Dygo, Marian
"Poglądy monetarne w Polsce od XV do
XVIII wieku", Aleksandra
Popioł-Szymańska, Poznań 1978 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 7 1 /1 , 184-185 1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
18 4 Z A P I S K I
„Piśm iennictwa” (dział III) dotyczą dwa referaty: H . K o w a l e w i c z , „Poezja polsko-ła- cińska XV w .” oraz H. L e w a ń s k ie g o „Style piśm iennictw a polskiego w XV w.”
W dziale IV („R zeźba i m alarstw o”) znajdujem y dziewięć tekstów. J. K ł ę b o w s k i za stanawiał się n ad naturalizm em i symboliką sztuki późnogotyckiej. A. M . O ls z e w s k i omówił zagadnienie stylu międzynarodow ego w rzeźbie i m alarstw ie Polski X IV /X V w. wy dobywając jego specyfikę (słaby wpływ kultury dworskiej) oraz dorobek rodzim ych w arsztatów . J. G a d o m s k i przedstaw ił wpływy obce, głównie czeskie, niemieckie i niderlandzkie w m ało polskim malarstwie cechowym la t 1420— 1460. A. S. L a b u d a analizując wrocławski obraz „M adonna w kom nacie” dal przyczynek d o zagadnienia recepcji m alarstw a niderlandzkiego w Polsce XV w. Śląska dotyczy też studium A. Z io m e c k i e j poświęcone wpływom w rocław skiej pracow ni ołtarzy z końca XV w. na sztukę śląską i czeską. Z. B ia ł ł o w ic z - K r y g i e r o w a z kolei poświęciła swoje studium tryptykowi św. Trójcy na Wawelu. A. R ó ż y c k a - B r y z e k na przykładzie m alowideł kaplicy św. Trójcy z zam ku lubelskiego podw ażyła pogląd o istnieniu polskiej szkoły m alarstw a bizantyjskiego oraz o przenikaniu się w Polsce sztuki zachodniej i wschodniej. J. V a c k o v á przedstaw iła program m onum entalnego m alarstw a dw orskiego w Czechach w czasach panow ania W ładysława Jagiellończyka wskazując, że jest on ilustracją dalekosiężnego program u politycznego tego niedocenianego w historiografii władcy. Wreszcie A. G r z y b k o w s k i omówił motyw symboliki lunárnej w w yobrażeniach maryjnych w europejskiej sztuce gotyckiej.
Tom zam yka dział V pośw ięcony architekturze i rzem iosłu artystycznem u. A. M iło - b ę d z k i analizow ał relację między przem ianam i architektury polskiej XV w. a ówczesną św iadom ością przestrzenną i artystyczną. J. H o ř e j š í badając podstaw y ideowe architektury dworskiej z okresu panow ania W ładysława Jagiellończyka ukazała tego m onarchę jak o czło wieka o szerokich horyzontach kulturalnych i wysokich aspiracjach politycznych, co dobrze koresponduje z wnioskam i zasygnalizowanego wyżej w ystąpienia J. Vackovej. Z kolei J. R o z - p ę d o w s k i omówił późnogotyckie szlacheckie rezydencje śląskie, zaś J. T. F r a z i k sklepienia żebrowe w Polsce X V w. J. S a m e k przedstaw ił stan wiedzy o polskim rzem iośle arty stycznym XV w. wysuwając szereg postulatów badawczych. J. P i e t r u s i ń s k i d ał przyczynek do poznania historii m onstrancji z W łostow a koło O patow a z pierwszej ćwierci X VI w. Wreszcie Z. Ż y g u ls k i jun. w referacie „Średniowieczna zbroja szydercza” zastanaw iał się nad stosunkiem ikonografii średniowiecznej d o rzeczywistych przedm iotów w ystępujących w ówczesnej kulturze materialnej.
Prezentowany tom w zbogacają liczne ilustracje. K orzystanie z niego ułatw ia indeks geogra- ficzno-osobowo-rzeczowy.
M . D.
A leksandra P o p i o ł - S z y m a ń s k a , Poglądy monetarne и> Polsce ad X V do
X V I II wieku, U niw ersytet im. A dam a M ickiewicza w P oznaniu, seria H istoria
nr 78, Poznań 1978, s. 210.
A u to rk a trzym ała się dw óch podstaw ow ych założeń: 1° rozw ażania nad dziejami i cha rak terem poglądów m onetarnych w Polsce XV—X V III w. stanow ią integralną część badań pośw ięconych polskiej myśli ekonomicznej, 2° o charakterze polskiej myśli ekonomicznej tego czasu przesądzić m oże stwierdzenie istnienia w niej lub b ra k u w ątków m erkantylistycznych, co a u to rk a uważa za kwestię wciąż otw artą.
A. P o p i o ł - S z y m a ń s k a analizuje poglądy m onetarne z potrójnej perspektywy źródłowej. Z jednej stro n y są to akty norm atyw ne decydujące w ostatecznej, instancji o polityce m o netarnej państw a, z drugiej — adresow ana d o szerokiego ogółu literatu ra ekonom icznó-po- lityczna, publicystyka i beletrystyka, z trzeefcj wreszcie — porów naw czo traktow ane pism a przedstawicieli zachodnioeuropejskiego m erkantylizm u.
P raca składa się z trzech chronologicznie następujących p o sobie rozdziałów , rozdział Czwarty zaś m a charakter podsum ow ujący. W rozdziale pierwszym om ów iono poglądy m o
Z A P I S K I
185
netarne XV— XVI w., w drugim — XVII w., zaś w trzecim — okresu rządów saskich i Sta nisława A ugusta Poniatowskiego.
A utorka jest zdania, że d o okresu Óświecenia polska myśl m onetarna nie m iała cha rakteru m erkantylistycznego poniew aż ta k ustawodaw cy, jak i (z reguły) pisarze nie znali podstawowych prawidłowości kruszcowego rynku pieniężnego. N ieznajom ość czynników w arun kujących w artość kruszcu, błędne w yobrażenia o czynnikach określających w artość i kurs jednostek m onetarnych pow odowały odpływ lepszej m onety z kraju i napływ gorszej. Zupełnie nie um iano sobie poradzić ze stabilizacją kursu „grubych” m onet — srebrnych i złotych. Bardzo w ąsko pojm ow ano funkcje pieniądza: ja k o m ie rn ik a wartości i środka wymiany. N ie dostrzegano funkcji kredytowej pieniądza, związków między sferą gospodarczą i m one tarną, a przede wszystkim tego, że polityka m onetarna może być czynnikiem w zrostu go spodarczego. Przyczynę wszelkich zaburzeń pieniężnych widziano w działalności spekulantów i fałszerzy. Rozw iązania trudności szukano przede wszystkim na drodze adm inistracyjnej. U staw odawstw o z reguły było bardzo schematyczne, nie widać też wpływu pisarzy i publi cystów, nawet tych najwybitniejszych (K opernik, G rodw agner. niektórzy gdańszczanie)* na treść ustawodaw stwa m onetarnego.
Nowy punkt widzenia zjawisk pieniężnych wiąże się według autorki z myślą oświece niową. Początek zm ian przypadł na lata czterdzieste XVIII w. D opiero wówczas zaczęto rozpatryw ać zaburzenia m onetarne w pow iązaniu z całokształtem gospodarki. Z rozum iano konieczność zmiany struktury gospodarczej kraju, dostrzeżono pow iązanie pieniądza ze sferą handlu, co pozw alałoby na zerwanie ze środkam i adm inistracyjnym i jak o jedynym i regulatoram i emisji i cyrkulacji pieniądza. Położono fundam enty pod teoretyczną analizę bilansu handlow ego, cyrkulacji pieniądza i mechanizmów zwiększenia jego ilości.
Pracę cechuje jasna konstrukcja. Odczuwa się jednak brak bibliografii i indeksów.
M. D.
Patriziati e aristocrazie nobiliari. Ceti dominami e organizzazione del potere nell'halia centro-settentrionale dal X V I al X V I I I secolo, A tti del scm inario tenuto
a T rento il 9— 10 dicem bre 1977, presso 1'Istituto Storico italo-germanico. A cura di Cesare M o z z a r e l l i e Pierangelo S c h ie r a , Libera U niversita degli Studi di T rento, G ru p p o di Teoria e Storia sociale, T rento 1978, s. 200. Niewielki tom zawiera m ateriały sem inarium poświęconego grupom arystokratycznym , patrycjatom i systemom władzy w państw ach i miastach północnych i środkowych VViocb nowożytnych. Zawiera teksty czterech referatów i 28 giosów w dyskusji. R eferują: C laudio D o n a t i („Ewolucja świadomości szlacheckiej’'), Franco A n g i o l i n i („Podstaw y gospodarcze władzy arystokratycznej w środkow o-północnych Włoszech od XVI do X V III w.’’), Cesare M o z z a r e l l i („System patrycjatu”) i Paolo P r o d i („Instytucje kościelne i św iat szlachecki”). Zakres referatów utrzym uje się dość ściśle w ram ach chronologicznych kollokw ium ; jedynie D onati rozpoczyna swój tem at wcześniej, analizując także ąuaestio nobiliłatis wieku X III, teorię praw ną Bartolo da Sassoferrato i polem ikę na tem at szlacheckości i cnoty z wieku XV.
W alor tom u dla historyka europejskiego (niektórzy dyskutanci przeciwstawiają W łochom Europę) polega na nagrom adzeniu inform acji i hipotez dotyczących niezwykle zróżnicowanych stru k tu r władzy w m iastach i państw ach włoskich. Głównymi przedm iotam i dyskusji są: stosunek grup określanych jak o „patrycjat” d o arystokracji wywodzącej się spoza m iast, stosunek rozum iany w ielorako — jak o odrębności genezy obu grup, ich składu, ideologii, m echa nizmów sprawow ania władzy itd. ; dalej stosunek różnych grup arystokratycznych do władzy państwowej, problem y dem ograficzne; ciekawie zaznaczyły się różnice zdań na tem at feudalnej koncepcji własności, przestępczości i illegalismo.
G łosy dyskutantów wnoszą uwagi polemiczne, przeważnie jednak dotyczą układów spo łeczno-politycznych w poszczególnych m iastach i państw ach W łoch północnych i środkowych.
