Uwagi do wersji zaadaptowanej:
Wersja elektroniczna książki została stworzona zgodnie z art. 33 z indeksem 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Zostały zachowane numery stron. Numer danej strony znajduje się nad tekstem danej strony i poprzedza go skrót str.
Wartości wyrażone w oryginale liczbami rzymskimi, w adaptacji przedstawiono cyframi arabskimi albo słownie.
Przypisy tradycyjne w treści głównej są linkami oznaczonymi słowem „przypis” i numerem porządkowym wziętymi w nawias kwadratowy. Przypisy harvardzkie są linkami
oznaczonymi słowem „przypis”, numerem porządkowym, nazwiskiem autora, rokiem wydania i numerem strony wziętymi w nawias okrągły. Linki te prowadzą do opisów przypisów, które zostały umieszczone na końcu dokumentu w kolejności występowania.
Powrót do treści głównej po odczytaniu opisu przypisu jest możliwy poprzez link „Wróć do głównej treści” umieszczony na końcu każdego opisu przypisu.
Zakładki oznaczone literą „p.” (w przypadku przypisów harvardzkich) oraz „p_” (w
przypadku przypisów tradycyjnych) i numerem porządkowym znajdują się w treści głównej, w miejscu występowania przypisu.
Informacja o autorze zawarta w przypisie oznaczonym gwiazdką została zapisana po nazwisku autora.
Wykaz skrótów:
prof. – profesor dr – doktor
hab. – habilitowany nast. – następna pt. – pod tytułem red. – redakcja s. – strona t. – tom
tłum. – tłumaczenie ur. – urodzony, urodzona w. – wiek
UJ – Uniwersytet Jagielloński
Koniec uwag do wersji zaadaptowanej.
Str. 141
Iuvenilia Philologorum Cracoviensium, t. 3 Źródła Humanistyki Europejskiej 3
Kraków 2010, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
International Standard Book Number 978-83-233-3098-1, International Standard Serial Number 2080-5802
MIKOŁAJ BOLCZYK, Instytut Filologii Orientalnej UJ (E-mail: mikolajbolczyk@mailplus.pl.
Autor chciałby podziękować dr hab. Annie Krasnowolskiej, prof. UJ, za pomoc i uwagi krytyczne zgłoszone do artykułu.)
O kondycji literatury i uniwersalnym charakterze realizmu magicznego. Wątek irański
Realizm magiczny to z teoretycznoliterackiego punktu widzenia temat ciekawy, acz niewdzięczny. Nurt bowiem, o jakim głośno się zrobiło za sprawą tak zwanego boomu iberoamerykańskiego, przez dekady wymykał się definicjom, obejmując swoim zakresem podmiotowym coraz to nowych twórców. Wspomniana dyskusja, której szczyt przypadł na przełom lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku, nie doprowadziła wszakże do jednoznacznego wyznaczenia kanonu powieści realnomagicznej. Samej genezy nurtu upatrywano co prawda zgodnie w malarstwie europejskim pierwszych dekad 20 stulecia, niemniej krytyka nie była już tak jednomyślna w przypadku płaszczyzny
literackiej. Skrajny pogląd zakładał, że zjawisko realizmu magicznego w literaturze jest bezpośrednio związane z fenomenem Ameryki Łacińskiej (jej środowiskiem i kulturą), toteż jakiekolwiek próby doszukiwania się tożsamych wątków u przedstawicieli literatur innych kontynentów są bezprzedmiotowe. Na drugim biegunie znalazły się wysiłki zmierzające do określenia cech gatunkowych realizmu magicznego in abstracto [przypis 1].
Dla przykładu, definicja powieści realnomagicznej zaproponowana przez Wendy Faris kładzie akcent na wprowadzony do fabuły element magii, racjonalnie niewytłumaczalny, aczkolwiek niepozostający w kontraście ze światem rzeczywistym. Co więcej, świat przedstawiony jest niemal identyczny ze znaną nam rzeczywistością (co odróżnia realizm od fantastyki), a autentyczności przy- daje mu bardzo szczegółowy opis, pełen
prozaicznych faktów z życia codziennego. Konstrukcja narracji pozostawia przy tym wątpliwości co do charakteru opisywanych zdarzeń, przede wszystkim ich odbioru po stronie opowiadającego. Zachwianiu ulega realistyczna struktura kategorii miejsca i czasu, natomiast oba światy — zwykłych ludzi i magii — funkcjonują równolegle (przypis 1 Faris 1995: 167-174).
Str. 142
Podobnych zestawień, różniących się mniej lub bardziej w szczegółach, dokonywano wiele, a ich ubocznym efektem stało się rozmycie samego pojęcia. W konsekwencji wątki realnomagiczne dostrzeżono, najczęściej ex post, w twórczości wielu klasyków literatury 20 wieku, od Michała Bułhakowa i Milana Kundery po Umberta Eco. Na gruncie polskim wymienić należy przede wszystkim twórczość Brunona Schulza (Sklepy cynamonowe), choć, zdaniem autora, równie udanym przykładem mogłyby tu być niektóre powieści Sergiusza Piaseckiego (np. Siedem pigułek Lucyfera).
Warto wszakże zwrócić uwagę, że powyższe, rozszerzone spojrzenie na literaturę
prowadzi do wniosku, iż poszczególne cechy realizmu magicznego, w różnym zestawieniu i natężeniu, odnajdziemy dziś w większości dzieł literackich. Przypisanie do wspomnianej kategorii ma więc w dużej mierze charakter subiektywny. Niemniej jednak jeśli nastąpiło zawłaszczenie owej specyfiki przedstawiania świata przez literaturę popularną, może to świadczyć o jej uniwersalności, a nie o śmierci bądź niebycie samego realizmu
magicznego. Nie zmienia to faktu, że jeśli szukać dziś magii w literaturze, to raczej w jej nurtach pozaeuropejskich. Być może my, Europejczycy i Amerykanie, dla których pisze się dziś (i zawsze) literaturę, jesteśmy obecnie tak sceptyczni względem świata, że
jakiekolwiek jego odrealnione przedstawienie możliwe jest przede wszystkim dla pisarzy lekko „trącących” Orientem, przy czym Orient ten niekoniecznie winien leżeć na
Wschodzie, ważne też, by nie za daleko. Przykładem jest trwający lat już kilkadziesiąt sukces pisarzy południowoamerykańskich, a ostatnio i karaibskich (laureatem Nagrody Pulitzera w 2008 roku został pochodzący z Dominikany Junot Díaz). W Europie łatwiej dziś o dobry felieton, choć często i tak pisany przez autorów w jakiś sposób „zainfekowanych”
Orientem na skutek podróży po — jednak coraz mniejszym — świecie: można tu wymienić Artura Pérez-Reverte (Życie jak w Madrycie) czy Wiktora Jerofiejewa (Piękno diabła), niźli niekonwencjonalną powieść, zdolną zachwiać światopoglądem czytelnika. Owszem, powieść europejska ewoluuje, ale dziś jest to raczej rozwój oparty o fascynację własną historią, byle odległą, względnie — ucieczka w świat fantastyki tak daleki, że nieosiągalny dla twórców z Peryferium. Bo w Peryferium magia stanowi metaforę na tyle realną, że zbrodnią na własnych korzeniach kulturowych byłaby kreacja na wzór Tolkienowski, czy, jak winno się pisać obecnie, Pratchettowski.
I tak, jeśli zostawić na boku stanowiący osobną kategorię świat iberoamerykański i
spojrzeć choćby w stronę Azji, w przypadku wielu krajów można wskazać pisarza, którego twórczość dałoby się wpisać w uwspółcześniony nurt realnomagiczny, a jednocześnie
byłaby to postać rozpoznawalna w Centrum, to jest w (najbliższej nam) Europie. Turcy mają Orhana Pamuka, Hindusi Salmana Rushdiego, Afgańczycy Atiqa Rahimiego (laureata Nagrody Goncourtów w roku 2008 za powieść Kamień cierpliwości), w przypadku Pakistanu zaś twórcą takim ma szansę stać się Mohammed Hanif (głośny debiut literacki pt. Wybuchowe mango — nominacja do Nagrody Bookera w roku 2008).
Uderza natomiast brak w tym gronie godnego przedstawiciela literatury perskiej.
Str. 143
Rzecz w dwójnasób zastanawiająca, jeśli uwzględnić miejsce, jakie w życiu Irańczyków zajmuje literatura, i liczbę parających się nią osób. Owszem, w świadomości
europejskiego (polskiego) czytelnika do pewnego stopnia zaistniała Marsha Mehran (Zupa z granatów), której twórczości przypisywane są cechy realnomagiczne, niemniej jest to pisarstwo skierowane do określonego kręgu odbiorców (którym w tym przypadku będą głównie cudzoziemki), w niewielkim stopniu oddające potencjał kraju, gdzie literatura od wieków stanowiła jeden z fundamentalnych elementów dziedzictwa kulturowego.
Być może jest więc tak, że stosunkowo dobrze rozwinięta współczesna powieść perska, kulturowo powiązana z Europą — uznawany za jej ojca Sadeq Hedajat (Sādeq Hedāyat, 1903-1951) [przypis 2]. otwarcie przyznawał się do fascynacji literaturą francuską i
niemiecką — ewoluowała równolegle ze swoją starszą siostrą i obecnie znajduje się etap
„dalej” w stosunku do innych literatur z tego regionu świata. Lub też, paradoksalnie, życie w specyficznym systemie polityczno-społecznym nie przełożyło się tu na powstanie dzieł o charakterze uniwersalnym. Piękno czy w ogóle kondycję współczesnej literatury perskiej należałoby wtedy rozpatrywać zatem raczej w obrębie poszczególnych jej kategorii.
Abstrahując od doraźnych wydarzeń historycznych (impulsem takim w przypadku Irańczyków była choćby rewolucja islamska), niezależnymi chronologicznie motywami obecnymi we współczesnej prozie perskiej były (i są): własna tożsamość narodowa (odwołanie do kultury przedislamskiej), zacofanie a modernizacja czy też tradycja a nowoczesność i związane z nimi zagrożenia, wyobcowanie i wykluczenie (w tym życie na emigracji), sytuacja upośledzonych grup społecznych, zwłaszcza kobiet. Tematy ważkie lokalnie, a zarazem, szczególnie te ostatnie, lokalnie szalenie niebezpieczne. Tematy, które dziś, przesycone kontekstem kulturowym, nie dają w większości szans na
wykroczenie poza ściśle określony krąg odbiorców bezpośrednio zainteresowanych rozwojem społecznym narodu irańskiego. Słowem — dla Europejczyka nic albo bardzo niewiele, jeśli nie liczyć dyżurnego tematu życia na emigracji.
Tymczasem bliższe spojrzenie na współczesną literaturę perską pozwala dostrzec w niej
także nurty wykraczające swoim charakterem poza powyższe schematy. W tym takie, którym przypisać można cechy realizmu magicznego. Przy czym, z uwagi na wynikający ze specyfiki państwowości irańskiej (jako tworu wieloetnicznego, zróżnicowanego
kulturowo) wybitnie niejednorodny charakter tutejszej literatury, warto owo zagadnienie rozpatrywać w odniesieniu do danego regionu.
Przykładem takim może być południowy Iran, kraina geograficznie i kulturowo znacznie odbiegająca od reszty kraju. Współczesna literatura tematycznie związana z terenami położonymi bezpośrednio nad Zatoką Perską wpisała się w nurt powieściopisarstwa etnicznego, którego gwałtowny rozkwit nastąpił w Iranie w latach pięćdziesiątych 20 wieku.
Str. 144
Rewolucja przemysłowa, związana z boomem naftowym oraz odkryciami nowych złóż ropy i gazu, spowodowała mianowicie wzrost zainteresowania społeczeństwa względem wielu zapomnianych dotychczas terenów obfitujących, choćby potencjalnie, we
wspomniane surowce. W ślad za inżynierami ruszyli więc „na prowincję” korespondenci stołecznych gazet, a następnie zwabieni ich relacjami amatorzy przygód i folkloru [przypis 3]. Wspomniane przemiany w sferze gospodarki nasiliły bowiem tlący się od początku 20 wieku proces formowania się nowej tożsamości narodowej Irańczyków. Oparty był on zarówno na poszukiwaniu przedislamskich (tj. przede wszystkim niearabskich) korzeni cywilizacyjnych, jak i na powolnym odkrywaniu wielokulturowego charakteru tworu, jakim było (i jest) państwo irańskie. Doniesienia o, poniekąd „egzotycznych”, zwyczajach mieszkańców odległych krain wchodzących wszakże w skład tego samego Iranu pobudzały wyobraźnię czytelników w Teheranie i w innych większych miastach.
Zainteresowanie to obejmowało różne ludy i prowincje, aczkolwiek w przypadku terenów nadzatokowych przybrało, przynajmniej jak na warunki irańskie, wymiar ponadprzeciętny.
Stało się tak zarówno ze względu na charakter i skalę zjawisk zachodzących w owym czasie na Południu (tu koncentrowała się większość działań firm wydobywczych i w szybkim tempie rozwijały się centra przemysłowe, np. Abadan [Ābādān] czy Ahwaz [Ahvāz]), jak i z powodu nikłego wyjściowego stanu wiedzy o kulturze tych terenów. Nie bez znaczenia dla powszechności takiej atencji mogła być również swoista neutralność etniczno-polityczna tutejszych mieszkańców. Powyższa teza, nieodnosząca się do niespokojnego na tym tle Chuzestanu (Xuzestān), tyczy się szczególnie środkowego odcinka irańskiego wybrzeża Zatoki Perskiej [prowincja Buszehr (Bušehr)] oraz
społeczności zamieszkujących poszczególne wyspy. Wyszukiwanie w tutejszych realiach ciekawostek mogących zainteresować odbiorcę z rodzącej się irańskiej klasy średniej
miało bowiem inny wymiar społeczno-polityczny aniżeli na przykład spisywanie folkloru irańskiego Azerbejdżanu przez pisarzy pochodzących z Tabrizu, co mogło być odbierane, często słusznie, jako przejaw rodzącego się separatyzmu etnicznego. Abstrahując od trafności tej ostatniej tezy, faktem jest, iż literatura traktująca o irańskim Południu zajmuje poczesne miejsce w kanonie współczesnej powieści irańskiej.
Str. 145
Na tym etapie należałoby dokonać pewnego rozróżnienia. Część utworów, których akcja dzieje się na terenach nadzatokowych, osadzona jest w tutejszych realiach przede wszystkim za sprawą doskonałego tła dla ukazania problemów społecznych, jakie narodziły się chociażby w robotniczej atmosferze Chuzestanu. Tę grupę trudno klasyfikować jako literaturę oddającą specyfikę regionu, aczkolwiek zawarte w niej informacje dotyczące realiów dnia codziennego mieszkańców Południa mają niekiedy dużą wartość poznawczą. Współcześnie wątki takie można odkryć między innymi w twórczości Zoji Pirzad (Zoyā Pirzād, ur. 1952) [przypis 4]. Podobny, wyważony stosunek do świata przedstawionego, nasycony wszakże atmosferą południowego Iranu, prezentuje z kolei Sadeq Czubak (Sādeq Čubak, 1916-1998). Jego głośna powieść Tangsir [przypis 5] to opis sytuacji społecznej w rejonie Buszehr w pierwszych latach 20 wieku. Na
pierwszy plan wysuwa się tu konflikt miejscowej ludności z Brytyjczykami, niemniej poza warstwą „polityczną” powieść Czubaka to przykład doskonałej syntezy przekazu
określonych treści społecznych z osadzeniem w konkretnych realiach — w tym przypadku terenów nadzatokowych.
Zupełnie specyficznym zjawiskiem jest jednak literatura, którą moglibyśmy określić mianem irańskiego realizmu magicznego w wydaniu południowym. Gatunek, którego cechy zaszczepił na gruncie irańskim wspomniany Sadeq Hedajat (nota bene jego sztandarowa powieść pt. Ślepa sowa została w swoim czasie bardzo dobrze przyjęta w Europie) [przypis 6], w przypadku literatury nadzatokowej zyskał naturalną płaszczyznę, wokół której budowany jest świat magiczny, to jest morze. Z jednej strony ułatwiło to przejście ze sfery realnej w nie-rzeczywistość, z drugiej zdeterminowało charakter tutejszej prozy, bogato nawiązującej do specyfiki omawianych ziem. Warto bowiem zwrócić uwagę, że w wielu przypadkach opisywane przesądy i obyczaje, choć na pozór abstrakcyjne i przejaskrawione, istotnie zachowały się wśród mieszkańców tutejszych terenów (wspomniane zjawisko obszernie opisał Qolam-Hosejn Saedi (Qolām-Hoseyn Sā'edi, 1936-1985) w opracowaniu pt. Ahl-e havā [Z wiatru rodem] [przypis 7]). Jest to, jak się wydaje, między innymi pokłosie długotrwałych więzi rejonu Zatoki Perskiej ze wschodnimi
wybrzeżami Afryki, w tym również tych mało chwalebnych (handel niewolnikami).
Str. 146
Właśnie wspomniany Saedi, na co dzień psychiatra, ale przede wszystkim jeden z
najwybitniejszych dramaturgów współczesnego Iranu, pokusił się o zbeletryzowaną wersję wizji świata irańskich Południowców. W zbiorze opowiadań zatytułowanym Tars va larz (Strachy na Lachy) [przypis 8] konwencja jego prozy ukierunkowana jest na stworzenie atmosfery obcowania ze światem nieznanym, gdzie różnego rodzaju wierzenia i zabobony przedstawione zostały jako tło dla ukazania konkretnych problemów społecznych (szeroko pojętego zacofania cywilizacyjnego czy lęku przed obcymi przechodzącego w ksenofobię).
Jest to odrębny sposób mówienia o świecie, w którym odkrywanie obszarów kultury przedpiśmiennej, zaklętej w folklor czy mit, nie jest celem samym w sobie, lecz służy wprowadzeniu do literatury nowych mechanizmów postrzegania rzeczywistości.
Ów obecny na Południu wątek nierzeczywisty, zasygnalizowany w opowiadaniach
Saediego, stał się następnie kanwą twórczości Moniru Rawanipur (Moniru Ravānipur, ur.
1954), współczesnej pisarki rdzennie „południowoirańskiej” (obecnie na emigracji w
Ameryce). Część jej powieści (z których najbardziej znana to Ahl-e qarq [Topielcy] [przypis 9]) to barwny opis dwóch ingerujących w siebie światów: ludzi i trudnych do jednoznacznej klasyfikacji podobnych im istot żyjących w morzu. Światy te funkcjonują równolegle, ale są ze sobą ściśle powiązane i od siebie zależne. W prozie Rawanipur uderza rozbudowana, w zestawieniu z ascetycznym stylem Saediego (wynikającym poniekąd z ukierunkowania twórczości na potrzeby teatru i kina), narracja oraz raczej pogodny klimat tych opowieści.
Zwraca przy tym uwagę obecność zindywidualizowanych uczuć „wyższych” — miłości czy tęsknoty, których próżno szukać w zbiorze Saediego.
Powyższe różnice wynikają być może nie tyle z różnego stylu i charakteru twórczości obojga autorów, ile raczej są przejawem kolejnego etapu rozwoju powieści
realnomagicznej, dostrzegalnego w literaturze na całym świecie. Powieść bezpośrednio zaangażowana społecznie zdaje się w odwrocie od dawna. Przekaz pośredni zaś, który doprowadził między innymi właśnie do rozwoju realizmu magicznego, także ewoluował, tym razem w stronę opisu przeżyć jednostkowych. To już nie jest obraz świata, którego kreacja przychodzi autorom z Peryferium w sposób naturalny. Dziś akcent przesunął się właśnie na emocje jednostki, funkcjonującej w owym świecie lekko abstrakcyjnym, acz wciąż potencjalnie realnym. Jest to świat, za którym zdarza nam się tęsknić z
bezpiecznego dystansu. Świat, który ginie nieodwracalnie każdego dnia, ale i staje się częścią naszego świata, z każdym pociskiem wystrzelonym Tam i każdą tratwą
przypływającą Tutaj.
Str. 147
BIBLIOGRAFIA
Āl-e Ahmad Ğalāl-e, 2536 (1977), Ğazire-ye xārg, dorr-e yatim-e xaliğ-e fārs, Tehrān.
Čubak Sādeq, 2535 (1976), Tangsir, Tehrān.
Faris Wendy B., 1995, Scheherazade’s Children. Magical Realism and Postmodern
Fiction, [w:] Magical Realism. Theory, History, Community, red. Lois P. Zamora, Wendy B.
Faris, Durham, s. 167-174
Hanif Mohammed, 2009, Wybuchowe mango, tłum. Olga Masoń-Kędzierska, Kraków.
Hedajat Sadegh, 1979, Ślepa sowa, tłum. Barbara Majewska, Warszawa.
Jerofiejew Wiktor, 2009, Piękno diabła, tłum. Michał Jagiełło, Warszawa.
Mehran Marsha, 2006, Zupa z granatów, tłum. Jolanta Kozak, Warszawa.
Nurbaxš Hoseyn, 1381 (2002), Farhang-e daryāi-ye xaliğ-e fārs, Tehrān.
Pérez-Reverte Arturo, 2005, Życie jak w Madrycie, tłum. Wojciech Charchalis, Poznań.
Piasecki Sergiusz, 1948, Siedem pigułek Lucyfera, London.
Pindel Tomasz, 2004, Zjawy, szaleństwo i śmierć. Fantastyka i realizm magiczny w literaturze hispanoamerykańskiej, Kraków.
Pirzād Zoyā, 1380 (2001), Čerāqhā-rā man xāmuš mikonam, Tehrān.
Rahimi Atiq, 2009, Kamień cierpliwości, tłum. Magdalena Kamińska-Maurugeon, Kraków.
Ravānipur Moniru, 1383 (2003), Ahl-e qarq, Tehrān.
Sā'edi Qolām-Hoseyn, 1347 (1967), Tars va larz, Tehrān.
Sā'edi Qolām-Hoseyn, 2535 (1976), Ahl-e havā, Tehrān.
Schulz Bruno, 1933, Sklepy cynamonowe, Warszawa.
Condition of Literature and Universal Nature of Magical Realism. Case of Iran SUMMARY
The article deals with trends currently present in Western and non-Western modern literature. The processes seem to differ in various parts of the world. As an example, magical realism tends to be particularly common in modern writing outside Europe.
Nonetheless, even this phenomenon appears to differ in case of modern Iranian literature.
In the first part, the article refers to the problem of definition of magical realism. The second section shows the development of prose linked with Southern Iran. The last stage
of this evolution would be defined as a local version of magical realism.
The narrow view confined the phenomenon of magical realism to Latin America. The wider approach leads to conclusion that many features of the style would be found in the works of many well-known authors from the pantheon of 20. century world literature. The fact would suggest that the aforementioned way of presentation the reality is to some extent universal and/or is a natural stage in the development of literature. On the other hand, current trends in popular literature in Europe focus on essay-like writing or historical prose.
And the non-real aspect is mostly narrowed down to fantasy. The purpose would be that the limit between ‘real’ and ‘unreal’ in modern European culture seemed to be clear.
Str. 148
In those circumstances, the magical element is primarily present in the writings of authors of non-Western provenience. What is important, their works, deep-rooted in specific (somehow exotic) cultural contexts, are well perceived and awarded by readers in the Centre (which usually means Europe). The success of American and Caribbean authors is a good example here. Also in case of Asia, Turkish, Indian, Pakistani or Afghani writers succeed in Europe. On the other hand, in this group, lack of (recognized-enough) Iranian writers is striking (especially, if we note the importance of literature in Iranian culture). That absence would origin from the range of topics present in modern Iranian prose, directly connected with very specific social and political context — non-attractive for Western reader. Nevertheless, one of the features of modern Iranian literature is its non-
homogeneous nature. Cultural diversity of Iranian nation resulted in emergence of many literary streams connected with particular regions of the country. That currents, called
‘ethnic’ or ‘regional’ literature, often contain many features that would be linked with magical realism. One of the most outstanding examples is the literature of Southern Iran.
That area, relatively isolated, with specific geography and culture, was a background for many novels at the early stage of development of modern Iranian story-telling. The novelists were mostly visitors from the capital and other parts of Iranian interior, but soon the local authors appeared. The themes — social problems in specific regional context — were initially typical for the period, but, eventually, a new stream turned up. Writers, like Moniru Ravānipur, started using the ambience of Southern Iran for creating a new style of prose. Amongst its main features, ‘pure’ form and individual-oriented context instead of direct social transmission should be mentioned. These attributes are somehow parallel to the trends currently present in world literature.
NOTA AUTORSKA
Mikołaj Bolczyk jest doktorantem w Zakładzie Iranistyki Instytutu Filologii Orientalnej UJ;
absolwentem tamtejszej iranistyki oraz Wydziału Prawa i Administracji UJ. Jest
koordynatorem sekcji azjatyckiej Ośrodka Międzynarodowego Prawa Humanitarnego i Praw Człowieka UJ. Prowadzi zajęcia w Instytucie Filologii Orientalnej, m.in. z języka mediów w Iranie i Afganistanie. Spędził prawie dwa lata w Azji, m.in. na rocznym
stypendium w International Center for Persian Studies w Teheranie. Jego zainteresowania naukowe obejmują: kulturę i społeczeństwo krajów azjatyckich, media w krajach
perskojęzycznych, współczesną literaturę irańską, kulturę i literaturę Afganistanu, literaturę etniczną, folklor południowego Iranu.
Przypisy tradycyjne
Przypis 1. Genezę samego nurtu i spór wokół definicji realizmu magicznego obszernie opisuje Tomasz Pindel w książce pt. Zjawy, szaleństwo i śmierć. Fantastyka i realizm magiczny w literaturze hispanoamerykańskiej (Pindel Tomasz, 2004, Zjawy, szaleństwo i śmierć. Fantastyka i realizm magiczny w literaturze hispanoamerykańskiej, Kraków: 211- 306). Wróć do głównej treści.
Przypis 2. Nazwiska autorów perskich i nazwy geograficzne zostały podane w transkrypcji spolszczonej. W nawiasie (przy pierwszym pojawieniu się w tekście) podano transkrypcję naukową. Tytuły dzieł literackich zostały podane w transkrypcji naukowej. Wróć do głównej treści.
Przypis 3. Najbardziej znanym autorem tego typu relacji był Dżalal-e Al-e Ahmad (Ğalāl-e Āl-e Ahmad, 1923-1969), autor m.in. Ğazire-ye xārg, dorr-e yatim-e xaliğ-e fārs (Āl-e Ahmad Ğalāl-e, 2536 (1977), Ğazire-ye xārg, dorr-e yatim-e xaliğ-e fārs, Tehrān]).
Współcześnie podobny charakter mają bardzo powszechne na gruncie irańskim zapiski z podróży pisane w formie pamiętników (dzienników), tzw. safarnāme. (Widniejące w niniejszym tekście daty wydania w opisie bibliograficznym zostały podane zgodnie z informacją zawartą na karcie tytułowej oryginału. W przypadku innych niż chrześcijański systemów kalendarzowych w nawiasach podano odpowiadające im lata ery
chrześcijańskiej). Wróć do głównej treści.
Przypis 4. Zob. Pirzād Zoyā, 1380 (2001), Čerāqhā-rā man xāmuš mikonam, Tehrān. Tłem
tej powieści jest właśnie środowisko irańskiej klasy średniej z Abadanu, związanej z rozwijającym się tam przemysłem naftowym. Jest to zarazem przykład powieści mocno
„nacechowanej” etnicznie — jej bohaterowie należą do diaspory irańskich Ormian. Wróć do głównej treści.
Przypis 5. Zob. Čubak Sādeq, 2535 (1976), Tangsir, Tehrān. Wróć do głównej treści.
Przypis 6. W Europie powieść (po raz pierwszy wydana w Teheranie w 1937 r.) była tłumaczona już od lat 40. 20 w. Pod koniec lat 70. ukazało się także jej tłumaczenie na język polski (Hedajat Sadegh, 1979, Ślepa sowa, tłum. Barbara Majewska, Warszawa).
Wróć do głównej treści.
Przypis 7. Zob. Sā'edi Qolām-Hoseyn, 2535 (1976), Ahl-e havā, Tehrān. Na pierwszy plan wysuwa się tu rola wiatru, który pod różnymi postaciami zdaje się wywierać przemożny wpływ na samopoczucie tubylców. W perskich słownikach terminologii morskiej i
marynistycznej znajdziemy kilkadziesiąt określeń i definicji dla określenia poszczególnych rodzajów ruchu powietrza. Każdy z nich przypisany jest konkretnej porze roku i kierunkowi, z którego wieje. Co więcej, szczegółowo określa się ich właściwości (patrz: Nurbaxš Hoseyn, 1381 (2002), Farhang-e daryāi-ye xaliğ-e fārs, Tehrān: 43 i nast.). Wróć do głównej treści.
Przypis 8. Zob. Sā'edi Qolām-Hoseyn, 1347 (1967), Tars va larz, Tehrān. Wróć do głównej treści.
Przypis 9. Zob. Ravānipur Moniru, 1383 (2003), Ahl-e qarq, Tehrān. Wróć do głównej treści.
Przypisy harvardzkie
Przypis 1. Faris Wendy B., 1995, Scheherazade’s Children. Magical Realism and Postmodern Fiction, [w:] Magical Realism. Theory, History, Community, red. Lois P.
Zamora, Wendy B. Faris, Durham, s. 167-174. Wróć do głównej treści.
