Prawo i nowe technologie a kwestia danych zawartych w Internecie po śmierci ich użytkownika

Anna Tworkowska, Agnieszka

Malarewicz-Jakubów

Prawo i nowe technologie a kwestia

danych zawartych w Internecie po

śmierci ich użytkownika

Studia Prawnoustrojowe nr 24, 5-12

2014

A g n ie sz k a M a la rew icz-J a k u b ó w

A n n a T w ork ow sk a

K a te d r a P r a w a C y w iln eg o - Z a k ła d P r a w a H a n d lo w e g o W y d ział P r a w a U n iw e r s y te tu w B ia ły m s to k u

Prawo i nowe technologie a kwestia danych

zawartych w Internecie po śmierci

ich użytkownika

I n t e r n e t to n a jw ię k s z ą sieć k o m p u te ro w a n a św iecie, zło ż o n a z ty się c y m n ie js z y c h siec i i łą c z ą c a ze s o b ą k o m p u te r y n a w s z y s tk ic h k o n ty n e n ta c h . P o w s ta ła w U S A n a b a z ie u ru c h o m io n e j w 1969 r. sie c i A R P A N E T o ra z u tw o rz o n e j w 19 8 4 r. sie c i N S F N E T . O b e c n ie s ta n o w i g lo b a ln ą sieć d a n y c h b e z c e n tr a ln e g o z a r z ą d z a n ia . W 1998 r. zało żo n o k o rp o ra c ję o n a z w ie I n te r n e t C o rp o ra tio n fo r A s s ig n e d N u m b e r A u th o r ity , do d z iś n a z y w a n ą „ rz ą d e m I n ­ t e r n e t u ”1. W cią ż ro ś n ie lic z b a u ż y tk o w n ik ó w sieci i w p ro w a d z a n y c h p rz e z n ie c h d a n y c h 2.

Z c o raz w ię k s z y m z a in te r e s o w a n ie m z a ró w n o ze s tr o n y s a m y c h u ż y tk o w ­ ników , cz ło n k ó w ro d z in i p rz y ja c ió ł z m a rłe g o , j a k i p r a w n ik ó w i p o lity k ó w s p o ty k a się z a g a d n ie n ie s t a t u s u p o s t m o r te m d a n y c h u d o s tę p n ia n y c h w I n ­ te rn e c ie . C h o d z i b o w ie m o in te r e s y d o ty c z ą c e p ry w a tn o ś c i i o c h ro n y d a n y c h o so b o w y ch b e z p o ś re d n io z a a n g a ż o w a n y c h u ż y tk o w n ik ó w o ra z ic h p o ś m ie r tn ą r e p u ta c ję 3. O d p o w ie d z ie ć z a te m n a le ż y n a p y ta n ie o o b o w ią z u ją c e ra m y p r a w n e w y z n a c z a ją c e z a k r e s u d z ie la n ia o c h ro n y in te r e s o m z w ią z a n y m z d a ­ n y m i in te r n e to w y m i po ś m ie r c i u ż y tk o w n ik a . U w a g ę zw ró cić n a le ż y n ie

tyl-1 A.S. Tannenbaum, Sieci komputerowe, Helion, Gliwice 2004, s. 3tyl-1.

2 Według badań przeprowadzonych przez IDC Digital Universe liczba danych na świecie wzrosła do 1,8 zetabajta.

3 „Prawo do ochrony danych osobowych stanowi swego rodzaju emanację ogólnego prawa gwarantowanego w art. 47 Konstytucji, w myśl którego każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym”. Odpowiedź na interpelację w sprawie ochrony danych osobowych osób zmarłych zamieszczona na stronie: <http://orka2.sejm.gov.pl/IZ5.nsf/main/67FAE054>. Zob. też J.W. Berg, Grave se­ crets: Legal and ethical analysis of postmortem confidentiality, “Connecticut Law Review” 2001, vol. 34, s. 81-122, [online] <http://ssrn.com/abstract=301286>.

6 Agnieszka Malarewicz- Jakubów, Anna Tworkowska

ko n a a s p e k t p r a w n y a n a liz o w a n e g o z a g a d n ie n ia , a le ró w n ie ż n a m o żliw o ści te c h n o lo g ic z n e z n im z w ią z a n e . W s k a z a n e j e s t z b a d a n ie , czy w sp ó łc z e sn e te c h n o lo g ie s ą w s ta n ie z a p e w n ie o c h ro n ę d a n y c h in te r n e to w y c h n a o d p o ­ w ie d n im p o zio m ie ró w n ie ż p o s t m o rte m . P ro b le m z a r z ą d z a n ia to ż s a m o ś c ią o n lin e po ś m ie rc i n a b ie r a c o ra z w ię k sz e g o z n a c z e n ia .

Praw o a fu n k cjon ow an ie d an ych in tern eto w y ch

p o s t m ortem

Z u w a g i n a f a k t, że p ro file in te r n e to w e o ra z in n e d a n e u m ie s z c z a n e w sieci I n t e r n e t z a w ie r a ją d a n e osobow e, z a g a d n ie n ie ic h fu n k c jo n o w a n ia p o s t m o r te m r o z p a tr y w a n e p o w in n o b y ć p rz e d e w s z y s tk im w ś w ie tle p r z e p i­ só w d o ty c z ą c y c h o c h ro n y d a n y c h , w szczeg ó ln o ści m o żliw o ści r o z s z e r z e n ia o k r e s u ic h s to s o w a n ia . R o z w a ż a n ia n a t e m a t a s p e k tó w p r a w n y c h z w ią z a ­ n y c h z p o z o s ta ły m i po u ż y tk o w n ik a c h I n t e r n e t u d a n y m i ro zp o cząć n a le ż y ju ż n a p o zio m ie u s ta w o d a w s tw a e u ro p e js k ie g o . P a r l a m e n t E u r o p e js k i o ra z R a d a p o p rz e z w y d a n ie d y re k ty w y 4 w y ty c z y ły k ie r u n k i o ra z cele u s ta w o d a w s tw k ra jo w y c h w z a k r e s ie o c h ro n y d a n y c h z a w a rty c h m .in . w In te rn e c ie . D y re k ty ­ w a o o c h ro n ie d a n y c h m a z a sto so w a n ie „do p r z e tw a r z a n ia d a n y c h osobow ych”. k tó ry m i s ą „w szelk ie in fo rm a c je do ty czące z id e n ty fik o w a n e j lu b m ożliw ej do z id e n ty fik o w a n ia oso b y fizy czn ej; o so b a m o ż liw a do z id e n ty fik o w a n ia to o so ­ b a , k tó re j to ż s a m o ś ć m o ż n a u s ta lić b e z p o ś re d n io lu b p o ś re d n io , w szcz e g ó ln o ­ ści p rz e z p o w o ła n ie się n a n u m e r id e n ty fik a c y jn y lu b je d e n b ą d ź k ilk a sz c z e ­ g ó ln y c h c z y n n ik ó w o k r e ś la ją c y c h je j fizy czn o ść ”. W y d aje się, że n ie j e s t to d o s ta te c z n a a r g u m e n ta c ja , a b y w y k lu c z y ć m o żliw o ść u z n a n ia z a d a n e oso b o ­ w e ty c h d a n y c h in te r n e to w y c h , k tó r e d o ty c z ą osób z m a rły c h , tj. b y ły c h osób fizy cz n y ch . D o d a tk o w o n ic n ie s to i n a p rz e s z k o d z ie , a b y u s ta w o d a w s tw a p a ń s tw c z ło n k o w sk ic h , w y c h o d z ą c n a p r z e c iw a k tu a ln y m p o trz e b o m , ro z s z e ­ rz y ły u d z ie la n ą o c h ro n ę ró w n ie ż n a d a n e osób z m a rły c h . O b jęcie o c h ro n ą ta k ic h d a n y c h w ż a d n y m z a k tó w e u ro p e js k ic h n ie j e s t n a k a z a n e lu b ch oćby z a le c o n e - a n i w y ty c z n e O E C D z 1980 r.5, a n i k o n w e n c ja R a d y E u ro p y n r 1086 czy w s p o m n ia n a d y r e k ty w a 9 5 /46 te g o n ie z a k a z u ją . P r a k t y k a w ty m w z g lę d z ie o k a z a ła się ró ż n a . I t a k n p . w S zw ecji p ra w o o k re ś la , że d a n e

4 Dyrektywa 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych (Dz.Urz. UE L 95.281.31).

5 Memorandum wyjaśniające do wytycznych OECD z 1980 r. wskazuje jednoznacznie, że kwestie innych niż żyjący człowiek podmiotów ochrony pozostawia się do rozstrzygnięcia państwom członkowskim. Mogą one rozszerzyć ochronę np. na dane osobowe zmarłych użytkow­ ników.

6 Konwencja Rady Europy nr 108 z dnia 28 stycznia 1981 r. o ochronie osób w związku z automatycznym przetwarzaniem danych osobowych (Dz.U. z 2003 r., nr 3, poz. 25).

osobow e s ta n o w ią „ in fo rm a c je , k tó r e m o g ą b yć p rz y p o rz ą d k o w a n e o k re ślo n e j o sobie ż y ją c e j”7 , p o d o b n ie k w e s tię t ę u re g u lo w a ło p ra w o ir la n d z k ie , s tw ie r ­ d z a ją c , że „ d a n e osobow e to d a n e o d n o sz ą c e się do oso b y ży w ej”. N ie m n ie j je d n a k w k ilk u k r a ja c h p rz e p is y d o ty c z ą c e o c h ro n y d a n y c h o so b o w y ch m a ją z a s to s o w a n ie ró w n ie ż w s to s u n k u do z m a rły c h . U z a s a d n ie n ie d u ń s k ie j u s t a ­ w y o p r z e tw a r z a n iu d a n y c h o so b o w y ch w s k a z u je , że je j p rz e p is y o d n o s z ą się ró w n ie ż do d a n y c h z m a r ły c h - n ie p o d a je je d n a k szczeg ó łó w u d z ie la n e j ochrony. W e F r a n c ji z a ś p ra w o do p ry w a tn o ś c i (a w ięc i o c h ro n y d a n y c h osobow ych) p rz e d łu ż o n e j e s t o s t a n p o s t m o r te m i z n a jd u je z a s to s o w a n ie w obec osób z m a rły c h p o p rz e z u p r a w n ie n ie p o z o s ta ły c h c zło n k ó w ro d z in y do d o c h o d z e n ia r o s z c z e ń w im ie n iu z m a rłe g o 8. W y ra ź n e g o r o z s z e r z e n ia u d z ie la ­ n ej o c h ro n y d o k o n u je p ra w o e s to ń s k ie . P o z w a la ono n a p r z e tw a r z a n ie d a ­ n y c h o so b o w y ch po ś m ie rc i osoby, k tó re j d a n e d o ty c z ą , je d n a k w y m a g a do te g o zgody w y ra ź n ie w y m ie n io n y c h b lis k ic h (co n ie j e s t w y m a g a n e po u p ły w - n ie tr z y d z ie s tu l a t od d a ty ś m ie rc i osoby, k tó re j d a n e d o ty c z ą )9. T a o s ta tn ia r e g u la c ja z d a je się n a jd o k ła d n ie j o d z w ie rc ie d la ć f a k t, że k a ż d a o so b a m oże m ie ć in te r e s o so b is ty d o ty c z ą c y je j in te r n e to w y c h d a n y c h po ś m ie rc i (z w ią z a ­ n y c h m .in . z k o n ta m i n a p o r ta la c h sp o łec zn o ścio w y ch ), n p . w c e lu o c h ro n y sw ojej r e p u ta c ji p o s t m o rte m .

P o ls k a r e g u la c ja d o ty c z ą c a o c h ro n y d a n y c h o so b o w y ch 10 z d a je się n ie p r z e s ą d z a ć je d n o z n a c z n ie k w e s tii, czy d a n e d o ty c z ą c e oso b y z m a rłe j o b ję te s ą o c h ro n ą p r a w n ą . Z w a ż y w sz y n a k o n s tr u k c ję u s ta w y o o c h ro n ie d a n y c h o so ­ b o w y c h ja k o cało śc i, j a k te ż je j p o szc z e g ó ln e f r a g m e n ty m o ż n a sfo rm u ło w a ć w n io s e k o o b ję c iu o c h ro n ą w y łą c z n ie d a n y c h osób ży jący ch . Co w ięcej, o tw a r ­ cie o p o z b a w ie n iu d a n y c h osób z m a rły c h w y p o w ia d a się G e n e r a ln y I n s p e k to r O c h ro n y D a n y c h O so b o w y ch 11. W y d aje się, że g d y b y in te n c ją u s ta w o d a w c y b y ła o c h ro n a in fo rm a c ji d o ty c z ą c y c h ró w n ie ż osób z m a rły c h , w y ra ź n e p o s ta ­ n o w ie n ia z n a la z ły b y się w r e g u la c ji u s ta w o w e j12. D o d a tk o w o sp o só b d e fin io ­

7 D. Korff, EC study on implementation of data protection directive: Comparative summary of national laws, 2002 [online] <http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1287667>.

8 J.H. Crabb, The French civil code - translated, Kluwer Publishers, Deventer 1995. 9 I. Baraliuc, Law and Technology of Online Profiles after Death, [w:] E. Schweighofer, F. Kummer, W. Hötzendorfer, Transformation juristischer Sprachen, Tagungsband des 15. Interna­ tionalen Rechtsinformatik Symposions IRIS 2012, Österreichische Computer Gesellschaft, s. 520.

10 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. nr 133, poz. 883). 11 W opinii Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych „ustawa o ochronie da­ nych osobowych określa zasady postępowania przy przetwarzaniu danych osobowych oraz pra­ wa osób fizycznych, których dane osobowe są lub mogą być przetwarzane w zbiorach danych (art. 2 ust. 1 ustawy). Ustawę stosuje się zatem tylko do danych osobowych osób fizycznych. Zgodnie z powszechnie obowiązującą wykładnią, osobą fizyczną jest człowiek uczestniczący w stosunkach prawnych. Zdolność prawna człowieka, a tym samym zdolność do bycia podmio­ tem praw i obowiązków ustaje z chwilą jego śmierci. Osoba zmarła nie może być podmiotem praw i obowiązków w stosunkach prawnych i nie może być uznana za osobę fizyczną”. Zob. [online] <www.giodo.gov.pl/319/id_art/974Zj/pl/>.

12 Szczególnie z uwagi na fakt, że takie regulacje istnieją np. w odniesieniu do ochrony autorskich dóbr osobistych przysługujących po śmierci autora.

8 Agnieszka Malarewicz-Jakubów, Anna Tworkowska

w a n ia d a n y c h o so b o w y ch o ra z b r a k zg o d n o ści d o k tr y n y co do c z a s u tr w a n i a o c h ro n y im p lik u ją w ię k sz e p ro b le m y z o c h r o n ą in fo rm a c ji d o ty c z ą c y c h osób z m a rły c h n iż ży jący ch . Z d ru g ie j je d n a k s tr o n y p ra w o do o c h ro n y d a n y c h o so b o w y ch p o s ia d a ró w n ie ż - a m o że n a w e t g łó w n ie - a s p e k t p u b lic z n o p r a w ­ ny, s k o n k re ty z o w a n y w u s ta w ie o o c h ro n ie d a n y c h osobow ych. P r z e tw a r z a n ie ta k ic h d a n y c h (w ty m in te rn e to w y c h ) p o d d a w a n e j e s t p u b lic z n o p ra w n e j oce­ n ie i re g u la c ji. T a k ie p o d e jśc ie p o z w a la n a s fo rm u ło w a n ie tw ie r d z e n ia , iż m im o że w ra z ze ś m ie r c ią p o d m io tu - n p . u ż y tk o w n ik a p o r ta lu sp o łeczn eg o - w y g a s a p r y w a tn o p r a w n y s u b s t r a t a n a liz o w a n e g o u p r a w n ie n ia , to p r z e tw a ­ r z a n ie o d n o sz ą c y c h się do z m a rłe g o p o d m io tu d a n y c h n ie j e s t całk o w icie sw o b o d n e. Tego ty p u d z ia ła n ia p o d le g a ją b o w ie m re ż im o m w y z n a c z a n y m p rz e z u s ta w ę z w y ją tk ie m ty c h , k tó r e o d n o s z ą się do in d y w id u a ln y c h k o m p e ­ te n c ji z a in te r e s o w a n e g o 13.

Z a s ta n o w ić n a le ż y się ró w n ie ż n a d m o ż liw o śc ią z a s to s o w a n ia p rz e p is ó w p r a w a s p a d k o w e g o do p o z o s ta ły c h po z m a rły m u ż y tk o w n ik u a k ty w ó w i n t e r ­ n e to w y c h . C e c h ą c h a r a k te r y s ty c z n ą w y r a ż e n ia w oli w te s ta m e n c ie j e s t f a k t, że je ż e li d o k o n a n e z o sta ło z g o d n ie z w y m o g a m i p r a w a , to m a m oc p r a w n ą - c h ro n io n e j e s t w ięc w sfe rz e p u b lic z n e j, a w r a z ie p o trz e b y w y k o n y w a n e p rz e z o rg a n y w ła d z y p u b lic z n e j. W y d aje się w ięc, że w s y tu a c ji, k ie d y p o d ­ m io to w i d a n y c h z a w a r ty c h w I n te r n e c ie p rz y s łu g u je d o b ro o so b iste w p o s ta c i p r a w a do p ry w a tn o ś c i, p rz y z n a n e p o w in n o b y ć m u ró w n ie ż u p r a w n ie n ie do ro z p o r z ą d z e n ia sw o im i d a n y m i p o s t m o r te m - to z a ś n a jp e łn ie j d o k o n a n e m o że b yć w ła ś n ie z a p o m o c ą te s t a m e n t u . S to s o w a n ie z a s a d s u k c e s ji do d a ­ n y c h z a w a r ty c h w p ro fila c h in te r n e to w y c h z m a rły c h u ż y tk o w n ik ó w m oże je d n a k w ch o d zić w g rę je d y n ie w p r z y p a d k u tr a k t o w a n i a ty c h d a n y c h ja k o n ie ru c h o m o ś c i lu b ru c h o m o śc i. N a p o d s ta w ie p rz e p is ó w p r a w a cyw iln eg o o d n o sz ą c y c h się do rzeczy, k tó r e u z n a ć m o ż n a z a p r z e d m io t w ła s n o ś c i, tr u d n o j e s t je d n a k tr a k to w a ć in fo rm a c je p o ch o d z ą c e n p . z p ro fili in te r n e to w y c h ja k o p r z e d m io t w ła s n o ś c i14.

P rz y k ła d o w o n ie m ie c k ie p ra w o c y w iln e o fe ru je p o d m io to m k ilk a m o ż li­ w ości d y sp o zy cji sw o im i a k ty w a m i p o s t m o rte m . S ą to m .in . t e s t a m e n t , k o n ­ t r a k t te s ta m e n to w y i o b c ią ż e n ie te s ta m e n to w e . P o p rz e z o b c ią ż e n ie t e s t a m e n ­ to w e z m a r ły m o że zo b o w ią z a ć s p a d k o b ie rc ę lu b z a p is o b ie rc ę do w y k o n a n ia o k re ś lo n y c h c z y n n o śc i - n ie k o n ie c z n ie z w ią z a n y c h z p r a w a m i m a ją tk o w y m i - p o d w a r u n k ie m , że n ie s ą o n e s p rz e c z n e z p r z e p is a m i p r a w a . C e c h ą t a k i e ­ go z a s tr z e ż e n ia , p o z w a la ją c ą n a je g o s z e ro k ie z a s to s o w a n ie w obec a k ty w ó w in te r n e to w y c h , j e s t m o żliw o ść z a w a r c ia w n im n ie ty lk o o k re ś lo n y c h obo­ w iązk ó w , a le i in fo rm a c ji n ie z b ę d n y c h do ic h r e a liz a c ji (n p . h a s e ł do k o n t n a p ro fila c h sp o łeczn o ścio w y ch , p o c z ty e -m a il itp .).

13 Odpowiedź podsekretarza stanu Andrzeja Dudy na interpelację w sprawie ochrony da­ nych osobowych osób zmarłych zob. [online] <http://orka2.sejm. gov.pl/ IZ5.nsf/ main/67FAE054>.

W P o lsc e d o m in u je p o g lą d , iż p ra w o do o c h ro n y d a n y c h o so b o w y ch j e s t z b liż o n e do p r a w z w ią z a n y c h z o c h ro n ą d ó b r o s o b is ty c h 15. C e c h ą ic h j e s t p rz e d e w s z y s tk im n ie m a ją tk o w y c h a r a k t e r o ra z śc isły z w ią z e k z o k re ś lo n y m p o d m io te m . T a k ie śc isłe p o w ią z a n ie z d a n y m c z ło w ie k ie m w y k lu c z a o b ró t ta k im p ra w e m , a co się z ty m w ią ż e ró w n ie ż m o ż liw o ść jeg o d z ie d z ic z e n ia . Z d ru g ie j je d n a k s tr o n y p ra w o do d a n y c h z a w a r ty c h w I n te r n e c ie - w ty m z a w a r ty c h n a in d y w id u a ln y c h k o n ta c h - w y k a z u je p e w n e p o d o b ie ń stw o do k o n s tr u k c ji p r a w a w ła sn o śc i. W p r z y p a d k u ta k ie g o sp o so b u p o jm o w a n ia p r a ­ w a do d a n y c h in te r n e to w y c h d o p u s z c z a ln e b y ło b y tr a n s f e r o w a n ie ta k ie g o p r a w a n a sp a d k o b ie rc ó w . N ie m n ie j je d n a k b io r ą c p o d u w a g ę tr e ś ć a r t. 1 u s ta w y o o c h ro n ie d a n y c h osobow ych, w s k a z u ją c ą n a śc isły z w ią z e k m ię d z y d a n y m i o so b o w y m i a ic h p o d m io te m , p o g lą d o m o żliw o ści te s ta m e n to w e g o ro z p o rz ą d z e n ia d a n y m i in te r n e to w y m i n a r a ż o n y m o że b yć n a z a r z u t w y k ła d ­ n i c o n tra legem . P o w y ższe p o w o d u je z a ś, że s p a d k o b ie rc y co do z a s a d y n ie m o g ą re a liz o w a ć p r a w p o c h o d n y c h w z g lę d e m p r a w a do o c h ro n y d a n y c h o so ­ b o w y ch , czyli n p . d o k o n y w a ć ic h ro z p o rz ą d z e n ia .

N ow e tech n o lo g ie a dane in ter n e to w e p o s t m ortem

N a le ż y o d p o w ie d z ie ć n a p y ta n ie , czy b io rą c p o d u w a g ę in te r e s y z a a n g a ­ ż o w a n y c h osób, w s p ó łc z e s n a te c h n o lo g ia j e s t w s ta n ie z a p e w n ić w y s ta r c z a ją ­ c ą o c h ro n ę d a n y c h in te r n e to w y c h po ś m ie rc i ic h u ż y tk o w n ik a . Z b a d a n iu p o d ­ d a ć w ięc tr z e b a te r o z w ią z a n ia te c h n o lo g ic z n e , k tó r e w sp ó łc z e śn ie p o z w a la ją n a z a r z ą d z a n ie in te r n e to w y m i a k ty w a m i p o s t m o r te m . O b e c n ie d o s tę p n e n a ­ rz ę d z ia p rz y s to s o w a n e s ą p rz e d e w s z y s tk im do w y k o r z y s ta n ia p rz e z n a jb liż ­ sz y c h k re w n y c h z m a rłe g o u ż y tk o w n ik a o ra z osoby, k tó r e w y k a ż ą sw ój s to s u ­ n e k do z m a rłe g o . P ro p o n o w a n e r o z w ią z a n ia p o le g a ją p r z e d e w s z y s tk im n a u s u w a n iu lu b m e m o r ia liz a c ji k o n t z m a rły c h u ż y tk o w n ik ó w 16. O fe ro w a n e p rz e z p o sz c z e g ó ln e s e rw is y i w y s p e c ja liz o w a n e firm y n a r z ę d z ia s ta n o w ią z je d n e j s tro n y o dpow iedź n a o b aw y czło n k ó w ro d z in y z m a rłe g o o e w e n tu a ln e w y k o rz y s ta n ie d a n y c h p o z o s ta ły c h po z m a rły m , z d ru g ie j z a ś s tr o n y in te r e s y z a in te r e s o w a n y c h u ż y tk o w n ik ó w . P ro b le m p o w s ta je je d n a k w m o m e n c ie , k ie ­ dy u ż y tk o w n ik n ie chce, a b y je g o d a n e z o s ta ły z a c h o w a n e , a p o rta lo w e k o n to

15 J. Barta, R. Markiewicz, Internet a prawo, Towarzystwo Autorów i Wykładowców Prac Naukowych Universitatis, Kraków 1998, s. 32. Zob. też J. Matys, Model zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkody niemajątkowej w kodeksie cywilnym, Wolters Kluwer, Warszawa

2010, s. 116.

16 W przypadku portalu Facebook istnieje możliwość przekształcenia profilu zmarłego użytkownika w swoistą tablicę pamięci (nie jest dostępna w wynikach wyszukiwania ani w sugestiach dotyczących znajomych), do której dostęp mają jedynie osoby, które w chwili przekształcenia profilu miały zmarłego użytkownika w sieci znajomych. Bliscy zmarłego mogą również zdecydować o usunięciu konta zmarłego użytkownika.

10 Agnieszka Malarewicz-Jakubów, Anna Tworkowska

n p . u p a m ię tn io n e , p o d c z a s g d y je g o b lis c y p o d e jm u ją d ecy zję ro z p o rz ą d z a ją c ą d a n y m i z m a rłe g o w b re w je g o w oli. A by w ięc p rz e z w y c ię ż y ć s t a n b r a k u ró w ­ n o w a g i in te re s ó w , u ż y tk o w n ik z d ecy d o w a ć się m o że n a u s łu g i św ia d c z o n e p rz e z w y s p e c ja liz o w a n e firm y z a jm u ją c e się w szc zeg ó ln o śc i z a r z ą d z a n ie m a k ty w a m i in te r n e to w y m i po ś m ie rc i p o d m io tu . F u n k c jo n u ją c e o b e c n ie p o r t a ­ le, ta k ie j a k A sse tL o c k , D a t a I n h e r i t czy L e g a c y L o c k e r17, n ig d y j e d n a k n ie p o w in n y b y ć u z n a w a n e z a d o sta w c ó w u s łu g p r a w n y c h - n ie s ą św ia d c z o n e p rz e z p o d m io ty , k tó r e u z n a ć m o ż n a z a p ro fe sjo n a listó w .

S e rw is y o fe ru ją c e u s łu g i z w ią z a n e z z a r z ą d z a n ie m d a n y m i in te r n e to w y ­ m i p o s t m o r te m w d w o ja k i sp o só b u s t a l a j ą m o m e n t ś m ie rc i ic h u ż y tk o w n ik a (a w ięc a k tu a liz a c ji je g o w oli co do lo s u p o z o s ta ły c h d a n y c h ). P ie rw s z y z n ic h to a u to m a ty c z n y m e c h a n iz m o k re ś la ją c y ś m ie rć u ż y tk o w n ik a n a p o d s ta w ie je g o a k ty w n o ś c i w sieci I n t e r n e t . J e ż e li u ż y tk o w n ik w o k re ś lo n y m c z a sie n ie o d p o w ie n a w y s ła n ą w ia d o m o ść , is tn ie je p ra w d o p o d o b ie ń s tw o , że n ie żyje. A u to m a ty c z n y m e c h a n iz m w y d a je się je d n a k m a ło s k u te c z n y w p r z y p a d k u n p . d łu g o trw a łe j c h o ro b y u ż y tk o w n ik a u tr u d n ia ją c e j m u p o d a n ie h a s ła . D la ­ te g o te ż d r u g a o p c ja o fe ro w a n a p rz e z p o sz c z e g ó ln e s e rw is y p o z w a la jego u ż y tk o w n ik o m n a w y z n a c z e n ie z a u fa n e j osoby, k tó r a zg ło si je g o e w e n tu a ln ą ś m ie rć (o ra z j ą u p ra w d o p o d o b n i p rz e z p r z e d s ta w ie n ie u rz ę d o w e g o ś w ia d e c ­ tw a zg o n u ). T en z a ś sp o só b p o s tm o r ta ln e g o z a r z ą d z a n ia d a n y m i in te r n e to w y ­ m i w ią ż e się z ry z y k ie m , że p o z o s ta łe a k ty w a n ie b ę d ą z a r z ą d z a n e zg o d n ie z d y sp o z y c ja m i oso b y z m a rłe j. D la te g o te ż c o ra z b a rd z ie j p o w s z e c h n a s ta je się m o ż liw o ść p o d ję c ia d ecy zji o u s u n ię c iu k o n t in te r n e to w y c h (p o czty e -m a il, in te r n e to w y c h k o n t b a n k o w y c h , blogów , k o m u n ik a to r ó w itd .) b e z u d z ia łu b en e fic je n tó w . U m o ż liw ie n ie p o d ję c ia d ecy zji b ą d ź o w y s ła n iu d y sp o zy cji d o ­ ty c z ą c e j a k ty w ó w in te r n e to w y c h do o k re ślo n e g o b e n e fic je n ta , b ą d ź o u s u n i ę ­ c iu ty c h a k ty w ó w w ią ż e się z o d s u n ię c ie m o b a w o n a r u s z e n ie z a g w a r a n to w a ­ n e j ju ż w K o n s ty tu c ji p ry w a tn o ś c i u ż y tk o w n ik a 18.

Z a u w a ż y ć m o ż n a , że a b y u s łu g i z a jm u ją c e się z a r z ą d z a n ie m a k ty w a m i in te r n e to w y m i z m a rły c h u ż y tk o w n ik ó w w y k o rz y s ty w a n e b y ły w s z e rs z y m z a k r e s ie , p o p ra w ie u le c m u s i s to p ie ń o c h ro n y d a n y c h p rz e d s ta w io n y c h p rz e z u ż y tk o w n ik ó w , co z a ś p rz y c z y n i się do z m n ie js z e n ia ry z y k a , że d a n e i n t e r n e ­ to w e z o s ta n ą u sz k o d z o n e , u tr a c o n e lu b w y k o rz y s ta n e w n ie w ła ś c iw y sposób. Z p ra w n e g o p u n k t u w id z e n ia u s łu g i te g o ty p u p rz e k s z ta łc ić się p o w in n y w u s łu g i p r a w n e , z a p e w n ia ją c w t e n sp o só b w ię k s z ą g w a ra n c ję , że in s tr u k c je z m a rłe g o z o s ta n ą w p e łn i z re a liz o w a n e .

17 Są to specjalne serwisy pozwalające ich członkom na stworzenie wirtualnych testamen­ tów. Ich zadaniem jest przechowywanie wszystkich ważnych danych dotyczących życia interne­ towego, a w odpowiednim momencie przekazanie ich wskazanym osobom, tak aby mogły one zająć się wirtualnymi danymi zgodnie z wcześniej wyrażoną życia podmiotu, którego dane dotyczą.

18 R. Herold, How to protect your privacy after you die?, [online] <www.infosecisland.com/ blogview/3537-How-to-ProtectYour-Privacy-After-You-Die.htm>.

P o stu la ty zw iązan e z fu nk cjon ow an iem danych

in ter n e to w y ch p o s t m ortem

B a d a n ia p rz e p ro w a d z o n e w z a k r e s ie p r a w a i n o w y c h te c h n o lo g ii w y k a ­ z a ły is tn ie n ie p e w n y c h lu k w o c h ro n ie d a n y c h osób z m a rły c h . L u k i te u z u ­ p e łn ić m o ż n a z a ró w n o p o p rz e z p o p ra w ę a k tu a ln y c h r o z w ią z a ń te c h n o lo g ic z ­ n y c h , j a k i ro z s z e rz e n ie z a k r e s u o c h ro n y p ra w n e j.

W y d aje się , że p e w n e ro z w ią z a n ie p o w y ż sz y c h p ro b le m ó w m o g ło b y p r z y ­ n ie ś ć p ra w o s p a d k o w e . O b a w y p o d m io tó w , k tó ry c h d a n e in te r n e to w e d o ty ­ czą, m o g ły b y z n a le ź ć o p a rc ie p rz e d e w s z y s tk im w re g u la c ja c h d o ty c z ą c y ch o b c ią ż e ń te s ta m e n to w y c h . D osyć r z a d k a j e s t s y tu a c ja , k ie d y in n e ż y c z e n ia z m a rłe g o , oprócz p r z e n ie s ie n ia w ła s n o ś c i, s ą z a w a r te w te s ta m e n c ie . W ydaje się j e d n a k , że w s y tu a c ji, k ie d y o b o w ią z u je sw o b o d a s p a d k o d a w c y w z a k r e s ie w y ra ż a n e j w oli, n ic n ie p o w in n o s ta ć n a p rz e s z k o d z ie , a b y in s tr u k c je d o ty ­ czące n p . p ro fili in te r n e to w y c h b y ły u w z g lę d n ia n e w t e s ta m e n c ie 19. In n y sp o só b r o z p o rz ą d z e n ia p o s t m o r te m d a n y m i in te r n e to w y m i m o g ło b y sta n o w ić o b c ią ż e n ie te s ta m e n to w e (ja k w n ie m ie c k im k o d e k s ie c y w iln y m ). W o b c ią ż e ­ n iu t a k i m t e s t a t o r m ia łb y m o żliw o ść w s k a z a n ia w s z e lk ic h szczeg ó łó w te c h ­ n ic z n y c h d o ty c z ą c y c h d a n y c h in te r n e to w y c h , k tó r y c h j e s t p o d m io te m , t a k a b y o b c ią ż e n ie te s ta m e n to w e by ło m o żliw e do p r z e p r o w a d z e n ia i n ie było u z n a n e z a n ie w a ż n e . T a k ie ro z w ią z a n ie d a ło b y s p a d k o d a w c y m o żliw o ść d e c y ­ d o w a n ia o je g o o b ecn o ści w sieci p o s t m o rte m .

W sp ó łc z e śn ie s w o is tą a t r a p ę o c h ro n y d a n y c h o so b o w y ch - w ty m i n t e r ­ n e to w y c h - m oże s ta n o w ić p o w o ła n ie się p rz e z p o z o s ta ły c h b lis k ic h n a o c h ro ­ n ę w ła s n y c h d ó b r o so b isty c h , z w ła sz c z a n a k u l t p a m ię c i oso b y n a jb liż s z e j20. P o w sz e c h n ie a k c e p tu je się te z ę , iż ro z p o w s z e c h n ia n ie n p . w ra ż liw y c h d a n y c h o z m a rły c h n a r u s z a d o b ra o s o b is te ic h s p a d k o b ie rc ó w 21.

O c h ro n a d a n y ch , k tó ry c h p o d m io tem j e s t osoba z m a rła , w sz e rsz y m z a k re ­ sie re a liz o w a n a p o w in n a być ró w n ież w d z ied zin ie p u b liczn o p ra w n ej. W łaściw y j e s t p o g ląd o is tn ie n iu o k reślo n y c h obow iązków a d m in is tra to ró w d a n y c h osobo­

w ych - np. p o rta li społecznościow ych - ta k ż e w obec te j części w sz y stk ic h d a ­ nych, k tó r a odnosi się do osób z m arły c h . K ażd y w ięc a d m in is tr a to r z a rz ą d za ją c y d a n y m i d o ty c z ą c y m i osób z m a r ły c h p o w in ie n „dołożyć szc zeg ó ln ej s t a r a n n o ­ ści, w ty m , a b y d b a ć o to , b y w r a z ie w y g a ś n ię c ia c e lu p r z e tw a r z a n ia n ie ­ zw ło czn ie d a n e u s u n ą ć i c h ro n ić je p rz e d d o s tę p e m osób n ie u p r a w n io n y c h ”22. 19 Niezależnie od tego, czy dane internetowe traktowane będą jako nieruchomości, czy nie, testament wydaje się najodpowiedniejszym instrumentem rozporządzania takimi danymi - istnieją pewne dodatkowe elementy techniczne, takie jak hasła, identyfikatory, które utrud­ niają spadkobiercom podjęcie jakichkolwiek działań. Testament w tym przypadku pozwala zaś na zawarcie klarownych instrukcji.

20 Wyrok SN z dnia 13 stycznia 1965 r., sygn. I CR 464/64, OSNCP 1965, nr 10, poz. 171. 21 J. Bacarczyk, Prawo do wizerunku, Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 74.

22 Interpelacja Renaty Rochwowskiej w sprawie ochrony danych osobowych osób zmar­ łych, [online] <http://orka2.sejm. gov.pl/ IZ5.nsf/ main/67FAE054>.

12 Agnieszka Malarewicz- Jakubów, Anna Tworkowska

D e lege fe r e n d a w y d a je się , że n ic n ie s to i n a p rz e s z k o d z ie , b y u s ta w o ­ d a w s tw o p o sz e rz y ć o r o z w ią z a n ia z n a n e p r a w u a u to r s k ie m u , k tó r e p rz e w id u ­ je m o ż liw o ść w y s tą p ie n ia o o c h ro n ę n ie z b y w a ln y c h p r a w a u to r s k ic h po ś m ie rc i tw ó rc y p rz e z je g o b lis k ic h . Te w ła ś n ie oso b y m o g ły b y re a liz o w a ć p ra w o do o c h ro n y d a n y c h o so b o w y ch z m a rłe g o , je ż e li z a ży cia n ie w y ra z iłb y o n in n e j w o li23.

P r z e p ro w a d z o n e b a d a n i a d o ty c z ą c e p o s tm o r ta ln y c h a s p e k tó w p ra w n y c h i te c h n o lo g ic z n y c h w z a k r e s ie o b s łu g i d a n y c h z a w a r ty c h w I n te r n e c ie (n p . n a p ro fila c h in te r n e to w y c h z m a r ły c h u ż y tk o w n ik ó w ) w y k a z a ły , że o b e c n ie obo­ w ią z u ją c e r a m y p r a w n e i d o s tę p n e te c h n o lo g ie n ie z a p e w n ia ją w y s ta r c z a ją ­ cej o c h ro n y te g o ty p u d a n y c h Z p ra w n e g o p u n k t u w id z e n ia ż a d e n k r a j n ie o fe ru je d o s k o n a ły c h ro z w ią z a ń 24. W s tę p n y m ro z w ią z a n ie m a n a liz o w a n e g o p ro b le m u m o że b y ć r o z s z e rz e n ie z a k r e s u s to s o w a n ia o b c ią ż e n ia te s t a m e n t o ­ w ego. B io rą c p o d u w a g ę is tn ie n ie z a in te r e s o w a n ia r o z s z e rz e n ie m o c h ro n y d a n y c h n a o k re s p o s t m o r te m o ra z f a k t, że n o w e te c h n o lo g ie o ra z p ra w o p o d ję ły ju ż k ilk a p ie rw s z y c h p ró b o d p o w ie d z i n a z a is tn ia łe p ro b le m y , is to tn e j e s t z a p e w n ie n ie z a ró w n o p ra w n y c h , j a k i te c h n o lo g ic z n y c h n a rz ę d z i, k tó re u w z g lę d n ią in te r e s y d o ty cząc e o c h ro n y d a n y c h u ż y tk o w n ik ó w I n t e r n e t u n a ­ w e t po śm ie rc i.

Sum m ary

I n th e e r a o f g ro w in g i n t e r e s t of c o m p u te riz a tio n , th e u s e r s , fa m ily m e m b e rs a n d f r ie n d s o f th e d e c e a s e d , a s w e ll a s la w y e rs a n d p o litic ia n s , on e c a n m e e t th e is s u e o f th e s t a t u s of p o s t- m o rte m d a t a s h a r e d o n th e I n t e r n e t . T h e m a t t e r is a b o u t th e in t e r e s t s o f t h e p riv a c y a n d p ro te c tio n o f p e r s o n a l d a t a d ire c tly in v o lv e d u s e r s a n d t h e i r p o s th u m o u s r e p u ta tio n . I t is n e c e s s a r y to fin d th e a n s w e r o f q u e s tio n a b o u t t h e le g a l fra m e w o rk , w h ic h d e fin in g th e scope of p ro te c tio n th e i n t e r e s t s c o n n e c te d w ith th e d a t a o n lin e a f te r th e d e a t h o f th e u s e r. T h e a t t e n t i o n s h o u ld b e p a id n o t o n ly to th e le g a l a s p e c t o f t h e a n a ly z e d is s u e s , b u t a lso o n th e te c h n o lo g ic a l c a p a b ilitie s a s s o c ia te d w ith it. T h e p ro b le m o f id e n tity o n lin e m a n a g e m e n t a f te r d e a t h is b e c o m in g in c r e a s in g ly im p o r ta n t.

23 Ibidem.

24 W.G. Beyer, C.G. Hargrove, Digital wills: Has the time come for wills to join the digital revolution?, “Ohio Northern University Law Review” 2001, vol. 33, [online] <http://heinonli- ne.org/HOL/Page?handle=hein .journals/onulr33&div=31&g_sent=1>.