Extreme hyponatremia due to the syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion (SIADH) in a patient with small cell lung cancer – a case report and literature review

(1)

Wstêp

Hiponatremia jest jednym z czêstszych zaburzeñ elektrolitowych, szacuje siê, ¿e dotyczy ok. 15 proc. pacjentów szpitalnych [1]. Wspó³istniej¹c z chorob¹ nowotworow¹ budzi podejrzenie zespo³u paranowotworowego, jakim jest zespó³ niedostosowanego wydzielania hormonu antydiuretycznego (ang.

syndrome of inappropriate secretion of antydiuretic hormone – SIADH). Kry- teria diagnostyczne zespo³u SIADH obejmuj¹:

1) niedobór sodu we krwi (<135 mmol/l) z odpowiadaj¹c¹ mu hipoosmolar- noœci¹ osocza (<280 mosm/kg),

2) nieprawid³owo zagêszczony mocz (>100 mosm/kg),

3) normowolemiê (przy braku zastoinowej niewydolnoœci serca, marskoœci w¹troby, zespo³u nerczycowego),

4) wydoln¹ czynnoœæ nerek, nadnerczy, tarczycy. Do rozpoznania nie jest ko- nieczne przeprowadzenie testów dynamicznych i oznaczenie stê¿enia hormonu antydiuretycznego w osoczu [2].

Kliniczne i biochemiczne objawy zespo³u SIADH s¹ nastêpstwem nadmier- nej aktywnoœci hormonu antydiuretycznego (ADH) w osoczu. W warunkach prawid³owych ADH (zwany te¿ wazopresyn¹ argininow¹ lub antydiuretyn¹) wytwarzany jest w podwzgórzu, sk¹d jest transportowany i magazynowany w tylnym p³acie przysadki mózgowej. Do kr¹¿enia systemowego uwalniany zostaje w odpowiedzi na wzrost osmolarnoœci osocza i hipowolemiê. Hipo- osmolarnoœæ i hiperwolemia w prawid³owych warunkach hamuj¹ wydzielanie hormonu. Dzia³anie ADH polega na pobudzaniu resorpcji wody w cew- kach zbiorczych nerek. Nadmierna aktywnoœæ ADH prowadzi do zmniejsze- nia klirensu wolnej wody, wywo³uj¹c hiponatremiê i hipotoniê oraz objawy zatrucia wodnego. Zwiêkszenie pozakomórkowej przestrzeni wodnej zwiêk- sza przes¹czanie k³êbuszkowe oraz hamuje resorpcjê sodu w kanalikach prok- symalnych.

Nasilenie objawów klinicznych uzale¿nione jest od stopnia i czasu trwa- nia hiponatremii [3, 4]. £agodna postaæ zespo³u SIADH przebiega bezobjawo- wo lub objawy ograniczone s¹ do braku ³aknienia, nudnoœci, wymiotów. Wy- stêpuje przy stê¿eniu sodu powy¿ej 120 mmol/l, lub gdy hiponatremia roz- W

Wssttêêpp:: Celem pracy jest przedstawie- nie przypadku pe³noobjawowego zespo-

³u SIADH ze skrajn¹ hiponatremi¹ u chorego na drobnokomórkowego raka p³uca w pocz¹tkowym etapie leczenia cytostatykami.

O

Oppiiss pprrzzyyppaaddkkuu:: 64-letniego mê¿czyznê z potwierdzonym histopatologicznie rakiem drobnokomórkowym lewego p³u- ca przyjêto do Kliniki Radioterapii Insty- tutu Onkologii w stanie ogólnym dobrym. Ustalono stopieñ zaawansowania LD, parametry biochemiczne w grani- cach normy. Rozpoczêto leczenie syste- mowe wg schematu opartego na cispla- tynie i etopozydzie. W 4. dniu chemioterapii wyst¹pi³y: os³abienie, brak apetytu, nudnoœci, wymioty, nastêpnie napady drgawek z utrat¹ przytomnoœci.

Chory spl¹tany, w utrudnionym kontakcie. Na podstawie badañ biochemicznych i po wykluczeniu innych przyczyn rozpoznano zespó³ SIADH. W³¹czono su- plementacjê sodu i leczenie objawowe.

Uzyskano stopniow¹ poprawê stanu klinicznego i parametrów biochemicznych.

D

Dyysskkuussjjaa:: Nowotworem odpowiedzialnym najczêœciej za ektopowe wydzielanie ADH jest drobnokomórkowy rak p³uc. Zespó³ SIADH wystêpuje u 8–11 proc. chorych na SCLC. Dynamika narastania objawów klinicznych i biochemicznych u omawianego chorego oraz ich szczególne natê¿enie œwiadcz¹ o na- g³ym charakterze nadprodukcji substancji czynnej. Mo¿liwe mechanizmy to:

uwolnienie ADH z komórek nowotworowych po ich rozpadzie w odpowiedzi na leczenie lub ortotopowy wyrzut ADH wskutek stymulacji cytostatykami, w szczególnoœci cisplatyn¹. Pocz¹tkowe objawy zespo³u SIADH mog¹ byæ interpretowane jako czêœæ obrazu choroby podstawowej, reakcja na stosowane leczenie, cechy rozsiewu do CSN. Wyst¹- pienie zespo³u SIADH w trakcie terapii œwiadczyæ mo¿e zarówno o powodzeniu leczenia (rozpad komórek nowotworowych), jak i o jego nieskutecznoœci (wydzielanie ADH przez aktywne ko- mórki nowotworowe, progresja procesu nowotworowego). Opisany przypadek skrajnej hiponatremii i zwi¹zanego z tym zagro¿enia ¿ycia nakazuje zachowanie szczególnej ostro¿noœci w pocz¹t- kowym etapie leczenia przeciwnowotworowego.

S

S³³oowwaa kklluucczzoowwee:: hiponatremia, zespó³ SIADH, drobnokomórkowy rak p³uca, ze- spó³ paranowotworowy.

Wspó³czesna Onkologia (2005) vol. 9; 7 (312–315)

Skrajna hiponatremia w przebiegu

zespo³u niedostosowanego wydzielania hormonu antydiuretycznego (SIADH) u chorego na drobnokomórkowego raka p³uca

– opis przypadku i przegl¹d piœmiennictwa

Extreme hyponatremia due to the syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion (SIADH) in a patient with small cell lung cancer – a case report and literature review

Magdalena Z¹bek, Teresa Szpytma, Bogdan Gliñski Klinika Radioterapii, Centrum Onkologii, Oddzia³ w Krakowie

(2)

IInnttrroodduuccttiioonn:: A case of symptomatic SIADH syndrome with an extremely low sodium level occurring at the beginning of the treatment course in a patient with small cell lung cancer is described.

C

Caassee rreeppoorrtt:: A 64-year-old man with hi- stopathologically confirmed small cell lung cancer was admitted to the Radia- tion Oncology Department in good ge- neral condition. The staging was establi- shed as limited disease, biochemical pa- rametres were normal. Systemic treatment basing on cisplatin and etoposi- de was started. On the fourth day of chemotherapy the patient demonstra- ted weakness, anorexia, nausea, vomi- ting, then three episodes of seizure. He was in altered mental state, confused.

Basing on biochemical parameters and after excluding other causes, the SIADH syndrome was diagnosed. Intravenous infusion of hypertonic saline and symptomatic treatment resulted in both clinical state and biochemical parameters improvement.

D

Diissccuussssiioonn:: The most frequent mali- gnancy connected with ectopic ADH secrection is small cell lung cancer. The occurrence of SIADH in SCLC patients is 8-10%. The peculiar intensity of hyponatremia and the dynamism of its ap- pearance indicate the sudden nature of the active substance release. Its possi- ble mechanisms are: ADH release from cancer cells due to their lysis after initial treatment and ortotropic secrection of ADH as a result of stimulation by cy- tostatics, particularly cisplatin. The first signs of the SIADH syndrome may be taken as a part of the main disease clinical picture, reaction to treatment, ma- lignancy progression to the central ne- rvous system. The SIADH syndrome occurring at the beginning of treatment course may be a sign of either the ef- fectiveness of treatment (ADH release during the initial tumour cell lysis) or the therapeutic failure (ADH secretion from alive cancer cells, disease progression). The described case of extreme hyponatremia (as life-threatening state) shows the need for careful monitoring of patients at the beginning of antine- oplastic treatment course.

K

Keeyy wwoorrddss:: hyponatremia, SIADH syndrome, small cell lung cancer, parane- oplastic syndrome.

Wspó³czesna Onkologia (2005) vol. 9; 7 (312–315)

wija siê stopniowo w ci¹gu tygodni. W zakresie stê¿eñ sodu w osoczu w gra- nicach 110–120 mmol/l wystêpuj¹ nudnoœci, wymioty, nadpobudliwoœæ ner- wowa, zaburzenia orientacji i osobowoœci, sennoœæ. W warunkach hiponatremii poni¿ej 110 mmol/l stwierdza siê zmniejszenie napiêcia miêœni szkie- letowych oraz odruchów œciêgnistych, pojawia siê dodatni objaw Babiñskiego oraz cechy pora¿enia opuszkowego lub rzekomoopuszkowego. Chory mo¿e umrzeæ wœród objawów uogólnionych drgawek i œpi¹czki. W ciê¿kiej postaci zespo³u lub w przypadku jego ostrego pocz¹tku dominuj¹ objawy obrzê- ku mózgu, obejmuj¹ce niepokój, dezorientacjê, œpi¹czkê oraz drgawki.

Prezentowany przypadek dotyczy wyst¹pienia pe³noobjawowego zespo-

³u SIADH ze skrajn¹ hiponatremi¹ u chorego na drobnokomórkowego raka p³uca w pocz¹tkowym etapie leczenia cytostatykami.

Opis przypadku

64-letni mê¿czyzna zosta³ przyjêty do Kliniki Radioterapii Instytutu Onko- logii w Krakowie 2.11.2004 r. z rozpoznanym na podstawie tomografii komputerowej (TK) klatki piersiowej i bronchofiberoskopii z pobraniem wycin- ków (wynik badania histopatologicznego Infiltratio carcinomatosa. Carcino- ma microcellulare) rakiem drobnokomórkowym lewego p³uca. W chwili przyjêcia do Kliniki chory podawa³ k³uj¹ce bóle klatki piersiowej, okresowo kaszel, gorsz¹ tolerancjê pozycji le¿¹cej. W wieloletnim wywiadzie nadciœnie- nie têtnicze.

Przyjêty w stanie ogólnym dobrym (wg skali Karnofsky’ego 70 proc.). Os³u- chowo nad polami p³ucnymi pojedyncze furczenia, œciszenie szmeru pêche- rzykowego w górnym polu p³uca lewego. Poza tym bez odchyleñ od stanu prawid³owego. W badaniach laboratoryjnych: Na 138,5 mmol/l, K 5,0 mmol/l, Cl 97,9 mmol/l, mocznik 5,37 mmol/l, kreatynina 95,2 umol/l, LDH-L 308,1 IU/l, kwas moczowy 317,2 umol/l, inne parametry biochemiczne (stê¿enie glukozy, wapnia, bilirubiny, fosfatazy alkalicznej, transaminaz, GGTP, bia³ka ca³kowitego, hormonów tarczycy i TSH, wartoœci morfologii) równie¿ w gra- nicach normy.

W badaniu radiologicznym klatki piersiowej w p³ucu lewym widoczny guz

³¹cz¹cy siê z wêz³ami wnêki i œródpiersia o ³¹cznych wymiarach 7 x 9 x 9 cm, w górnych partiach obu p³uc s³abo wysycone smugowato-plamiste zacienie- nia i nawarstwienia op³ucnej (raczej pogruŸlicze) oraz pogrubienie rysunku zrêbu. W badaniu ultrasonograficznym jamy brzusznej i miednicy mniejszej, scyntygrafii koœæca i tomografii komputerowej mózgowia nie uwidoczniono istotnych odchyleñ od stanu prawid³owego. Ustalono stopieñ zaawansowania LD (ang. limited disease – postaæ ograniczona).

8.11.2004 r. rozpoczêto chemioterapiê wg schematu obejmuj¹cego cispla- tynê i etopozyd (w dawkach 30 mg/m²i 120 mg/m²). W 4. dniu chemioterapii (po otrzymaniu ³¹cznie 150 mg cisplatyny i 400 mg etopozydu) chory zg³o- si³ os³abienie, brak apetytu, nudnoœci, pojawi³y siê wymioty. W nocy 11/12.11.2004 r. wyst¹pi³y 3 epizody drgawek z utrat¹ przytomnoœci. Po ka¿- dym napadzie odzyskiwa³ przytomnoœæ. Kontakt z chorym os³abiony, brak reakcji na polecenia s³owne. 12.11.2004 r. w stanie ogólnym ciê¿kim, zdezo- rientowany co do miejsca i czasu, w utrudnionym kontakcie s³ownym, okresowo pobudzony. W badaniu neurologicznym: chory przytomny, w kontakcie s³ownym logicznym, polecenia spe³nia po ich wzmocnieniu g³osem lub kilkakrotnym powtórzeniu, na dnie oczu bez zmian zastoinowych, si³a miê- œniowa globalnie os³abiona w czterech koñczynach, spowolnia³y psychoru- chowo, senny, krztusi siê przy po³ykaniu p³ynów. Wykonane badania tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego mózgowia nie uwidoczni-

³y zmian ogniskowych, cech œwie¿ego krwawienia ani objawów nadciœnienia czaszkowego. W badaniach laboratoryjnych: Na 107,0 mmol/l, K 4,37 mmol/l, Cl 72,0 mmol/l, glukoza 6,2 mmol/l, mocznik 7,67 mmol/l, kreatynina 101,9 umol/l.

(3)

Wobec nadal ciê¿kiego stanu klinicznego pacjenta, po wykluczeniu obecnoœci przerzutów i przy braku cech zabu- rzeñ ukrwienia w strukturach mózgowia w badaniach ob- razowych, poszerzono diagnostykê nieprawid³owoœci pozio- mów elektrolitów. Stwierdzono w surowicy: Na 106,0 mmol/l, K 4,37 mmol/l, Cl 69,0 mmol/l, w moczu: Na 72,5 mmol/l, K 31,5 mmol/l, Cl 76,5 mmol/l. Na podstawie skrajnej hiponatremii (Na 106,0 mmol/l), hipoosmolarnoœci osocza (211 mosm/kg), hiperosmolarnoœci moczu w nastêp- stwie hipernatriurii (72,5 mmol/l), klinicznej euwolemii, przy braku cech niewydolnoœci narz¹dów, rozpoznano zespó³ SIADH. Rozpoczêto do¿ylne infuzje 3-proc. roztworu chlorku sodu podawanego w wolnym wlewie w iloœci 500 ml co 12 godz., utrzymuj¹c lekko ujemny dobowy bilans p³ynów.

W³¹czono leczenie przeciwdrgawkowe (Relanium 10 mg i.m.) i przeciwobrzêkowe (Dexaven 3 razy 8 mg i.v., Furosemid 20 mg i.v.).

Uzyskano stopniow¹ poprawê stanu klinicznego i para- metrów biochemicznych. Po 5 dniach leczenia hipertonicz- nym roztworem chlorku sodu chory w kontakcie s³ownym, siada, samodzielnie przyjmuje pokarmy; poziom Na w surowicy 112,5 mmol/l, K 3,84 mmol/l, Cl 76,0 mmol/l. Po 10 dniach leczenia uzyskano w surowicy: Na 120,0 mmol/l, K 4,37 mmol/l, Cl 84,5 mmol/l, mocznik 7,56 mmol/l, kreatynina 79,2 umol/l, w moczu: Na 214,0 mmol/l, K 22,5 mmol/l, Cl 201,0 mmol/l. Chorego wypisano z Kliniki w stanie ogól- nym doœæ dobrym, pe³nym kontakcie logicznym, chodz¹cego. Zosta³ przeniesiony na oddzia³ chorób wewnêtrznych, celem kontynuacji leczenia internistycznego i wyrównania zaburzeñ elektrolitowych. Aktualnie (20.05.2005 r.) w stanie ogólnym dobrym, kontynuuje leczenie onkologiczne.

Dyskusja

Wœród przyczyn wystêpowania zespo³u SIADH wymienia siê:

– autonomiczne, ektopowe, nadmierne wydzielanie ADH w przebiegu nowotworów lub chorób tkanki p³ucnej (gruŸ- licy p³uc, grzybicy kropidlakowej);

– nadmierne pobudzenie ortotopowego wydzielania ADH w przebiegu chorób p³uc, oœrodkowego uk³adu nerwowego, narz¹dów wewn¹trzwydzielniczych lub na skutek dzia-

³ania leków;

– substancje zwiêkszaj¹ce nerkowe dzia³anie ADH (niektó- re leki, niedobór glikokortykosteroidów i hormonów tarczycy),

– dzia³anie pochodnych ADH,

– endogenne zwi¹zki o dzia³aniu antydiuretycznym [3].

Nowotworem odpowiedzialnym najczêœciej za ektopowe wydzielanie ADH jest drobnokomórkowy rak p³uc (ang.

small cell lung cancer – SCLC) [2]. Szacuje siê, ¿e zespó³ SIADH wystêpuje u 8–11% chorych na SCLC, rzadziej wspó³- istnieje z rakiem prostaty, g³owy i szyi, piersi, jajnika, szyj- ki macicy, jelita grubego. Pomiar stê¿enia ADH u chorych z rozpoznanym SCLC wykazuje podwy¿szon¹ wartoœæ tego hormonu w surowicy u ponad 60 proc. badanych [4]. Wspó³- istnienie zespo³u SIADH nie wp³ywa na rokowanie chorych na SCLC [5]. Nie wykazano korelacji pomiêdzy wystêpowa- niem zespo³u SIADH a stopniem zaawansowania raka p³u-

ca, podtypem histologicznym i obecnoœci¹ przerzutów [6].

Œrednia opisywana wartoœæ stê¿enia sodu w surowicy w na- stêpstwie zespo³u SIADH wynosi 116±7 mEq/l [5].

Wœród leków wywo³uj¹cych zespó³ SIADH na drodze nad- miernej stymulacji ortotopowego wydzielania ADH istotn¹ grupê stanowi¹ cytostatyki. Najczêœciej wymienianymi w literaturze s¹: winkrystyna, winblastyna, cyklofosfamid, melfa- lan, docetaxel, tiotepa, winorelbina. Kilku autorów wskazuje cisplatynê, niezale¿nie od drogi podania cytostatyku [7–9].

Kolejn¹ przyczyn¹ wyst¹pienia zespo³u SIADH mo¿e byæ nadprodukcja przez tkankê guza innej substancji czynnej o podobnym do ADH dzia³aniu, np. ANP (ang. atrial natriuretic peptide) [10, 11]. O przypadkach takich donosz¹: Kamoi i wsp., Gross i wsp., Camping i wsp. [12–14]. ANP jest pepty- dem prawid³owo uwalnianym z komórek przedsionków serca w odpowiedzi na rozci¹ganie wskutek zwiêkszonej objê- toœci osocza. Jego dzia³anie polega na stymulacji natriurezy i filtracji k³êbuszkowej oraz hamowaniu reabsorpcji sodu w proksymalnej cewce kanalików zbiorczych [12].

Do innych cytowanych w literaturze przyczyn zespo³u SIADH zwi¹zanych z chorob¹ nowotworow¹ nale¿¹ nowo- tworowy naciek opon mózgowych w przebiegu raka i obec- noœæ przerzutów do mózgu w przebiegu raka [15, 16].

Dynamika narastania objawów klinicznych i biochemicznych u omawianego chorego oraz ich szczególne natê¿enie œwiadczyæ mog¹ o nag³ym charakterze nadprodukcji substancji czynnej (uwolnienie ADH z komórek nowotworowych po ich rozpadzie w odpowiedzi na leczenie lub ortotopowy wyrzut ADH wskutek stymulacji cytostatykami) [6, 17].

Jako przyczynê niezwi¹zan¹ z chorob¹ nowotworow¹ i jej leczeniem uwzglêdniæ nale¿y: nadmiern¹ produkcjê ortotopowego ADH w odpowiedzi na zaburzenia ukrwienia struktur oœrodkowego uk³adu nerwowego (na zmiany o ta- kim charakterze wskazuje opis rezonansu magnetycznego mózgowia) lub przez tkankê p³ucn¹ objêt¹ zmianami po- swoistymi, podejrzenie istnienia których postawiono w opi- sie radiogramu klatki piersiowej.

Wœród nieonkologicznych leków wywo³uj¹cych zespó³ SIADH wymienia siê stosowane w terapii nadciœnienia têt- niczego inhibitory konwertazy angiotensyny [18]. Przypusz- czaæ mo¿na, i¿ w ci¹gu kilku lat leczenia hipotensyjnego omawiany chory móg³ stosowaæ jeden z preparatów nale-

¿¹cych do tej grupy, nawet jeœli w chwili przyjêcia leków tych nie za¿ywa³.

Przeciwko wymienionym wy¿ej przyczynom zespo³u SIADH, niezwi¹zanym z nowotworem i jego leczeniem prze- mawia normonatremia w chwili przyjêcia. Nie mo¿na wy- kluczyæ jednak mo¿liwoœci wystêpowania zespo³u SIADH przed hospitalizacj¹, zw³aszcza w mniej nasilonej postaci.

Leczenie zespo³u SIADH polega na wyeliminowaniu jego ewentualnej przyczyny, uzupe³nianiu niedoboru sodu i ograniczeniu przyjmowania p³ynów do 800–1 000 ml/do- bê. Czêsto efektywne okazuje siê leczenie choroby podstawowej (nowotworu, gruŸlicy, innych zapaleñ p³uc, zapale- nia opon mózgowych) lub odstawienie leków wywo³uj¹cych SIADH [2–4]. Uzupe³nianie niewielkiego niedoboru sodu po- legaæ mo¿e na poda¿y doustnej chlorku sodu (dosalanie po- karmów) oraz do¿ylnych wlewach izotonicznego roztworu NaCl. W zespo³ach o ciê¿kim przebiegu (Na w surowicy po-

3 3114 4

wspó³czesna onkologia

(4)

3 3115 5

Skrajna hiponatremia w przebiegu zespo³u niedostosowanego wydzielania hormonu antydiuretycznego (SIADH) u chorego na drobnokomórkowego raka p³uca

ni¿ej 120 mmol/l) zaleca siê stosowanie 3-proc. roztworu chlorku sodu do¿ylnie w powolnym wlewie (zalecana daw- ka 0,1 ml/kg/min). Gwa³towne podwy¿szanie stê¿enia sodu w surowicy spowodowaæ mo¿e nieodwracalne uszko- dzenie mózgu w postaci centralnej demielinizacji mostu.

Farmakologiczne hamowanie aktywnoœci hormonu jest rzadko skuteczne w paranowotworowym zespole SIADH [4].

Leki mog¹ce mieæ zastosowanie w terapii SIADH z uwagi na swoj¹ toksycznoœæ wymagaj¹ monitorowania funkcji nerek, a w przypadku litu – stê¿enia leku w surowicy. Fenyto- ina hamuje uwalnianie ADH przez przysadkê mózgow¹, de- meklocyklina (w dawce 1–2 g/dobê) i sole litu blokuj¹ dzia-

³anie ADH w kanalikach nerkowych, wywo³uj¹c odwracaln¹ formê nerkopochodnej moczówki prostej. Diuretyki pêtlo- we, np. furosemid, zmniejszaj¹ skutecznoœæ ADH przez ogra- niczenie wytwarzania wolnej wody w pêtli Henlego [2, 4].

Objawy zespo³u SIADH w pocz¹tkowym okresie s¹ nie- charakterystyczne. Mog¹ byæ interpretowane jako czêœæ obrazu choroby podstawowej, reakcja na stosowane leczenie, cechy rozsiewu do CSN. Wyst¹pienie zespo³u SIADH w trakcie terapii stanowiæ mo¿e zarówno o powodzeniu leczenia (rozpad komórek nowotworowych), jak i o jego nieskutecz- noœci (wydzielanie ADH przez wci¹¿ aktywne komórki nowotworowe, progresja procesu nowotworowego).

Mo¿liwoœæ wyst¹pienia skrajnej hiponatremii nakazuje zachowanie szczególnej ostro¿noœci, tj. œcis³ego monitorowania stanu klinicznego i poziomu elektrolitów u chorych w pocz¹tkowym etapie leczenia przeciwnowotworowego, zw³aszcza chemioterapii. Nierozpoznanie zespo³u SIADH prowadziæ mo¿e do rozwiniêcia siê w krótkim czasie jego najciê¿szej postaci. Chory mo¿e umrzeæ wœród objawów obrzêku mózgu, uogólnionych drgawek i œpi¹czki.

Piœmiennictwo

1. Gill G, Leese G. Hyponatraemia: biochemical and clinical perspec- tives. Postgrad Med J 1998; 74 (875): 516-23.

2. Aron DC. Podwzgórze i przysadka. W: Endokrynologia ogólna i kliniczna. Greenspam FS, Gardner DG [red.]. Wyd. I pol. Wyd.

Czelej, Lublin 2004; 172-3.

3. Kokot F. Choroby wewnêtrzne. Wyd. VII. PZWL, Warszawa 2002;

812-6.

4. Fauci AS, Braunwald E, Isselbacher KJ. Interna Harrisona. Wyd.

XVI pol. Wyd. Czelej, Lublin 2004; 3384-7.

5. Hainsworth JD, Workman R, Greco FA. Management of the syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion in small cell lung cancer. Cancer 1983; 51 (1): 161-5.

6. Vanhees SL, Paridaens R, Vansteenkiste JF. Syndrome of inappropriate antidiuretic hormone associated with chemotherapy-induced tumour lysis in small-cell lung cancer: case report and literature review. Ann Oncol 2000; 11 (8): 1061-5.

7. Kagawa K, Fujitaka K, Isobe T, Yamasaki M, Miyazaki M, Oguri T, Kohno N. Syndrome of inappropriate secretion of ADH (SIADH) following cisplatin administration in a pulmonary adenocarcino- ma patient with a malignant pleural effusion. Intern Med 2001;

40 (10): 1020-3.

8. Ishii K, Aoki Y, Sasaki M, Tanaka K. Syndrome of inappropriate secretion of antidiuretic hormone induced by intraarterial cisplatin chemotherapy. Gynecol Oncol 2002; 87 (1): 150-1.

9. Otsuka F, Hayashi Y, Ogura T, Hayakawa N, Ikeda S, Makino H, Ota Z. Syndrome of inappropriate secretion of antidiuretic hormone following intra-thoracic cisplatin. Intern Med 1996; 35 (4): 290-4.

10. Bliss DP Jr, Battey JF, Linnoila RI, Birrer MJ, Gazdar AF, Johnson BE.

Expression of the atrial natriuretic factor gene in small cell lung

cancer tumors and tumor cell lines. J Natl Cancer Inst 1990; 82:

305-10.

11. Shimizu K, Nakano S, Nakano Y, Ando M, Seki K, Kameda N. Ecto- pic natrial natriuretic peptide production in small cell lung cancer with the syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion. Cancer 1991; 68 (10): 2284-8.

12. Kamoi K, Ebe T, Hasegawa A, Sato F, Takato H, Iwamoto H, Kane- ko H, Ishibashi M, Yamaji T. Hyponatremia in small cell lung cancer. Mechanisms not involving inappropriate ADH secretion. Can- cer 1987; 60: 1089-93.

13. Gross AJ, Steinberg SM, Reilly JG, Bliss DP Jr, Brennan J, Le PT, Simmons A, Phelps R, Mulshine JL, Ihde DC, et al. Atrial natriuretic factor and arginine vasopressin production in tumor cell lines from patients with lung cancer and their relationship to serum sodium. Cancer Res 1993; 53 (1): 67-74.

14. Campling BG, Sarda IR, Baer KA, Pang SC, Baker HM, Lofters WS, Flynn TG. Secretion of atrial natriuretic peptide and vasopressin by small cell lung cancer. Cancer 1995; 75 (10): 2442-51.

15. Mouallem M, Ela N, Segal-Lieberman G. Meningeal carcinomato- sis and syndrome of inappropriate antidiuretic hormone in a patient with metastatic carcinoma of the stomach. South Med J 1998; 91 (11): 1076-8.

16. Khansur TK, Routh A, Mihas TA, Underwood JA, Smith GF, Mihas AA. Syndrome of inappropriate ADH secretion and diplopia: oat cell (small cell) rectal carcinoma metastatic to the central nervo- us system. Am J Gastroenterol 1995; 90 (7): 1173-4.

17. Abeloff MD, Trump DL, Baylin SB. Ectopic adrenocorticotrophic (ACTH) syndrome and small cell carcinoma of the lung-asse- ssment of clinical implications in patients on combination chemotherapy. Cancer 1981; 48 (5): 1082-7.

18. Izzedine H, Fardet L, Launay-Vacher V, Dorent R, Petitclerc T, De- ray G. Angiotensin-converting enzyme inhibitor-induced syndrome of inappropriate secretion of antidiuretic hormone: case report and review of the literature. Clin Pharmacol Ther 2002; 71 (6): 503-7.

Adres do korespondencji lek. MMaaggddaalleennaa ZZ¹¹bbeekk Klinika Radioterapii Centrum Onkologii Oddzia³ w Krakowie ul. Garncarska 11 31-115 Kraków

tel. +48 12 422 99 00 wew. 302 faks +48 12 422 66 80 e-mail: mzabek@wp.pl