Parafia Ewangelicko-Augsburska w Cieszynie
Muzeum ProtestantyzmuBiblioteka i Archiwum im. B.R. Tschammera pl. Kościelny 6, 43-400 Cieszyn
tel.: 502495835, tel./fax: 33 8579669 e-mail: muzeumprotestantyzmu@gmail.com
www.muzeum.cieszyn.org.pl
4:
. ftlj-ré’f Y^y^Y-fy
*•»p4 ^
~'&yyyjfëf-yyyj ("!*^vi-' 't'&yyyyysx
*■''**'•* V»
í’>y-,-tfQC
*ßiyf
<- i
/ / •'Ç $ c -
.A
iB*V
'If CT"J'l I'Ll JI »WP l *«.
«
t t t t a t t t t o o t t i t t i s W i n * r i t f c s B m c n b a c t a i i i s
męjttttcfcfyeys ter p«pi(îcn v$ix tic
&cv(msúíCd>evnb Żpefił*
lifty loe tTbmni Jiatfyaę*
VSîtttmbm*
• f * }
2>cr Sanitherotge gütige (
5
ot ntif? ließ* tigert wte hattuper eyrtntnl j« bteferjcy t/»ns gegeben ettlichfyodyt
geleert ib rijfltch lerer/ t>*e »ns bas roort (
9
>ots lawter vn reyn furlegen/vrtb bte falfcbcrt prophetcit »ff tratvmpre/btgerit
25
<uti$(Jete.2
$.) beeßaivdyM rtitbi fchroert bes tvorts gbt5T^l(rge.Jtw.3.vl?rcbi^dmQ vcnvunt/felßerc fa g tp d > »Pen.vtmbert feyrt.2(Per b a s ttattem »ff fchwttgc gct»urm(tTCat '2j)»erweitt »nb »erwart/ tfyut nady feyuer gfftigen art'V n p wie bte ^ ä b m bte Propheten verfolgete eynem nady beroanbem/vroß bes rotllen bas: fk prebtgtett’ tvtbber bte erörterte fjjbbieyn/ffetvm wtb menfetym leer.
2llf50 tiyun tJjuitbtbtepreitmtt bet
tixdycnim mit*
l>elfvr ybrefchergm/ d e pfeffert »ff mtmd?/»erfolgm Sys yu tobt bte recht Chrtflltchert lecter/bte bert armen »erfurte feyen/voit beybmjfcher, »Ort menfche/vOft teuffels leer »ff gej etjett ber 2$epfj/t»tbber wollen bringen 5« Urwiwgeltp
*
eher freyhet'c »ff lauterfctt/ (Uiffbrte tvyr
(Lbyrißo
mtteyite fr$tchm tfernen
buttert/»fffein
leicht toef? gern trugen.2fffo fmb »ntSgePracht trefltcioe leerer »ff etvartge*
lifdje
prebtger/ rtemltch jweit’Jofyan.
»nb jwert ^teron»IH a n b a t £boroe»on2lqutrt /B coto/ »nburtbewrttber
»tl yrtpunt »ßerjcbert.Sißenvo eyiter erfurtryt mttbe i£uff*
gehört/bem »Pirftcht trtcttt m't eyrt mtmttlyit/»rtb m ag ro«
f je nicht mttfchriifc »Ptrwwbcn/jb (telleit fie bar ben bert*
c f er mit bmt fetver/J?er yßtrbf pötfr
t and) ^O*
hart
%tsß,
0t
1%ir*JLutl)er
tyut bidy »0r befrt btfpwttrrt/bteartbem tiyun bfr nicht* ,
y
iDte 2ipofiel C h rist (Breytemtt bc
ffywevt
bes bey*ligert ®eyjfies.igphP<>.£>te Cifrtb>chrt|itTfcioe apoflelln btjV pittyrn mit fertor »ff bmefers fchw ert.j^ attt jttbyfer $eyt
iß
3rtrt4s/Crtyph<t0/ptUtus/^omg<Serobes bte ©ina*gogbyr jchrift »etferte/t »ff gleyfner rvtbber etuffhfBtrtbert
»ttb y!?r fyitber leßert
m dyl
Ö£s ifl ye eßen |olch Ottern ge*(chrttet's yjt ber Dtrchen rote »erjeytett yrtber © w agog*
2>te tveyl yQunt follich mortgefebrey »ff gros finge
p rvtbber ttlar.ilutber »outvegeu ber paptßrn/ »ff boeb
feytt r f c b r i f t / f e y r t vemurtfttgef4d) furcyn gmr.b Obber rud*
fywm,
©onbem allcęn beegapffe prelaten/^d)enfcl)ulm/!Sieyfeie vń
$iirficn
gov4lt.© 50 tvdtcbtiuręiid)
4nftvottgebm rtuffegłtcf) gemeyn ?Iage, vn$iłs lid) mbber beri frptnme Hutfyer adtafiiiyrt.iD 45 erft mortgcfcbrey.iDer JLmęer rebtnubcrbte.>.
fhcrament ber Byrdym/bat mjr.zobber.j.jud/eUffm. ito jcijm^et (Sfoptort bert l\ey(cran x>m6 fctSIff/bo pierw bile gen/jprebigern «uff ber tonjel, bete tfi eyit grofć retsercy/m
»ii leyeuftnb ¿lut^cr fetnbt rcorbcn.śDee tjtalfen
id) anto
rvort.3t>r Sw|«»mc$e>f'md)ter
iigćtauff^n/er left md)
bunbert ©4cr4mćtmad)m
obberlyalmjbm
©tacrcmicnt i[i 4lsvil
gefagteyitpeyltg Qcyd)eti/ber (mb vtf/alfi eymi (Cm&eyn gbtf/w eiw affa/m itfscw anbtfuib ©4cra<«went fcreyljgcd bingo jeycbe.
2iSer nljjo (prtci>t iTtor.Jttf./nus bcrf;cyitge fd)rifc mag ntitrt
nid)t
bnvem.>.©4cr4tttetb4ryu got wrfpro^d>en l)&$
g«<tb ¡gtgefen/»« foUtct>e ©aernmet jum jeycbl ber gnnb 4ufgmd>t* B o n t y^r.^.^ewmt nuo bfdynft/
fo
t y m
es/fo wtrts JŁwt^er nutmd)
^rtlte.(j>y[;r gefrórt*ten ejelrt Peweret cwer gepler/^r itwcbetvtl ©atrament 4l)ffb
yty:
vtt fi)irtberey 4ufncf)t ynt volcF bie l;ellcr ló| ettJ$rfpred)tbte epefbfeyn
©4cr^metmge0e?tbert 3 «upfratven. too.felttge fiuct>t/ bert m ttvm .40.w l bert epeltci)?, ?o.ft8d)te.Wa& ^tljt nun nad) etvcr leer biedyc*
lid)e/b<ts>ybrftant eytt
©4cr4mćti/i/vńgcvetyfwbod>bm
m yn m ecylwao fdyatteóbett m txvćvn iunpfiaweit
bas fie fcynfacmntmtUdyć ftant \ya$e. “ Jdy
giaufl f?o got bie i£f>ebat auffaefrąt/eyn
ftom e^cltd> per/on fiy fut got/06 fie<xud)
breyepeltcb gemamim d )
eynaber grfjaStpa$
tmb.ło/fynbcr, bewt eynm m d )
obbermwn/' 2iud>
»0» ben alfamser btc.30.t4t feufcbeyt f>a0en
ądynlm
ynt tcyb m e ym beręm weto gottvol. iDarumff gc& tel? ben cbeltci)?.ioo.fjttef)t/ben monebć vn itimn brcy faul 6fm .f f 2)45 4itber mortgefcbref wtb ti4g bcr&rtaittm ifł.
JDcr 4.uti?er fyatt
bie
$eycf)t eertietrret yit yr^cr fritfjt, b45w»^TO4Hcber %(^t«4tter mtgclte/betf btc^cbtfynbetf .
mdytfb vüfdytnfon a h
»br.2fod> ntt laßenn m n
»nb ejfćn/wbUeu nutu nut bei» uumn fèyl gePtmben | ttu vnC) wollen nymmer Die Petd)tu>Jtter anPeten fonbern wollen ybren »ertrawen vii t>bfnung yn (Sottfłąen
/ bê fíe 300 tat yitbte pletuer gcfetjt baPen wtcbte er(ífuíf>nfíen. ©enn pey Caufént tar ífí bus beymltd) brenPeycbten ntt gewcfîyn
ber Cbrtfien!)eyt.©b warnand) nod)
frommepnfter.
©te weyl nun bte tinge
iß/
bustftar.
Äut^er tunbete btefràd)t
ber Peyd)te/ßoteil
ici) befebreypéetdidye
fmcbt b beycbt wte fie tçut gefcbtcbt/ vft »rtetït bar nad) recbt.©te er/i
ßad)t/iß
btefivdyt
bcs leybs. ©enn bb ber Comme t »tl ftboner Cútbfeyn/bíe mû Pancfert obber pur*tyuber nennt/bte ber beyltgen beyebtueter ftnb/ mit yrtjen Peycbttod)tew »Ptr £bmm5.©eiï etltd)e baPen i£ua ftd)t b u rtw o ber man wenig nug
iß
bb muß ber Peyd)tuater belffèn.2(l(b m ag etwa eyn Peycbtuuter.zo.trofïen süjcyté»nb lauffc rnnefen »utter ben weyPern
lwie ein fan
»utter eyiter l;ertt btt)e*(!>man
bn unrfie
Pulen etwa betn weyb fynb »nb mnyb/nod) wtltueńt nar fanic,
5 « (Coiißatinopel nie bte bte Peyd)t anftng/ fimbt/
get an peyebtunter mit einer tapffern bocbgeacbten Purges ryn(wte und)
gefd)id)ty&&
Ptucb aust m tarn an tag»
© s fptncbcu bte Âricbé/bes 25upfï gcfèQ wem »bn bem teufel 1 »nb tvblten fblltd) Peycbt« ntt bnPen/beñ tvnrltd) g o t
lyat fie
ntebt eyngej cQt.©enn wer Peycbts bal Pen fm b»ermeybt/ ber
tpát
es ntt »mp gotteswilien/pat
Ceyn Ion.©te unbere frud)t. j funpfruwć waben wunberßar*
ltd) (cbwanger »bn ban geyfî b beycbtuetter.jifî ptoPtrt yn pefdjloßen Älbflem/bb bas wufprlbcl) offen fîebet.
2ld) got bte alfa fd)onfïen/btereycbfîen/bte $ud)ttgfîenit werben bn bcrPeyd)tgcfungen/»nb bfft»erfurt,<}> tuce.
©te but frnd)t.©te erftmé fra wen »n ^wtpfruwett bte bb eynfelttg »nb from
tommen
ju ber Peycbt/ werben offt beylbß/gotlbß/ebtlbf/feellbß »nb $u bttrn.©cnn bb wtrt yt>n ybr beręfyeimUä)
vit fuPtiU gcfloleun/»erinten»nb »erCnnfft.
©te »trbt ftud)t.3jrt ber »PtrCommen bte Peyebtuctcr
gut gcfd)ccF^mt>t^elt/fpccc«yrg!ttcfi^cvft/maImÄf^r/
remfalber/|\ltiyuer/cyUvitt)tfir/tmniiitcr/5Ucf6r/l(tcF«?crgc/
feygen/rofyn/Manbeln/bed)te,btrpfftn/vnb allerley fjelL
md)Uin
vit fd>lecfierey. sbcnn ftßen fte &y eyitanbcrfehles
ittert bemmen ßts b a s fte venattenn
paßen
alles b as ybn g e l e b t iß /b aß iß yt>: faßen.iDamacb b a s
man nit
merfe yb: fullerey/ (bgalten
fte b<»rtt>te Peycbtfrnb auffb$ fafie/fcbwerltd) aGfolttim
fie/bie
ein ta g jtveymal v£el efje/vnb für got tvol faßen.. 2K>cr bte alle tage foll ftnb /vnb frynen ta g ^«itger leyben benverbeiffeben fte ben bymel/ tv a n tcb tfaß tutefte wolle ber muff ybn gelt gd>e/t
¡fo
w irt eraSfohrirtJJZe wer bmn
cyn febonn wey$/bte m ag ybns ßqalett
mit
ybretn ley£>e/b a s
iß
allespapißen
werd*.S>tefurtfftfrucbt.2>örcb Pcycbtfrt ft«tb Äeifer/Ko^
m g/^erw /^orßm /ebel/rcydyam t/m an vnb frarcen/ ber pfaffeti vnb munncb vrttertbane frteebt vnb ffty r eygenn worben. X?nb
$
23apfi io grab vfrr (ibrßum gefeßt.töte feebße frucbt.Sttucb &ycbtm i?a&n bte pfaffet»
nwrtcb » « prelaten
an
ftd? gertffen golt/ratbt/jynß la n t/leot/boflebcnvrtb bte
beßen
gutter/barnacb b ^ ß s ftrebe g u t (b es ber ftreben genommen tß /b a s iß/v o n ben bte es ' btdtcb b ^ n (olten.2Üfo tß alle btng verwert.iDto.frucbt.&euter vn fcanflcut muffen bc $eyd)t<«
uetern FcutbgeBen von ybrem gewyn wollen fte aPfolntrt Werben, ©en fte mache yb« C a fts referuatoo/vn wneber benbel w o fie w o llcn .S o ancb etw an ber Baufleut benbd für go t $efferftnb/benn
aller papißen pfa f f mieten/ vnb
ber mtmcb tmffyrn
baß
tßtlleß
b<*lte ♦©te.8.frucbe.2(ne bemfeyebten
tommen
bcymltcb«fteben an ta g /b a bttrcbybr
vaxm$
gelympff eber/gutt/leyfj vif leßenfinb tomnten.iDen ftefebtefett biebeydyttiiv ber b o bytibas fte ftcb feiger vertaten/f 0 m anfron baß ße nid)t finbaßfoiuirt yn yber frrcben.d>bber feßen yb»t netv
*ißb Suff auff/ b ar bureb fte verraten ftnb. öfjrempel ju Vlml&tylprbn/£eßenßeyn
laß
td> faren.£>te .p.fr«cbt*2l»o bau fcyd?t« tom m et/bas fc b 21
ivf
edict) feífer ert5bt
f
> tie 8eyd)t»eter folíd) Íeutnídjí$u ber gnab
t yuf t t
wcyfen/fbnberauf f mmf
rfoen wercf/búlffenb lar.
$Dteao.frud)t.;$mmt 8 beyd)t maceen bes tcfifjtí»
(eberganten/baa finb bre
tollen Seycbtuetter/ v ñ
yntgen/venvorn íwdjxlfyafjtige cófc*eiti3/t>ae ettítd) ju faften/
ettlicbsuSettézcw eygt vnuem Sßid)$u rtarté
vñfataf*
ten
finí> w otbé/aía weyffer etwan bie bie früd)t ypra leyfte tobten/obber fcbwecben bm d) fafien.2íd? b aa merer reyl bar $eyd)tuetter fmb féelmotber unb vertetfor.2>te.ii.(rud?t. sDurd) 0eyd)tm leertteit bie leut/w as
fitß ltifu r tned)t vñ
meybbiitgé/weld)c f t
(olla» «i(au0 geUcnobbf a l t e n . ¡Denn vmB follid)
bútg fraget mar»ble beyd)tuctter.
©te.ia.frwcfrt.iDurd? $<yd)teit wirtbea25apf?ge*
w a it/ lea vnb ge fe} eipo^etmit
menfd)é
leer/ »abttynfti
geféts onb leer gam s w g efjat. ©enrt bie 0cyd)tttettcr (mb bea 25apfía «awarttert,meiden
|eyn gcöot/wSot/gefetj*>nb leer/ »nbauffbie leußeitfcbi/fer obber ©oronijftcii
nemUd) auff
Q tm tm am ©w0ol»cam w bZwwe*
(rúevom ^ (D lV ^ n C s -
2Jte.i3.frud)t.©er J t(c a l w » t ttyefebme^ Ceyefet^
ben er f oriefot mart (bit yl?m art
Biingett
nerleöwßtc petf >tt m itce$md>
botómen
beim bie 6cyd)tftnt yn bao regifíer beeSifcale
ctua.bem $eyct>ten/beñ brawet er ficb m it *ybnt jtmertragen. ¿Cecine b anptfebanben
w trtbutdy
ben 0w¿j0en/(b giSt ea yb»n a a n gulbeit obber jwen.
¡Die.
14, fmcfrt iff VßüglawS
8 (reycbtftnbcr bie yf)t»ertra wen
fegen auffypv
rygenBeydytéyn
baaBcycbtuas
tetaaSfolud$/yn bie
a:tfftg/ar*te Buß vñ ücreßln (£t>:ifti letbene vnb glaw fon/ Bebenten nit b aa fie allem botcb£t;ri(lum mögen vnb muffen feeirg wetbenfb fie ypm gíatvSett vnb getra w at b aa er fur fie genug getban fyaS/
vnb ybn veigeben »nb »erjey^m w o l all yt>t futtb 2>te.ty.frud)t. X?tf ftotmner fcydjuetter werben
ßuSett
bea 6eyd)tporena I?al0é/íeit am tage. iDarumP bie frudjt bie by papiffé 00a b w f f y f y é , finb wieb tecpffcl obber frucfet Pey bewtobtemt mer wacbfctt/ bo
»erjcytert goboma vit (Bornons fïunben/fiftemtenn von
aufimfdtfn/iieÇlid)
vnbgut/ «Per ynwenbtgfïecfcrt fie vol wiïff vub fïinefcn.jefy fya$ nit tonnen metcPcn/bas
eyn gtttßacPe
vô1
bmÂepfleit yrt «lien ytnrm ge?(Hof?cn Z\ed)tc feinbtntal fie «uflgefeBt wotben finb/vit f<3)einertbtboci)gut.
flju m bûtteu/fo eiagetm bie papifien ber Jintixr f?«P wtberbte iTïefi geret. 2lnwoit er retwtbbcr «Pweyfi/
vPùglawPen/mi^Praucb/Jjeyç trygerey/fo mit bem
m ep Ufm
volnPr«d)t wirt.îDctt tEpûfîuePlut vit fîcvfd) m rt yn ben meflm geringer vef«u|t ban vorotjjuba.Vnb (o
wir.yrt ber tïîeflê von gotfolten
nemen/ fo wollenntyty
!ff?m gePen.
£>ie
tTJefi iß ein
genabwycf) ŒefïamentCfyiift if àktlerlid)
(«in w on ¿luceam.22.von bermeß lauten/Co
macbenytyt ein
opfiribraus/auffbj end)aud>
gcopffert we;be, d&rifius (p:td)t/yl)t (bit ttcmttt voit myr/fo (pied)t*br wir opfiwt vit Pangen bir. 0 . pau l fpuctjt
Æ6ta
J.Wir folle bpffent butd)
Ctyißum
«le eut mitler/ eut o p ff besloPes/basiß/
got bancFParfein fèyneo Zeßamento
yn$ vermacht.Üïrfpud)t nttbaa tvirC^uflum wibberumP (bllë opfivrn/beun (Cbrifius bat fiel) einmal felPer geopffhtfur ber w alt (îmb/t|î nit not bas er wtbberöP geopffert w ab.
Ürfoe.io.iDeîw bas iver |b vil «Is
tytifii
opfienmgnid)t
wer genug gcwefir. w a smit einem mal
Pejalt wert batff matt m'tnocb eûtmal
Pejalen.D «e lempleyn ynt geferi ITÏoyft wart bief geopfiêri baruP bases vmto(éommé w a».2iPer
Ctyifti
opficr i|î voltommc. iSe i(f ve:Prad>tfpr«d) er vit p au . i£Pre. 10.5D«s«PerfcTCalacb.amerfïen (prient
yn
gotts perfon/an allen orttent Wirt mtr vnter ben l)cyben evn reyn opffer ge^opffert wetbcn.So rebter nit von bem tHefiiefèn/ benn bie .*
pabett
iefien
niefot mcfi.Qo rebt er nit von(tfyrißenn/benn
wùfeyn
nit pcyben.^arumB loPt er an ban oit ettltd)heu
bat P jeyt/als H a a m â b» 4 «e4 .0 <rrcptins frewlatt« : ç«Derm ym gefbj ber rtatur vwtcr bert f>eybert/firtb
aU
*veg cttltcí) gct^rtgertew geweffrals 3 o0 ÍTÍoevttbvíl aitbcr/bcropffvr xmb 4Hb4d)t/guterrvíl vnb wctcF tvazrt got cyrt reyrt o p e r es gútg míe eyrtem rey«««
fyettsen/
fiewaxen
got bartcFberer b<w bíe^ubenJJíttUd)
t^yer rvezbé reyn gmaitt.(Scrtef?&>.vn $.X>rtb ymJLeaitico vil me
r tfe¿0eut almufen ge0ett/got lo0ert vrtb bartcFert. 2llfo folien
wir
<tüd> bmd) C^ríjtom gottopffem/als pm t.vñptt.
yr» ber erfíeití£píf?.am i/cñi.c4p.2)efglcyd)ert
ZVialad}.
ym erfictt m't rebt vOK vrtfétm vtib ternem Álefjíqíat.
3d> glew0 b46 yQimt bíe roeyl |o vil iHe^lefert
ift/
got fefrrvetííd? ergumet
fey, tan
bo yí>metman
yrt ęeprt»rtcíiert m't ęe^it mefjf ert
xcam/ifi and)
fiber niewolgefiñ*bett yrt ber C^ríflertíjeyt. EPir
xxtfeuffht fyriftum
yrt tet fViefí vm0 n.pftnning/Jutae vm$ jo.flío folt Éeyrt ntefj gclefen rvejbm bert leym/m<w lemet fíe bertrt barBey toe xx>)xt
gots.^ftemes ifl fo gertug mít eyiter ÍTT$ m ijf eyrt*fíiwb yn ber
tyxdjen
ais le£man
teufmtbíefeloig (íwnbe*21
á)
g otm v
fint vaBlent.Ę$um vieité tla$é
bíe 2544lítS.2>er ilu ta rmad) attffrur/sattg vñ
vrtfríbyn
ber fcyrd>ert/»ttban ten
frñd)¿ten extern man
bert 04wnt/wer feyrte leeram tem fyeyligé
geyfl fo 0red)t fíefxñct)te/ale
frib/líe0vñ eyniteít. %nt?
rvort.X$4s
fni>
0md)tCl)rífii/Vrt feyrter 2lpoffdn leer be jfwbé/vnb fjeybatC 23lut vezgifjm/mort/ t$btert/ mattdnn burd) bú w elt.^fí b4rum0 yinleexfalfd)
gewefiCm4cf)t nítpanLanf
rur yrt(Spfyefo Sfct.p.^femfi
rlem.2lct.22.tc 2lnbre46 511patxae.tYia^em
yn ÍTlorlanb/yrt bíe g tveltwatt aufrarig
burd) Cpdffí íeer/vnb werte viltym*
bert íar/w4& fie bium0
falfd)?XVifjit
yl)j rtít bao€t?rifi*
i » fpracp.^fd) 0irt
ttmmen
ju fi)íd*ert bao fd)wert/»nl>fd)eybert baefírtt von feyrtert eltemn/ vrtb weibert rvibber cy«4rtber feyn ber v4ter vñ fbrt/mottervñ tod?ter.
f ©er Cpufíltd) gÍ4t»0 tfi mit 0lutuergiejf|en vñ mtt
s
vrtfryb ber rvelt 4ufftommen/vrtb wírt al^o 0e^4ltert/bíe s W4r^eyt geet m't 4«ff berirt mit ber vttfcfoulbígert 0lutv ñ ípeyn/tynftw fyat fcytmenmg¡em
jryb ge0m »nbeuberl«5 geto/Ie»
sleę gela/fc« /aber m't wie tue wcltfryb gibt onb &ie papü ' (leu | ud)e« iluce.rpiiqwub jfrl^jcuq.tue beger« fryb »ob wolu(t bes leibe wie beit bette biegobom a »it (Somor*
M l
»nb worbe« als y« eine «»ge« plicF »erfencft/äEjed)»poi&biift 9
gibt be« i««erltd)ć ftybey« bte gewiffe burd);be« glaube« / a b paulus fpud)t K o m
-v-
burd? be»t glaube« ()«beu wir fryb ju g o tt/v « b d^>nf?u© 3ol?«n..Vtiq.jfd) gib eud> m't fryb wie bie weit gibt.
2)arumb ¿Har Jlut^er mittyiißi »it ber 2ipoftcf«
leer bringt gilt fruebt /aber be& Üfnbcbrifien »old2 mag vfu m't/^ymel foot febmaebt yf>« rotes wil habe« jwib*
»ein »nb bnoblodm u iSgipto wie Jftapel. thnnm.pu Äut^er fad g«te iSuattgefi^l?? famen/aber bas bof f?ey*, mg erbtrid) wil nit frud)t bringen / fie wol« «it wifle«
rec^tjw tßmt
<
Ę
5 « bemw.Hagt bas luge«f)afftig »old2/ ber £u*tf)er breng f)crfur
ein
new leer/onbein nexven
gla wbenyba*rumb »il einfelfig fprechen/
Jet)
w il bleybe« bey bem alt£glawbe« »nb mey«er»orfamyfö fie bodb «it wiffe« ber*
alte« and) «it bm «ewenglawbe« S ie wtffe« «it bemal*
te« glauben/be« (Cyrillus »nb feyae^unger geleert habet*
S ie wiffe« and) «it be« newe glaube be« »ns bie 25ep(®Ä ptelate/^od)fd)ul«/plat«er/mit f>ulff9Il)ome S c o tt »it a«ber «ane« erbad)t »nb furlegt f>abe« / barburd) wir
Htyißi
»erleugnet/meer ^ey&mfd) ben« Cfcmflltd) feynA aber (old)cr23ep(ilid) glaubiß
mit be« befebortte ftta*be« b:a«/barumb
muß
er gutfey«. 2ll(o w a s »erjeitc«, ber glaub Selis/25aaf/2ifiarot7 gut be« abgottcrifd)cm prieffre«/ be« fie worbe« reich barburd) »nbtycet)
geeret/- 2(ber ber p:opl;etcrt »nb gottes leer fdjmacftyf)« «it/bc««es by«etyf>« «it y« bie buchende.
iDarßb mereb 0 armer ley/Ämlje: bringt »ns wiU;
tl)er/»it prebiget »ns be« rccbteulte 2ipo (iolff
i)ć
»n CI)«75
>$cit »pd bed rocdf <£>ett erPoci>t ♦
<[[ $ u Pem.»t. m ol
Hagen
Pte poptfied/J£utl)crfya$
ttttenodgeltfd) vdP t>i«i>crUci? ltd? gepolted/er fey 5 it vil j&ofjpofvt'g/ deyPtg/fcfrioP »up /'dyned? Pte leut felto u d j feyotcer m t ym teutfefren fyaOmlaffen a v0 god/ouffpoe Per ley vdP Pte gcineto «it mroPerP per trigerey w it yd 0yfj Ijer »el£nad)t »od gdertco/
2(dwortPj
ift and)
Pte Blog Sglcy/her wtPer <E£a*fium/ PoruS ilutper
tl)itt
wte (Epitfitte/fo that ypt wte Pte gleyfder/ C^rtfius 0:od)t Per glee| Tier vdP (dy.tfft ge#lertco falcfeyt /trygcrey/»dP lyfltge tttef od tog/»nP leeret pj »olcF wte fye witter Per geftolt Pee gutte »it Per (c^nfft Pte lent 0cmegeit vntUtreeyged gefuc^s willed jfe^Od.
* $ » n P inott).rti.»nP.)cru].P5
teas
Pe (Sleyjltew gouts*»yPer/yp: grcmpel inorcBt ym Cempel worPt gepidPert/
Poe m ooted fiedtt leypen / fte Ijettetw Poe volcB »erfurt
yn falfd)en
gote Ptedfi/fttr Patvcd)ten
gpte Ptenfi/»db o&lecFetted yf?d yf?r po0 »it gfit
»dP geltw k
tetstwt tpod*iw t me^e(ert/tortoged/»tgtliert/»dP tneffitfjtm . 2c.2ll|P Pte Per gewetd mod fur from £telt / erBlert Cpuftue 0u(5e
»dP6etrieger Pee »olcFe/Poe tfmt Jitttper oudyPoritb if!
er (p Iteb Pen befeijomed BdO0ed/wte Ct?nfiue Ped jfuPe.
2tber Cpnfiue le0t n o d y p o t Pte Jeyit m t godts »aw lott. CprtfBte w oe goms »dfmttttltci) Ped foljcfred P u o
m ol Ped gleyftnew »dP
ftbnfft
«erBerted/er ptef? ft crtoterit»dp fd)lodge
gctvärn iuc.iiiÜZt
fprod) Per teuffei wer ypr »oterJty.viq.Cgr nanntfie iM^e$m.d)lid)
ort tHot»jtqdjgr lo$t Pte^eyPm »0er fte JSLuce.ttq.iSr fptod>/ f>ördrt
»dP offentltd) fudPcr werPe eueb »orged ydtracfrPerljy*
mel. 6 ot £f>tifjue yd Ptfem »ttred>t getpod / fbpot
¿Ln*
tper oudt »dreckt geged.H.getl;Od/beit ee
iß ein
glctdje ßtd? 3» 0eyPed teyled(|> e stfl »tl dpterytjtmt 3» prePtgm wyPcr Pte fnR*
ttTe |>eyltge wplgefiolte »erfunwg Per weit Purd? Poe 0e*
|d?prd »olcf/Perw ptePtged wtPer
Qffmlid)
pmPer /|>eyPgbrtb EnrcFeet/wibd'
r4u0ermorbeivbyö/ibcftecbd^c.ba»
mtmn weyo bas bas v»rcd)t ift/a$er barcb muncb pfaf*
fen erbad^c ieer wirt bie weit »erfrrt »nb »nwif]igföid>
bei» tmffd yet bie banbt ge0e/be»t fo wir werten wir t^öu gott eterbieitf?/ fb bofirot wirSatbanc.
vyxt
ittt ber taufjtr auch gctl^anmiSLttt
et>cr'cr nant bie gleyjjeter ( vor b rodt fromm gcacbt) nate tcmf>:of]en ¿Luc.iq.@anct paul byf 23ariebu dir Kerbt bes tcuffeie, Qarrct peter fcbalt »bd Sym one ben jan*barer 21«. »i q. St ej f an rebt fcbarpffju bat 3übe/
2ktir.vq. ©aniel 0:acbtO}t m g bie 0ofbc?tb prißer Itö/ vitb rtebtter Su fm n e. ¿»dtao atbeeft biefalfcbbcyt 400 . frlfdrer propt?eteer »nb prie/ler 2$aal
(
t!>ctfie
tobte» .j.Äegum .1$.
©antrntb iluttjer y» ber (acb ber papifTcit/iff gleich C^rt/fo/pmilo/petro/wl ¿>elie/wie t^ut er barer »nrecbti er mag beer 0erben irrt bofyren/fie fterb nit wirbig bao
ytytt
gtrt rebe ge0eet werbe / beerer bltirb/Ph'erb/ 0linb wollt fie jeyet. ©eßb<*l0 ad)t id> 00 nt» |olcb w tri0 /»emlgc/bas es fo gtoe fttnb fry als bo ©aniel »nb ¿>dias f>lcb b o f * wtd)te »ertri0etyatt/yfoi
puefier B a a l warumb btfpimre yb*n
it mit ilutj?er ans ber fcb»ftrwarum0 »barwyirbt yi?i yfc>tt m'tCwo frnb y(?r 0i(cbof)v priefier vnb pbigerietacb bem ettagelio b<*0t $>: aueb all biitg »erlafpet »m0 goto wiUeer wie bie2Jpofielere iTiatt. yije. VPtlcber mag (pro*eben mit warf?eyt/golt obber frl0er b»0 icb mt/f?e$e »uff vnb/ey gefrnbt.4 ee.1q.
IfS irm v tf Spricht basgleyffenbe »olcf ©er ilut*
tbermaebt »il ergemis/fo er fp:icbt/e$ fey teyn fpeyf »er*
0Otteer bie ntaet nyeflen mag mit bancF0ar£eyt girr ierliV tberjeyt/2fnwoit/foilm a^nn: warl?eyt fageer vm0em gernio willen/fo fof man auch CbHfiwm vtt feyn ÜSuaet gdt'on nit prebigar c ©emt alfeeyt b»0en fieb 3uben »nb oofen barait gcergert/als pau.fpncbt.iCou.@ olteir b#e 2ipofidin barö0 nie gepeebigtba^m Cfrnffi iS o a g d w f
^ (D vb* tollen papiffar/eo ifi nit Äutfeer/ fonber
<ü?rißv& n ia t t je» parrlrro Collo q vir t.Cl;i. üq p«f
& 4
msiSjxcaa
2ictti. ¡e. vnbITiattmeCptaben/baa
fryit¡fUttb vnn ber jpeyf/vnb
ïeyn
fpeyjj vergottenym
ißuunge*lifcbeit ge(è«3e/(50
man
buncFlfcrif&YXtorurnß (trajft yb*(Sotslejïrerbeh Jlitttber/fo er
Cfrii
fto vit ben letjgcmeltS gle^cb rebt/gleycbfonnig mtty^tt wibbercncb buiîbciti p.tirP Ipu'ci)“ es fy
lugeit vit teuffèls lere/|pb?f5 vn>£fre*
licben(îunb yemunt
verbieten I
ßo fp:cd)tyfri
wenn.icb bus fug wie puttlus/obber wenn ilutbcrbus fcbieySt/es fey Eegerey. 2(1(50 fraityfrt mit bctn tatfjel vnb2tntid)iiß
pm tln vnbeit gey(î gottis uuß ^bn» rebentfiireyn fetjer/ÏDuruntfî verdict
y fri
vusnu
bic fpeyf* / bie gott vrts cr*iauÇtÿamucflciu
XX>urij£ »erntetet yb* beit pnefîettt-ben fèfrdidfrc (îâb/
vnb erluuÇt yfrn fràrifefren (îunb /ftyt yfri
rutHntidyii*
fïifcb. 2(1(50 fêrçtyfri alJer benBupfi vfrr (¿friiftwtyya fpiecfrm fu/paulm f3nd)t.q. Zfritn.iitj
.rit.t.(Co». vitf.
Wen meyn fpeyß ergerte nteynen &ubcr,
(50w oltict> nim»
mer mer fleyfefr efjcn.
2llßo f>llé wir ergemijl t$iruemteyben/nit effert (peyfj vrrôotten vom 2
bapfi/
2(ntwort/es ifï wur/ittun f>lfoi*fryn
red)t leren vnb fugen/wiefoUicbe fpeyf nit vergotten fey voit gott/ vtt wie (Tcb mt f >Ilen ergern/o Symuntnad)
ifinungeltfcberfreybeyt werb le£en/vnb benÄ upflufieit furen ritit
feynen
geSotten/bus wtbber îb ^ jî9 lere ifî/B omon
bes bie leôtte Çericbt but/burnueb wer ftcb ergert/ 8 erger (leb/ ernimpt
ergermfwtebiejÎuben von Œfriiftç tftatt.
r v . ifïnit
çuad)ten/çu foldfrmjpiad) (Efriiftnei Hafjetße/frenn fie
(Trtb $lint vnbßlmbenfurer. iDuritmß fol icb bie wurbeyt Obberfvcyfreyt
bes äEuungelions nit febweygen/ß
0 ettlicb ficb buroÉ ergern/ îDennulftofrett
puttltts vnb bie 2(po(ielln uneb nitbtirffeniLfriifm
piebi gen/ benn er ergernif wur ben jfw b m i.io t. i .Zud>
ynit oSgemelten wotten / verBcut puulus nit fleyfcb «3U eflên/bus er bénit erieuPt. i.<Lfri
mj.erfcçt einxvcyßl
wie erfîcb fralm
woltynn(ol<bemfull/2ilfoet*
\id>
fpeyß nit efjcn/ luutter vm5 gottis willen / bent leyß obielnß 4l>i3»3jecbeit/iiîg»tvnxedfrtlaßex
bes übmr fnnbbarnuff«5» fetten/ iß tenffeiijli» fpricbt paulus.
ff iDic ad)te fla g i>er¿aaltten / .ilutber( fpKcbe«
fte)if| eyn gornigcr nu n. 2fntw0:t/Him bat crbod) feyn ftld) erben g e w ö h n a u f ^ ou/afar ¿Hofes w a rff bie taffdln mit ben
3
eben gesotten (Sottis/bicmir
finger gottrs gefijjiel'ett w arn/su ber erben bas (te surf pruitg/icjro.
Ityjwj*
X>nb waren »on eblen 0apby:en fleyn/nls ettlicb fcbjcyPen/vnb lu t bod) geseugnif/bas eryitn ber :&eyt ber miltiji wer »itter allen menfeben.Zud)
bat ÄLutber t»ie papifien noch nit mit geyp pln a u f ber fordbenmföhgen/meJelM
bengleyffnem 4>et/bo er biewedyffelßnncf ym tempd vmbftiß/vnb bie
gremplcrbynttauf triff 2c.
2llfo ¿Har. Huttyet ij? »on natur eyn fenffter/ mi'P ber/götter fieimdid)etd>oltfrliger/ »mierffittertcr »n purs lautter itjan/aud) gegen ben ftnbero/armen
2c. 2lf er wtb ber eud) 25aalit»tbie gottie wo:t »erberen/ ffcweyfi er eyn ern(i/ wie Veline tf>et cwren Zubern vnb mit pfajfen.itj.
Äe.jrouj. tljut ted)t/»nb iß Cb»fio gleyd)fonntg wibber bie gleyfner.
f f j n b a n ijt. S a g en biepapif?en/bem Äut^er ben get
niam tm /ben
bieiLeyen xmb »ngelerten/wenig a u f ben <J)rbcn/weittg aus ben ^ofenjcbuln/ id) fb.lt jagen aus ben <5>obßrtfd)öln/wenig <Ll>owtfEe/»üiß
bennod)t Cbbmas ptebiger orbens eyn »epfilidjer bdb/es fey ya (Sot leybt/aud) wenig aus ben Äeyffern^ Königen 2c.Antwort/ jfb* ßewcrtaffermtr »rtb bent Äutber/b3 yb* feyt gleyd) bem natern gefebwurm/ bas alweg w a s wibber
(ttyißum
»nb feync lee: / SDcnn bie 3«ben tbetten bem be*re eßen a lfovn
fpiacbenOoan.tuf. H u n gleufö bod) niemant ynn ben jfcfum beitn bas »olcF/ bas bie fcbuflrt vnb bas gefes nit weyff/ «ermalabcyet feynfie/Wer glawfftc bod) a u f » n f ern ^urfien(wie ysunb’pten lafen)obber glcyfncm( wie ysuMb
yt>n.
2>ie Myrten auffbew feib/ bie £eyben »onouent/fucfyten
fm rg u BetbTeem yn ber tuppen/ilirce.ii. © leg a s pfafp Jacyt ffleyff s u ^icrufalem »nb gingen nit suyb_m /pe
fefeieften bie £eyben bar. 25 ig
2ífcr^:d:$it$ifc0ÍÍM fcbßfer viib Mrtmn
( m m
p u t terjiwb t$u HornPag/2lug|purg/V)lm/am reyrrffra/yr; 0 d)W«yi3/yñ Qadofleu/tveyPer/úmd2frawcit/ fwcí)t/
áíWc^virttcrt/^íTbttwcÍPj'íeiiÉ/fcferíe^cr/l'd^ufía/^ecFcjt/
pnma/venttw rittet/ébleir/herin/alo nemlid)
bit »berçogenvon <śad) 1 pn l
We mer tviflcit y mi ber 2$tbel ( welche We^eyligefc^iijft tfr ) berm
all
ć>o|crtfd)ubt /„aré) parity Coin 2c. Vnb
allepapiften ßo
weytbit
welttfi vnb fie tô
neue PcwcmvÆPewemto
teglicfr. ÏPcr ‘i\eyj]er I\a r l a lfo gclertalet
koü-utber» Citlefitctor cr liesfidynit
eyrt to liest muitci) a lfo a f f « / baser burd>bK weit verad?t wurbrit
fur cyito ffer gehalten.
f l
Dao y. tîJoibgcfdycy. Wenn Jimlya rcd>t
fjet/fb
het jb
longPie ChńfilidyUńd)
gcútbao
verbeugt got nit. Antwort/yb* tollcir/ wt|]ct y^r bod) nit w a sb o fêy bte € bliftiicfy íitd)ttvao
lulleté>i
bcuoP au cl)bieChnft lidy
brebntt
yrtt
/ nemlicfrfofié
Plcyt Pty bem wort got¿t i s f o mag bod) ynen bes B a p jî ftrd) rnb Caipt)c tort ctltum/ vnb bte <So|citfci)tiln/vub faP m big geyrrt/ vnb trod) all tagyrren/vitb wollen ntt voit yrtumïaffen. iDer glaup PleyPtaljcyt Pey etlichen. ÏPerrrt ber2\eyffcr vit ber
£>apfi/mit ail
y rem volef werot feçer/alofie warn Qu $
$eyt2ltanafii/wcmg aufgenommen/nod) wem gut C^rt
fíen
yurt 'Jnbia/
ynn
2íffnca/ymt Krtíbenlanb/ vnb yur»bert lenbem bitter Konrifd) pfamr verPam^at/ ale ftc nit traben wollen feyn falmut^/ vobgefèç
anntnmifovtfi
bem Pey C^rrfîr gefèrç PleyPé/ bas frnb tie Pcfînt Confíen/trae
nady 2¿epfilid)ergcfeQ
left/fi
hbpapifien
uit <£(?#fíen. 2>ie rot
¿>urr von
¿ a Prion/f'd)cnbt all
bie mt mit ybr Pude» wolln/2ipoc. jevúj. verdagtfie/ wie
putafari ínrrleyn t^et bemfrommen vnfd)ulbigen 3ofepl?. (Seit»WW- ff Hurt mercFttveytter. 2 >ie paptßcrt Perúmen fîcfr tttlieb bmg¿ wither bte / bte bem ¿Luther an^angen vnb
Cfyrifto.
ffgubem erfîert. îDae (bld* vil a u f bent otbett fetujpn other vermpen wertem 2lntwort/2llfo
Wfifyad*
ben 2fpofM»t Pn m attatm / Pit Mcb &IU bic yfi gotrecbt wollen ledert/ jfoam pv . mufjeit Verfolgung ieybcn/ firiO bocb/Sartt peter/0<wtt 2fnb:eas pit C^«|iu6 feiger ans Crem gebmeft wotfcm/»nb
v a ß vilfcbmbltcb geßotPS
pnb pmPtncbt/bie red)« Cl)nßen warn.
ff
sa m anbem fptecbtn fte/iDem ¿Lutfjcrüntyatt
ge«feyd>tfmicbc leut 2c. 2ltttwoit/
Cfytißt
liefet pnb PitPen nacb/Äuce. ptf.pn ampip.
t¥>ud)rer pit offattlid)f
iwt«rtYt&t.ip.vn
jeptq* 2lucb btebeßmynn
ber w ellt/«ls m * r ia pn bie 2fpofieln2c. 2 ilfo iß
es mit bem Äuttjer 4«d)/^mtas/eCaipbas/gieyßner vnb anber boffertigfyeye
ligeit/woltemtit(ttyrißi
feyn2c.
ff
Sa bem battet fagenfie/foie Jluttyctifcben
baPet*groß aitßebtung (50 fte ßcrSett
zc.
2(nttv0!t/S>ae tfi eyr»tjeycbcit/ bas fte cyit rechten glawPm bau/barumP fireyt 5er teuffei wibber fte/ 3 Per yb»
papiftett
feyt bes teuffds eygcn/barumP barfßer itit nad? eud?ßdleit
mit a»tß’dj<*tung/ybt feyt aufffeynem weg.
ff
5 a bem pierben. i£ s fierPen etlid) ilutberifcbe fWß Poßen tobts/nacb meafebett vrteyl 2(ittwo:t/alßo ifi Cbrifius ancb gefiotfWHiat.jtjtpg. 5CX>eld)er mertreriß
far ber weit eyrte gatten tobt® gefiotPen^eyner/ 2><trum5 yb* Paptffm / wißet md)t von bem glawPen berjiett/yb: feytpapt|ieit/<Sott erleacbt eud?/ 2lroat.
y ł]