Rozwiązania wspierające innowacyjność w wiodących krajach Unii Europejskiej

Jolanta Adamiec*

Rozwiązania wspierające innowacyjność w wiodących krajach Unii Europejskiej

International comparisons of innovation performance of industrialised countries: International comparisons of innovation performance of industrial‑

ised countries place Poland much below the average European level, behind such countries as: Slovakia, Czech Republic or Slovenia. It is worth analysing what policies and tools are used by those, who achieve much better scores than Poland. Five countries – regularly acquiring the position of innovation leaders – are designated here as models: Sweden, Finland, Germany, United Kingdom and Denmark. In each case the article examines the level of expenses on research and development, organisational structure of conducting and coordinating re‑

search, channels of distribution of innovation methods and instruments stimu‑

lating innovation.

* Dr nauk ekonomicznych, specjalista ds. systemu gospodarczego w Biurze Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu; e‑mail: jolanta.adamiec@sejm.gov.pl.

Wstęp

W raporcie poświęconym ocenie innowacyjności poszczególnych kra‑

jów europejskich¹, na podstawie analizy porównawczej różnorodnych wskaźników z ostatnich pięciu lat, wyodrębnione zostały cztery grupy kra‑

jów z punktu widzenia poziomu ich innowacyjności (wykres 1).

– Liderzy innowacyjności: Szwajcaria, Szwecja, Finlandia, Niemcy, Wielka Brytania i Dania.

1 European Innovation Scoreboard (EIS) 2009, Pro Inno Europe Paper No 15, Euro‑

pean Union, 2010, www.proinno‑europe.eu/publications [dostęp: 25 września 2010 r.].

– Zwolennicy innowacji: Austria, Luksemburg, Belgia, Irlandia, Fran‑

cja, Holandia, Estonia, Islandia, Cypr, Słowenia.

– Umiarkowani innowatorzy: Czechy, Portugalia, Norwegia, Hiszpa‑

nia, Grecja, Włochy, Malta, Słowacja, Węgry, Polska, Litwa.

– Kraje doganiające: Rumunia, Chorwacja, Łotwa, Bułgaria, Turcja, Serbia.

Wykres 1. Zbiorczy wskaźnik innowacyjności 2009

0

Serbia Turcja Bułgaria Łotwa Chorwacja Rumunia Litwa Polska Węgry Słowacja Malta Włochy Grecja Hiszpania Norwegia Portugalia Czechy Słowenia UE Cypr Islandia Estonia Holandia Francja Irlandia Belgia Luksemburg Austria Dania Wielka Brytania Niemcy Finlandia Szwecja Szwajcaria 0,1

0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7

Źródło: European Innovation Scoreboard (EIS) 2009, Pro Inno Europe Paper No 15, Eu‑

ropean Union, 2010, www.proinno‑europe.eu/publications [dostęp: 25 września 2010 r.].

Jak widać, Polska w tym zestawieniu znajduje się na przedostatnim miejscu w trzeciej grupie, a więc znacznie poniżej średniego poziomu in‑

nowacyjności Unii Europejskiej, za takimi krajami, jak: Słowacja, Czechy czy Słowenia. Warto zatem przyjrzeć się, co sprawia, że inne kraje – także nowi członkowie Unii – osiągają zdecydowanie lepsze wyniki pod wzglę‑

dem innowacyjności niż my.

W niniejszym artykule analizie poddane zostaną rozwiązania stosowane w tych krajach członkowskich Unii Europejskiej, które znalazły się w przy‑

toczonej klasyfikacji w pierwszej grupie, określonej mianem liderów inno‑

wacyjności. Pominięta zostanie Szwajcaria, jako kraj nienależący do UE.

W odniesieniu do poszczególnych krajów, przeanalizowanych w ko‑

lejnych punktach, omówione zostaną takie aspekty, jak: skala wydatków przeznaczanych na działalność badawczo‑rozwojową (B&R), struktura or‑

ganizacyjna prowadzenia i koordynacji badań, kanały ich wdrażania oraz narzędzia stymulujące zaangażowanie w tę działalność. W podsumowaniu podjęta zostanie próba wskazania elementów wspólnych sprzyjających temu, że omawiane kraje pełnią wiodącą rolę w działalności B&R.

Szwecja

Szwecja wyróżnia się spośród pozostałych krajów wyjątkowo wysokimi wydatkami na badania i rozwój, przy czym zdecydowana większość środ‑

ków pochodzi z sektora przedsiębiorstw. Sektor ten odpowiada też za więk‑

szość faktycznie prowadzonych prac badawczo‑rozwojowych, podczas gdy działalność państwa skupia się bardziej na tworzeniu sieci powiązań oraz na ukierunkowywaniu i koordynowaniu prowadzonych projektów.

Szwecja przeznacza ok. 3,9% PKB na badania i rozwój i od lat znajduje się w czołówce światowej pod tym względem². Działania B&R prowadzo‑

ne są na dwóch płaszczyznach: w obszarze przedsiębiorstw i w obszarze uniwersyteckim. Przy czym ok. 75% tej działalności kumuluje się w przed‑

siębiorstwach, a jedynie pozostałe 25% w sektorze uniwersyteckim. Gros prac badawczo‑rozwojowych (79% – dane dla 2005 r.) prowadzonych przez przedsiębiorstwa finansowanych jest przez nie same. Jedynie ok. 4% finan‑

sowania pochodzi ze środków publicznych i dotyczy przede wszystkim ba‑

dań w sferze obronności pokrywanych przez Szwedzką Administrację ds.

Materiału Obronnego (Swedish Defense Materal Administration, FMV).

Działalność badawczo‑rozwojowa prowadzona przez uniwersytety finan‑

sowana jest w 60% ze środków publicznych, w pozostałej części przez pry‑

watne fundacje oraz przedsiębiorstwa.

W listopadzie 2008 r. Szwecja przyjęła ustawę o badaniach i innowa‑

cji, obejmującą okres 2009–2012. Zgodnie z tą ustawą wydatki na badania i rozwój mają być zwiększone do 4% PKB, z czego 1% ma pochodzić ze źró‑

deł publicznych. Szczególny nacisk położony jest na komercjalizację badań oraz na koordynację prac B&R, z koncentracją na dziedzinach, w których Szwecja już w tej chwili ma największe osiągnięcia. Temu pierwszemu celo‑

wi ma służyć m.in. przeznaczenie dodatkowych środków (łącznie 150 mln koron) na upowszechnienie systemu patentowania wyników badań prowa‑

dzonych na uniwersytetach i w instytutach naukowych, w tym zachęcanie nauczycieli akademickich do informowania swoich przełożonych o wyni‑

kach mogących mieć zastosowanie komercyjne.

Koordynacja prac badawczo‑rozwojowych zapewniana była od wielu lat przez holding IRECO, skupiający instytuty badawcze, w których państwo posiada udziały. Nadzór nad nim sprawuje Ministerstwo Edukacji i Badań.

Na podstawie ustawy został on przekształcony w nową strukturę o nazwie

2 Monitoring and analysis of policies and public financing instruments conducive to higher levels of R&D investments, The „POLICY MIX” Project – Country Review Swe‑ „POLICY MIX” Project – Country Review Swe‑Project – Country Review Swe‑

den, UNU‑MERIT & Universiteit Maastricht, October 2006.

RISE (Research Institutes of Sweden Holding AB). Zmiana ta ma wzmoc‑

nić koordynację badań, sprzyjać koncentracji prac B&R w obszarach strate‑

gicznych, stymulować rozbudowanie powiązań sieciowych oraz zwiększyć możliwości udziału w projektach europejskich.

Instytuty badawcze współpracują z klientami (przemysłem), realizując trzy typy projektów:

– wspólne projekty badawcze (joint research projects), otwarte dla wszystkich zainteresowanych stron i wspólnie finansowane,

– projekty dla grupy klientów (multi‑customer projects), do których za‑

praszani są określeni partnerzy z przedsiębiorstw zarówno szwedz‑

kich, jak i międzynarodowych, również realizowane na zasadzie współudziału w kosztach,

– projekty zlecone (commissioned projects) realizowane na zlecenie kon‑

kretnego klienta, który jest też jedynym odbiorcą wyników badań.

Główną agencją rządową finansującą projekty innowacyjne jest Szwedzka Agencja ds. Systemów Innowacyjnych (Swedish Agency for Innovation Systems, VINNOVA)³. Podlega ona Ministerstwu ds. Przedsiębiorstw, Energii i Komu‑

nikacji. Zgodnie z celami wskazanymi przez agencję finansowaniem objęte są projekty badawcze i innowacyjne wynikające z potrzeb zdefiniowanych przez przedsiębiorstwa lub społeczeństwo oraz związanych z nowymi obszarami potencjalnego wzrostu. Są to tzw. badania wynikające z potrzeb (need‑driven research), w odróżnieniu od badań wynikających z ciekawości (curiosity‑driven research), prowadzonych raczej przez placówki uniwersyteckie.

Istotną częścią działalności agencji jest budowanie powiązań pomiędzy poszczególnymi podmiotami: badaczami, sektorem publicznym oraz przed‑

siębiorcami. Każdorazowo wymagane jest współfinansowanie ze strony zain‑

teresowanych podmiotów. Ważna jest również współpraca międzynarodowa, obejmująca nie tylko udział w projektach europejskich, ale także wychodze‑

nie na rynek zagraniczny z projektami realizowanymi w Szwecji i współpraca z krajami pozaeuropejskimi, zwłaszcza z Azji (Japonia, Chiny, Indie).

Specyfiką szwedzkiego systemu innowacyjności jest wyjątkowo duże i stale rosnące zaangażowanie biznesu w prowadzenie badań⁴. Przy czym inwestycje biznesu w sektor innowacyjny i badawczo‑rozwojowy zdomi‑

nowane są przez duże korporacje przemysłowe. Szwecja oceniana jest ge‑

3 Research and Innovation in Sweden – an international comparison, The Royal Swedish Academy of Engineering Sciences (IVA), Stockholm,2008.

4 „Innovative Sweden. A strategy for growth through renewal”, Ministry of Indus‑

try, Employment and Communications Stockholm, October 2004.

neralnie jako korzystne miejsce inwestycji w tych właśnie obszarach, a jed‑

nocześnie traktowana jako mało atrakcyjny cel inwestycji produkcyjnych, zwłaszcza produkcji na dużą skalę.

Zdolność szwedzkiego systemu B&R do przyciągania dużych inwestorów wynika z korzystnego od wielu lat klimatu dla rozwoju partnerstwa publicz‑

no‑prywatnego pomiędzy rozwiniętymi technologicznie grupami przemy‑

słowymi a spółkami i agencjami sektora publicznego. Dla sektora publicz‑

nego była to droga do pełniejszego i sprawniejszego zaspokajania potrzeb konsumentów, podczas gdy partnerzy prywatni otrzymywali długotermi‑

nową pewność dostępu do rynku. Formuła partnerstwa publiczno‑prywat‑

nego i działalności wykorzystującej zamówienia publiczne przy jednocześ‑

nie relatywnie niewielkim rynku dawała inwestorom dużą stabilność czy nawet pozycję quasi‑monopolistyczną. Jednocześnie Szwecja ma doskonale rozwiniętą infrastrukturę telekomunikacyjno‑informatyczną oraz konsu‑

mentów bardzo otwartych na nowinki technologiczne. Także system podat‑

kowy motywował do reinwestowania w Szwecji zysków osiągniętych przez przemysł, wysoko opodatkowując dywidendy i dochody osobiste.

Problemem często podnoszonym w Szwecji w ostatnich latach jest finan‑

sowanie początkowej fazy działań innowacyjnych, zwłaszcza prowadzonej przez małe i średnie przedsiębiorstwa, oraz finansowanie wdrożenia nowych pomysłów innowacyjnych. Od pewnego czasu podejmowane są próby budo‑

wania struktury parków technologicznych i naukowych, ale nie osiągnęły one jeszcze wystarczającej siły oddziaływania. Kilka lat temu rząd powołał spe‑

cjalnego negocjatora, który ma stymulować finansowanie komercyjne wczes‑

nych etapów prac innowacyjnych. W 2005 r. powołana została także nowa or‑

ganizacja – Innovationsbron – z 64% udziałem właścicielskim państwa i 16%

udziałem Industrifonden, czyli założonej w 1979 r. przez rząd szwedzki fun‑

dacji działającej na zasadach samofinansowania, wspierającej według reguł komercyjnych małe i średnie przedsiębiorstwa (zwłaszcza nowatorskie i z po‑

tencjałem eksportowym). W ciągu najbliższych 10 lat Innovationsbron ma in‑

westować 200 mln koron rocznie w komercjalizację inicjatyw innowacyjnych, z czego 50 mln koron przeznaczone zostanie na uruchomienie i działalność inkubatora dla nowo powstających przedsiębiorstw. Szczególna uwaga skie‑

rowana będzie na przedsiębiorstwa innowacyjne wyrastające ze środowisk uniwersyteckich i przemysłowych jednostek badawczo‑rozwojowych.

W połowie lat 70. Szwecja, jako jeden z pierwszych krajów OECD, wpro‑

wadziła ulgi podatkowe na cele badawczo‑rozwojowe i rozwoju technologii.

Obowiązywały one przez blisko 10 lat, lecz w 1983 r. zostały wycofane, gdy okazało się, że koszty publiczne są zbyt wysokie w stosunku do osiąganych rezultatów. Obecnie nie stosuje się żadnych sposobów bezpośredniego mo‑

tywowania podatkowego dla pobudzenia innowacyjności. Pewną formą motywacji podatkowej może być natomiast obniżenie do 75% dochodu podstawy podatkowej dla zagranicznych ekspertów przez pierwsze 3 lata ich pobytu w Szwecji. Ma to jednak głównie znaczenie dla przyciągnięcia wysokiej klasy specjalistów z innych krajów, dla których system podatkowy Szwecji jest wyjątkowo niekonkurencyjny.

Finlandia

Charakterystyczne dla Finlandii są silne, kontrolowane przez rząd agen‑

cje odpowiadające za działalność badawczo‑rozwojową, ale też blisko i bez‑

pośrednio współpracujące z biznesem. Współpraca ta polega nie tylko na współfinansowaniu niektórych projektów czy pośredniczeniu w wymianie informacji, ale także na realizowaniu wspólnych prac B&R, pomocy we wdrażaniu nowej technologii bądź wspieraniu przedsiębiorstw w realizo‑

waniu własnych koncepcji innowacyjnych.

Finlandia od dawna przeznacza wysokie i stale rosnące kwoty na bada‑

nia i rozwój przy dużym udziale sektora prywatnego. W 1999 r. całkowite (publiczne i prywatne) wydatki na ten cel przekroczyły 3% PKB, a w roku 2009 wyniosły 3,5% PKB, z czego 70% finansowane było przez sektor pry‑

watny. W 2008 r. przyjęta została nowa „Narodowa strategia innowacyjno‑

ści”, która zakłada zwiększenie całkowitych wydatków (sektora publicznego i prywatnego) na badania i rozwój do 4% PKB od 2011 r.⁵.

Za politykę innowacyjną w Finlandii odpowiada Ministerstwo Zatrud‑

nienia i Gospodarki, w którym – jako jeden z czterech departamentów – funkcjonuje odrębny Departament ds. Innowacyjności złożony z sześciu zespołów:

– Innowacyjność w badaniach – planowanie i wdrażanie polityki in‑

nowacyjności opartej na badaniach i technologii oraz rozwijanie miejsc pracy związanych z innowacjami,

– Innowacyjność sterowana popytem – planowanie i wdrażanie po‑

lityki innowacyjności skierowanej do konsumenta i użytkownika, promowanie innowacyjności w usługach, bezpieczeństwo technicz‑

ne, standaryzacja i jakość,

– Innowacyjne środowisko – centra eksperckie, innowacyjność w kla‑

strach jako element rozwoju innowacyjności w regionach, między‑

narodowe centra innowacyjności,

5 „The Lisbon Strategy for Growth and Jobs 2008–2010. Finland National Reform Programme – Implementation Report 2009”, Ministry of Finance, Helsinki 2009.

– Wzrost przedsiębiorstw – planowanie i wdrażanie polityki innowa‑

cyjności skierowanej do przedsiębiorstw nastawionych na rozwój, zwłaszcza najbardziej dynamicznych i ukierunkowanych na współ‑

pracę międzynarodową,

– Relacje międzynarodowe i eksport – kształtowanie i wdrażanie po‑

lityki promującej eksport i działalność międzynarodową przedsię‑

biorstw oraz stymulującej inwestycje zagraniczne i turystykę, – Polityka zasobów mineralnych – kształtowanie i wdrażanie polityki

zasobów mineralnych, w tym związanych z działalnością poszuki‑

wawczą i eksploatacją.

Departament nadzoruje działalność kilku agencji, z których najważniej‑

sze z punktu widzenia rozwoju innowacyjności to⁶: – VTT – Centrum Badań Technicznych Finlandii,

– TEKES –Agencja Finansowania Technologii i Innowacji.

Centrum Badań Technicznych zatrudnia blisko 3 tysiące pracowników i w 2010 r. planowało osiągnięcie obrotów w wysokości ponad 270 mln euro, z czego jedną trzecią stanowi bezpośrednie finansowanie przez rząd, a pozostałe środki pochodzą z realizacji konkretnych projektów, zarówno ze źródeł prywatnych, jak i publicznych, także zagranicznych. Centrum świadczy usługi dla przedsiębiorstw wzmacniające ich konkurencyjność (w tym międzynarodową), wspierające powstawanie nowej działalności oraz podnoszące efektywność procesów badawczo‑rozwojowych. Usługi obejmują wszystkie najważniejsze etapy procesu innowacyjnego i wspoma‑

gają przejście od etapu badań do rozwoju biznesu i komercjalizacji rozwią‑

zań innowacyjnych. VTT wspiera także międzynarodowy transfer techno‑

logii i tworzenie sieci międzynarodowych.

Działalność VTT obejmuje – z jednej strony – prace badawczo‑rozwo‑

jowe w kluczowych dziedzinach (m.in. procesy biochemiczne, energia, in‑

formacja i komunikacja, elektronika i mikrotechnologie) oraz – z drugiej strony – transfer technologii i kształtowanie rozwiązań biznesowych wyko‑

rzystujących innowacje. Wsparcie VTT jest dostępne na każdym etapie pro‑

cesu innowacyjnego: począwszy od koncepcji aż do wejścia na rynek, dostar‑

czając analiz eksperckich zarówno od strony badawczo‑technologicznej, jak i biznesowej. Ważną cechą działalności Centrum jest możliwość budowania

6 Evaluation of the Finnish National Innovation System – Policy Report, Ministry of Education, Ministry of Employment, Ministry of Economy, Helsinki University Print, 2009.

powiązań partnerskich z jednostkami naukowymi i badawczymi fińskimi i zagranicznymi, a także z podmiotami biznesowymi, w tym finansowymi.

Projekty mogą być realizowane na zasadzie komercyjnej, czyli na pod‑

stawie kontraktu z klientem, dla którego VTT świadczy usługi, bądź też jako wspólne projekty finansowane łącznie przez Centrum, przedsiębior‑

stwa, inne jednostki badawcze i podmioty finansujące badania (w tym także instytucje przyznające fundusze UE). Centrum prowadzi też własne badania, które w przyszłości mogą być przydatne klientom (przedsiębior‑

stwom), a nawet uczestniczy w uruchamianiu działalności biznesowej na podstawie własnych rozwiązań (obecnie VTT jest partnerem w 18 tego typu przedsiębiorstwach).

Agencja Finansowania Technologii i Innowacji jest najważniejszą insty‑

tucją finansującą badania i innowacje w Finlandii. Corocznie finansuje ona ok. 1500 projektów badawczych związanych z biznesem oraz ok. 600 projek‑

tów realizowanych przez uczelnie i placówki badawcze⁷. Świadczy również pomoc przedsiębiorcom w poszukiwaniu nowych kierunków rozwoju, fina‑

lizowaniu planów biznesowych oraz w identyfikowaniu ciekawych inicjatyw badawczo‑rozwojowych. Od początkowego etapu planowania przedsiębior‑

cy są zachęcani do kontaktowania się z ekspertami TEKES, aby przy ich pomocy precyzyjnie sformułować swoje propozycje badawcze; przy czym wszystkie prawa związane z własnością intelektualną wynikającą z projektu należą do przedsiębiorcy. Agencja wspiera również tworzenie sieci bizneso‑

wych oraz sieci pomiędzy przedsiębiorcami i grupami badawczymi.

Dzięki pomocy TEKES przedsiębiorcy mają większą odwagę angażo‑

wania się w projekty innowacyjne, chętniej korzystają z wyników badań instytucji naukowych i wdrażają nowe pomysły. Pomoc ta udzielana jest w formie nisko oprocentowanej pożyczki lub w formie bezzwrotnego gran‑

tu, zależnie od tego, jak oceniane są szanse na szybką komercjalizację pro‑

jektu. Działalność TEKES dostosowana jest każdorazowo do indywidual‑

nych potrzeb podmiotu zwracającego się o pomoc; może ona odnosić się do wszelkich aspektów procesu realizacji projektu: doradztwa, dofinanso‑

wania, sprzętu, kompetencji biznesowych, powiązań z innymi uczestnika‑

mi rynku itp.

Nową formułą stymulowania innowacyjności, powstałą pod nadzorem i dzięki środkom finansowym TEKES, są strategiczne centra nauki, techno‑

logii i innowacji (SHOK). Do końca 2009 r. powstało sześć takich centrów, wdrażających łącznie 13 projektów. W założeniu centra mają stać się waż‑

nymi podmiotami współpracy międzynarodowej, umożliwiającymi – dzię‑

7 TEKES Annual Review 2009, Tekes Hadquarters, Helsinki 2009.

ki własnej sieci powiązań, różnorodnym kompetencjom i wypracowanej pozycji – przedsiębiorcom i ośrodkom badawczym podjęcie działalności innowacyjnej w skali wykraczającej poza granice Finlandii. Każde z cen‑

trów specjalizuje się w innym obszarze, np. energia i środowisko, inżynieria i technologie materiałowe, zdrowie i dobrostan.

Duży nacisk w działalności TEKES kładziony jest na współpracę mię‑

dzynarodową. Agencja ściśle współdziała z ośrodkami europejskimi, ak‑

tywnie uczestniczy w programach współpracy UE oraz wspiera przedsię‑

biorstwa w skutecznym korzystaniu z unijnych programów badawczych (23% projektów fińskich przechodzi skutecznie procedurę konkursową, przy średniej 22% dla wszystkich krajów członkowskich UE). Coraz szerzej rozwijana jest także sieć współpracy z krajami pozaeuropejskimi, głównie z Azji (Japonia, Chiny, Indie, Singapur).

Od 2009 r. trwają prace nad zmianami systemu podatkowego, aby lepiej promował działalność innowacyjną. Do obecnie dyskutowanych propozy‑

cji należą:

– ulgi podatkowe dla „aniołów biznesu”, czyli przedsiębiorców inwe‑

stujących w nowo powstające firmy poszukujące kapitału na urucho‑

mienie działalności,

– ułatwienia dla funduszy kapitałowych z zagranicy,

– zachęty podatkowe dla wydatków badawczo‑rozwojowych przedsię‑

biorstw i podejmowanej przez nie działalności innowacyjnej.

Ważną częścią strategii innowacyjnej jest ochrona praw własności in‑

telektualnej i przemysłowej. W 2009 r. rząd przyjął strategię ochrony praw własności intelektualnej jako jeden z elementów „Narodowej strategii inno‑

wacyjności”. Przewiduje ona ok. 60 różnych działań, począwszy od powoła‑

nia specjalnego trybunału specjalizującego się w sprawach własności inte‑

lektualnej, poprzez szeroką kampanię informacyjną aż do serii dostępnych dla wszystkich szczegółowych szkoleń z zakresu technicznych, prawnych i finansowych aspektów ochrony własności intelektualnej. Realizacja zadań przewidziana jest do 2015 r.

Niemcy

Osią niemieckiej strategii innowacyjności jest współpraca sektora ba‑

dawczego i sektora przedsiębiorstw. Temu służy m.in. Unia Badawcza Przemysłu i Nauki (skupiająca przedstawicieli nauki, przemysłu i polityki), a także wiele szczegółowych rozwiązań, jak centra kompetencyjne, platfor‑

my informacyjne, inicjatywy partnerskie.

W Niemczech na cele badawczo‑rozwojowe (w tym politykę innowacyj‑

ną) przeznacza się ok. 2,5% PKB, z czego ponad połowa środków pochodzi od przedsiębiorstw, a ok. 3% stanowią fundusze zagraniczne. Polityka in‑

nowacyjna realizowana jest na dwóch szczeblach: federalnym i krajowym, przy czym zaangażowanie finansowe landów niemal dorównuje wydatkom ponoszonym na poziomie federalnym (w 2008 r. rząd federalny przezna‑

czył na te cele blisko 11 mld euro, a rządy krajowe ok. 8,5 mld euro). Wiele landów realizuje programy badawcze na dużą skalę, np. Badenia‑Wirtem‑

bergia przeznaczyła 9 mln euro na wieloletni program badań biotechnolo‑

gicznych, a Bawaria finansuje 10‑letni program rozwoju technologii mikro‑

systemów o wartości 19 mln euro.

W 2006 r. rząd niemiecki przyjął „Strategię nowoczesnej technologii”

(Hightech‑Strategie für Deutschland, High‑Tech Strategy), która ma po‑

móc w koordynowaniu działań badawczych w rozmaitych dziedzinach i na różnych płaszczyznach oraz tworzyć warunki rozwijania innowacyjności i pełniejszej współpracy między sektorem badawczym a sektorem przedsię‑

biorstw. Strategia ta opiera się na trzech filarach⁸: – Ustalenie priorytetów i rynków wiodących

Priorytety wskazane w „Strategii” są odpowiedzią na współczesne wyzwania gospodarki globalnej, takie jak: zdrowotność społeczna, ochrona klimatu i troska o zasoby, mobilność i bezpieczeństwo.

Działania mają koncentrować się na wykorzystaniu partnerstwa strategicznego dla wzmożenia badań w przemyśle, wykorzystania kluczowych technologii na rzecz innowacji oraz uwzględnienia wszystkich czynników decydujących o skuteczności inicjatyw inno‑

wacyjnych.

– Budowanie więzi między przemysłem a nauką

Kształtowaniu powiązań przemysłu i badań naukowych służyć ma rozwijanie klastrów innowacyjnych i badawczych, wspieranie ma‑

łych i średnich przedsiębiorstw we wdrażaniu badań, wzmacnianie najlepszych ośrodków badawczych w landach wschodnich.

– Poprawienie warunków dla innowacyjności w przemyśle

Program wskazuje takie kierunki działań, jak: bardziej atrakcyjne warunki finansowania innowacyjności, poprawa warunków urucha‑

miania nowej działalności innowacyjnej, lepsza ochrona własności intelektualnej, uwzględnienie elementów innowacyjnych w zamó‑

wieniach publicznych.

8 „Bundesbericht Forschung und Innovation 2010”, Bundesministerium für Bil‑

dung und Forschung, Bonn, Berlin 2010.

„Strategia” jest poddawana systematycznej ocenie przez Komisję Eks‑

pertów ds. Badań i Innowacji (Expertenkommission Forschung und In‑

novation), która pełni funkcję doradczą dla rządu federalnego. Rząd przy‑

gotowuje również własny raport i reaguje na wnioski Komisji Ekspertów.

W ubiegłorocznej ocenie Komisja zwróciła na przykład uwagę na niedo‑

stateczne wsparcie dla nowo powstających przedsiębiorstw oraz potrzebę stymulacji podatkowej działań innowacyjnych. Wdrażanie „Strategii” wspo‑

maga także powołana niedawno Unia Badawcza Przemysłu i Nauki (For‑

schungsunion Wirtschaft – Wissenschaft), składająca się z 20 przedstawi‑

cieli nauki, przemysłu i polityki. Członkowie Unii z jednej strony doskonalą i wspierają kierunki wskazane w „Strategii”, z drugiej strony we własnych środowiskach promują i upowszechniają podejmowane przez nią idee. Mię‑

dzy innymi dzięki ich inicjatywie w styczniu 2009 r. powstał zespół doradczy ds. biogospodarki, dokonujący analizy efektywnego wykorzystania biomasy i na tej podstawie formułujący propozycje dla strategii innowacyjnej.

Praktyczna realizacja „Strategii” przejawia się w niezliczonej ilości szczegółowych działań. Do najciekawszych przykładów konkretnych roz‑

wiązań⁹ wspierających innowacyjność realizowanych w ostatnich latach w Niemczech należą:

– centra kompetencyjne, tworzone dzięki wsparciu rządu i Niemiec‑

kiej Fundacji Badawczej, zorientowane na poszczególne problemy zdrowotne (np. cukrzyca, stwardnienie rozsiane, demencja), które pozwalają wzmocnić infrastrukturę badawczą i stworzyć bezpośred‑

nie więzi między sferą badań podstawowych, badań klinicznych, krajową siecią opieki nad pacjentami i stowarzyszeniami pacjentów, – projekt OrGaMIR, realizowany pod kierunkiem Uniwersytetu

w Paderborn, skupiający partnerów uniwersyteckich, branżowych, operatorów metra, przedstawicieli straży pożarnej, mający na celu wypracowanie możliwie jak najlepszej metody otrzymywania infor‑

macji o pojawieniu się substancji trujących i szybkości ich rozprze‑

strzeniania się w metrze, co stanie się punktem wyjścia dla opraco‑

wania procedury informacyjnej dla pasażerów i ekip ratowniczych oraz jak najskuteczniejszego systemu ratownictwa,

– platformy innowacyjne w dziedzinie bezpieczeństwa cywilnego, które mają stać się forum dyskusji i wymiany informacji między naukow‑

cami, praktykami a administracją, tak aby skutecznie przekształcać osiągnięcia naukowe w produkty i procesy funkcjonujące na rynku,

9 „Research and Innovation for Germany. Results and Outlook”, Federal Ministry of Education and Research (BMBF), Bonn, Berlin 2009.

– inicjatywa badawcza ACTIV (Adaptive und Kooperative Techno‑

logien für den Intelligenten Verkehr – Dostosowawcze i Współ‑

pracujące Technologie Inteligentnego Ruchu Ulicznego), skupiają‑

ca 29 podmiotów z branży samochodowej i branż towarzyszących w celu wypracowania optymalnego modelu zarządzania ruchem i wspierania kierowców na drodze,

– projekt „BioIndustry 2021” z funduszem rządowym w wysokości 60 mln euro i oczekiwanym zaangażowaniem 90 mln euro ze stro‑

ny przedsiębiorców na wsparcie inicjatyw partnerskich przemysłu i nauki służących przeniesieniu wyników badań w obszarze biotech‑

nologii do produkcji i wprowadzeniu nowych produktów na rynek;

podobny projekt został uruchomiony w obszarze nanotechnolo‑

gii (Nano‑Initiative – Action Plan 2010), wzbogacony dodatkowo o program informacji i dyskusji społecznej, m.in. przy wykorzysta‑

niu ruchomych centrów informacji o nanotechnologii (nanoTruck), – Grupa Zadaniowa ds. Innowacji w Usługach powołana z inicjatywy

Unii Naukowej Przemysłu i Nauki, skupiająca przedstawicieli 35 firm i instytucji, której celem jest wdrażanie rekomendacji Unii, stymulo‑

wanie działań innowacyjnych w usługach i promowanie współpracy nauki i biznesu w tej dziedzinie,

– Centralny Program Innowacji dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw (ZIM, Zentrales Innovationsprogramm Mittelstand), polegający na finansowym wsparciu dla przedsiębiorstw zatrudniających do tysiąca pracowników, które podejmują współpracę z ośrodkami badawczymi, – federalna służba doradcza ds. badań i innowacji, stworzona we

współpracy czterech ministerstw, ma służyć jako podstawowy punkt kontaktowy we wszystkich sprawach związanych z uzyskaniem fi‑

nansowania na cele badawcze i innowacyjne oraz pomoc w przygo‑

towaniu odpowiednich wniosków i dokumentacji, adresowana jest do wszystkich podmiotów: uniwersytetów, ośrodków badawczych, przedsiębiorstw (szczególną opieką objęte są małe i średnie przed‑

siębiorstwa po raz pierwszy podejmujące inicjatywę innowacyjną), – premia badawcza (Forschungsprämie) przyznawana przedsiębior‑

stwom podejmującym współpracę z ośrodkami naukowymi, pozwa‑

lająca na sfinansowanie 25% (do 100 tys. euro) kosztów wdrożenia wyników badań,

– „sojusze innowacyjne” w określonych dziedzinach lub zorientowane na konkretne rynki, polegające na zobowiązaniu zarządu wiodącego przedsiębiorstwa do zaangażowania finansowego na działalność in‑

nowacyjną w danych obszarach, co generuje środki publiczne w skali

1 euro od rządu do 5 euro od przemysłu; tworzy to nową przestrzeń bezpiecznego zaangażowania małych i średnich przedsiębiorstw oraz instytucji naukowo‑badawczych,

– konkurs klastrów, organizowany co 1,5 roku, pozwalający na wyło‑

nienie pięciu najlepszych klastrów, które otrzymają dodatkowe dofi‑

nansowanie do 200 mln euro w przeciągu 5 lat,

– doradcy ds. współpracy małych i średnich przedsiębiorstw w izbach handlowych w Moskwie, Kijowie, Mińsku, Pekinie i Szanghaju, fi‑

nansowani przez rząd i stymulujący międzynarodową współpracę przedsiębiorstw niemieckich,

– federalny fundusz dla nowo powstających przedsiębiorstw w dzie‑

dzinie najnowszych technologii, w wysokości 272 mln euro, udzie‑

lający początkowego zastrzyku finansowego (do 500 tys. euro) na potrzeby opracowania prototypu lub produktu gotowego do sprze‑

daży jako wyniku prac badawczo‑rozwojowych; fundusz działa na zasadach partnerstwa publiczno‑prywatnego, angażując takie firmy, jak: BASF, Deutsche Telekom, Siemens, Bosh, Carl Zeiss,

– program szkoleń i doradztwa na uczelniach dotyczący uruchamia‑

nia własnej działalności biznesowej,

– lepsza ochrona własności intelektualnej, w tym program informacyj‑

ny pomagający w wyszukiwaniu inicjatyw wartych opatentowania (ok. 7 tys. przedsiębiorstw skorzystało z programu, 75% wynalazków zostało dzięki niemu opatentowanych),

– stypendia i granty przyciągające badaczy z zagranicy, rozszerzenie współpracy naukowców niemieckich z ośrodkami zagranicznymi, także pozaeuropejskimi (Rosja, Indie, Japonia, Brazylia),

– aktywna rola w europejskiej polityce badawczej – z inicjatywy Nie‑

miec podczas prezydencji niemieckiej powstał Europejski Instytut Innowacji i Technologii (European Institute of Innovation and Tech‑

nology, EIT), który ma stymulować działania innowacyjne i tworzyć warunki do współpracy ogólnoeuropejskiej.

W Niemczech nie ma jednej instytucji zarządzającej programami in‑

nowacyjnymi. Poszczególnymi programami czy projektami kieruje tzw.

podmiot odpowiedzialny (Projektträger), którym może być instytucja pu‑

bliczna, publiczno‑prywatna lub prywatna. Obecnie funkcjonuje ok. 30 tego typu agencji na szczeblu federalnym i drugie tyle na szczeblu krajo‑

wym. Współpracują one ściśle z odpowiednimi ministerstwami (kluczowe z tej perspektywy są ministerstwa edukacji i nauki oraz gospodarki i tech‑

nologii, lecz za część dziedzin odpowiadają ministerstwa: zdrowia, środo‑

wiska, pracy i inne), do których należy kierowanie polityką innowacyjną w odpowiednich obszarach oraz wypracowywanie i wdrażanie rozwiązań strategicznych. Zadaniem agencji jest natomiast informowanie o projekcie, docieranie do potencjalnych beneficjentów, ocenianie i wybór propozycji działań, kontrola realizacji projektu, administrowanie finansami.

Funkcjonuje także kilka płaszczyzn koordynacji działań B&R. Specyfika Niemiec wymaga przede wszystkim koordynowania polityki i programów federalnych i krajowych. Ta pierwsza ma miejsce na forum Bundesratu, który z perspektywy landów ocenia propozycje niższej izby parlamentu.

Bardziej szczegółowa koordynacja odbywa się we Wspólnej Komisji Plano‑

wania Edukacji i Promocji Badań (tzw. Bund‑Länder Kommission). Przed‑

kłada ona swoje propozycje premierom landów i kanclerzowi Niemiec.

Robocza koordynacja odbywa się w ministerstwach, które współpracują ze swoimi odpowiednikami krajowymi.

Niemcy nie stosują szczególnych zachęt podatkowych dla działalno‑

ści innowacyjnej, choć jednym z motywów ostatniej reformy podatkowej, w wyniku której podatek dochodowy od osób prawnych został obniżony poniżej 30%, było oczekiwanie, że zwolnione w ten sposób środki zostaną zainwestowane w badania i rozwój. Zdecydowanie ważniejszym argumen‑

tem na rzecz reformy było jednak utrzymanie międzynarodowej konkuren‑

cyjności inwestycyjnej Niemiec i zatrzymanie w kraju kapitału uciekającego przed nadmiernym opodatkowaniem. W tym samym czasie zniesione zo‑

stało zwolnienie kontraktów badawczych z uniwersytetami z podatku od wartości dodanej.

Wielka Brytania

Specyfiką Wielkiej Brytanii jest włączenie naukowców bezpośrednio do administracji publicznej. Wysokiej rangi naukowiec jako Naczelny Doradca Rządu ds. Nauki współpracuje bezpośrednio z premierem oraz stoi na czele komitetu, skupiającego doradców naukowych funkcjonujących w poszcze‑

gólnych resortach. Podnosi to rangę innowacyjności w polityce wszystkich jednostek rządowych, a jednocześnie wzmacnia koordynację ich działań.

Wielka Brytania przeznacza 1,7–1,8% PKB na badania i rozwój (w 2007 r.

było to 1,79%, a 1,75% w poprzednich dwóch latach)¹⁰. Blisko połowa (47%) tych środków pochodzi z sektora przedsiębiorstw, a prawie jedna czwarta (23%) – z sektora nauki (szkolnictwo wyższe i jednostki badawcze). Rząd

10 Office for National Statistics, http://www.statistics.gov.uk [dostęp: 25 września 2010 r.].

finansuje bezpośrednio jedynie 9% wydatków badawczo‑roz wojowych, 17% pochodzi z zagranicy.

W 2004 r. rząd przyjął 10‑letnią strategię na rzecz nauki i innowacji¹¹, która zakłada ambitny cel osiągnięcia do 2014 r. 2,5% udziału wydatków na badania i rozwój w PKB. Przede wszystkim jednak dokument ten pomaga skoordynować działania podejmowane przez różne podmioty, wyznacza kierunki, na których powinny się skoncentrować wysiłki, a jednocześnie służy jako podstawa dla corocznej weryfikacji stopnia zrealizowania celów.

Najnowszy raport roczny¹² przyznaje, że nadal poziom finansowania B&R jest znacznie poniżej celu zakładanego w strategii. Mimo wszystko Wielka Brytania utrzymuje najwyższą światową jakość badań naukowych, świad‑

czy o tym 12% cytowań naukowych, choć jeśli chodzi o liczbę publikacji naukowych wyprzedziły ją już Chiny.

Wielka Brytania jest jednym z czołowych beneficjentów funduszy eu‑

ropejskich przeznaczonych na B&R. Z 7. Programu Ramowego uzyskała ona ponad 900 mln euro, czyli ok. 14% całości środków. W największym stopniu korzysta z tych funduszy sektor akademicki, choć rośnie również udział przedsiębiorców – w 7. Programie Ramowym stanowili oni 23% bry‑

tyjskich uczestników tego programu, w porównaniu z 18% w 6. Programie Ramowym.

Za politykę badawczo‑rozwojową odpowiada Urząd ds. Nauki, który jest częścią Ministerstwa Biznesu, Innowacji i Umiejętności. Już samo połącze‑

nie tych trzech kompetencji w obrębie jednej jednostki rządowej wskazuje na wagę, jaką rząd brytyjski przywiązuje do koordynacji polityki odnoszącej się do przedsiębiorczości, innowacyjności oraz kształcenia kadr. Włączenie Urzędu ds. Nauki do tej struktury potwierdza rolę działalności naukowej w nowoczesnym i konkurencyjnym rozwoju każdego z tych obszarów.

Na czele Urzędu ds. Nauki stoi Naczelny Doradca Rządu ds. Nauki (Go‑

vernment Chief Scientific Adisor), który bezpośrednio podlega premiero‑

wi i gabinetowi oraz współpracuje ze wszystkimi jednostkami rządowymi.

Wprowadzenie wysokiej rangi naukowca pomaga wzmocnić postrzeganie działalności badawczej jako zasadniczego elementu w kształtowaniu po‑

lityki we wszystkich obszarach. Poza tym, wiele ministerstw ma również własnych doradców naukowych. Wraz z Naczelnym Doradcą tworzą oni Komitet Naczelnego Doradcy ds. Nauki, pozwalający na międzyresortową

11 „Science and innovation investment framework 2004–2014: next steps”, HM Treasury, London 2006.

12 „Science and innovation investment framework 2004–2014. Annual report 2009”, Department for Business, Innovation and Skills, November 2009.

współpracę i dyskusję na temat kierunków włączenia zagadnień nauko‑

wych do działań poszczególnych departamentów.

Środki publiczne na działalność badawczą dzielone są na dwa strumie‑

nie: Budżet Badań i Rozwoju oraz Instytucje Edukacji Wyższej. W budżecie na rok finansowy 2010/2011 całość środków (6 mld funtów) podzielona została między te dwa kierunki w sposób następujący: 4 mld przekazane zostały do Budżetu Badań i Rozwoju, a 2 mld – do szkół wyższych. Do kon‑

kretnych podmiotów fundusze trafiają za pośrednictwem odpowiednich rad naukowo‑finansowych, oceniających jakość prac realizowanych przez finansowane podmioty. Budżet Badań i Rozwoju rozdysponowywany jest przez siedem rad, odpowiadających za następujące obszary: sztuka i nauki humanistyczne; biotechnologia i nauki biologiczne; inżynieria i nauki fi‑

zyczne; ekonomia i badania społeczne; medycyna; środowisko naturalne;

urządzenia naukowo‑technologiczne.

Dodatkową formą finansowania jest Fundusz Inwestycyjny Badań Na‑

ukowych (Science Research Investment Fund), który miał być tymczaso‑

wą platformą, powołaną w celu wzmocnienia infrastruktury badawczej oraz dostarczenia odpowiedniego wyposażenia jednostkom akademickim.

W ciągu ostatnich 10 lat rząd przekazał ponad 1,5 mld funtów na ten Fun‑

dusz. Okazało się, że inwestycje publiczne przyciągnęły dodatkowy kapitał znacznie wyższy niż środki przekazane przez rząd. W związku z tym zapa‑

dła decyzja o nadaniu tej inicjatywie bardziej stabilnego charakteru i prze‑

kształceniu jej w Fundusz Inwestycji Kapitałowych w Badania (Research Capital Investment Fund). W budżecie na lata 2008–2011 przewidziano dla potrzeb tego Funduszu 655 mln funtów.

W polityce badawczo‑rozwojowej Wielkiej Brytanii duży nacisk kła‑

dziony jest na rozwój współpracy nauki i biznesu, włączenie przedsię‑

biorstw w finansowanie działalności B&R oraz przepływ wiedzy pomiędzy tymi dwiema sferami. Służy temu Izba Strategii Technologii (Technology Strategy Board), pierwotnie powołana przez rząd, lecz z czasem zyskująca duży zakres autonomii. Współpracuje ona z radami ds. badań, wspólnie fi‑

nansując projekty innowacyjne, zwłaszcza poświęcone międzydyscyplinar‑

nym odpowiedziom na współczesne wyzwania, kluczowym technologiom czy sektorom, których rozwój uzależniony jest od innowacji.

W 2008 r. Izba opracowała 3‑letnią strategię pobudzenia zaangażowania biznesu w działalność badawczo‑rozwojową¹³, do której zostały przypisa‑

ne środki w wysokości ponad 700 mln funtów, a wraz z finansowaniem ze

13 „Connect and Catalyse. A strategy for business innovation 2008–2011”, Technology Strategy Board, 2008.

strony agencji rozwoju regionalnego i rad naukowo‑finansowych sięgające 1 mld. Zostały one przeznaczone na wspieranie trzech typów działania:

– innowacje stymulowane współczesnymi wyzwaniami, – innowacje inspirowane nowoczesnymi technologiami, – budowanie innowacyjnego klimatu.

Konkretne działania służące realizacji założonych celów polegają m.in. na:

– tworzeniu platform innowacyjnych w dziedzinach uznanych za prio‑

rytetowe przez rząd – platformy są płaszczyzną współpracy między biznesem, nauką a sektorem publicznym; poprzez dyskusję i warsz‑

taty pozwalają na wspólną identyfikację celów, są również kanałem finansowania wspólnych projektów, na finansowanie których rząd przeznacza 100 mln funtów rocznie,

– zachęcaniu do uwzględnienia kryterium innowacyjności przy za‑

mówieniach publicznych przez bezpośrednią, bieżącą współpracę z ministerstwami i agencjami rządowymi, a także włączenie celów badawczych do obszaru rządowych zamówień publicznych, zwłasz‑

cza adresowanych do małych i średnich przedsiębiorstw,

– zdefiniowaniu priorytetowych kierunków rozwoju technologiczne‑

go – przy wykorzystaniu rekomendacji organizacji przedsiębiorców (Konfederacja Przemysłu Brytyjskiego) oraz Rady Nauki i Techno‑

logii – które staną się osią konkursów na projekty korzystające ze środków publicznych,

– promowaniu szybkiej komercjalizacji nowo powstających technologii i gałęzi przemysłu, zwłaszcza o charakterze międzydyscyplinarnym;

w tym celu powołana jest Grupa Robocza ds. Nowych Technologii, – stymulowaniu wymiany wiedzy i tworzeniu sieci, także o charakte‑

rze międzynarodowym – jedną z form jest rozbudowanie istniejącej od ponad 35 lat formuły Partnerstwa Wymiany Wiedzy (Knowledge Transfer Partnership), czyli specjalnych projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa z udziałem przedstawiciela nauki,

– popularyzowaniu potrzeby innowacyjności w społeczeństwie po‑

przez szersze komunikowanie działalności z tym związanej, organi‑

zowanie imprez promujących osiągnięcia itp.

Ważną częścią polityki wspierania zaangażowania przedsiębiorstw w działalność badawczo‑rozwojową jest system ulg podatkowych. W 2008 r.

zakres ulg został rozszerzony. Obecnie duże przedsiębiorstwa mają prawo do odliczenia kwalifikowanych wydatków na działalność B&R w wysokości od 125% do 130%, a małe i średnie przedsiębiorstwa – w wysokości od

150% do 175%. Jednocześnie przesunięta została granica, do której przed‑

siębiorstwo kwalifikowane jest do grupy MŚP, z poziomu zatrudnienia od 250 osób do 500 osób.

Dania

Polityka innowacyjna Danii duży nacisk kładzie na przepływ wiedzy między nauką a przedsiębiorstwami, szczególnie z sektora MŚP. Służy temu zarówno zachęcanie naukowców do praktycznego realizowania swoich pro‑

jektów, jak i wspieranie przedsiębiorców w korzystaniu z potencjału nauko‑

wego do rozwijania swojej działalności czy wdrażania własnych koncepcji.

Wydatki na B&R w Danii od wielu lat szybko rosły. Już w 1998 r. prze‑

kroczyły 2% PKB, a w 2003 r. osiągnęły maksymalny – jak dotychczas – poziom 2,58% PKB. W kolejnych latach nieznacznie spadły, nieustannie jednak oscylują wokół 2,5% PKB¹⁴. Przeważająca część wydatków na dzia‑

łalność badawczo‑rozwojową ponoszona jest przez sektor prywatny, także ich ogólny spadek jest efektem zmniejszenia finansowania ze źródeł niepu‑

blicznych. Natomiast udział środków publicznych jest powoli, lecz systema‑

tycznie zwiększany (obecnie ok. 0,8% PKB).

Za najważniejsze zadanie w polityce innowacyjnej Danii uznawane jest likwidowanie barier w przepływie wiedzy, określane jako stworzenie

„rynku wiedzy”, pozwalające na swobodne rozwijanie potencjału innowa‑

cyjnego przedsiębiorstw. Swobodny przepływ wiedzy ma obejmować także wymianę z przedsiębiorstwami i ośrodkami badawczymi z zagranicy oraz ułatwienie dostępu przedsiębiorców duńskich do wyników badań instytucji zagranicznych. W budżecie na lata 2010–2012 na ten cel przeznaczono ok.

3 mld koron, co oznacza 45% wzrost w porównaniu z rokiem 2002, kiedy taki program uruchomiono po raz pierwszy.

Politykę w zakresie innowacji, działalności badawczo‑rozwojowej, współpracy międzynarodowej w obszarze B&R, upowszechniania i komer‑

cjalizacji badań prowadzi Duńska Rada ds. Technologii i Innowacji (Da‑

nish Council for Technology and Innovation) – główny organ doradczy rządu w sprawach polityki innowacyjnej. Funkcje sekretariatu dla Rady pełni Duńska Agencja ds. Nauki, Technologii i Innowacji (Danish Agen‑

cy for Science, Technology and Innovation), podległa Ministerstwu Nauki, Technologii i Innowacji. Agencja, wspólnie z Radą, zajmuje się też przy‑

znawaniem grantów na działalność innowacyjną. W centrum uwagi poli‑

14 „OECD Factbook 2009: Economic, Environmental and Social Statistics”, OECD 2009.

tyki innowacyjnej jest wspomaganie małych i średnich przedsiębiorstw we wdrażaniu postępu technicznego i podnoszeniu konkurencyjności.

Plan działania Rady wyodrębnia pięć obszarów najbardziej istotnych z punktu widzenia innowacyjności gospodarki Danii¹⁵:

– podnoszenie poziomu wykształcenia w obszarze przedsiębiorczości i zwiększenie zaangażowania środowiska naukowego w działalność gospodarczą,

– promowanie budowania sieci i wspieranie wspólnych projektów, zwłaszcza realizowanych we współpracy nauki i biznesu,

– komercjalizacja wyników badań, w tym pomoc w zakładaniu no‑

wych przedsiębiorstw dla realizacji pomysłów innowacyjnych, – ożywienie i lepsze rozpowszechnienie usług technologicznych, m.in.

poprzez rozwój regionalnych centrów technologicznych i inkubato‑

rów innowacyjności,

– zwiększenie udziału duńskich instytucji badawczych w projektach międzynarodowych.

W każdym z tych obszarów Rada zdefiniowała konkretne programy i działania, które mają służyć realizacji założonych celów. Najważniejsze inicjatywy polegają na:

– upowszechnieniu idei tzw. przemysłowego doktoratu (Industrial PhD) – wsparcie udzielane jest naukowcom, którzy realizują swoje prace badawcze w konkretnych przedsiębiorstwach; celem jest po‑

dwojenie liczby takich projektów (do 150) w 2010 r.,

– wprowadzeniu tzw. voucherów innowacyjnych (innovation vouchers) dla małych i średnich przedsiębiorstw – przedsiębiorstwo podejmu‑

jące po raz pierwszy współpracę z instytucją badawczo‑naukową będzie mogło otrzymać dofinansowanie do kwoty 100 tys. koron na zakup usługi z instytucji naukowej (ale nie prywatnego eksperta), do‑

tyczącej np. poprawy jakości, nowych metod marketingowych, roz‑

woju produktu z wykorzystaniem najnowszych wyników badań itp., – zwiększeniu finansowania w przypadku projektów realizowanych

wspólnie przez przedsiębiorstwo i jednostkę naukowo‑badawczą, projekt uzyska dofinansowanie w wysokości równoważnej wkładowi przedsiębiorstwa angażującego się w taką współpracę,

– stworzeniu specjalnego funduszu dla ekspertów kojarzących przed‑

siębiorstwa i instytucje badawcze, zwłaszcza w dziedzinach, gdzie

15 „Innovation Denmark 2007–2010”, Danish Agency for Science, Technology and Innovation, Copenhagen 2007.

mechanizmy rynkowe są niewystarczające, aby taką współpracę uru‑

chomić (tzw. matchmakers, czyli swaci),

– wspieraniu szkoleń dla przedstawicieli nauki na temat komercjaliza‑

cji prac badawczych i transferu technologii, a także wspólnego por‑

talu technologicznego upowszechniającego informację o patentach opracowanych przez duńskie instytucje badawcze,

– wzmocnieniu efektywności inkubatorów technologicznych poprzez udoskonalone metody oceny skuteczności ich oddziaływania na rozwój technologiczny przedsiębiorstw oraz priorytetyzację grantów dla tych inkubatorów, które osiągają najlepsze wyniki; ocena inku‑

batorów według zestandaryzowanych kryteriów będzie dokonywana corocznie,

– uruchomieniu specjalnego programu wykorzystania potencjału in‑

nowacyjnego przedsiębiorstw na rynku globalnym (Gazelle‑Growth programme) o łącznej wartości 57 mln koron (środki publiczne w wys. 32 mln koron przyznane zostały wyłonionemu w wyniku przetargu konsorcjum, które zobowiązane zostało do zainwestowa‑

nia dodatkowo 25 mln koron z własnych funduszy) – programem objęto ok. 50 przedsiębiorstw, które dzięki szkoleniom, wykorzysta‑

niu powiązań sieciowych, konsultingowi międzynarodowemu miały możliwość optymalnego wykorzystania swojej aktywności na rynku międzynarodowym,

– stworzeniu platformy internetowej dla e‑biznesu, pozwalającej na elektroniczną wymianę faktur i dokumentów zarówno w płaszczyźnie biznes–biznes, jak i biznes–administracja; platforma zapewnia bez‑

pieczną i niezawodną formułę wymiany dokumentów oraz pozwala na otrzymanie potwierdzenia, gdy tylko przesyłka dotrze do adresata;

wykorzystuje ona bezpłatne oprogramowanie (tzw. open source), za‑

chęcając do szerokiej wymiany doświadczeń i udoskonaleń,

– wsparciu finansowym małych i średnich przedsiębiorstw w przygo‑

towywaniu projektów do konkursów europejskich – dofinansowanie obejmuje zwłaszcza koszty związane z dopracowaniem szczegółów projektu, znalezieniem partnerów, przygotowaniem aplikacji; przed‑

siębiorstwa mogą też korzystać z zespołu ekspertów koordynujących negocjacje z Komisją Europejską przy finalizowaniu umowy doty‑

czącej projektu,

– otwieraniu globalnych centrów innowacji, dzięki którym badacze i przedsiębiorcy duńscy będą mogli mieć dostęp do światowej sieci ba‑

dawczo‑rozwojowej i korzystać z najnowszych osiągnięć nauki i tech‑

niki (pierwsze takie centrum powstało w Dolinie Krzemowej w USA).

Powyższa lista prezentuje tylko najważniejsze przykłady całej palety działań podejmowanych przez Radę w celu promowania innowacyjności, a zwłaszcza bliższej współpracy między nauką a przemysłem i usługami.

Coraz większy nacisk kładziony jest też na międzynarodowy wymiar tej współpracy, także wychodzący poza Europę. Najnowszą inicjatywą służącą temu ostatniemu celowi, zrealizowaną przez Duńską Radę ds. Technologii i Innowacji, jest Duńskie Centrum Uniwersyteckie (Danish University Cen‑

tre) w Pekinie. Umowa w sprawie stworzenia Centrum została podpisana w kwietniu 2010 r. Zakłada ona, że Centrum rozpocznie funkcjonowanie w 2013 r. Jego działalność będzie finansowana wspólnie przez duński rząd, duńskie uniwersytety oraz Chiny. Przewiduje się, że skorzysta z niego 300 studentów studiów magisterskich, 75 doktorantów oraz ok. 100 naukow‑

ców, po połowie duńskich i chińskich. Korzyści odniosą także duńskie przedsiębiorstwa, z jednej strony dzięki wzajemnej wymianie praktykan‑

tów, z drugiej strony dzięki uzyskaniu przez przedsiębiorstwa już obecne w Chinach (jest ich ok. 350) dostępu do zespołu ekspertów pracujących w Centrum.

Dania nie stosuje specjalnych narzędzi podatkowych wspierających in‑

nowacyjność. Jedyną formą są 3‑letnie ulgi podatkowe dla zagranicznych ekspertów, realizujących swój projekt badawczy lub zatrudnionych w Danii.

Podsumowanie

Wiodące kraje Unii Europejskiej osiągnęły swoją pozycję dzięki różnym politykom i indywidualnym rozwiązaniom. Jest jednak kilka cech wspól‑

nych polityki innowacyjnej realizowanej przez te kraje.

Po pierwsze, od lat przeznaczają one znaczne fundusze na cele badaw‑

czo‑rozwojowe i – mimo pewnych wahnięć w niektórych latach – wielkość środków przeznaczanych na B&R systematycznie rośnie, także liczona w proporcji do PKB (tym bardziej więc rośnie w wartościach bezwzględ‑

nych). Najwięcej wydawane jest w Szwecji (ok. 3,9% PKB), niewiele mniej w Finlandii (ok. 3,5% PKB), Dania i Niemcy przeznaczają ok. 2,5% PKB na te cele. Najniższy poziom finansowania notuje Wielka Brytania, lecz wie‑

loletnia, światowa renoma jej naukowców i ośrodków akademickich po‑

maga jej utrzymać znaczącą sieć powiązań i wysoką pozycję wśród liderów innowacyjności. Niemniej celem wskazanym już w 2004 r. w strategii na rzecz nauki i innowacji jest osiągnięcie 2,5% udziału wydatków na badania i rozwój w PKB do roku 2014. Warto również zwrócić uwagę na fakt du‑

żego znaczenia sektora prywatnego w finansowaniu B&R. Każdy z liderów innowacyjności dąży do stałego wzrostu zaangażowania tego sektora i po‑

głębiania powiązań między funduszami publicznymi i prywatnymi w reali‑

zowaniu projektów badawczo‑rozwojowych.

Po drugie, duży nacisk kładziony jest na stymulowanie współpracy po‑

między różnymi podmiotami, tworzenie sieci, stowarzyszeń, porozumień partnerskich, rozbudowa klastrów i centrów informacyjnych itp. Jak wska‑

zują wyniki wielu badań, większość współczesnych osiągnięć badawczych czy innowacyjnych dokonywana jest w procesie współpracy między dwoma i więcej podmiotami, dzięki wymianie doświadczeń i wzajemnemu uczeniu się. W odniesieniu do innowacyjności kluczowa w tym aspekcie jest współ‑

praca między nauką a biznesem, pozwalająca na wdrażanie i komercjalizację projektów innowacyjnych. Każdy z omawianych krajów stosuje wiele metod zachęcania i stymulowania biznesu do współpracy z ośrodkami badawczymi i motywowania instytucji naukowych do poszukiwania form i metod współ‑

pracy z przedsiębiorstwami oraz wprowadzania wyników swoich badań na rynek. Jednym z ciekawych wątków służących temu celowi jest pomoc w uru‑

chamianiu własnej działalności biznesowej przez autorów prac badawczych.

Po trzecie, silnie promowanym wymiarem współpracy jest działalność międzynarodowa. Znaczącym wsparciem służy tu Unia Europejska i re‑

alizowane dzięki jej funduszom programy. Wagę współpracy europejskiej mocno podkreślają Niemcy, które istotnie zaangażowały się w powołanie Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii, zlokalizowanego w Bu‑

dapeszcie. Także Wielka Brytania przywiązuje duże znaczenie do udziału w projektach europejskich, będąc jednym z głównych ich beneficjentów.

Coraz ważniejsza staje się też pozaeuropejska skala działalności badawczej i rozwoju technologicznego. Każdy z omawianych krajów stara się w coraz większym stopniu zwiększać swoją obecność na arenie światowej, a w ostat‑

nich latach szczególnym zainteresowaniem cieszą się duże kraje azjatyckie (zwłaszcza Chiny i Indie).

Bibliografia

„Bundesbericht Forschung und Innovation 2010”, Bundesministerium für Bildung und Forschung, Bonn, Berlin 2010.

European Innovation Scoreboard (EIS) 2009, Pro Inno Europe Paper No 15, European Union, 2010, www.proinno.europe.eu/publications.

Evaluation of the Finnish National Innovation System – Policy Report, Ministry of Education, Ministry of Employment, Ministry of Economy, Hel‑

sinki University Print, 2009.

„Innovation Denmark 2007–2010”, Danish Agency for Science, Techno‑

logy and Innovation, Copenhagen 2007.

„Innovative Sweden. A strategy for growth through renewal”, Ministry of Industry, Employment and Communications, Stockholm 2004.

Monitoring and analysis of policies and public financing instruments condu‑

cive to higher levels of R&D investments, The „POLICY MIX” Project – Country Review Sweden, UNU‑MERIT & Universiteit Maastricht, October 2006.

„OECD Factbook 2009: Economic, Environmental and Social Statistics”, OECD 2009.

„Research and Innovation for Germany. Results and Outlook”, Federal Ministry of Education and Research (BMBF), Bonn, Berlin 2009.

Research and Innovation in Sweden – an international comparison, The Royal Swedish Academy of Engineering Sciences (IVA), Stockholm, 2008.

„Science and innovation investment framework 2004–2014: next steps”, HM Treasury, London 2006.

„The Lisbon Strategy for Growth and Jobs 2008–2010. Finland National Reform Programme – Implementation Report 2009”, Ministry of Finance, Helsinki 2009.