Organizacja gospodarki zapalnikami elektrycznymi stosowanymi w przemyśle węglowym

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ Seria; GÓRNICTWO 2. 38

_____________________1 9 6^

Nr kol. 249

W. Sitko, M. Eosdrćj, B. Paiok* W. Gazda

ORGANIZACJA GOSPODARKI ZAPALNIKAMI ELEKTRYCZNYMI STOSOWANYMI W PRZEMYŚLE WĘGLOWYM

Streszczenia: W artykule omówiono sposób trwa­

łego znakowania zapalników elektrycznych uży­

wanych w przemyśle węglowym dzięki czemu po­

prawi się gospodarkę środkami inicjującymi na kopalniach.

Analiza dotychczasowego stanu gospodarki środkami strzałowy­

mi głównie w zakresie środków inicjujących, a więc zapalników elektrycznych wykazuje szereg niedociągnięć w tym zakresie. Po­

nieważ aktualnie technika strzelnicza nie zna sposobu bezpiecz­

nego i trwałego oznaczania (numerowania) zapalników elektrycz­

nych stosowanych w górnictwie węglowym, więc nie można w związ­

ku z tym egzekwować od robotników używających odpowiednich za­

palników ścisłego rozliczania się z liczby zapalników pobranych z magazynu MW.

Nawet w przypadku znalezienia luzem leżących zapalników w obrębie danego przodka nie można ich przypisać konkretnej oso­

bie odpowiedzialnej za nie. Strzałowy podejrzany o pobranie znalezionych zapalników ze składu materiałów wybuchowych wyprze się ich bo wie że są nieoznaczone i nikt nie może mu udowodnić, że to są właśnie jego zapalniki.

Niemożność przypisania odpowiedzialności za pobrane zapalni­

ki konkretnej osobie Arzałowego jest antybodźcem do właściwej gospodarki zapalnikami.

Straty wynikłe z niewłaściwego rozliczania się (nie zwraca­

nia do składu materiałów wybuchowych niezużytych zapalników) z pobranych przez strzałowych zapalników są dla kopalni i całego resortu ogromne.

Są to straty dwojakiego rodzaju:

a) na odcinku BHP, gdyż pozostawione bez kontroli środki za- palcze dostając się w nieodpowiedzialne ręce są przyczyną wielu tragicznych w skutkach wypadków. Każdy rodzaj bezkar­

nie pozostawionych środków strzałowych stanowi potencjalne niebezpieczeństwo wypadku,

b) ekonomiczne.

Za znalezione w węglu zapalniki elektryczne zarówno w węglu odbieranym przez konsumentów krajowych jak i w węglu ekspor­

towanym za granicę resort górnictwa płaci rocznie ogromne kary.

Możliwość numerowania i oznaczania zapalników elektrycznych w sposób bezpieczny i trwały przy pomocy płynnego środka che­

micznego, którego rodzaj zostanie omówiony w dalszej części artykułu pozwoli na:

- zidentyfikowanie zapalnika elektrycznego po dowolnym czasie, - umożliwi wskazanie z jakiej kopalni on pochodzi oraz jakiemu

strzałowemu został wydany i kiedy,

- pozwoli obciążyć sankcjami osoby odpowiedzialne (odpowiedział ne kopalnie), co dotychczas pomimo różnorakich sposobów nie przynosiło wystarczających efektów.

W tym miejscu wystarczy przypomnieć spór znany autorom po­

między trzema kopalniami - a wynikły ze znalezienia w składzie 18________________t W. Sitko, M. Kozdrój, B. Polok, W. Gazda

Organizacja gospodarki zapalnikami elektrycznymi 19

przeznaczonego do transportu węgla zapalnika elektrycznego.

Jest to zjawisko wyjątkowo częste gdy np. w składzie portowym, gdzie magazynuje się węgiel z różnych kopalń dla krajów zamor­

skich, znaleziony zostanie zapalnik elektryczny. Ponieważ ko­

palnie muszą płacić odpowiednie bonifikaty odbiorcom trudno jest ustalić głównego winowajcę.

W przypadkach wspomnianych powyżej problem rozwiązuje się na ogół przy pomocy komisji arbitrażowej, która obciąża kosz­

tami odpowiednie kopalnie proporcjonalnie do wielkości tonażu eksportowanego węgla. Takie rozwiązanie sporu choć z punktu widzenia matematycznego nie dostarcza powodów do sprzeciwu jest jednak z formalnego punktu widzenia niesprawiedliwe.

Kopalnie posiadające wyższy procentowy udział w eksportowanym urobku nie muszą przecież być głównymi nośnikami znalezionych w węglu zapalników.

W przypadku rejestracji zapalników jak' to zostanie dalej szczegółowo określone, można autorytatywnie rozszyfrować przy­

należność zapalnika, nie tylko do odpowiedniej kopalni ale nawet do konkretnej osoby strzałowego.

W ten sposób wykluczyć można podobne spory arbitrażowe, zmusić strzałowych do właściwej gospodarki środkami inicjują­

cymi (zapalnikami) i uniknąć wielu bardzo przykrych wypadków.

W zakresie rejestracji (znakowania) zapalników proponowano już wiele rozwiązań technicznych. Żaden jednak z proponowanych sposobów znakowania i rejestracji zapalników elektrycznych nie znalazł praktycznego zastosowania gdyż projektodawcom trud­

no było spełnić podstawowe warunki niezbędne dla realizacji.

Chodzi tu o wykonanie zapisu przy zachowaniu dużego stopnia bezpieczeństwa (pierwszy warunek) oraz o to by zapis był trwa­

ły (drugi warunek).

20 W. Sitko, M. Kozdrój, B. Polok. W, Gazda

Autorzy chcą zapoznać czytelnika ze środkiem chemicznym, który spełnia następujące warunki:

1) jest niepalny 2) nie wydziela par

3) jest nieszkodliwy dla naskórka ludzkiego 4) jest odporny na działanie temperatury do 60°

5) jest klarowny

6) wchodzi w reakcję chemiczną z cynkiem.

Przedmiotem artykułu jest płyn składający się z siarczanu miedzi, nadchloranu potasu, siarczanu sodu, kleju kasztanowego i formaliny, rozpuszczonych w wodzie i przeznaczony do znako­

wania zapalników elektrycznych, używanych w górnictwie oraz do znakowania innych przedmiotów wykonanych z cynku. Znakowanie zapalników elektrycznych przy wydawaniu ich górnikom ma na celu jak już wspomniano ustalenie, w wypadku zgubienia lub porzuce­

nia zapalnika, komu zostały wydane, w której kopalni itp., co ma duże znaczenie prawne w momencie znalezienia zapalników w węglu u konsumenta lub w innych miejscach. Znane i stosowane do wymienionych celów środki jak na przykład mechaniczne wy­

drapywanie znaków na zapalniku za pomocą rysików lub znakowa­

nie za pomocą rozpuszczonego laku nie spełniły swego zadania w wymaganym zakresie warunków bezpieczeństwa lub ulegały szyb­

kiemu stosunkowo niszczeniu. Okazało się, że mechaniczne wydra­

pywanie znaków było bardzo niebezpieczne, gdyż mogło powodować wybuch zapalnika, a tym samym kalectwo lub śmierć człowieka.

Znakowanie zapalników za pomocą rozpuszczonego laku było nie­

trwałe w warunkach dołowych kopalni, gdyż stwardniały lak od- pryskiwał, co uniemożliwiało identyfikację zagubionego zapal­

nika.

Organizacja gospodarki zapalnikami elektrycznymi 21

Celem wynalazku jest uniknięcie podanych niedogodności zwłaszcza wyeliminowania mechanicznego wydrapywania znaków na zapalniku, a tym samym uniknięcie ewentualnego wybuchu oraz wy­

eliminowanie używania laku jako środka do znakowania ze względu na jego małą trwałość.

Dla osiągnięcia tego celu, zostało wytyczone zadanie opra­

cowania składu roztworu, w którym celowo dobrane składniki oraz ich skład ilościowy gwarantowałby pożądaną trwałość i ła­

twość zapisu z równoczesnym uwzględnieniem warunków bezpieczeń­

stwa.

Zgodnie z wynalazkiem, rozwiązanie tego zagadnienia polega przede wszystkim na zastosowaniu do wyrobu płynu siarczanu miedzi (Cu SO^ 7HgO), chloranu potasu (KC1 0^) oraz siarczanu sodu (NagSO^) rozpuszczonych w wodzie. Dla zagoszczenia płynu dodaje się niewielką ilość kleju kasztanowego a dla konserwa­

cji formalinę.

Udział siarczanu miedzi wynosi 15%, nadchloranu potasu 8%, a pozostałych składników 2% oraz wody 75%.

Płyn oznacza się tym, że jest niepalny, nie wydziela par, jest nieszkodliwy dla skóry, jest odporny na działanie tempe­

ratury do 60°C i reaguje w sposób bezpieczny z cynkiem, przez co napisy wykonane płynem są odporne na wpływy atmosferyczne i starzenie się w normalnej eksploatacji.

Poniżej podano przykład receptury roztworu, w której procen­

towa zawartość poszczególnych składników wyrażona jest w częś­

ciach wagowych.

Siarczan miedzi (CuS0^7 K?0) 15 chloran potasu (KCł 0^) 8 siarczan sodu (NagSO^) 0,5

klej kasztanowy 1

22 W. Sitko, M. Kozdrój, B. Polok, W. Gazda

formalina 0,5

woda 75

Sposób wytwarzania płynu do znakowania polega na osobnym rozpuszczeniu każdego ze składników w lekko podgrzanej wodzie, a następnie ostudzeniu i połączeniu z siarczanem miedzi według podanej kolejności oraz uzupełnieniu wodą do 1000 G.

Gotowy roztwór jest klarowany i w czasie mieszania zachowu­

je się spokojnie.

Napisy na pobocznicy walca zapalnika elektrycznego dokonuje się za pomocą odpowiedniej pieczątki zwilżonej płynem. Sporzą­

dzony przy pomocy opisanego roztworu zapis jest trwały i od­

porny nawet na drapanie paznokciem.

Symbol zapalnika celem jego jednoznacznego określenia po­

winien składać się z:

- symbolu zjednoczenia - symbolu - numeru kopalni - numeru dziennika strzałowego.

Poniżej ustala się symbolikę zjednoczeń a) Jaworznicko-Mikołowskie ZFH - "J"

b) Dąbrowskie ZPW - "D"

c) Katowickie ZF»Y . - "K"

d) Bytomskie ZFW - "B"

o) Zabrzańskie ZFH - "Z"

f) Rybnickie ZFH - "R"

g) Dolnośląskie ZFH - "DI/'

W każdym zjednoczeniu przynależna kopalnia posiada swój sym­

bol numerowy i tak:

J-M ZPW - kop. Jaworzno

" Sobieski

- K 1 - K 2

Organizacja gospodarki zapalnikami elektrycznymi...________ 23

kop. Komuna Paryska - K 3

tt Siersza - K 4

it Janina - K 5

it Brzeszcze - K 6

M Silesia - K 7

n Bolesław Śmiały - K 8

n Boże Dary - K 9

» Hurcki - X 10

n Piast - K 11

n Lenin - K 12

n Ziemowit — K 13

kop. Jowisz - K 1

tt Grodziec - K 2

n Gen. Zawadzki - K 3

w Czerwona Gwardia - K

tt Czeladź - K 5

it Milowice - K 6

n Sosnowiec ^- K ₇

it Klimontów - K 8

n Mort ioer-Porąbka - K 9

t! Kazimierz-Juliusz- K 10 II Miwka-Modrzejów - X 1 1

kop. Mysłowice - K 1

n Wieczorek - K 2

t i Wujek - K 3

N Kleofas - K ⁴

I t Katowice - K 5

t t Gottwald - K 6

n Prezydent ^- K 7

24________ W, Sitko, Mt Kozdrój t B. Polok, W. Gazda

:op. Barbara Wyzwolenie - K 8

« Michał - K 9

n Siemianowice - K 10

n Śląsk-Matylda - K 11

n Polska - K 12

n Staszic - K 13

:op. Walenty Wawel - K 1

n Wanda-Lech K 2

tt Pokój - K 3

n Wirek - K 4

n Paweł _- K 5

tt Karol - K 6

w Szombierki - K ₇

n Bobrek - K 8

n Halemba - K 9

n Radzionków K 10

ii Andaluzja ^- K 11

tt Chorzów - K 12

n Łagiewniki _- K 13

tt Sozbark - K 14

n Dymitrow _- K 15

tt Bytom _- K 16

n Julian - K 17

top. Rydułtowy ^- K 1

II Anna ^{m n} K 2

tt Ignacy - K ₃

tt Marcel - K 4

II Rymer - K 5

»1 Chwałowiee _- K 6

Organizacja gospodarki zapalnikami elektrycznymi..._________25

kop, Jankowice - K 7

" Dębieńsko - K 8

" 1 Maja - K 9

" Jastrzębie - K 10

" Moszczenica - K 11

Dol.Z.PJ? kop, Wałbrzych - K 1

" Victoria - K 2

" Thorez - K 3

n Howa ruda - K 4

" Słupiec - K 5

W układzie tak przyjętej symboliki poniżej podaje się dla przykładu oznaczenie zapalnika elektrycznego przynależnego do kopalni Wanda-Leeh.

BZ j 76

Bytom skie Z. P. W.

Kop.

Wanda -

nu m er d z ie n n ik a strza ło w e go

26 W. Sitko, M. Kozdrój, B. Polok, W. Gazda

Wnioski końcowe

1. Przeprowadzanie oznakowania zapalników elektrycznych w spo­

sób opisany w artykule zmusi do zwracania nie zużytych za­

palników przez strzałowych do składu M.W.

2. Wyeliminuje się w ten sposób zapalniki w urobku przeznaczo­

nym dla odbiorcy.

3. Obniży się (wyeliminuje) wypadki wynikające z porzucenia niezużytych zapalników.

4-, Obniży wielkość kosztów poniesionych z tego tytułu przez kopalnię na rzecz odbiorców węgla.

5. W przypadkach arbitrażowych określi się jednoznacznie wino­

wajcę.

Zakończenie

Wymienione cechy fizyczne proponowanego typu znakowania po­

winny zadecydować o jego praktycznym zastosowaniu.

CPrAHKSAUEd X 0 3 *iiC T 3 A 3 JIEKTPOdOCCJIAiriEHLTEJI/ILjL RPfcifiEHriEMłMi 3 yrOJIŁHOh II PGiiUu.JIEHHOCTk

P e 3 a u e

3 p a d o r e paccMOTpeHO c n o c o d npouHoii wapKOBKH 3JiexrpoBOCn.FiaMe- HHTeJiefi, HnoTpedJiaewbix ^b y rojitao w npoMumjieHHOCTH, Ó Jiaroaapa u e u y yjiymuHTca x 0 3 a i i c T 3 0 HHHUHHpymmKMH cpejcTBaMH Ha n iaxT ax.

Organizacja gospodarki zapalnikami elektrycznymi.. 2?

ORGANIZATION OF MANAGEMENT OF ELECTRIC IGNITERS, USED IN COAL INDUSTRY

S u m m a r y

In tha paper the way of durable masking of electric igniters used in coal industry has been discussed.

Thanks to this method the manager ment of igniters in collie­

ries will greatly improve.