1
Załącznik do Uchwały Nr ……/2016 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia …… listopada 2016 r.
INFORMACJA
o sytuacji na rynku pracy województwa pomorskiego i realizacji
p rzez Samorząd Województwa Pomorskiego zadań w zakresie polityki rynku pracy
Data: ………. 2016 r.
Opracowanie: Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku
Akceptacja: ……….
2
I. Sytuacja na rynku pracy - charakterystyka aktualnych zjawisk
Od kilku lat sytuacja na pomorskim rynku pracy stopniowo się poprawia. W roku 2016 jest to już w dużej mierze rynek pracownika. Sukcesywnie maleje bezrobocie i systematycznie rośnie zapotrzebowanie pracodawców na nowych pracowników. W niektórych branżach odczuwalne są deficyty odpowiednich pracowników. Uwidaczniają się coraz wyraźniej wyzwania przed jakimi staje regionalny rynek pracy tj. zaspokojenie potrzeb kadrowych pracodawców. Konieczne jest zagospodarowanie niewykorzystanych zasobów pracy, które tworzą wciąż osoby bezrobotne, w tym wymagające szczególnego wsparcia oraz osoby nieaktywne zawodowo. Niedobory kadrowe może zaspokoić mobilność przestrzenna zasobów pracy zarówno w wymiarze wewnątrzregionalnym, międzyregionalnym i międzynarodowym. Kluczową rolę odgrywa również kształcenie zawodowe zorientowane na potrzeby pracodawców.
1. Utrzymuje się wysoka liczba pracujących oraz odnotowywana jest tendencja wzrostowa wskaźnika zatrudnienia. W roku 2015 w województwie pomorskim liczba pracujących wynosiła 995,2 tys., a odnotowany 10% wzrost w porównaniu do roku poprzedniego był najwyższy spośród województw (w kraju wzrost wynosił 1,4%). Na przestrzeni lat 2006 – 2015 liczba pracujących wzrosła w Pomorskiem o 45,1% - był to najwyższy względny wzrost liczby pracujących odnotowany w regionach Unii Europejskiej. W II kwartale 2016 r.
odnotowano nieco mniej pracujących niż w tym samym okresie roku poprzedniego (o 0,6%).
W II kwartale 2016 r. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w Pomorskiem wynosił 54,5% (w tym samym okresie roku 2015 – 53,2% a w roku 2014 – 50,2%). Był to jeden z trzech najwyższych wskaźników zatrudnienia w kraju za województwem wielkopolskim i mazowieckim.
2. Maleje populacja osób bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy.
Na koniec września 2016 r. liczba bezrobotnych w ewidencjach powiatowych urzędów pracy wynosiła 63,5 tys. osób. W stosunku do poziomu sprzed roku oznacza to spadek o 17,8%
(czwarty najwyższy spadek w kraju po województwie lubuskim, śląskim i małopolskim).
Spadek liczby bezrobotnych w ciągu roku (wrzesień 2015 r. – wrzesień 2016 r.) dotyczył prawie wszystkich kategorii bezrobotnych. Znacznie szybciej zmniejszała się liczba bezrobotnych mężczyzn niż kobiet, co spowodowało w końcu września 2016 r. wzrost udziału kobiet w bezrobociu do poziomu 60,7%. Wyraźnie (powyżej średniego spadku w województwie) zmniejszyła się grupa bezrobotnych do 30 roku życia (o 19,4%), jednakże liczba bezrobotnych w tej grupie wiekowej pozostała nadal wysoka - ponad 18 tys. osób, a jej udział w liczbie bezrobotnych ogółem wynosił 29,0%. W przypadku populacji osób bezrobotnych powyżej 50 roku życia odnotowany spadek był niższy (17,4%) niż średni w województwie, odsetek tych osób w ogólnej liczbie bezrobotnych w końcu września wzrósł do 26,9%. Na uwagę zasługuje również spadek liczby osób
3
długotrwale bezrobotnych, których liczba w ciągu roku zmniejszyła się o 20,6% (o 8,4 tys.
osób). Jednakże mimo tego spadku, osoby długotrwale bezrobotne nadal stanowią ponad połowę zarejestrowanych w województwie pomorskim osób pozostających bez pracy (32,2 tys. osób, tj. 50,7% ogółu). W końcu września 2016 r. liczba bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy województwa pomorskiego z ustalonym profilem pomocy wynosiła 60,1 tys. osób. Wśród tej kategorii bezrobotnych co trzeci (35,3%) wymaga szczególnego wsparcia (profil pomocy III - osoba oddalona od rynku pracy) ze strony urzędu i instytucji rynku pracy.
3. Utrzymuje się ponad 40% udział ludności biernej zawodowo wśród ludności regionu.
W II kwartale 2016 r. odsetek osób biernych zawodowo w województwie pomorskim wynosił 42,2% (762 tys. osób). Ten sam odsetek w kraju wynosił 43,8%.
4. Zmniejsza się stopa bezrobocia rejestrowanego i jest na niskim poziomie. W końcu września 2016 r. stopa bezrobocia wynosiła 7,3% i był to najniższy poziom tego wskaźnika od czasu powstania województwa pomorskiego (tj. od 1999 r.). Utrzymuje się różnica między poziomem stopy w województwie a poziomem w kraju – od początku 2016 r. stopa bezrobocia w Pomorskiem była niższa o około 1,0 punkt procentowy od stopy bezrobocia w Polsce (we wrześniu br. stopa bezrobocia w kraju wynosiła 8,3%). Niższą stopę bezrobocia niż województwo pomorskie miały we wrześniu br. tylko trzy województwa: wielkopolskie (5,1%), śląskie (6,7%), małopolskie (6,7%). Natomiast ten sam poziom stopy bezrobocia miało województwo dolnośląskie (7,3%). W województwie pomorskim poziom bezrobocia jest zróżnicowany przestrzennie, choć sukcesywnie zmniejsza się jego rozpiętość – we wrześniu 2016 r. w powiatach najniższą stopę bezrobocia odnotowano w Sopocie (3,0%), a najwyższą w powiecie malborskim (16,6%). Najwyższy spadek stopy bezrobocia odnotowano w powiecie nowodworskim z 23,4% w końcu grudnia 2015 r. do 15,4 % w końcu września 2016 r. (o 8,0 punktów procentowych).
5. Utrzymuje się rekordowo wysoka liczba wolnych miejsc pracy zgłaszanych przez pracodawców. Od stycznia do września 2016 r. pracodawcy zgłosili do powiatowych urzędów pracy w każdym miesiącu zdecydowanie większą liczbę wolnych miejsc pracy niż w latach ubiegłych. We wrześniu liczba zgłoszonych wolnych miejsc pracy wynosiła 9,8 tys., najwięcej zgłoszono w czerwcu – 11,2 tys. miejsc.
6. Odczuwalny jest niedobór pracowników w niektórych branżach. Zjawisko deficytu odpowiednich pracowników jest szczególnie widoczne w najlepiej rozwijających się branżach w województwie – brakuje informatyków, pracowników do transportu i logistyki, opiekunów osób starszych. Deficyt widoczny jest również w sektorach tradycyjnych dla województwa pomorskiego m.in. w budownictwie, w gospodarce morskiej oraz w turystyce i gastronomii.
4
7. Rośnie poziom wynagrodzeń. Od kilku lat wysokość płac w województwie pomorskim ma tendencję wzrostową. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej w II kwartale 2016 r. wynosiło 4 333,06 zł, co dało pomorskiemu 2. pozycję w kraju pod względem wielkości wynagrodzenia, zaraz po województwie mazowieckim (5 215,26 zł).
8. Dynamicznie wzrasta zainteresowanie pracodawców zatrudnianiem cudzoziemców, któremu towarzyszy rosnąca liczba zezwoleń na pracę cudzoziemców spoza Unii Europejskiej wydawanych przez Wojewodę Pomorskiego. W okresie 9 miesięcy 2016 r. pracodawcy zarejestrowali w powiatowych urzędach pracy województwa pomorskiego 46,8 tys.
oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy obywatelom Republiki Armenii, Republiki Białorusi, Republiki Mołdawii, Federacji Rosyjskiej, Gruzji i Ukrainy bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę, w tym 94,4% dotyczyło obywateli Ukrainy.
Rośnie również zainteresowanie pracodawców zatrudnianiem obywateli Białorusi – udział oświadczeń wyniósł 3,3%. W całym roku 2015 zrejestrowano 25,3 tys. oświadczeń, a w roku 2014 blisko 4,5 krotnie mniej – 5,8 tys. W przypadku zezwoleń na pracę w pierwszym półroczu 2016 r. Wojewoda Pomorski wydał już 3,6 tys. zezwoleń. W całym 2015 r. wydano 4,1 tys., a w 2014 blisko dwukrotnie mniej. Najwięcej zezwoleń (około 90%), zarówno w tym jak i w poprzednim roku, wydano obywatelom Ukrainy, a w znacznie mniejszej liczbie obywatelom z innych krajów, m.in.: z Indii, Rosji, Uzbekistanu, Chin (bez Tajwanu).
9. Utrzymuje się niski poziom udziału mieszkańców województwa pomorskiego w kształceniu ustawicznym. W roku 2015 udział osób w wieku 25 - 64 lata, które uczestniczyły w jakiejkolwiek formie kształcenia nieco obniżył się w stosunku do poziomu z roku poprzedniego i wyniósł jedynie 5,0% (w 2014 r. - 5,3%). Wskaźnik w Pomorskiem był wyższy niż w kraju (3,5%), ale znacznie odbiegał od średniej dla krajów Unii Europejskiej (10,7%). Instrumentem wspierającym kształcenie ustawiczne pracowników i pracodawców wprowadzonym w 2014 r. nowelizacją ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, jest Krajowy Fundusz Szkoleniowy (KFS). W latach 2014 – 2015 środki KFS przeznaczone były na wsparcie pracowników i pracodawców w wieku co najmniej 45 lat. W 2015 r. 5,4 tys. osób uczestniczyło w działaniach finansowanych ze środków KFS.
10. Powyższym zjawiskom towarzyszą stopniowe zmiany struktury demograficznej ludności.
Według prognozy liczby ludności opracowanej przez GUS, w 2015 roku województwo pomorskie zamieszkiwało 2 305,3 tys. osób, w roku 2016 liczba ta nieznacznie wzrośnie – o 0,2% do poziomu 2 309,4 tys. osób. Bardziej dynamiczne zmiany zachodzić będą wśród ludności w tych kategoriach wieku, które mają kluczowe znaczenie dla funkcjonowania rynku pracy. W 2016 r. liczba osób w wieku 19-24 lata, a więc roczników wchodzących
5
na rynek pracy, będzie o 4,3% niższa niż rok wcześniej, a osób w najstarszej kategorii, które stopniowo opuszczają rynek (60 lat i więcej) – o 3,2% wyższa (do roku 2050 – horyzont prognozy GUS – liczba osób w wieku 19 - 24 lata ma się w Pomorskiem zmniejszyć o 25,5%
a osób w wieku 60+ ma wzrosnąć o 70,0% przy spadku ludności ogółem na poziomie 1,7%).
Ograniczenie napływu nowej siły roboczej oraz odpływ doświadczonych pracowników stopniowo będzie miał coraz większy wpływ na kształt rynku pracy w regionie.
Źródła:
− Sprawozdania o rynku pracy MPiPS-01;
− Sprawozdania o wydawanych zezwoleniach na pracę cudzoziemców w RP (MPiPS-04);
− Przegląd sytuacji w zakresie zatrudnienia cudzoziemców;
− Bank Danych Lokalnych GUS;
− Prognoza ludności na lata 2014 – 2050 (opracowana w 2014 r.), Główny Urząd Statystyczny;
− Eurostat.
II. Realizacja kluczowych zadań w zakresie polityki rynku pracy
Zadania służące realizacji regionalnej polityki rynku pracy i rozwojów ludzkich w województwie pomorskim są finansowane w szczególności ze środków budżetu województwa, Funduszu Pracy (FP) oraz Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), w tym w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014 - 2020 (PO WER) oraz Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014 - 2020 (RPO WP). Poniżej zaprezentowano wybrane, najistotniejsze zadania z uwagi na wysokość zaangażowanych środków finansowych, kluczowe inicjatywy podejmowane przez samorząd w odpowiedzi na specyficzne potrzeby pomorskiego rynku pracy oraz zadania mające istotny wpływ na stymulowanie współpracy publicznych i niepublicznych instytucji rynku pracy w regionie.
1. RPO WP 2014 - 2020 ma na celu podjęcie działań wspierających rozwój województwa pomorskiego w obszarze gospodarczym, edukacji, aktywności zawodowej i społecznej, wykorzystania specyficznych potencjałów poszczególnych obszarów, systemu transportowego, energii i środowiska. RPO WP 2014 - 2020 jest jednym z narzędzi realizacji Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 (SRWP 2020). Jest on również powiązany z zapisami sześciu Regionalnych Programów Strategicznych (RPS) w zakresie: rozwoju gospodarczego (Pomorski Port Kreatywności), aktywności zawodowej i społecznej (Aktywni Pomorzanie), transportu (Mobilne Pomorze), energetyki i środowiska (Ekoefektywne Pomorze), atrakcyjności kulturalnej i turystycznej (Pomorska Podróż) i ochrony zdrowia (Zdrowie dla Pomorzan). W ramach osi priorytetowej 5 „Zatrudnienie” realizowane są projekty aktywizacji zawodowej adresowane do osób pozostających bez zatrudnienia (z wyłączeniem osób przed ukończeniem 30 roku życia), tj. : osoby w wieku 50 lat i więcej, kobiety, osoby z niepełnosprawnościami, osoby długotrwale bezrobotne, osoby o niskich kwalifikacjach. Zawarto 33 umowy na kwotę 90,8 mln zł. Wydatki
6
wykazane przez beneficjentów we wnioskach o płatność wyniosły 34,6 mln zł. Wsparciem w ramach projektów aktywizacji zawodowej objęto 2 704 osoby (stan na 30.09.2016 r.).
2. PO WER prowadzony jest na terenie całego kraju. Środki na jego realizację pochodzą z EFS.
PO WER stanowi odpowiedź na potrzeby reform w obszarach zatrudnienia, włączenia społecznego, edukacji, szkolnictwa wyższego, zdrowia i dobrego rządzenia; wspiera innowacje społeczne i współpracę ponadnarodową. W ramach pierwszej osi priorytetowej „Osoby młode na rynku pracy", częściowo wdrażanej przez Samorząd Województwa Pomorskiego, wsparcie kierowane jest bezpośrednio do osób w wieku 15-29 lat, pozostających bez pracy, w szczególności nie uczących się, nie kształcących i nie szkolących (tzw. kategoria NEET). Zawarto 46 umów na kwotę 105,7 mln zł. Wydatki wykazane przez beneficjentów we wnioskach o płatność wyniosły 58,2 mln zł. Wsparciem w ramach projektów aktywizacji zawodowej objęto 8 604 osoby (stan na 30.09.2016 r.).
3. Programy zainicjowane przez Marszałka Województwa Pomorskiego
Zlecanie działań aktywizacyjnych to pakiet działań mających na celu podjęcie i utrzymanie przez osobę bezrobotną odpowiedniej pracy lub działalności gospodarczej. Marszałek województwa w ramach środków FP, może zlecić wykonanie działań aktywizacyjnych adresowanych do długotrwale bezrobotnych realizatorowi, tj. agencji zatrudnienia, która jest wyłaniana w drodze zamówień publicznych. Marszałek Województwa Pomorskiego pozyskał dodatkowe środki FP w wysokości 11 343,5 tys. zł z przeznaczeniem na zakontraktowanie zleconych działań aktywizacyjnych w latach 2015 - 2016 w powiatach o najwyższym poziomie długotrwałego bezrobocia, tj. na obszarze powiatu człuchowskiego, chojnickiego, słupskiego oraz sztumskiego.
Wsparciem objęto 997 osób bezrobotnych, co pozwoliło na: podjęcie pracy przez 606 osób, utrzymanie pracy podjętej w wyniku działań realizatora, przez okres minimum 90 dni przez 389 osób. Wydatkowano na ten cel 5,6 mln zł ze środków FP (stan na 30.09.2016 r.).
„Program regionalny – Gryf” - celem Programu jest tworzenie nowych miejsc pracy poprzez aktywizację zawodową i wspieranie zatrudnienia bezrobotnych mieszkańców wsi oraz kobiet z miast położonych na obszarach powiatów ziemskich oraz wspieranie rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w oparciu o wykorzystanie lokalnych zasobów i potencjału, a w szczególności usług i branż rozwijających się na obszarach wiejskich. Program w szczególności wspierał też małych i średnich przedsiębiorców z rozwijających się usług i branż pozarolniczych na obszarach wiejskich. Program realizowany jest na terenie 9 powiatów przez Powiatowe Urzędy Pracy w Bytowie, Człuchowie, Kartuzach, Kościerzynie, Lęborku, Nowym Dworze Gdańskim, Pucku, Słupku, Starogardzie Gdańskim. Działaniami w ramach Programu Regionalnego obejmowane są następujące grupy osób bezrobotnych: zamieszkali na wsi - II profil pomocy, kobiety z małych miast położonych na obszarach wiejskich - II profil pomocy.
7
Aktywizacją zawodową w latach 2015 - 2016 objęto 1149 osób bezrobotnych. Na realizację programu przeznaczono kwotę 8,2 mln zł ze środków FP.
„Program regionalny - Region, Gospodarka i Praca” – celem Programu jest zmniejszenie deficytu kadrowego na regionalnym rynku pracy poprzez dostosowanie umiejętności osób bezrobotnych do aktualnych potrzeb oraz wspieranie zatrudnienia w rozwijających się usługach, istotnych dla regionu branżach, branżach kluczowych, przedsięwzięciach w ramach ZIT, ZPT, a także inteligentnych specjalizacji regionu. Program realizowany jest na terenie 10 powiatów przez powiatowe urzędy pracy w Chojnicach, Gdańsku, Gdyni, Kwidzynie, Malborku, Sztumie, Tczewie, Wejherowie. Działania w ramach Programu regionalnego kierowane są do grupy osób bezrobotnych dla których ustalono II profil pomocy ze szczególnym uwzględnieniem osób:
bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego, bez wykształcenia średniego, absolwenci, w tym osoby które ukończyły szkołę wyższą. Aktywizacją zawodową w latach 2015 - 2016 objęto 1455 osób bezrobotnych. Na realizację programu przeznaczono kwotę 8,2 mln zł ze środków FP.
4. Krajowy Fundusz Szkoleniowy (KFS) stanowi wydzieloną cześć Funduszu Pracy, przeznaczoną na dofinansowanie kształcenia ustawicznego pracowników i pracodawców, podejmowanego z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy. Celem KFS jest zapobieganie utracie zatrudnienia przez osoby pracujące z powodu kompetencji nieadekwatnych do wymagań dynamicznie zmieniającej się gospodarki. Wsparciem kształcenia ustawicznego za pośrednictwem powiatowych urzędów pracy objęto w 2015 r. pracowników i pracodawców w wieku powyżej 45 r. ż. w formie m.in. szkoleń, kursów, studiów podyplomowych 5 435 osób pracujących. Na realizację wsparcia przeznaczono kwotę 11,2 mln zł.
5. „Barometr Zawodów” to badanie, którego rezultatem jest jednoroczna prognoza zapotrzebowania na zawody na regionalnym i lokalnych rynkach pracy. Badanie jest realizowane w całej Polsce na zlecenie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – po raz pierwszy zrealizowane w 2015 r. Badanie wskazuje jak będzie się zmieniać zapotrzebowanie na pracowników w poszczególnych zawodach w ciągu najbliższego roku oraz jak będzie się kształtować relacja między liczbą odpowiednich kandydatów do pracy a zapotrzebowaniem pracodawców. Każdego roku produktami badania „Barometr zawodów” są: raport podsumowujący badanie w województwie, plakaty prezentujące wyniki badania dla województwa oraz poszczególnych powiatów, raport podsumowujący badanie w Polsce oraz dostępna dla wszystkich strona internetowa z wynikami badania www.barometrzawodow.pl.
6. Realizacja zobowiązania SRWP 2020 dot. wdrożenia regionalnego systemu poradnictwa zawodowego. Celem realizacji zobowiązania jest rozwinięcie i zwiększenie dostępu do skutecznego poradnictwa zawodowego mieszkańców regionu. Całożyciowe poradnictwo
8
zawodowe uwzgledniające potrzeby zarówno uczniów jak i osób dorosłych pozwala na lepszą adaptację do dynamicznie zmieniających się warunków na rynku pracy. Doradcy zawodowi, pracując z klientami na różnych etapach życia, mogą przedstawić klientom informacje o potrzebach lokalnego rynku pracy i przygotować ich do podjęcia odpowiedzialnej decyzji dotyczącej planowania kariery zawodowej. Świadczenie usług poradnictwa zawodowego uwzględnia tu z jednej strony zapotrzebowanie pracodawców, np. dominujących w regionie firm logistycznych, budowalnych czy informatycznych, a z drugiej strony bierze pod uwagę zróżnicowaną sytuację klientów, np. osób o wykształceniu niedopasowanym do wymagań pracodawców, migrantów, osób długotrwale bezrobotnych lub mieszkańców subregionów o słabo rozwiniętym runku pracy. Pierwszym etapem realizacji zobowiązania było przeprowadzenie diagnozy potencjału poradnictwa zawodowego województwie, w szczególności doradztwa edukacyjno-zawodowego w szkołach oraz potrzeb, które deklarowały osoby odpowiedzialne za realizację zadań w tym obszarze. Szczegółowe wnioski z badań zostały przedstawione w raportach:
„Diagnoza w zakresie potencjału doradztwa edukacyjno - zawodowego w regionie” – CEN lipiec 2014, badanie ewaluacyjne „Ocena realizacji usług poradnictwa zawodowego w projektach komponentu regionalnego PO KL wdrażanego w województwie pomorskim” – WUP Gdańsk 2014. Kolejnym krokiem było powołanie międzyinstytucjonalnego zespołu roboczego, w skład którego wchodzą przedstawiciele instytucji rynku pracy, edukacji, akademickich biur karier i jednostek samorządu terytorialnego. Efektem prac zespołu będzie wypracowanie kierunków komplementarnych działań, w obszarze edukacji rynku pracy, wspierających funkcjonowanie modelu poradnictwa zawodowego na kolejnych etapach nauki i w okresie aktywności zawodowej.
Ponadto w ramach przedsięwzięcia strategicznego zainicjowanego przez Samorząd Województwa Pomorskiego pn. „Kształtowanie sieci ponadgimnazjalnych szkół zawodowych uwzględniającej potrzeby subregionalnych i regionalnego rynków pracy" uwzględniono potrzebę wdrażania rozwiązań w zakresie doradztwa edukacyjno - zawodowego na poziomie powiatu.
