Uniwersytet Jagielloński
STYL ZARZĄDZANIA ZORIENTOWANY NA RELACJE VS ZORIENTOWANY NA ZADANIE A ORIENTACJA SPOŁECZNA I ORIENTACJA EKONOMICZNA
Rozróżnienie dwóch stylów kierowania – zorientowanego na relacje oraz zorien- towanego na zadanie ma długą tradycje, lecz wciąż inspiruje kolejne badania nad pozytywnymi i negatywnymi stronami obydwu podejść. W artukule postaramy się powiązać rzeczone style kierowania z inną parą konstruktów, tj. z tzw. orien- tacją społeczną oraz orientacją ekonomiczną w rozumieniu metody „Rzeczywiste- -Nierzeczywiste” (RN-02), skonstruowanej przez autora tekstu (Mudyń 2007;
2008a). Przytoczymy też wyniki badań uzyskanych przy użyciu tego narzędzia w stosunku do studentów zarządzania i marketinu, by na koniec powrócić do zasad- niczej kwestii, czyli do walorów i ograniczeń obydwu stylów zarządzania w kontekś- cie oczekiwanych preferencji przyszłych, potencjalnych menedżerów.
Styl zarządzania skoncentrowany na relacjach a styl skoncentrowany na zadaniach
Klasyczne rozróżnienie dwóch stylów kierowania ludźmi ma długą tradycję. Te przeciwstawne style wraz z różnymi synonimicznymi określeniami występują za- równo w kontekście problematyki zarządzania, jak i problematyki przywództwa.
Styl skoncentrowany na relacjach (relation oriented) charakteryzowany jest jako bardziej demokratyczny, zachęcający do partycypacji w podejmowanych de- cyzjach, w preferowaniu dwustronnej komunikacji (w odróżnieniu od wydawania poleceń i oceniania) oraz jako bardziej zindywidualizowany, tj. uwzględniający po- trzeby poszczególnych osób, tu członków zespołu, podwładnych czy zwolenników.
Uwzględnianie potrzeb podwładnych zakłada m.in. inspirowanie, motywowanie i dbanie o ich rozwój zawodowy i osobisty (Meyer, Allen 1997). A przede wszyst- kim – jak wskazuje nazwa – zakłada dbałość o jakość wzajemnych relacji.
Z kolei styl zadaniowy (task oriented) oznacza przywiązywanie wagi i koncen- trowanie uwagi przez osobę menedżera lub lidera na przebiegu wykonywania zadań
i realizowaniu założonych celów, zarówno przez monitorowanie i ocenianie termi- nowości ich wykonania jak i w sensie jakości końcowego wyniku czy produktu.
Styl skoncentrowany na zadaniu, gdzie jakość relacji międzyludzkich jest sprawą drugorzędną lub przynajmniej mniej istotną, dopuszcza elementy manipulacji, jeśli zachodzi taka potrzeba, tj. gdy uzasadnia to dobro sprawy, gdy zależy od tego zre- alizowanie celu lub efektywność jego realizacji. Styl ten bywa też określany jako autokratyczny lub dyrektywny. Jego atutem jest wcześniejsze i bardziej jednoznacz- ne defi niowanie ról (także swojej własnej) oraz precyzyjne formułowanie oczekiwań i standardów wykonania (Tracy 1987).
Wychodząc poza problematykę zarządzania, a nawiązując do psychologii spo- łecznej i funkcjonujących tam rozróżnień pojęciowych, można by wiązać styl skon- centrowany na zadaniu z ocenianiem ludzi w – szeroko rozumianych – kategoriach sprawnościowych, podczas gdy styl skoncentrowany na relacjach byłby bliższy ewa- luacji zachowań innych ludzi (a także swoich własnych) w kategoriach moralnych.
Przyjęcie perspektywy moralnej zakłada bowiem uwzględnianie intencji sprawcy, podczas gdy perspektywa sprawnościowa zawęża pole widzenia do efektów (wyni- ków, wytworów).
Generalnie, jak sugerują liczne badania (Wojciszke 2005), siebie oceniamy ra- czej w kategoriach sprawnościowych, podczas gdy innych ludzi przede wszystkim w kategoriach moralnych. Z innych badań (Cwalina, Koniak 2009) wynika ponad- to, że w niektórych okolicznościach (np. gdy zostanie zaktywizowana perspektywa kompetencyjno-sprawnościowa) informacje dotyczące moralnego wymiaru zacho- wania bywają niejako ignorowane i w niewielkim tylko stopniu modyfi kują wcześ- niejszą postawę wobec danej osoby. Można powiedzieć również, że spostrzegane kompetencje (i wynikająca z nich skuteczność działania) wpływają na zachowa- nie innych ludzi, głównie przez wzbudzanie respektu, podczas gdy moralny aspekt zachowania wpływa na nasze reakcje przez lubienie bądź nielubienie danej osoby (Mikiewicz, Szewczyk, Wojciszke 2006;Cwalina, Koniak 2009).
Można też oczekiwać, że menedżerowie reprezentujący różne style zarządzania rożnią się nie tylko w zakresie preferowanych stylów komunikacji z podwładny- mi (w przypadku relation-oriented szefów byłby to styl bardziej demokratyczny), lecz także w sposobie rozwiązywania konfl iktów (czy „zarządzania konfl iktem”).
Przypuszczalnie (gdyż trudno tu odwołać się do konkretnych badań) menedżerowie zorientowani zadaniowo rozwiązują konfl ikty szybciej, bardziej zdecydowanie, nie stroniąc od radykalnych rozstrzygnięć. Nie musi to oznaczać, że po prostu lepiej sobie z tym radzą. Jeśli spojrzeć na to w dłuższym horyzoncie czasowym, mogłoby się bowiem okazać, że w wielu przypadkach jest to strategia bardziej kosztowna, gdyż może skutkować pogorszeniem klimatu organizacyjnego, obniżeniem poziomu zaufania do przełożonych i współpracowników, wtórnie obniżając inicjatywę i za- angażowanie w realizację zadań, a w konsekwencji wpływać negatywnie także na tzw. poziom wykonania.
Z kolei można sądzić, że menedżerom nastawionym na relacje (relation-oriented) w sytuacjach konfl iktowych bliższe będą „miękie strategie” radzenia sobie z kon- fl iktem, takie jak poszukiwanie kompromisów, perswadowanie, a także uleganie
naciskom ze strony podwładnych, w imię jakości wzajemnych relacji. Trudno nie za- uważyć, że obydwa style posiadają wiele zalet, co ujawnia się nie tylko w sytuacjach konliktowych, które są nieuniknione w przypadku każdej grupy czy instytucji.
Każdy z rozpatrywnych stylów, jeśli jest zbyt uporczywie lub nawykowo stosowany, może prowadzić do sztywnych, zrutynizowanych zachowań w zbyt małym stopniu uwzględniających kontekst zadania, sytuacji i osoby – i może się okazywać niewy- starczający lub nawet nieskuteczny. Konsekwentne i bezwyjątkowe respektowanie danego stylu mogłoby bowiem oznaczać brak plastyczności i dysponowanie nazbyt ograniczonym repertuarem zachowań. Jak podkreślają to zgodnie przedstawiciele nurtu neurolingwistycznego programowania (NLP), celem każdego dobrego trenin- gu, coachingu czy oddziaływań terapeutycznych jest poszerzenie repertuaru możli- wych zachowań klienta w obliczu danego typu sytuacji (np. Bandler 1985). Oznacza to także rozszerzenie możliwości wyboru o nowe, alternatywne reakcje i sposoby działania. Ideałem byłoby posiadanie w repertuarze własnych sposobów reagowania alternatywnych „strategii” w stosunku do każdego typu sytuacji oraz – co nie mniej ważne – posiadanie do nich dostępu właśnie wtedy, gdy są potrzebne, poniekąd niezależnie od obecnego stanu psychicznego. Również w sytuacji podwyższonego stresu czy silnych emocji, wynikających na przykład z presji czasu, nacisku grupy lub zwierzchników. Zasadniczym zatem pytaniem o dużym znaczeniu praktycznym byłoby: w jakim stopniu ta sama osoba jest w stanie godzić z sobą i wykorzystywać konstruktywne elementy obydwu sylów i wykorzystywać je odpowiednio do kon- kretnych okoliczności?
Mawia się, że najlepszymi menedżerami (szefami) bywają kobiety, jeśli już zde- cydują się na podjęcie takiej funkcji. Skądinąd wiadomo też, że generalnie biorąc, kobiety są bardziej zorientowane społecznie niż mężczyżni (Mudyń 2008a) oraz że – jak potwierdza to wiele badań – uzyskują wyższe wyniki w zakresie tzw. inteli- gencji emocjonalnej (Mayer, Caruso, Salovey 1999). W tym kontekście pojawia się też pytanie bardziej szczegółowe – w jakim stopniu programy studiów, kształcących przyszłych menedżerów, takie jak zarządzanie i marketing, uwrażliwiają i zachęcają swych adeptów do poszerzania umiejętności związanych z orientacją na kontekst i na relacje z innymi ludźmi (w tym zwłaszcza z potencjalnymi podwładnymi czy pracownikami), a w jakim stopniu wzmacniają w nich przekonanie o przydatności
„wiedzy zimnej”, tej bardziej specjalistycznej, bardziej szczegółowej, dotyczącej określonej wąskiej domeny.
Pozostając na razie przy intuicyjnym rozumieniu terminów, w dalszych partiach tekstu postaramy się powiązać styl zorientowany na relacje z ogólniejszym kon- struktem teoretycznym, tj. z tzw. orientacją społeczną, styl natomiast zorientowany na zadanie z orientacją ekonomiczną. Zauważmy, że orientacja zadaniowa (podob- nie jak i orientacja ekonomiczna) oznacza siłą rzeczy koncentrację na wynikach ra- czej niż na procesach, które je poprzedzają lub pojawiają się w dalszej konsekwencji, np. jako tzw. skutki uboczne. Niezbyt często kwestionuje się trafność dewizy, iż:
„Liczą się wyniki”. Wiadomo również, że w tzw. gospodarce wolnorynkowej wszel- kie wyniki (nie tylko w sensie sprzedaży bądź produkcji, lecz także w sporcie czy nawet nauce) łatwo się przekładają na wyniki fi nansowe.
Orientacja społeczna a orientacja ekonomiczna
Obydwie wyróżnione orientacje należą do szerszego zbioru sześciu orientacji, w którego skład wchodzą: orientacja teoretyczna, ekonomiczna, estetyczna, spo- łeczna, polityczna i religijna. Podział ten nawiązuje do zaproponowanego w latach dwudziestych ubiegłego wieku przez Edwarda Sprangera rozróżnienia na sześć ty- pów wartości. Spranger opisał typowy sposób bycia, jak rownież charakterystyczną organizację osobowości ludzi, u których wyraźnie dominuje jedna z wartości (tu:
orientacji), nazywając ich typami idealnymi.
W nawiązaniu do jego koncepcji została skonstruowana przez autora tekstu me- toda Rzeczywiste-Nierzeczywiste (RN-02), oparta na oryginalnych (i na pierwszy rzut oka kontrowersyjnych założeniach), umożliwiająca empiryczne badanie nasile- nia poszczególnych orientacji u konkretnych ludzi. Jednak o orientacjach wnioskuje się niejako w sposób pośredni, co odróżnia ją od konwencjonalnych metod kwe- stionariuszowych, do których należy też zaliczyć niemal wszystkie metody badania wartości, gdzie osoba badana odpowiada na pytania bezpośrednie w rodzaju: Co jest dla ciebie ważniejsze (bardziej cenione) w życiu X czy Y? (szerzej: Mudyń 2007).
Metoda RN-02 opiera się na następujących założeniach:
1. Jeśli coś jest dla jednostki ważne, to zarazem jest przez nią uznawane za bardziej rzeczywiste w porównaniu z tym, co jest dla niej mniej ważne lub wręcz obojętne.
2. „Rzeczywistość” jest pojęciem z natury swej nieokreślonym, wymagającym każdorazowego dookreślenia przez jednostkę. Nieokreśloność i potencjalna wielo- znaczność słowa „rzeczywiste” sprawia, że jest ono idealnym „bodźcem” skłania- jącym do projekcji (podobnie jak plamy atramentowe Rorschacha). Zatem już sam sposób rozumienia słowa „rzeczywiste” ma charakter projekcyjny, a w konsekwen- cji diagnostyczny.
3. Istnieje naturalny związek między dominującymi orientacjami ontologicz- nymi a preferowanymi przez jednostkę kryteriami wartościowania. Dotyczy to zwłaszcza tzw. wartości odczuwanych, przeciwstawianych przez S. Ossowskiego (2000) wartościom uznawanym.
W sensie teoretycznym przez orientację będziemy rozumieć „tendencję do wy- biórczego koncentrowania uwagi na określonym aspekcie aktywności życiowej, pro- wadzącą do przekonania o niekwestionowalnej (lub relatywnie wysokiej) realności odpowiednich treści” (Mudyń 2007, s. 125).
Natomiast w sensie operacyjnym (empirycznym) poszczególne orientacje ozna- czają liczbę punktów uzyskiwaną w odpowiednich skalach RN-2002; odnoszących się do wyróżnionych sfer aktywności (teoretycznej, ekonomicznej, estetycznej etc.).
W metodzie RN-02, służącej niejako do pomiaru natężenia poszczególnych orienta- cji u danych osób, wykorzystano 6 x 10 pojęć, po 10 do każdej z sześciu wyróżnio- nych orientacji (sfer aktywności), nawiązujących do E. Sprangera typologii wartości.
Każde z pojęć występuje 3 razy, w różnych zestawach pojęciowych, uwzględniają- cych określenia reprezentujące pozostałe orientacje. Punktowany jest każdy wybór desygnatu danego pojęcia jako najbardziej rzeczywistego w danym zestawie. Liczba
punktów do rozdysponowania na wszystkie dokonywane wybory jest stała i wynosi 125. Oznacza to, że nie można uzyskać wysokich wyników we wszystkich orienta- cjach.
Dodajmy, że orientacja ekonomiczna reprezentowana jest w RN-2002 przez na- stępujące określenia: Biuro maklerskie, Zużycie energii, Budżet domowy, Cena pro- mocyjna, Podatek dochodowy, Opłacalność inwestycji, Kredyt inwestycyjny, Koszty produkcji, Transakcja giełdowa, Recesja gospodarcza.
Natomiast orientację społeczną reprezentują: Wspólnota przeżyć, Prawdziwa przyjaźń, Pomoc humanitarna, Stosunki sąsiedzkie, Krąg znajomych, Solidarność grupowa, Umiejętność współpracy, Kontakty międzyludzkie, Sprawiedliwość spo- łeczna, Wspólna zabawa.
Nietrudno zauważyć, że tzw. orientacja ekonomiczna, w rozumieniu metody RN-2002, jest pojęciem znacznie szerszym niż tzw. wartości materialne (lub mate- rialistyczne) w rozumieniu Belka (1985) czy Richins i Dawson (1992) lub Górnik- -Durose (2002). Stosunek do dóbr materialnych i przypisywanie im wielkiego znaczenia, byłoby – co najwyżej – jednym z przejawów orientacji ekonomicznej.
Sposób rozumienia orientacji ekonomicznej w ujęciu metody RN-02 dość dobrze – jak się wydaje – koresponduje z charakterystyką „typu ekonomicznego” w ujęciu Sprangera podkreślającego w swej charakterystyce takie aspekty, jak daleko idący pragmatyzm i utylitaryzm (użyteczność), odnoszone do wszelkich form aktywno- ści życiowej „człowieka ekonomicznego”, który – „Oszczędnie obchodzi się z ma- teriałem, energią [dem Kraft], przestrzenią i czasem, aby osiągnąć dla siebie mak- simum potrzebnych efektów” (1930, s. 148). Używając współczesnej terminologii, można by powiedzieć, że człowiek zorientowany ekonomicznie jest nastawiony na optymalne gospodarowanie wszelkimi dostępnymi zasobami pod kątem maksymal- nej realizacji pragmatycznie (utylitarnie) rozumianych celów. Prawdopodobnie jed- nym z wyznaczników tej orientacji byłby stosunek do dóbr materialnych i przypisy- wanie dużego znaczenia ich posiadaniu i pomnażaniu.
Z kolei orientacja społeczna, w rozumieniu RN-02, zakłada niejako, że to właś- nie inni ludzie i relacje z nimi (w odróżnieniu od rzeczy matrialnych, abstrakcyjnie rozumianej prawdy, posiadania władzy, przeżyć estetycznych lub religijnych) zaj- mują centralne miejsce w subiektywnej rzeczywistości danej osoby. I w tym sensie orientacja społeczna sugeruje też obecność tzw. motywacji prospołecznej, w odróż- nieniu od aspołecznej. Tym samym zakłada też większą koncentrację „na relacjach”
z innymi ludźmi niż na skuteczności (wynikach) własnych działań. Sugeruje obec- ność empatii i motywów altruistycznych; powinna zatem korespondować raczej z tzw. orientacją kolektywistyczną niż indywidualistyczną, raczej z tendencjami egalitarystycznymi niż z elitarystycznymi. Zakładając spontaniczne uwrażliwienie na innych ludzi i ich dobrostan, powinna sprzyjać raczej podejmowaniu współpracy (i gotowości do udzielania pomocy) niż rywalizacji.
W prowadzonych od kilku lat (na różnych grupach) badaniach przy użyciu meto- dy RN-02 udało się ustalić kilka zależności, a mianowicie:
1. Wykazano zależności między studiowanymi kierunkami a dominacją lub względną przewagą zakładanych hipotetycznie typów orientacji. I tak na przykład
studenci prawa uzyskiwali wyższe wyniki w orientacji politycznej w porównaniu ze studentami fi zyki, którzy z kolei (zgodnie z hipotezą) uzyskiwali wyższe wyni- ki w orientacji teoretycznej niż przyszli prawnicy; studenci informatyki uzyskali najwyższe wyniki w orientacji teoretycznej, podczas gdy studenci seminarium du- chownego w orientacji religijnej; z kolei studenci fi nansów i bankowości uzyskali najwyższe wyniki w orientacji ekonomicznej, podczas gdy studenci malarstwa uzy- skiwali je w orientacji estetycznej i religijnej (Mudyń 2007).
2. W badaniach przeprowadzonych w 2007 roku na próbie 1540 osób (zróżnico- wanych pod względem wieku, poziomu wykształcenia, wykonywanych zawodów etc.) zarówno w grupie osób młodych (16–23 lata), jak i wieku średnim (24–59) kobiety uzyskiwały istotnie wyższe wyniki w orientacji społecznej niż mężczyźni (podobnie jak w wielu innych, mniej licznych grupach), jednak w najstarszej grupie (60–88 lat) nie odnotowano istotnych różnic w tym zakresie. Natomiast w przypadku orientacji ekonomicznej, w każdej z trzech grup wiekowych mężczyzni uzyskiwali wyższe wyniki od kobiet. Poza tym najwyższe wyniki w orientacji ekonomicznej (zarówno u mężczyzn, jak i kobiet) wystąpiły w grupie osób „w wieku produkcyj- nym”, tj. w wieku 24–59 lat.
3. Poszczególne orientacje są z sobą skorelowane i tworzą dwie wiązki (skupie- nia), tj.: skupienie analityczno-instrumentalne, które cechuje się wysokimi wyni- kami w zakresie orientacji teoretycznej, ekonomicznej i politycznej, oraz skupienie holistyczne, kóre cechuje się wysokimi wynikami w w orientacjach: społecznej, religijnej i estetycznej.
Czy studenci marketingu i zarządzania są zorientowani społecznie?
Przebadano też grupę studentów marketingu i zarządzania (Pietras 2005), którą po- równywano ze studentami pedagogiki. Zauważmy, że obydwa kierunki kształcenia zakładają, że ich absolwenci będą pracować z ludźmi, czyli że ich obowiązki zawo- dowe będą wymagać częstych kontaków z wieloma ludźmi. W przypadku pedago- gów byłyby to przede wszystkim kontakty bezpośrednie, w przypadku absolwentów marketingu i zarządzania sprawa jest bardziej skomplikowana i nie tak jednoznacz- na. Zakładano, że w przypadku studentów pedagogiki wybór takiego właśnie kie- runku studiów wynika z obecności orientacji społecznej, w przypadku studentów marketingu i zarządzania oczekiwania w tym zakresie pozostały niesprecyzowane.
Przebadano 146 studentów pedagogiki i 114 studentów zarządzania i marketingu Uniwersytetu Jagiellońskiego studiów stacjonarnych (łącznie 260 osób). Proporcje płci w obrębie obydwu kierunków zostały wyrównane – 70% (146 osób) stanowiły kobiety i 30% (78) mężczyżni. Zasadniczo byli to studenci IV i V roku studiów (81,9%).
W ramach pierwotnej analizy wyników zastosowano dwuczynnikową analizę wariancji (ANOVA) jednej zmiennej (orientacja ekonomiczna) z uwzględnieniem kierunku studiów i płci. Kierunek studiów okazał się istotnym predyktorem zmien- ności wyników. Różnica pomiędzy średnimi w stosunku do orientacji ekonomicznej
u studentów pedagogiki (M = 25,7 punktu) oraz studentów zarządzania i marketingu (M = 32,1) okazała się istotna: F(256;1) = 13,43; p < 0,001. Odnotowano też słaby efekt interakcji płci i kierunku studiów na poziomie trendu: F(256;1) = 3,53; p = 0,06.
Analogiczną analizę wykonano w stosunku do orientacji społecznej. Także w tym przypadku różnica między średnimi wyników studentów pedagogiki (M = 28,4) oraz zarządzania i marketingu (M = 25,0) okazała się istotna, lecz na dość niskim po- ziomie istotności: F(256;1) = 3,94; p = 0,05. Nie odnotowano efektu interakcji płci i kierunku studiów.
Ponadto w tych samych badaniach wykorzystano również Skalę SDM Górnik- -Durose do badania stosunku do dóbr materialnych (szerzej o metodzie: Górnik- -Durose, 2002). Ponownie zastosowano dwuczynnikową analizę wariancji, któ- ra wykazała istotność różnic pomiędzy średnimi wyników studentów pedagogiki (M = 71,6) oraz studentów zarządzania i marketingu (M = 79,5). W tym przypadku odnotowano F(256;1) = 21,1; p < 0,001.
Dla calej grupy (N = 260) sprawdzono również korelację liniową Pearsona, która okazała się stosunkowo niska, acz istotna (r = 0, 27; p < 0,001).
Zważywszy, że w innych badaniach z udziałem osób w średnim wieku (Mudyń, 2008) wykazano, że związek między orientacją ekonomiczną a orientacją społecz- ną oraz innymi wartościami (mierzonymi LWO Juczyńskiego) inaczej przedstawiał się u kobiet, a inaczej u mężczyzn, ponownie przeanalizowano zależności korela- cyjne wśród studentów marketingu i zarządzania oraz pedagogiki z uwględnieniem płci. Wyniki przedstawia tabela 1.
T a b e l a 1. Współczynniki korelacji liniowej (r Pearsona) pomiędzy poziomem materializmu a poszczególnymi orientacjami
ORIENTACJE
Poziom materializmu (SDM)
Zarządzanie i marketing Pedagogika Kobiety
(N = 78)
Mężczyźni (N = 36)
Kobiety (N = 104)
Mężczyźni (N = 42)
Teoretyczna –0,02 –0,29 0,11 –0,33*
Ekonomiczna 0,21 0,40* 0,23* 0,08
Estetyczna –0,08 –0,05 –0,12 0,12
Społeczna 0,10 –0,08 –0,13 0,06
Polityczna 0,05 0,18 –0,02 0,07
Religijna –0,28* –0,37* –0,14 –0,07
* p < 0,05
W odniesieniu do wyników zawartych w tabeli 1 warto zauważyć, że:
• poziom materializmu koreluje istotnie z orientacją ekonomiczną u studentów zarządzania i studentek pedagogiki (odpowiednio r = 0,40 i r = 0,23; p < 0,05), natomiast w przypadku studentek zarządzania korelacja zbliżyła się tylko do poziomu istotności (r = 0,21; p = 0,06);
• w przypadku orientacji społecznej korelacje nie osiagnęły poziomu istotności statystycznej, lecz należy odnotować, że w przypadku kobiet studiujących za- rządzanie współczynnik ten jest dodatni (r = 0,10), podczas gdy u mężczyzn z zarządzania jest ujemny (r = –0,08);
• w przypadku studentów zarządzania (niezależnie od płci) poziom materia- lizmu koreluje negatywnie z orientacją religijną (r = –0,28; p oraz r = –0,37;
p < 0,05);
• należy też odnotować, że u mężczyzn z pedagogiki, a także u mężczyzn z za- rządzania, zarysowały się negatywne zależności między poziomem materia- lizmu a orientacją teoretyczną (w pierwszym przypadku r = –0,33; p < 0,05, w drugim r = –0,29; p = 0,09), podczas gdy u kobiet nie odnotowano takich zależności.
Podsumowanie i wnioski końcowe
Wcześniejsze rozważania doprowadziły do postawienia tezy, że idealnym rozwią- zaniem byłoby uwzględnianie elementów obydwu stylów i wykorzystywanie ich stosownie do okoliczności. Następnie styl zorientowany na relacje i styl zoriento- wany na zadanie próbowano powiązać z szerszym kontekstem teoretycznym, czyli z orientacją społeczną i orientacją ekonomiczną. Zostały przytoczone wyniki badań z udziałem studentów zarządzania i marketingu, które w jakimś stopniu uzasadniają tezę o związku orientacji społecznej z nastawieniem na relacje a orientacji ekono- micznej z nastawieniem na zadanie (i osiągane wyniki). Przytoczone dane, choć mają raczej charakter „poszlakowy”, stanowią też dobry punkt wyjścia do sformu- łowania hipotezy, że kobiety (które zazwyczaj są bardziej zorientowane społecznie) łatwiej godzą elementy obydwu – często przeciwstawianych – stylów zarządzania.
Przemawiałyby za tym niektóre z przytoczonych uprzednio wyników, tj. słabsze powiązanie tzw. poziomu marterializmu z orientacją ekonomiczną u studentek za- rządzania i marketingu niż u ich kolegów, a także silniejszy związek „materiali- zmu” z orientacją społeczną oraz brak negatywnych zależności między poziomem materializmu a orientacją teoretyczną (w odróżnieniu od mężczyzn studiujących zarządzanie).
Wydaje się, że chcąc zweryfi kować tezę o większej elastyczności kobiet w wy- korzystywaniu elementów obydwu modelowych stylów zarządzania, w przyszłych badaniach należałoby uwzględnić także narzędzia do pomiaru inteligencji emocjo- nalnej i kompetencji społecznych. Można by oczekiwać, że kobiety będą uzyskiwać wyniki wyższe od mężczyzn.
Poza tym należy pamietać, że „posługiwanie się” tylko jednym z przeciwstaw- nych stylów, zwłaszcza jeśli jest to zgodne z wcześniej ukształtowaną dominującą orientacją (tu: społeczną lub ekonomiczną) jest o wiele łatwiejsze niż „godzenie”
sposobów reagowania przynależnych do przeciwstawnych stylów. Poszerzanie re- pertuaru własnych zachowań mimo temperamentalno-osobowościowych inklina- cji jest także rezultatem długotrwałego procesu uczenia się, po części metodą prób
i błędów, wymuszanego przez życie w trakcie realizacji złożonych, długotermino- wych zadań. A zatem umiejętność łączenia elementów odmienych stylów w trak- cie realizowania długoterminowych celów, co nieuchronnie wymaga wchodze- nia w relacje z innymi ludźmi i uwzględniania różnych kontekstów społecznych, to także przejaw stopnia wyuczalności i emocjonalnej dojrzałości danej osoby.
Program i sposób kształcenia tylko w ograniczonym stopniu mogą to przyspie- szyć lub zahamować.
Bibliografi a
Bandler R. (1985), Using Your Brain – for a Change, Real People Press, Moab, UT.
Belk R.W. (1985), Materialism: Trait Aspects of Living in the Material World, „Journal of Consumer Research”, no. 12 (3), s. 265–280.
Brown B.B. (2003), Employees’ Organizational Commitment and Their Perception of Supervisors’
Relation-Oriented and Task-Oriented Leadership Behaviors, Unpublished Dissertation, Virginia Polytechnic Institute and State University.
Cwalina W., Koniak P. (2009), Sezon na polityków moralnych czy kompetentnych? Sterowanie wymiarami percepcji w w formowaniu wrażeń o innych ludziach, Referat wygłoszony na VI Zjeździe PSPS, Lublin, 14–16 września.
Górnik-Durose M. (2002), Psychologiczne aspekty posiadania – między instrumentalnością a spo- łeczną użytecznością dóbr materialnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Mayer J.D., Caruso D.R., Salovey P. (1999), Emotional Intelligence Meets Traditional Standards for an Intelligence, „Intelligence”, no. 27, s. 267–298.
Meyer J., Allen N. (1997), Commitment in the Workplace, SAGE Publications, Thousand Oaks, CA.
Mikiewicz A., Szewczyk A., Wojciszke B. (2006), Uwarunkowania lubienia i respektu: konfron- tacja dwóch koncepcji teoretycznych, „Czasopismo Psychologiczne”, nr 12, s. 139–154.
Mudyń K. (2007), W poszukiwaniu prywatnych orientacji ontologicznych. Badania psycholo- giczne nad oceną realności desygnatów pojęć, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Mudyń K., (2008a), Orientacja społeczna vs ekonomiczna a subiektywne aspekty jakości życia, [w:]
Jakość życia – od elity do wykluczonych, red. R. Derbis, Wydawnictwo AJD, Częstochowa, s. 137–153.
Mudyń K. (2008b), What Is Most Real for You? Dominant Ontological Orientations at Different Life Stages. Poster presented at XXIX International Congress of Psychology, 20–25 July, Berlin.
Pietras K. (2005), Preferowane wartości i poziom materializmu a sposoby kategoryzacji in- nych osób. Niepublikowana praca magisterska, Instytut Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Jagielloński.
Reichers A. (1986), Confl ict and Organizational Commitments, „Journal of Applied Psychology”, no. 71, s. 508–514.
Richins M.L., Dawson S.A. (1992), A Consumer Values Orientation for Materialism and Its Mea- surement: Scale Development and Validation, „Journal of Consumer Research”, no. 19, s. 303–316.
Spranger E. (1930), Lebensformen: Geisteswissenschaftliche Psychologie und Ethik der Person- lichkeit, Max Niemeyer Verlag, Halle (Saale), 7. Aufl age.
Tracy L. (1987), Consideration and Initiating Structure: Are They Basic Dimensions of Leaders Behavior?, „Social Behavior and Personality”, no. 15, s. 21–33.
Wojciszke B. (2005), Morality and Competence in Person and Self-Perception, „European Review of Social Psychology”, no. 16, s. 155–188.
