Stanisław Siek, Lidia
Sołtysik-Kamińska
Niektóre cechy i reakcje osobowości
chorych ze świeżym zawałem serca
podejmujących po chorobie pracę
zawodową i wycofujących się z pracy
zawodowej
Studia Philosophiae Christianae 17/1, 125-136
S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ristia n a e A TK
17(1881)1
STA N ISŁA W SIEK , L ID IA SO Ł T Y SIK -K A M IŃ S K A
NIEKTÓRE CECHY I REAKCJE OSOBOWOŚCI CHORYCH ZE ŚWIEŻYM ZAWAŁEM SERCA PODEJMUJĄCYCH PO CHOROBIE PRACĘ ZAWODOWĄ
I WYCOFUJĄCYCH SIĘ Z PRACY ZAWODOWEJ
I. W prow adzenie. II. Cechy i re a k c je osób p o d ejm u ją cy c h p racę w św ietle b a d a ń 16-czynnikow ym k w estio n ariu sz em R. B. C atteila. III. P o trz eb y psychiczne w edług kon cep cji H. A. M u rra y ’a ró żn icu jące m ężczyzn po zaw ale serca p o d ejm u ją cy c h p ra c ę zaw odow ą i w y co fu
jący ch się z p rac y zaw odow ej. IV. W nioski ogólne, d y sk u sja. I. W PROW ADZENIE
O bserw acje lek a rzy p rak ty k ó w w różnych k ra ja c h i b a d a nia e k sp ery m en ta ln e pokazują, że podejm ow anie przez cho ry ch z zaw ałem serca p ra c y lub w ycofanie się z niej po p rz e byciu zaw ału serca jest w a ru n k o w an e trzem a (grupami czyn ników:
— stopniem „ciężkości ch o ro b y ” ,
— ro d zajem p racy , zarobkam i i w a ru n k a m i p an u jący m i w m iejscu pracy ,
— oraz s tru k tu rą osobowości byłego p acjen ta.
P ra ce e k sp ery m en taln e prow adzone przez lekarzy, psycho logów i socjologów w o statn ich 20 lata ch zdają się sugerow ać, że poza w ypadkam i zdecydow anego złego sta n u zdrow ia po zaw ale serca i w y raźn y ch przeciw w skazań lekarsk ich dla pod jęcia p ra c y zaw odow ej, podejm ow anie lub niepodejm ow anie p rac y zaw odow ej jest w aru n k o w an e stopniem zadow olenia z p ra c y i cecham i osobowości osób rehab ilitow any ch .
N ie dokonując system atycznego p rzeg ląd u lite r a tu r y tego zagadnienia, w spom inam y jedy n ie ty tu łe m przyk ładu , że w e dług b a d ań przeprow adzonych w 1958 r. przez M asterm ana, w yższa in te lig e n c ja chorego d aje lepsze szanse re h a b ilita c ji i po w ro tu do p ra c y *.
1 L. E. M a sterm a n ; So m e psychological aspects o f rehabilitation, ’’J o u rn a l of R e h a b ilita tio n ”, 24(1958).
Z opublikow anych w ro k u 1963 bad ań B akkera i L eveensona w ynika, że częściej nie p rz y stę p u ją do p rac y te osoby, k tó re u jaw n ia ją lęk, niepokój i stale z a m a rtw ia ją się obrotem w łas n ych sp raw 2.
W szechstronne b ad ania i obserw acje 203 chorych na serce w szp italu w E d y n b u rg u prow adzone przez p ó łto ra ro k u przez zespół lek a rzy (czterech) su g eru ją, że w w iększym stopniu niż ciężkość choroby decy du je o pow rocie do p rac y b ra k za b u rze ń em ocjonalnych tak ich ja k d ep resja, obniżony n astrój, ogólne podniecenie, lęk, niepokój 3.
Celem b ad ań b y ła p ró b a uzysk an ia odpow iedzi na p y tan ie czy isto tn ie n iek tó re cechy i ten d e n c je reagow ania osobo wości różnicują g ru p y chorych leczonych w k ilk u w arszaw - kich szpitalach w lata ch 1968— 1971, k tó rz y po okresie lecze nia szpitalnego i re h a b ilita c ji sa n ato ry jn e j p o d jęli p racę za w odow ą łub w ycofali sę z p rac y zawodowej.
J a k wiadom o cechy i reak cje osobowości człow ieka m ożna w spółcześnie opisyw ać i badać w oparciu o co n a jm n ie j 5 g ru p różnych m odeli s tr u k tu ry osobowości. W oparciu o m odel p sy ch oan ality czny m odel „ tra d y c y jn y ” , m odel typów , oraz w oparciu o koncepcje czynnikow e i koncepcje cech s tr u k tu r y osobowości.
K ażdy z ty ch m odeli m a sw oje za le ty i w ady jeśli idzie o b ad an ia chorych ze św ieżym zaw ałem serca. W pracach psy chologicznych prow adzonych w In sty tu cie K ardiologii AM w W arszaw ie o p ieram y się na różnych m odelach s tr u k tu ry osobowości za w y jątk iem koncepcji psy choanalitycznej.
W b ad an iach cech i rea k c ji osobowości różnicujących osoby k tó re po chorobie p o d ejm u ją pracę i w ycofują się z pracy, oparliśm y się na czynnikow ym m odelu osobowości R. B. C at- tella i koncepcji s tr u k tu ry osobowości M u rra y ’a.
P rzedm iotem b adań było 16 w y odrębnionych przez C attełla dw ubiegunow ych cech osobowości (perso n ality traits), nazw a nych przez niego czynnikam i (factors) lub w y m iaram i (d im e n
sions')i, oraz 26 w yodrębnionych iprzez M u rra y ’a potrzeb p sy
chicznych (psychic needs).
M ateriał b a d ań stanow iło 160 m ężczyzn w w ieku 40— 55 lat, k tó rz y podjęli pracę zaw odow ą po okresie 3 m iesięcy od chw i li w ystąpienia zaw ału serca, p rzeb y li tylko jeden zaw ał serca
2 C. B. B ak k er, R. M. L evenson: D ete rm in a n ts o j angina poctoris, „P sychosom atic M edicine”, 29(1967)621—633.
3 E. Cay, V etter, N. P h ilip a n d P. D u gard: R e tu rn to w o r k a fte r
i u trzy m ali się w p racy dłużej niż ro k i tak ich k tó rz y nie pod jęli p rac y po u p ływ ie roku. S taran o się także aby w grupie tej stopień „ciężkości” choroby b ył m niej w ięcej jednakow y, oraz ab y w aru n k i rodzinnie i w aru n k i p racy b y ły m niej więcej podobne. B yli to w szystko m ężczyźni żonaci, p ra c u ją c y jako pracow nicy um ysłow i w większości u rzęd n icy i pracow nicy um ysłow i średniego szczebla. Połow a z nich w ykonyw ała p ra ce kierow nicze, połowa prace niesam odzielne. P rzeciętn e za robki g ru p y w ynosiły około 3000 zł m iesięcznie. W szyscy p ra cowali w W arszaw ie lub w jej najbliższych okolicach.
P orząd ek bad ań b y ł n astęp u jący : każdy z w y typow anych we w stępnej selekcji p acjen tó w b y ł b a d a n y na te re n ie szpi tala, w czasie w izyt na k o ntro ln e b ad an ia lek a rsk ie 16-czyn- nikow ym kw estio n ariu szem C attella (The S ix te n P e rso n a lity F acto r Q uestionnaire), oraz testem oceniającym nasilenie po trzeb psychicznych w yodrębnionych i opisanych przez M u r r a y ’a — ta k zw anym A u to p o rtre te m M orrisa I. S tein a (Self — D escription Test). Czas b adania w ynosił około 3 godzin. Po u pływ ie ro k u u staliliśm y czy b ad an y p o d jął czy nie p racę za wodową. Część z w yty p ow an y ch nie zgłaszała się na badania k o ntroln e, 4 osoby odm ów iły badań, od k ilk u n a stu ruiie m oż n a było uzyskać k o n k retn y c h inform acji. Do dalszych analiz w eszły dane 104 m ężczyzn, z k tó ry ch 79 podjęło p racę zawo dową i 25 m ężczyzn, k tó rz y w ycofali się z p racy zawodowej. W yniki b ad ań k w estionariuszem C attella i A u to p o rtre te m S teina ty ch 104 osób poddano analizie sta ty sty c z n ej i obli czono istotność różnic m iędzy śred n im i w ynikam i testów , w e dług w zoru „ t” S tu d e n ta dla gru p o różnych łdczebnośdaeh. O pierając się na ty ch danych i na opisach elem entó w s tru k tu ry osobowości p rzedstaw ionych przez C attella i M u rra y ’a uzyskaliśm y zarys obrazu cech i rea k c ji osobowości różnicu jących m ężczyzn po zaw ale serca, k tó rz y podjęli pracę zawo dową po chorobie lub w ycofali się z p rac y zaw odow ej.
I I . C E C H Y I R E A K C J E O S Ó B P O D E J M U J Ą C Y C H P R A C Ę W Ś W IE T L E B A D A Ń 1 6 -C Z Y N N IK O W Y M K W E S T IO N A R IU S Z E M
R. B . C A T T E L L A
P rzez w y rażenie „cecha osobowości” rozum iem y za A llpor- tem jak ąś hip o tetyczn ą „siłę o rg an izu jącą” .określone zespoły rea k c ji psychicznych. Cechą osobowości nazyw a A llp o rt spe cyficzny dla jednostki, zw arty, N EURO PSY CH ICZNY SY STEM, k tó ry opracow uje różne bodźce jako fu n k cjo n aln ie
rów now ażne, in ic ju je sipoiste fo rm y adaptacyjm eo i ek sp re syjnego zachow ania i ste ru je nim i 4.
Cechą osobowości we w spółczesnym u jęciu jest to, co byw a nazyw an e ry sem c h a ra k te ru , k ieru nk o w ą ten d en cją, d ys pozycją, kom pleksem , sty lem życia, sposobem przystosow a nia, popędem , p o trzeb ą, w łaściw ością te m p e ra m en tu , k ieru n k o w ą ten d en cją, postaw ą, upodobaniem , zdolnością.
N ato m iast przez rea k c ję rozum ie się najczęściej w szelką ZM IANĘ organizm u jed n o stki zachodzącą pod w pływ em dzia ła n ia bodźców z w ew n ątrz i z zew n ątrz organizm u. K ażda ce cha osobowości jest jak ą ś h ip o tety czn ą siłą, k tó re j nie po zn ajem y bezpośrednio, ale w nio sk u jem y o niej na podstaw ie specyficznych g ru p rea k c ji p o w tarzający ch się u danego osob nika pod w ływ em różnych w zględnie rów now ażnych bodź ców.
C a tte ll w yróżnia w organizacji zw anej osobowością w — jak pisze — „sferze osobowości” 16 dw ubiegunow ych cech zw anych c z y n n i k a m i , w y m i a r a m i osobowości lub ź r ó d ł o w y m i c e c h a m i o s o b o w o ś с i. N azw y ich są n astępu jące:
A. C yklotym ia-S chizotym ia (Cyclothym ia-Schizothym ia). B. Inteligencja-O ciężałość um ysłow a (Intelligence-Weakness). C. Siła Ego-Skłonność do zachow ań n eu ro ty czn y ch (Ego
S t r sngth-Proneness to Neuroticism).
D. D om inacja-Sulhm isja (Dominance-Submissmeness).
E. E kspansyw ność-B rak ekspansyw ności (S u rgency-D esurg en -
cy).
G. W ysokie Superego-N iskie Superego, C h a ra k te r n ied o jrza ły (Sup e r E g o S tr e n g th -W eak Character).
H. O dporność p sychiczna-B rak odporności psychicznej (Pa
ra sym pathetic I m m u n ity - T h r e a t Reactivity).
I. W rażliw ość-Szorstkość (Premisia-Harpia).
L. Skłonność do rea k c ji p aran o id aln y o h -W ew n ętrzn e odprę żenie (Paranoid T re n d -In n e r Realxation).
.M. Nie liczenie się z konw en cjam i — K onw encjonalizm (Au-
tia-Praxernia).
N. P rzenikliw ość, R acjonalizm -N aiw ność, P ro sto ta {S h r e w d -
ness-Naivete).
O. Poczucie w iny, niepew ność — Z aufanie do siebie (Guilt Proneness — Confidence).
4 G. W. A llp o rt; P ersonality, a psychological in te rp re ta tio n , L o n don 1949, 2 ed., 295.
Qj. R adykalizm — K o n serw aty zm (Radicalism — Conserva
tism).
Q2. S am ow ystarczalność — U zależnienie się od in n y ch (S e lf
Su ffic ie n c y — Group Dependency).
Q3. Sam okontrola, siła w oli —■ G nuśność, niezadow olenie z sieibie
(S elf S e n tim e n t Control — Slothful).
Qi. W ysokie napięcie p o trzeb i p opędów — N iskie napięcie erigiczne (Ergic T ension — L o w ergic tension).
K ażd y z tak ic h w ym iarów , czy źródłow ych cech osobowości składa się ze spoistych specyficznych zespołów , ta k zw anych pow ierzchni cech i rea k c ji osobowości. Oto p rzy k ła d c h a ra k te ry sty k i w y m iaru с у к 1 o t у m i i - s с h i z o t y m i i.
W Y M I A R
CYKLOTYM IA SCHIZOTY M IA ła tw y w pożyciu,
łatw o ad o p tu ją cy się, serdeczny, zain teresow any ludźm i, o tw a rty , spokojny, w y lew n y uczuciowo, ufny, im pu lsyw n y , w ielkoduszny, nastaw io n y n a w spółpracę, nie ak c ep tu je swego „ ja ” lub właisnych korzyści, m ają cy osobisty stosunek do ludzi z poczuciem h u m o ru '
oporny, kłótliw y, m ało elastyczny, „ szty w n y ”, chłodny, obojętny,
z am k n ięty , sk ry ty , niespokojny, p ozostający z rezerw ą,
p o d ejrzliw y , „szczw any lis” , zam k nięty w sobie, sknera, wrogi, liczący Się z w łasną korzyścią, bezosobow y w sto su n k ach z ludźm i, oschły, n ie w ra ż liw y 5.
Do bad an ia ty ch 16 w ym iarów osobowości użyliśm y K w e- sMonacriusza C attellu. J e s t on ta k zbudow any, że im bad ana osoba u z y sk u je za odpow iedzi n a Określone p y ta n ia w iększą ilość p u n k tó w ty m w w iększym nasilen iu w y stę p u ją u niej o bjaw y sk ład ające się n a LEW Y b ieg u n każdego w y m iaru osobowości.
Po obliczeniu istotności różnic m iędzy p u n k ta m i jakie uzys k ali b y li p acjenci p ra c u ją c y i nie p racu jący , okazało się, że p o d ejm u jący p racę różnią się w sposób isto tn y sta ty sty c z n ie
5 R. B. C attell: P erso n a lity an m o tiv a tio n stru c tu re and m e su re -
m e n t, N ew Y o rk 1957, 90·—96.
nasileniem objaw ów sk ład ający ch się n a w y m iary n azw ane przez C attella: In telig en cją (t — 2,034 p rz y pi. 0,06),
Siłą Ego (t = 2,597 p rz y pi. 0,05),
Skłonnością do dom inacji (t = 5 Д44 p rz y pi. 0,001), Ekspansyw nośoią (t = 3,569 p rz y pi. 0,001),
oraz O dpornością psychiczną (t = 3,348 p rz y pa. 0,005) C echy i rea k c je osobowości m ężczyzn, k tó rz y p o djęli pracę zaw odow ą są w św ietle b a d a ń k w estio n ariuszem C a tte lla n a stęp u jące: byli pacjenci, k tó rz y p o d e jm u ją pracę są w porów n a n iu do ty ch k tó rz y p ra c y nie p odjęli bardziej in telig en tn i, w ytrw ali, uporczyw ie o b stający p rz y swoim. Są też bard ziej sum ienni, w y k azu ją w iększą inicjatyw ę, są b ard ziej ak ty w n i w p rac y umyslowiej i m ają szersze zain tereso w ania ®.
P o d e jm u jąc y pracę m a ją większe n asilen ie objaw ów skła d ający ch się n a cechę zw aną Siłą Ego. Są b ard ziej ustabilizo w ani em ocjonalnie, u ja w n ia ją m niej n astaw ień hipochondrycz nych, są b ard ziej cierpliw i, b ard ziej k o n tro lu ją sw oje zachow a nie, nie z a m a rtw ia ją się i są b ard ziej sta li w postępow aniu, bard ziej liczą się z reg u ła m i obow iązującym i w e w łasn y m spo łeczeństw ie, lub ią w ysiłek fizyczny 7.
Ludzie p o w ra c ają cy do p ra c y m ają większe niż g ru p a nie p rac u jąc y c h skłonności do dom inow ania i są b ard ziej ekspan syw ni. U ja w n ia ją w iększe zaufanie do siebie, wojowniczość, agresyw ność, sam ow olę, n astaw ien ie egoistyczne. Są bard ziej energiczni, dążą do jalk najlepszego w y k o ny w ania tego czego się p o dejm ują, częściej lu b ią ryzykow ać, lu b ią celebrow ać sw oje zachow anie, są skłonni do gniew u, w rażliw i na kobiety, w iększe m iejsce niiż w d ru g ie j g ru p ie z a jm u ją w ich życiu s p ra w y seksualne.
Są też bard ziej tow arzyscy, m ają lepszy niż d ru g a g ru p a k o n ta k t — są b ard ziej m ow ńi, otw arci, łatw iej a d a p tu ją się do now ych sy tu a c ji i m ają w iększe poczucie h u m o r u 8.
Osoby, k tó re p rze b y ły zaw ał serca i p o w racają do p rac y są w poró w n aniu z g ru p ą nie p o d ejm u jącą p ra c y b ardziej od porne psychicznie. M ężczyźni oi m ają w iększe zam iłow anie do przygód, są bardziej szczerzy i im pulsyw ni, bardziej śm iali, giętcy, beztro scy 9.
6 T am że, 99—100. 7 Tam że, 100—105.
* Tam że, 108—110, 112—116.
I I I . P O T R Z E B Y P S Y C H IC Z N E W E D Ł U G K O N C E P C J I
H . A . M U R R A Y ’A R Ó Ż N IC U J Ą C E M Ę Ż C Z Y Z N P O Z A W A L E S E R C A P O D E J M U J Ą C Y C H P R A C Ę Z A W O D O W Ą I W Y C O F U J Ą C Y C H
S IĘ Z P R A C Y Z A W O D O W E J
Istn ieje w spółcześnie kilkanaście różnych „koncepcji” po trzeb psychicznych człowieka:, k tó ry c h a u trz y różnią się w po glądach na to ile jesit p o trzeb psychicznych, jak je dzielić, k tó re z nich za jm u ją w ażne m iejsce w stru k tu rz e osobowości, jakie o b jaw y poszczególnym potrzebom przypisyw ać. Do n a j bardziej znanych koncepcji należą: p sy ch oan alityczna kon cepcja popędów , teoria potrzeb M aslow a, teo ria ergów C at tella, koncepcja G uiłforda, Mc C lelanda, M u rra y ’a. W Polsce znane są koncepcje K onarskiego i G buchow skiego.
N ajb ard ziej w szechstronną koncepcję potrzeb psychicznych stanow iącą d o b ry p u n k t w y jścia do b adań dośw iadczalnych opublikow ał w 1938 r. pro feso r H a rw a rd U n iv e rsity H. A. M u rray , w p ra c y „E kplorations in P e rso n a lity ” .
Do bad an ia potrzeb psychicznych w u jęciu M u rra y ’a ist nieje kilk a dobrych m eto d np. K w ôstio nariusizM urray ’a, K w e stio nariu sz E d w ard sa (Edw ards P e rso n a l P re fe re n c e Schedule), A u to p o rtre t S teina, K w estion ariusz G eorga S tern a, T est A per- eepcji T em atycznej (T hem atic A pp erceptio n T est — T.A.T.)
P o trzeb a psychiczna jest w edług M u rra y ’a w ygodnym hipo tety czn y m pojęciem , k tó re oznacza h ip o tety czną fizyko-che miczną „siłę” działającą gdzieś w mózgu, k tó ra organizu je p e r cepcję, apercepcję, m yślenie, napęd do działania, rea k c je słow ne, m otoryczne, po to, aiby jed n o stka m ogła zm ienić p rzy k rą dla niej w yw ołującą napięcie sy tu a c ję 10.
M u rra y w yróżnia i dokładnie c h a ra k te ry z u je 27 potrzeb psychicznych człow ieka. L ista · ty ch potrzeb jest n astęp u jąca:
1. P otrzeb a bezpieczeństw a jako ten d e n c ja do u n ikania fi zycznego u raz u (harmavoidance).
2. P o trzeb a bezpieczeństw a jako te n d e n c ja do u n ik an ia p sy - cicznego u raz u ze stro n y in n y ch (blamavoidance).
3. P o trzeb a bezpieczeństw a jako ten d e n c ja do u n ik ania u r a zu psychicznego w e w łasnych oczach (infavoidance). 4. P o trzeb a poniżania się (abasem ent).
5. P o trzeb a w yczynu (a c h ie v e m e n t).
6. P o trzeb a stow arzyszania się, a filiacji (affiliation).
10 H. A. Murray: E xp lo ra tio n s in p erso n a lity, Oxford Univ. Press,
7. P o trz e b a agresyw ności (aggresion). 8. P otrzeb a au tonom ii (autonomy). 9. P o trz e b a kom pensacji (conuteration). 10. P o trz e b a uległości (deference).
11. P o trz e b a u sp raw ied liw ien ia siebie (defendance). 12. P o trz e b a dom inow ania (dominance).
13. P o trz e b a u zew n ę trz n ia n ia sw ojej osobowości i ekshibicjo n izm u (e x hibition).
14. P o trz e b a żyw ienia i opiekow ania się (nurturance). 15. P o trz e b a p o rząd ku (order).
16. P o trz e b a zabaw y (play).
17. P o trzeb a o d rzucania i izolacji (rejection).
18. P otrzdba p rzy jem n y ch doznań zm ysłow ych (sentience). 19. P o trz e b a seksualna (sex).
20. P o trz e b a doznaw ania opieki i o p arcia (succor ance). 21. P o trzeb a rozum ienia (understanding).
22. P o trzeb a naby w an ia (acquistion). 23. P o trzeb a poznaw cza (cognizance). 24. P o trz e b a tw o rzenia (construction).
25. P o trz e b a inform ow ania inn y ch (exposition).
26. P o trz e b a doznaw ania ap ro b a ty i u zn ania ze stro n y in n y c h (recognition).
27. P o trz e b a zatrzy m y w an ia (re te n tio n ).
,Na każdą potrzebę psychiczną składa się zdaniem M u rray a w iele specyficznych m otorycznych, em ocjonalnych, słow nych, autonom icznych i w yobrażen io w y ch rea k c ji i schem atów re agow ania. Oto p rzy k ła d c h a ra k te ry sty k i potrzeby dom inow a nia:
— p o trzeb a ta c h a ra k te ry z u je się ten d e n c ją do k o n tro lo w a n ia najbliższego środow iska, kiero w an ia zachow aniem ludzi poprzez sugestie, zachętę, p ersw azję czy rozkaz, n akłan ian ie in n y ch do działania zgodnego z w łasn y m i celam i, zabranian ie lu b ograniczanie tego działania w in n y ch sy tu acjach , przeko n y w an ie o słuszności w łasnej opinii. Uczucia i p o sta w y ch a ra k te ry sty c z n e dla człow ieka k ieru jąceg o się tą p o trzebą to pew ność siebie, władczość, stanow czość, zdecydow anie.
P otrzd b a dom inow ania p rzejaw ia się w rea k c ja c h tak ich jak: rządzenie, kierow anie, nadzorow anie, u stalan ie reg u ł, w y znaczanie term in ów , osądzanie, n arzu can ie p raw , obalanie za sad postępow ania, n a rz u c a n ie w łasnej decyzji, częste w y d a w anie rozkazów i poleceń. Można m ówić o dom inow aniu w dziedzinie ideow ej. W tedy jed no stka p rze jaw ia ten dencję
do agito w an ia u stalan ia zasad m oralny ch , relig ijn y ch , este tycznych. P o trzeb a zw rócona do w ew n ątrz p rze jaw ia się jako dążenie do m ocy, opanow ania in sty n k tó w , bycia pan em w łas nej woili. P o trzeb a ta łączy się z p o trz e b ą agresyw ności u .
J a k ju ż w spom inaliśm y do b ad an ia p o trzeb psychicznych chorych, k tó rz y p rzeb y li zaw ał serca użyto ta k zwanego A u to p o rtre tu S tein a M orrisa (Self^Desordption Test), k tó ry po zw ala ocenić nasilenie 26 z M urrayows-kiej listy p o trzeb p sy chicznych. Osoba b ad an a czyta k ró tk ą c h a ra k te ry sty k ę każdej z p o trzeb i odpow iada czy takie o b jaw y u niej w y stęp u ją, o raz o kreśla ich nasilenie w siedm iostopniow ej skali.
P o obliczeniu istotności różnic m iędzy śred n im i w ynikam i badań potrzeb psychiczn y ch m ężczyzn, k tó rzy podjęli pracę i ty ch k tó rz y p rac y n ie podjęli, okazało się, że sześć potrzeb psychicznych ró żnicuje oibie grupy. Są to potrzeby:
— O drzucania i izolacji (R ejection) — -U spraw iedliw iania siebie (Dejendance) — Info rm o w an ia in n y ch (Exposition) •—■ D om inow ania (Dom inance)
— B ezpieczeństw a jako ten d e n c ja dio u n ik ania fizycznego u ra z u (Harmavoidan.ce)
— P rz y je m n y c h doznań zm ysłow ych (Sentience)
D ane staty sty czn e i istotności różnic p rzed staw ia poniższa ta bela: Na-zwa p o trzeb y G ru p a po d ejm u jący ch pracę G rupa n ie p o d e j m ujących p rac y N X S 2 N X S 2 -t p i R ejectio n 76 2,66 2,72 23 4,13 3,85 3,57-8 0,001 D efendance 76 3,29 1,86 23 4,13 2,99 2,522 0,001 Exposition 7-6 5,46 2,38 23 4,48 8,08 12,48 0,005 Dominancie 76 4,33 2,37 2:3 3,65 2,23 1,882 0,05 H arm avoidanc e 76 4,78 2,28 23 4,13 2,29 1,809 0,05 S entien ce 76 4,25 1,95 23 3,61 3,28 1,791 0,05
W o p arciu o te dane i opisy p o trzeb psychicznych p rze d staw io ne p rzez M u rra y a m ożem y n a stę p u jąc o scharak tery zo w ać gru p ę b y ły ch p ac je n tó w p od ejm u jący ch pracę zawodową:
Są to osoby u jaw n iające m niejsze nasilenie sym ptom ów po trz e b y izolacji i odrzucania. Rzadziej niż d ra g a g ru p a u n ik a ją ludzi, z ry w a ją znajom ości,' u jaw n ia ją pogardę, Obojętność, odrazę, rezerw ę. Rzadziej u w ażają in ny ch ludzi za głupich, n iea tra k c y jn y c h . Rzadziej p rz y jm u ją od py ch ające p ostaw y i izolują się ia. R zadziej też b ro n ią siebie przed oskarżeniem , k ry ty k ą , naganą. Rzadziej p rzeży w ają poczucie w iny, niższości, kłam ią i usraw ied łiw iają się, p o m niejszają w łasne niepow o dzenia, oraz z a ta ja ją n iek tó re zachow ania 1S.
Dudzie p o d e jm u ją c y p racę m ają silniejszą potrzeb ę udziela nia inform acji, m ów ienia o· sobie i sw oich spraw ach. B ardziej niż d ru g a g ru p a lubią inform ow ać, pokazyw ać, w ykładać, tłu m aczyć, m ieć „U czniów ” i „S łuchaczy” u .
U ja w n ia ją też silniejśzą potrzebę dom inow ania i silniejszą potrzebę p rzy je m n y c h doznań zm ysłow ych. Oznacza to, że bardziej niż dru g a g ru p a lu bią rządżić, dyrygow ać, kontro lo wać in n y ch i sidbie, organizow ać i narzucać sw oje zdanie. B ardziej też lulbią cieszyć się dobrym jedzeniem , tru n k a m i, p rzy je m n y m i doznaniam i sek su aln ym i i estetycznym i. Są to osoiby bard ziej niż druga g ru p a w rażliw e na działanie p rz y jem n y ch zmysłowo· i estetyczn ych bodźców: zapachy, widoki, m uzykę, m alarstw o.
M ężczyźni, k tó rz y p rzeb y li zaw ał serca i podjęli pracę za wodową u jaw n ia ją in ten sy w n iejsze w yczulenie na u raz y fi zyczne. Częściej niż d ru g a g ru p a odczuw ają strach p rze d róż nym i niebezpiecznym i sy tu a c jam i np. p rzed zw ierzętam i, w y padkam i, biciem , b ru taln o ścią in n y ch , fizycznym zranien iem , zach orow an iem . Częściej niż druga g ra p a z d ają się stosow ać różne zabezpieczenia i środki ostrożności np. p o w strz y m y w a nie się od picia alkoholu, stosow anie ry g o ry sty czn ej diety, u n ik an ie w iększych w ysiłków 15.
IV . W N IO S K I O G Ó L N E , D Y S K U S J A
1. B adania nasze p o tw ierd ziły w ypow iadane p rzez lekarzy, psychologów i socjologów opinie i sądy, że podjęcie w zględnie nie p o d jęcie p ra c y zaw odow ej p rzez osoby, k tó re p rz e b y ły zaw ał serca je st w aru n k o w an e w znacznym sto p n iu p rze z ich s tru k tu rę osobowości.
52 Tam że, 177—178. 13 Tam że, 194— 195. 14 Tam że, 746. 15 Tam że, 197—199.
2. O cen iając s tru k tu rę osobowości w oparciu o czynnikow y m odel C a tte lla g ru p b yły ch p acjen tó w , k tó rzy p o d jęli p ra cę zaw odow ą i w ycofali się z n iej — stw ierdziliśm y, że p o d e jm u ją c y p racę różnią się w spoisób isto tn y sta ty sty c z nie (różnice isto tn e na poziom ie 0,001, 0,005, 0,01, 0,05) pod w zględem pięciu w y m iarów osobowości. P o d e jm u jąc y p racę odznaczają się w yższą in te lig e n c ją (B + ), w iększą siłą Ego (Ego S tre n g th + ) , w iększą skłonnością, do dom i nacji (Dominance + ) , w iększą ekspansyw nością (Surgen-
cy + ) , w iększą odpornością psychiczną (P a ra sy m h a tetic I m m u n i t y + ).
3. B adając s tru k tu rę potrzeb psychicznych b y łych pacjen tó w w edług koncepcji M u rra y a stw ierdziliśm y, że 6 potrzeb psychicznych ró żn icu je obie g ru p y. P o d e jm u jąc y p rac ę u ja w n ia ją słabszą p o trzeb ę o d rzucania i izolacji (Reject
ion), słabszą potrzebę u sp raw ied liw ian ia siebie (Defendan- ce), silniejszą p o trzeb ę inform ow ania in n y ch (Eksposition),
silniejszą potrzebę u n ik ania fizycznego urazu (Harmavoi-
dance). Są to w szystko różnice isto tn e sta ty sty c z n ie n a p o
ziom ie 0,001, 0,005 i 0,05.
4. W oparciu o obydw a rodzaje b ad ań m ożem y stw ierdzić, że 'byli p acjen ci p o w racający do p ra c y re p re z e n tu ją bardziej dojrzałe niż g ru p a w y cofujących się z p ra c y cechy i r e akcje osobowości. W y jątek stan o w i jed y n ie w iększe nasi len ie p o trz e b y bezpieczeństw a, jako ten d e n c ji do u n ik an ia fizycznego u raz u w b ru p ie p o w racający ch do p rac y zaw o dow ej.
F a k t te n zdaje się potw ierdzać w ysu w ane p rzez w idlu b a daczy przypuszczenie, że osobowość zaw ałow ca odznacza się w ew n ętrzn y m i konfliktam i i n iejak ą sprzecznością w aż niejszych ten d e n c ji reagow ania.
5. B adania nasze (potw ierdzają jaik się zdaje p o stu la t, (stoso w a n y w IKAM) ab y osobowość ch o ry ch na serce opisyw ać, badać i analizow ać w oparciu o różne m odele s tr u k tu ry osobowości, w o p arciu o m odele czynnikow e cech, typów , „ tra d y c y jn e ”, (operujące pojęciem woli, c h a ra k te ru , uczuć, tem p e ra m en tu , jak np. m odel R em pleina). D aje to lepszą m ożliwość uch w y cen ia k o rzy stn y ch dla reh a b ilita c ji cech i zapew nia lepszą k o n trolę u zyskanych w yników .
S O M E P E R S O N A L IT Y T R A IT S A N D R E A C T IO N S O F T H E C O R O N A R Y P A T IE N T S W IT H D R A W IN G A N D R E T U R N IN G
T O W O R K A F T E R H E A R T A T T A C K
(S um m ary)
T he p u rp o se of th is p a p e r w as to re se a rc h w h ich p erso n a lity tr a its a n d rea ctio n s d iffe r co ro n a ry p a tie n ts w ith d ra w n in g an d r e tu r n in g to w o rk a f te r h e a rt attac k .
T he stu d y g ro u p w as 160 m ale p a tie n ts 40—55 y e r old.
T he stu d y g ro u p w as C a tte lls S ix tee n P e rso n a lity F a c to r Q u estio n n a ire a n d I. S tein s S elf D escrip tio n T est tested.
T he g ro u p co ro n a ry p a tie n ts re tu r n in g to w o rk a f te r h e a r t a tta c k h av e h ig h e r scores (p 0, 001 a n d 0, 05) in: In tellig en c e F ac to r, Ego stre n g h t, D om inance, S urgency, P a ra sy m p h a te tic Im m u n ity , E x p o si tio n need, H arm a v o id an c e need.
R e tu rn in g to w o rk h av e sta tistic a lly sig n ific an t (p 0,001 an d 0,05) in R ejectio n need, D efen d an ce need.
