ze œrodków publicz-nych ma kluczowe znaczenie dla przyci¹gniêcia do te-go sektora œrodków pozabud¿etowych. Z analiz finan-sowania B+R w rozwiniêtej gospodarce opartej na wie-dzy wynika, ¿e poziom finansowania bud¿etowego jest czynnikiem sprawczym dla poziomu finansowania ze
Ÿróde³ pozabud¿etowych. Badania prowadzone w kra-jach OECD wskazuj¹ tu na pewn¹ zale¿noœæ progow¹. Próg ten jest zró¿nicowany w zale¿noœci od struktur or-ganizacyjnych i powi¹zañ w sferach gospodarki i nauki i wynosi od 0,4% do 0,6% PKB finansowania bud¿eto-wego B+R. Powy¿ej tego progu wzrost bud¿etobud¿eto-wego fi-nansowania sfery badawczo-rozwojowej powoduje œrednio trzy- i czterokrotnie szybszy wzrost finansowa-nia pozabud¿etowego. Natomiast poni¿ej progu œrodo-wisko nauki przeznacza œrodki przede wszystkim na swe niezbêdne do przetrwania potrzeby, np. pod-trzymanie badañ podstawowych10.
Zwiêkszanie inwestycji w naukê i sferê badawczo--rozwojow¹ ze strony podmiotów prywatnych nabiera szczególnego znaczenia w obliczu trudnoœci bud¿eto-wych. Istotny instrument pobudzania inwestycji poza-bud¿etowych stanowi publiczno-prywatny monta¿ fi-nansowy (wspó³praca z instytucjami fifi-nansowymi – bankami, funduszami inwestycyjnymi, funduszami wysokiego ryzyka) pomagaj¹cy roz³o¿yæ ryzyko inwe-stowania w dzia³ania B+R. Du¿e znaczenie nale¿y przypisaæ finansowaniu unijnemu, które stwarza szan-sê rozwoju jednostkom prowadz¹cym dzia³alnoœæ ba-dawczo-rozwojow¹ i innowacyjnym firmom. Dostêp do funduszy unijnych mo¿e w znacz¹cy sposób zwiêk-szyæ iloœæ œrodków finansowych na projekty badawczo--rozwojowe. Mog¹ one byæ finansowane miêdzy innymi z nastêpuj¹cych Ÿróde³:
Fundusze strukturalne na lata 2007–2013. Fundusze Mechanizmu Finansowego
Europej-skiego Obszaru Gospodarczego (EOG) i Norwe-skiego Mechanizmu Finansowego (NMF). 7 Program Ramowy Unii Europejskiej.
Fundusze strukturalne na lata 2007–2013
W finansowaniu badañ i rozwoju ze strony funduszy strukturalnych pok³adane s¹ du¿e nadzieje. Na la-ta 2007–2013 przewidziane zosla-ta³y dwa, ró¿ni¹ce siê obszarami wsparcia, fundusze strukturalne11:
– Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR),
– Europejski Fundusz Spo³eczny (EFS).
Aby korzystaæ ze œrodków funduszy strukturalnych, pañstwa cz³onkowskie, a wiêc i Polska, musia³y opra-cowaæ szereg dokumentów w postaci wieloletnich pla-nów rozwoju. Dokumentem, który stanowi³ punkt wyj-œcia do negocjowania z Komisj¹ Europejsk¹ kierunków i wysokoœci wsparcia na lata 2007–2013 s¹ narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (Narodowa Strategia Spójnoœci). Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO) to dokument okreœlaj¹cy priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdra¿ania funduszy unij-nych: EFRR, EFS oraz Funduszu Spójnoœci (FS) w
ra-Ryc. 4. Struktura nak³adów na badania i rozwój w Polsce wed³ug rodzajów Fig. 4. Breakdown of investment for R&D activity in Poland according to expenditure types
mach bud¿etu Wspólnoty na lata 2007–2013. Celem strategicznym NSRO jest tworzenie warunków do wzrostu konkurencyjnoœci gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiêbiorczoœci, zapewniaj¹cej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójnoœci spo³ecz-nej, gospodarczej i przestrzennej12. Cele NSRO reali-zowane s¹ za pomoc¹ Programów Operacyjnych (PO), zarz¹dzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regional-nego, Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), zarz¹dzanych przez zarz¹dy poszczególnych woje-wództw i projektów wspó³finansowanych ze strony in-strumentów strukturalnych.
£¹czna suma œrodków zaanga¿owanych w realiza-cjê NSRO w latach 2007–2013 wyniesie oko³o 85,6 mld euro. Z tytu³u realizacji NSRO œrednio rocznie (do roku 2015) bêdzie wydatkowane oko³o 9,5 mld eu-ro, co odpowiada oko³o 5% produktu krajowego brutto. Z tej sumy13:
67,3 mld euro bêdzie pochodzi³o z bud¿etu UE, 11,9 mld euro z krajowych œrodków publicznych
(w tym ok. 5,93 mld euro z bud¿etu pañstwa), ok. 6,4 mld euro zostanie zaanga¿owanych ze
strony podmiotów prywatnych.
Œrodki finansowe na cele zwi¹zane z finansowa-niem projektów badawczo-rozwojowych zosta³y rozbite miêdzy ró¿ne programy operacyjne, jednak na szcze-góln¹ uwagê zas³uguje Program Operacyjny Innowa-cyjna Gospodarka (PO IG). Celem Programu Opera-cyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata 2007–2013 (PO IG) jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o in-nowacyjne przedsiêbiorstwa. Zostanie on osi¹gniêty poprzez realizacjê nastêpuj¹cych celów szczegó³o-wych14:
zwiêkszenie innowacyjnoœci przedsiêbiorstw, wzrost konkurencyjnoœci polskiej nauki,
zwiêkszenie roli nauki w rozwoju gospodarczym, udzia³u innowacyjnych produktów polskiej
gospo-darki w rynku miêdzynarodowym,
tworzenie trwa³ych i lepszych miejsc pracy, wzrost wykorzystania technologii informacyjnych
i komunikacyjnych w gospodarce.
W ramach wzrostu konkurencyjnoœci polskiej nauki w PO IG sformu³owane zosta³y cele szczegó³owe:
– zwiêkszenie konkurencyjnoœci polskich badañ na-ukowych i prac rozwojowych poprzez koncentra-cjê finansowania badañ naukowych,
– poprawa wyposa¿enia jednostek naukowych w aparaturê naukowo-badawcz¹,
– wzmocnienie potencja³u kadrowego nauki po-przez w³¹czenia studentów i doktorantów do pro-wadzenia badañ naukowych,
– wspieranie inicjatyw konsoliduj¹cych jednostki prowadz¹ce dzia³alnoœæ B+R.
W zakresie zwiêkszenia roli nauki w rozwoju gospo-darczym w PO IG okreœlono nastêpuj¹ce cele:
– dofinansowanie projektów dotycz¹cych badañ podstawowych i przemys³owych, prac rozwojo-wych oraz projektów rozwojorozwojo-wych,
– wspieranie uzyskiwania ochrony praw w³asnoœci przemys³owej,
– komercjalizacja wyników B+R oraz ich wdro¿eñ w gospodarce,
– wsparcie rozwoju otoczenia instytucjonalnego in-nowacyjnego biznesu,
– wsparcie infrastruktury wspomagaj¹cej transfer nowych technologii z oœrodków badawczych do przedsiêbiorstw.
PO IG wspiera te projekty (w tym projekty jednostek wchodz¹cych w sk³ad sfery B+R), które s¹ innowacyj-Tabela 3 Udzia³ poszczególnych programów operacyjnych w ca³oœci œrodków polityki spójnoœci dla Polski
wraz ze Ÿród³em ich finansowania
Percentage of specific operational programmes vs. entire resources of cohesion policy for Poland along with their financial sources
ne co najmniej w skali kraju lub na poziomie miêdzyna-rodowym. Natomiast projekty, które s¹ innowacyjne w skali regionu, wspierane bêd¹ w ramach 16 Regio-nalnych Programów Operacyjnych (RPO). Warto za-znaczyæ, ¿e ok. 90% funduszy PO IG przeznaczonych jest na dzia³ania w obszarach B+R, na innowacje oraz technologie informacyjne i komunikacyjne. Dla jedno-stek naukowo-badawczych zaprogramowano 23,05% wsparcia.
PO IG oparty jest na nastêpuj¹cych osiach prioryte-towych (blokach tematycznych):
1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii. 2. Infrastruktura sfery B+R.
3. Kapita³ dla innowacji.
4. Inwestycje w innowacyjne przedsiêwziêcia. 5. Dyfuzja innowacji.
6. Polska gospodarka na rynku miêdzynarodowym. 7. Spo³eczeñstwo informacyjne – budowa
elektro-nicznej administracji.
8. Spo³eczeñstwo informacyjne – zwiêkszanie inno-wacyjnoœci gospodarki.
9. Pomoc techniczna.
Z punktu widzenia dzia³alnoœci badawczo-rozwojo-wej celowym jest zarysowanie trzech z dziewiêciu osi priorytetowych.
Celem pierwszej osi priorytetowej jest zwiêkszenie znaczenia sektora nauki w gospodarce poprzez reali-zacjê prac B+R w kierunkach uznanych za prioryteto-we dla rozwoju spo³eczno-gospodarczego kraju. Na jego realizacjê przewidziano ³¹cznie blisko 1,3 mld eu-ro, w tym ok. 1,1 mld euro z EFRR. W ramach tej osi wspierane s¹ nastêpuj¹ce dzia³ania:
– Dzia³anie 1.1 Wsparcie badañ naukowych dla bu-dowy gospodarki opartej na wiedzy.
– Dzia³anie 1.2 Wzmocnienie potencja³u kadrowego nauki.
– Dzia³anie 1.3 Wsparcie projektów B+R prowadzo-nych na rzecz przedsiêbiorców, realizowaprowadzo-nych przez jednostki naukowe.
– Dzia³anie 1.4 Wsparcie projektów celowych. W ramach priorytetu finansowane jest prognozowa-nie kierunków badañ, które mog¹ wywrzeæ najwiêkszy wp³yw na tempo rozwoju spo³eczno-gospodarczego kraju (metoda foresight), jak równie¿ prowadzenie ba-dañ naukowych i prac rozwojowych s³u¿¹cych budowie gospodarki opartej na wiedzy oraz w³¹czanie studen-tów, absolwentów i doktorantów do realizacji projektów badawczych. Wsparcie dotyczy w szczególnoœci pro-jektów aplikacyjnych, ukierunkowanych na bezpoœred-nie zastosowabezpoœred-nie w praktyce.
Druga oœ priorytetowa ma na celu wzrost konkuren-cyjnoœci polskiej nauki dziêki konsolidacji oraz moder-nizacji infrastruktury naukowo-badawczej i informatycz-nej najlepszych jednostek naukowych dzia³aj¹cych
w Polsce. Na realizacjê tej osi, podobnie jak pierwszej osi priorytetowej, przewidziano ³¹cznie blisko 1,3 mld euro, w tym ok. 1,1 mld euro z EFRR. Priorytet drugi sk³ada siê z trzech dzia³añ:
– Dzia³anie 2.1 Rozwój oœrodków o wysokim poten-cjale badawczym.
– Dzia³anie 2.2 Wsparcie tworzenia wspólnej infra-struktury naukowo-badawczej.
– Dzia³anie 2.3 Inwestycje zwi¹zane z tworzeniem infrastruktury informatycznej nauki.
W ramach priorytetu oferowane jest wsparcie dla in-westycji w aparaturê naukowo-badawcz¹ oraz, jeœli to niezbêdne, w budynki i budowle realizowane przez oœrodki o du¿ym potencjale badawczym. Ponadto prio-rytet przewiduje wspó³finansowanie procesów restruk-turyzacyjnych jednostek naukowych oraz dofinansowa-nie inwestycji zwi¹zanych z infrastruktur¹ informatycz-n¹ i projektów o znaczeniu ogólnokrajowym, zwi¹za-nych z tworzeniem baz dazwi¹za-nych o badaniach i publika-cjach naukowych, zaawansowanych aplikacji i œwiad-czeniem us³ug telekomunikacyjnych.
Celem czwartej osi priorytetowej jest podniesienie poziomu innowacyjnoœci przedsiêbiorstw poprzez sty-mulowanie wykorzystania nowoczesnych rozwi¹zañ w przedsiêbiorstwach. Na realizacjê tej osi przewidzia-no ponad 35% œrodków z ca³kowitej alokacji dla PO IG (blisko 3,4 mld euro, w tym ok. 2,9 mld euro z EFRR). W ramach tej osi wspierane s¹ dzia³ania:
– Dzia³anie 4.1 Wsparcie wdro¿eñ wyników B+R. – Dzia³anie 4.2 Stymulowanie dzia³alnoœci B+R. – Dzia³anie 4.3 Kredyt technologiczny.
– Dzia³anie 4.4 Nowe inwestycje o wysokim poten-cjale innowacyjnym.
– Dzia³anie 4.5 Wsparcie inwestycji o du¿ym zna-czeniu dla gospodarki.
Dzia³ania przewidziane w priorytecie czwartym obejmuj¹ dofinansowanie przedsiêwziêæ w zakresie wdra¿ania wyników prac B+R realizowanych przy wsparciu otrzymanym w ramach pierwszego prio-rytetu na prowadzenie prac badawczo-rozwojowych. Wsparcie finansowe dotyczy realizacji prac B+R pro-wadzonych przez przedsiêbiorstwa lub we wspó³pracy z jednostkami naukowymi. W wybranych dzia³aniach projekty inwestycyjne bêd¹ mog³y zawieraæ kompo-nenty doradztwa i szkoleñ niezbêdnych z punktu wi-dzenia realizacji inwestycji.
Fundusze Mechanizmu Finansowego
Europejskiego Obszaru Gospodarczego
(EOG) i Norweskiego Mechanizmu
Finansowego (NMF)
Konsekwencj¹ cz³onkostwa Polski w Unii Europej-skiej by³o przyst¹pienie do Europejskiego Obszaru
Gospodarczego (EOG). Na mocy Umowy o rozsze-rzeniu EOG z 14 paŸdziernika 2003 r. ustanowiona zosta³a pomoc finansowa krajów Europejskiego Sto-warzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), tworz¹cych EOG, dla najmniej zamo¿nych pañstw UE. W paŸ-dzierniku 2004 r. polski rz¹d podpisa³ dwie umowy, które umo¿liwiaj¹ korzystanie z dodatkowych, obok funduszy strukturalnych i Funduszu Spójnoœci Unii Europejskiej, Ÿróde³ bezzwrotnej pomocy zagranicz-nej: Memorandum of Understanding wdra¿ania Me-chanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Go-spodarczego oraz Memorandum of Understanding wdra¿ania Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Darczyñcami s¹ trzy kraje EFT-y: Norwegia, Islandia i Liechtenstein. Pomoc zostanie udzielona w ramach dwóch instrumentów finansowych: Norweskiego Me-chanizmu Finansowego i MeMe-chanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Przy-znana Polsce kwota w wysokoœci 533,51 mln euro musi byæ wykorzystana w latach 2004–200915.
G³ównym celem utworzonego przez pañstwa-dar-czyñców Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norwe-skiego Mechanizmu Finansowego jest realizacja przedsiêwziêæ prorozwojowych przyczyniaj¹cych siê do zmniejszania ró¿nic ekonomicznych i spo³ecznych w obrêbie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Ponadto realizacja przedsiêwziêæ bêdzie s³u¿y³a zacie-œnieniu wspó³pracy bilateralnej pomiêdzy Polsk¹ a pañstwami-darczyñcami.
Wnioskowanie o wsparcie finansowe z mechani-zmów finansowych mo¿liwe jest w nastêpuj¹cych ob-szarach priorytetowych16:
1. Ochrona œrodowiska, w tym œrodowiska ludzkie-go, poprzez m.in. redukcjê zanieczyszczeñ i pro-mowanie odnawialnych Ÿróde³ energii.
2. Promowanie zrównowa¿onego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarz¹dzanie zasobami. 3. Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego,
w tym transport publiczny i odnowa miast. 4. Rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in.
promo-wanie wykszta³cenia i szkoleñ, wzmacnianie w samorz¹dzie i jego instytucjach potencja³u z zakresu administracji lub s³u¿by publicznej, a tak¿e wzmacnianie wspieraj¹cych go procesów demokratycznych.
5. Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem. 6. Badania naukowe.
7. Wdra¿anie przepisów z Schengen, wspieranie Narodowych Planów Dzia³ania z Schengen, jak równie¿ wzmacnianie s¹downictwa.
8. Ochrona œrodowiska, ze szczególnym uwzglêd-nieniem wzmocnienia zdolnoœci administracyj-nych do wprowadzania w ¿ycie odpowiednich
przepisów istotnych dla realizacji projektów inwe-stycyjnych.
9. Polityka regionalna i dzia³ania transgraniczne. 10. Pomoc techniczna.
Zgodnie z zasadami i procedurami wdra¿ania Me-chanizmów Finansowych, o œrodki finansowe mog¹ ubiegaæ siê wszystkie instytucje sektora publicznego i prywatnego oraz organizacje pozarz¹dowe, utworzo-ne w prawny sposób w Polsce i dzia³aj¹ce w interesie publicznym. Rodzaje wnioskodawców/beneficjentów, mog¹cych ubiegaæ siê o wsparcie w ramach poszcze-gólnych obszarów priorytetowych, wskazane s¹ w ob-szarach priorytetowych.
W szczególnoœci wnioskodawcami mog¹ byæ17: organy administracji rz¹dowej i samorz¹dowej
wszystkich szczebli,
instytucje naukowe i badawcze, instytucje bran¿owe i œrodowiskowe, organizacje spo³eczne,
podmioty partnerstwa publiczno-prywatnego. W ramach omawianych mechanizmów finansowych dofinansowywane s¹ zarówno pojedyncze projekty jak i programy. Wysokoœæ wnioskowanej pomocy w ra-mach pojedynczego projektu nie mo¿e byæ mniejsza ni¿ 250 tys. euro. Program sk³ada siê z równorzêdnych grup oddzielnych projektów skierowanych na osi¹gniê-cie wspólnych celów. Maj¹ one u³atwiæ wdra¿anie ca³o-œciowych i bardziej kosztownych strategii. Wnioski o dofinansowanie mog¹ byæ sk³adane przez jeden pod-miot lub w partnerstwie.
7 Program Ramowy Unii Europejskiej
Podstawowe znaczenia dla finansowania nauki w Polsce z funduszy UE maj¹ programy ramowe zaini-cjowane przez Uniê Europejsk¹ w po³owie lat 80. ubie-g³ego wieku. Polska uzyska³a dostêp do tych progra-mów z koñcem lat 90. wraz z nadaniem statusu kraju stowarzyszonego z 5 Programem Ramowym Badañ, Rozwoju Technicznego i Prezentacji Unii Europejskiej. Programy ramowe to jeden z wielu dostêpnych stru-mieni finansowania badañ. Sk³adaj¹ siê zwykle z kilku-dziesiêciu podprogramów z ró¿nymi schematami i in-strumentami. Ich zadaniem jest wspieranie rozwoju go-spodarczego i spo³ecznego poprzez miêdzynarodow¹ wspó³pracê naukow¹. Programy ramowe zajmuj¹ trze-ci¹ pozycjê w bud¿ecie Unii Europejskiej (po Wspólnej Polityce Rolnej i funduszach strukturalnych). Zadania w 7 Programie Ramowym realizowane bêd¹ przez okres siedmiu lat – 2007–2013, a na ich realizacjê przewidziany jest bud¿et oko³o 54 mld euro18.
Bior¹c pod uwagê wyzwania stoj¹ce przed Europ¹ 7 PR ma nastêpuj¹ce cele19:
wspieranie wspó³pracy ponadnarodowej we wszystkich obszarach badañ i rozwoju technolo-gicznego,
zwiêkszenie dynamizmu, kreatywnoœci i doskona-³oœci europejskich badañ naukowych w pionier-skich dziedzinach nauki,
wzmocnienie potencja³u ludzkiego w zakresie ba-dañ i technologii poprzez zapewnienie lepszej edukacji i szkoleñ, ³atwiejszego dostêpu do po-tencja³u i infrastruktury badawczej, wzrost uzna-nia dla zawodu naukowca oraz zachêcenie bada-czy do mobilnoœci i rozwijania kariery naukowej, zintensyfikowanie dialogu miêdzy œwiatem nauki
i spo³eczeñstwem w Europie celem zwiêkszenia spo³ecznego zaufania do nauki,
wspieranie szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania wiedzy uzyskanej w wyniku dzia³alnoœci badawczej, finansowanej ze œrodków publicznych.
7 PR sk³ada siê z czterech programów szczegó³o-wych, uzupe³nionych o program obejmuj¹cy badania nuklearne (EURATOM) i dzia³ania Wspólnotowego Centrum Badawczego (JRC). Programy szczegó³owe to20:
1. Cooperation (wspó³praca). Program ma na celu wspieranie ponadnarodowej wspó³pracy nauko-wo-badawczej w wybranych dziesiêciu obszarach tematycznych:
zdrowie,
¿ywnoœæ, rolnictwo, rybo³ówstwo i biotechnologia, technologie informacyjne i komunikacyjne, nanonauki, nanotechnolgie, materia³y i nowe
technologie produkcyjne, energia,
œrodowisko (³¹cznie ze zmianami klimatycznymi), transport (³¹cznie z aeronautyk¹),
nauki spo³eczno-ekonomiczne i humanistyczne, przestrzeñ kosmiczna,
bezpieczeñstwo.
2. Ideas (pomys³y). Program wspiera badania znaj-duj¹ce siê na granicy wiedzy (frontier research) inicjowane przez naukowców we wszystkich dzie-dzinach nauki.
3. People (ludzie). Celem programu jest iloœciowe i jakoœciowe wzmacnianie potencja³u ludzkiego w zakresie badañ i rozwoju technologicznego w Europie oraz zachêcanie do mobilnoœci miê-dzynarodowej i miêdzysektorowej.
4. Capacities (mo¿liwoœci). Program ma na celu wspieranie kluczowych aspektów europejskiego potencja³u w zakresie badañ, rozwoju technolo-gicznego i innowacji takich, jak infrastruktury ba-dawcze, regionalne klastry baba-dawcze, rozwój pe³-nego potencja³u badawczego we wspólnotowych regionach konwergencji i regionach najbardziej oddalonych, badania na rzecz ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, problemy budowy spo³eczeñ-stwa opartego na wiedzy, koordynacja polityki ba-dawczej oraz horyzontalne dzia³ania w zakresie wspó³pracy miêdzynarodowej.
5. Joint research centre (wspólnotowe centrum ba-dawcze) JRC. 7 PR wspiera dzia³ania naukowe i technologiczne prowadzone przez JRC nienale-¿¹ce do obszaru badañ j¹drowych. JRC uzupe³-nia dzia³auzupe³-nia prowadzone w pañstwach cz³on-kowskich zwi¹zane z wykorzystaniem funduszy strukturalnych, zw³aszcza w przemyœle, rolnictwie edukacji i ochronie œrodowiska.
6. EURATOM. Program ma na celu wspieranie dzia-³añ badawczo-szkoleniowych z zakresu energe-tyki j¹drowej.
W projektach finansowanych ze œrodków 7 Progra-mu Ramowego mog¹ braæ udzia³ osoby fizyczne oraz osoby prawne, miêdzy innymi uczelnie wy¿sze i orga-nizacje badawcze (w tym instytuty PAN, jednostki ba-dawczo-rozwojowe). Liczba podmiotów bior¹cych
Ryc. 5. Bud¿et Programów Ramowych Badañ i Nauki UE
udzia³ w projektach jest okreœlona w systemach finan-sowania stosowanych w 7 PR. Zasada ogólna odno-sz¹ca siê do minimalnej liczby uczestników projektu wymaga, by bra³y w nim udzia³ 3 niezale¿ne od siebie podmioty z trzech ró¿nych krajów cz³onkowskich lub stowarzyszonych, aczkolwiek w niektórych œciœle okre-œlonych przypadkach do realizacji projektu wystarczy jeden podmiot.
Podsumowanie
Wydatki krajowe brutto (bud¿etowe i pozabud¿eto-we) na dzia³alnoœæ badawcz¹ i rozwojow¹ (GERD) ja-ko procent PKB wynios³y w 2006 r. 0,56%. By³a to naj-ni¿sza wartoœæ, jak¹ stwierdzono od pocz¹tku transfor-macji polskiej gospodarki. W Polsce utrzymuje siê rów-nie¿ wysoki udzia³ œrodków z bud¿etu pañstwa w wy-datkach ogó³em na B+R oraz niekorzystne proporcje miêdzy wydatkami na badania naukowe i prace rozwo-jowe, co jest zjawiskiem charakteryzuj¹cym kraje s³a-biej rozwiniête.
Zwiêkszenie nak³adów na naukê jest koniecznoœci¹. Intensyfikacja i trwa³y wzrost inwestycji w sferze B+R wymaga, oprócz szeregu zmian systemowych, organi-zacyjnych i prawnych, tak¿e zwiêkszenia finansowania bud¿etowego i pobudzania inwestycji pozabud¿eto-wych. Uzupe³nieniem œrodków krajowych mog¹ byæ œrodki pozyskiwane z Unii Europejskiej (fundusze strukturalne, mechanizmy finansowe, programy ramo-we). Ponadto udzia³ w programach miêdzynarodo-wych, w szczególnoœci w programach badawczych, stwarza mo¿liwoœci pozyskania przez polskie jednostki naukowe dodatkowych œrodków finansowych, dostêpu do nowych technologii oraz mo¿liwoœci udzia³u w kosz-townych, du¿ych przedsiêwziêciach badawczych.
Źródła rycin
Ryc. 1: Dotacje na innowacje – wsparcie sfery badawczo--rozwojowej oraz Instytucji Otoczenia Biznesu, materia³ z konferencji, Dotacje na innowacje, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Poznañ 28 maja 2008 r.
Ryc. 2, 3: Opracowanie w³asne na podstawie: Dzia³alnoœæ badawczo-rozwojowa w 2006 r. Notka informacyjna, G³ówny Urz¹d Statystyczny Departament Przemys³u, Warsza-wa 2007.
Ryc. 4: Nauka i technika w 2006 r., G³ówny Urz¹d Staty-styczny, Warszawa 2007 r.
Ryc. 5: Nowy Program Ramowy Badañ i Rozwoju Unii Eu-ropejskiej, Materia³ informacyjny, Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej, dokument w for-mie elektronicznej, www.nauka.pwr.wroc.pl/granty/7pr_bro-szura.pdf, s. 2.
Źródła tabel
Tabela 1, 2: Opracowanie w³asne na podstawie: Nauka i technika w 2006 r., G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warsza-wa 2007.
Tabela 3: Narodowe Strategiczne Ramy Odniesie-nia 2007–2013 wspieraj¹ce wzrost gospodarczy i zatrudnie-nie. Narodowa Strategia Spójnoœci, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, maj 2007.
Tabela 4: http://www.kpk.gov.pl/7pr/podstawy/cele_i_bud-¿et.html.
PRZYPISY
1 Zob. K. Bachnik: Innowacyjnoœæ jako jeden z kluczo-wych elementów polityki Unii Europejskiej, [w:] M. Stru-¿ycki [red.] Innowacyjnoœæ w teorii i praktyce, Szko³a G³ówna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2006, s. 9. 2 Report from the Commission to the Council, the
Europe-an Parlament, the Economic Europe-and Social Committee Europe-and the Committee of the Regions. Second Raport on Eko-nomic and Social Cohesion, COM (2001) s. 109. 3 Nauka i technika w 2006 r., G³ówny Urz¹d Statystyczny,
Warszawa 2007, s. 122–123. 4 Ibidem: s. 125.
5 Zamieszczone w niniejszym podrozdziale definicje doty-cz¹ce sfery B+R przytoczone s¹ za: Nauka i technika w 2006 r., op.cit. s. 37–41.
6 Z powodu braku publikacji i udostêpniania nowszych wiarygodnych danych oparto siê na ostatniej na obecn¹ chwilê publikacji GUS pochodz¹cej z 2007 roku a pre-zentuj¹cej dane o sferze B+R do grudnia 2006 r. 7 Dzia³alnoœæ badawczo-rozwojowa w 2006 r. Notka
infor-macyjna, G³ówny Urz¹d Statystyczny Departament Przemys³u, Warszawa 2007.
Tabela 4 Struktura bud¿etu 7 Programu Ramowego
8 Nak³ady na dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹ obejmuj¹ nak³ady bie¿¹ce poniesione na badania podstawowe, stosowane i prace rozwojowe oraz nak³ady inwestycyjne na œrodki trwa³e zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ B+R, niezale¿-nie od Ÿród³a pochodzenia œrodków finansowych. Mierni-kiem s³u¿¹cym do okreœlenia ich wielkoœci jest wskaŸnik GERD (ang. Gross Domestic Expenditure on R&D). 9 Za³o¿enia polityki naukowej, naukowo-technicznej i
in-nowacyjnej pañstwa do 2020 r., Ministerstwo Nauki i In-formatyzacji, Warszawa, grudzieñ 2004, s. 40.
10 Ibidem: s. 42.
11 www.funduszestrukturalne.gov.pl.
12 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013 wspieraj¹ce wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodo-wa Strategia Spójnoœci, Ministerstwo Rozwoju Regio-nalnego, Warszawa, maj 2007.
13 Ibidem.
14 Charakterystyka Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w niniejszym podrozdziale oparta zosta³a na: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Mi-nisterstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, paŸ-dziernik 2007; Szczegó³owy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007–2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 12 sierpnia 2008.
15 http://www.old.eog.gov.pl
16 http:///livewww.us.edu.pl/uniwersytet/programy/tekst/ mechanizmy_f.php.
17 Nowy Program Ramowy Badañ i Rozwoju Unii Europej-skiej, Materia³ informacyjny, Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej, dokument w formie elektronicznej, www.nauka.pwr.wroc.pl/gran-ty/7pr_broszura.pdf, s. 2.
18 Ibidem.
19 http://www.kpk.gov.pl/7pr/podstawy/cele_i_bud-¿et.html. 20 Ibidem.
BIBLIOGRAFIA
1. Bachnik K.: Innowacyjnoœæ jako jeden z kluczowych elementów polityki Unii Europejskiej, [w:] Innowacyjnoœæ w teorii i praktyce, M. Stru¿ycki [red.], Szko³a G³ówna Handlo-wa w Warszawie, WarszaHandlo-wa 2006.
2. Dzia³alnoœæ badawczo-rozwojowa w 2006 r. Notka infor-macyjna, G³ówny Urz¹d Statystyczny Departament Przemy-s³u, Warszawa 2007.
3. http://livewww.us.edu.pl/uniwersytet/programy/tekst/ mechanizmy_f.php.
4. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013 wspieraj¹ce wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spójnoœci, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, maj 2007.
5. Nauka i technika w 2006 r., G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa 2007.
6. Nowy Program Ramowy Badañ i Rozwoju Unii Europej-skiej, Materia³ informacyjny, Krajowy Punkt Kontaktowy Pro-gramów Badawczych Unii Europejskiej, dokument w formie elektronicznej, www.nauka.pwr.wroc.pl/granty/7pr_broszu-ra.pdf.
7. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Mini-sterstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, paŸdzier-nik 2007.
8. Report from the Commission to the Council, the Euro-pean Parlament, the Economic and Social Commitete and the Committee of the Regions. Second Raport on Economic and Social Cohesion, COM (2001).
9. Szczegó³owy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007–2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 12 sierpnia 2008.
10. www.funduszestrukturalne.gov.pl.
11. www.kpk.gov.pl/7pr/podstawy/cele_i_budzet.html. 12. www.old.eog.gov.pl.
13. Za³o¿enia polityki naukowej, naukowo-technicznej i in-nowacyjnej pañstwa do 2020 r., Ministerstwo Nauki i Informa-tyzacji, Warszawa, grudzieñ 2004.
Streszczenie
Celem Strategii Lizboñskiej, og³oszonej w 2000 r. i zrewidowa-nej w 2005 r., jest uczynienie gospodarki Unii do 2010 r. najbardziej konkurencyjn¹ w œwiecie. Podstawowymi czynnikami stymuluj¹cy-mi rozwój gospodarczy s¹ wiedza i innowacyjnoœæ, dlatego niezwy-kle istotnymi dla realizacji celów Strategii Lizboñskiej s¹ dzia³ania nakierowane na zwiêkszenie i poprawê inwestycji w badania i roz-wój. Polsk¹ gospodarkê cechuje niski poziom innowacyjnoœci oraz nak³adów na sferê badawczo-rozwojow¹ (B+R). W strukturze finan-sowania nak³adów na B+R dominuje udzia³ œrodków z bud¿etu pañ-stwa. Niniejsze opracowanie porusza problematykê finansowania dzia³alnoœci badawczo-rozwojowej, a w szczególnoœci mo¿liwoœci fi-nansowania tej¿e dzia³alnoœci ze œrodków Unii Europejskiej.
S³owa kluczowe: sektor B+R, jednostki badawczo-rozwojowe, fundusze strukturalne, Norweski Mechanizm Finansowy.
Summary
The aim of Lisbon Strategy, announced in 2000 and revised in 2005 was to make the EU economy the most competitive in the world till 2010. The basic factors stimulating the economic growth include knowledge and innovativeness and therefore the activities towards the increase and improvement of investments on research and development are important for the realisation of Lisbon Strate-gy’s aims. Polish economy is characterised by low level of innovati-veness and expenditure on research and development sphere. In the structure of financing the expenditure on research and development dominates the share expenses from public budget. This study pre-sents the issues of financing the expenditure on research and deve-lopment and especially the possibilities of financing this activity from the European Union’s funds.
Keywords:R&D sector, research and development institutes, structural funds, Norwegian Fund Mechanism.
