Rosyjskie interferencje graficzne w nauczaniu języka polskiego jako obcego

(1)

Tadeusz Lewaszkiewicz, Leon

Sikorski

Rosyjskie interferencje graficzne w

nauczaniu języka polskiego jako

obcego

Studia Rossica Posnaniensia 14, 191-199

1980

(2)

Poznań

R O S Y JS K IE IN T E R F E R E N C J E G R A FIC Z N E W N A U CZA N IU JĘ Z Y K A P O L S K IE G O JA K O OBCEGO

P rz y U niw ersytecie im. M. L u tra w H alle (M artin -L u th er-U n iv ersität H alle-W ittenberg) istnieje specjalny in s ty tu t1, w k tó ry m k ształcą się k a n d y d aci n a stu d ia w k ra ja c h socjalistycznych. Słuchaczam i są uczniowie klas- p rz e d m atu raln y c h z różnych szkół N R D . W ciągu roku, od w rześnia do p o łow y czerwca, p rz era b ia ją oni program klasy m atu ra ln e j i jednocześnie uczą się języ k a k ra ju , do którego w y jad ą n a stu d ia 2. W ciągu ty go d n ia uczniowie m ają 10 godzin zajęć p rak ty c zn y ch z język a polskiego, niektóre roczniki d w u ty godniow y in ten sy w n y ku rs języ k a polskiego w przerw ie m iędzysem estralnej r w szystkie roczniki — bezpośrednio przed podjęciem studiów — sześciotygod niow y kurs językow y w Polsce. N ajlepsi studenci rozum ieją dość dobrze w y k ła d y n a polskich uczelniach, wszyscy m uszą jed nak , niezależnie осі sto p n ia znajom ości języ k a polskiego, przynajm niej przez ro k uzupełniać p ra k ty c z n ą wiedzę językow ą we w łasnym zakresie i n a dw ugodzinnym lektoracie, n a k tó ry są zobow iązani uczęszczać w ciągu dw u pierw szych la t studiów .

N auczenie się języka z in nej g ru p y językow ej nie je st spraw ą łatw ą. J e s t to n a jtru d n ie jsz a do przezw yciężenia b arie ra w procesie uczenia się języ k a p o l skiego. N a stę p n ą trudn ość stanow ią interferencje języ ka ojczystego n a języ k opanow yw any. Innego ty p u kom plikacja w ynika z m niejszej lub większej znajom ości języ k a rosyjskiego. Znajom ość tego języ ka bardzo pom aga w p o czątkow ym okresie n auczania języka polskiego. Jednocześnie jed n ak , będąc źródłem obcych językow i polskiem u form i k o n stru k cji g ram atyczn ych , spo sobów w ym aw iania i akcentow ania wyrazów, ja k również rusycyzm ów leksy k alnych, może u tru d n iać popraw ne używ anie języka polskiego w dalszym , bardziej zaaw ansow anym okresie jego uczenia się.

\V a rty k u le ty m nie zajm u jem y się zagadnieniem w pływ u języ ka

rosyj-1 A rbeiter-und-B auern-F akultät „W alter U lb rich t” — In stitu t zur Vorbereitung a u f das A uslandsstudium .

2 M ożna wybrać jeden z następujących języków : rosyjski, polski, czeski, słow acki, bułgarski, rum uński, węgierski.

(3)

192 T. L e w a s z k i e w i c z , L. S i k o r s k i

skiego w zakresie w ym ow y, g ra m a ty k i i słow nictw a. P rze d sta w iam y jedynie nasze obserw acje o oddziały w aniu grafii rosyjskiej n a pisow nię uczniów, w skazujem y błęd y w w ym ow ie i b łęd y w czy tan iu , k tó re zw iązane są z p o d św iadom ym naw iązyw aniem do lite r rosy jskich i głoskow ych odpow iedników ty c h liter, ja k rów nież — w yn ik ające p rz y n ajm n ie j częściowo z ty c h sk o ja rzeń — błęd y w doborze n iek tó ry c h końców ek fłeksyjnych. W ym ieniam y w szystkie zanotow ane p rzy k ład y , k tó re n ie odzw ierciedlają jed nak że w szy stk ich błędów uczniow skich.

B ardziej w nikliw ie obserw ow ano dwie g ru p y (razem 20 osób), dwie inne nie t a k dokładnie, poniew aż chodziło przede w szystkim o stw ierdzenie podobnj-ch praw idłow ości, nie zaś o ilościowe uchw ycenie błędów 3. M niejsza liczba błędów w tzw . g ru p a ch porów naw czych w y n ik a też ch yb a z tego, że lek to r w ty c h g ru p a ch sta ra n n ie j przeprow adzał ćwiczenia w pisan iu i czy ta n iu .

P rz y sk ojarzeniach ,,litero w y ch” z językiem rosyjskim , m ożna b y pow ie dzieć — p rz y rosyjsk ich in terferen cjach graficznych, m am y do czynienia ty lk o z n iepo zytyw ny m oddziaływ aniem , p rzeszk ad zają one bowiem w opanow aniu polskiego języ k a pisanego i m ówionego. Szczególnie niebezpieczne są polsko- -rosyjskie skojarzenia literow e, przenoszone zresztą n iejedn ok rotnie n a w y o b ra żenia głoskowe, d la uczniów o dobrej pam ięci w zrokow ej, poniew aż są źródłem błędów w ym ow y i niek iedy błędów fleksyjnych. Zauw ażono rów nież, że w zw iązku ze w zm iankow anym i skojarzeniam i uczniow ie uczą się w yrazów w złej p ostaci dźwiękowej i p o te m z tru d n o ścią przyzw yczajają się do p raw idło wego brzm ienia w yrazu. Sam o zagadnienie w pływ u grafii rosyjskiej n a p i sownię i wym owę obcokrajow ców (wfięc i Niem ców), k tó rz y uczą się języka polskiego, wcześniej zaś uczyli się języ k a rosyjskiego, jest teo rety czn ie znane, nie było je d n a k dotychczas opracow ania, k tó re po kazyw ałoby nasilenie ilościo we i prawidłowOŚci w popełn ian iu tego ro dzaju błędów\ W y niki a rty k u łu powdnny przekonać o ty m , że zagadnienie błędów p ow stający ch p o d wpływ em skojarzeń z rosyjskim i odpow iednikam i graficzno-głoskow ym i pow inno s t a nowić w ażne ogniwo m etodyk i n au c zan ia języka polskiego jak o obcego.

W pływ alfa b etu rosyjskiego n a obcokrajow ców uczących się języka p o l skiego przejawda się poprzez: 1) używ anie lite r w y stęp ujący ch ty lk o w alfabe cie cyrylickim , 2) błęd y w ynikające z tożsam ości lite r łacińskich i cyrylicy rosyjskiej i ich różnych odniesień głoskowych.

W pierw szej fazie n a u k i N iem cy uczący się od p o czątk u języ k a polskiego u to żsam iają prawdę całkowdcie języ k polski z rosyjskim , później coraz w y raź niej uw idacznia się ich odróżnianie. Podśw iadom e skojarzenia z pisow nią języ k a rosyjskiego są ta k silne, że uczniow ie u żyw ają w pierw szych tyg od niach i m iesiącach n a u k i dosyć często liter, k tó ry c h nie m a alfab et łaciński. O bser

8 P rzyk ład y w y m ien ia m y łącznie. W grupach porów naw czych jest icłi znacznie m niej, ale odzw ierciedlają one tak ie sam e ty p y błędów .

(4)

w acja t a d o ty czy przed e w szystkim słabszych i średnich uczniów, ale sko jarz en ia ta k ie z d a rz a ją się też w pracach pisem nych do brych studentów . W okresie p óźniejszym błędów tego rodzaju jest m niej, ale w dalszym ciągu w y stęp u ją je d n a k dosyć licznie w połowie roku i sporadycznie n aw et pod koniec drugiego sem estru. W ciągu ro k u w p racach pisem nych w y stąp iły 263 p rz y k ła d y u życia lite r w ystępujących tylko w alfabecie rosyjskim 4. W p a ź d ziern ik u p o jaw iły się n astęp u ją ce przykłady: t y jadłacb, t y jadłecb (jadłeś),

на; w listopadzie: он (on), nojechać; w grudniu: гбгору (zbiory), сббгаті

(zbioram i), я (ja); w styczniu: 6pata (brata), бъйа (była), буї (był), я (ja),

на, (na), моіт і (moimi), m hoje (pokoje), nojecham (pojadę), w Роїсче (w Polsce);

w m arcu: 6óbrych (dobrych), 6ył (był); w kw ietniu: 6yła (była), буїо, буїа, у лис (ulic); w m aju : т ая (m aja), 2 ra z y на (na). Dosyć często pod wpływem ro sy j skiego к odpow iadająca tem u grafem owi litera polska к jest znacznie niższa lu b całkowicie podobna do rosyjskiego к, np. : кіпо, Koncerty, Kupować,

PolsKa, uKończył.

Obecność lite r typow o rosyjskich w pracach pisem nych uczniów nie stanow i pow ażnego pro b lem u m etodycznego; po jaw iają się one stosunkow o rzadko, b łęd y te łatw o w yelim inow ać, gdyż zdarzają się najczęściej w chwilach osła bionej k o n ce n tracji. Znacznie pow ażniejszy problem wiąże się z faktem , że w alfabecie polskim i rosyjskim (chodzi głównie o lite ry pisane) w ystęp u ją ta k ie sam e lite ry , k tó re jednakże oznaczają inne głoski. Ju ż n aw et teoretycznie m ożna przew idzieć, że w czasie pisania n iektórzy uczniowie będą podstaw iali w m iejsce grafem ów z polską rep rezen tacją głoskową ich rosyjskie odpow iedni ki, k tó re n a gruncie języka polskiego m ają inne odniesienia brzm ieniow e. Skłonności ta k ie m ogą też być przeniesione n a wym owę i użycie n iek tó ry c h końców ek przypadkow ych. Możliwe jest również, że w graficznym w yobrażeniu w yrazów polskich grafem y polskie — pokryw ające się k sz ta łte m z rosyjskim i — b ęd ą w czytan iu ,,w ew nętrznym ” odbierane z ro syjska i n astęp nie o trzy m a ją b łędną, z p u n k tu w idzenia języka polskiego, postać graficzną lub głoskową, np. iczy ‘u czy’, tożemy ’m ożem y’.

W y razy ze w spom nianym i błędam i są częściowo lub całkowicie niezrozu m iałe, czasem zaś znaczą zupełnie coś innego (np. siala-ciala).

W skazanych błędów w pisaniu, czytaniu i m ówieniu nie m ożna tolerow ać, poniew aż uczniowie, zwłaszcza o dobrej pam ięci wzrokowej, pod w pływ em opisanych naw yków uczą się w yrazów polskich w niewłaściwym brzm ieniu; p o n a d to w zw iązku z tak im i skojarzeniam i litero w am i p rzyp orząd ko w u ją dosyć często tem ato m fłeksyjnym niewłaściwe końców ki, czyli „skojarzenia literow o-głoskow e” m ogą być również przyczyną błę:lów g ram atyczny ch, k tó ry c h pojaw ienia się — bez uw zględniania graficznego czynnika in te r ferencyjnego — nie m ożna zadow alająco objaśnić.

4 Oprócz te g o w n iektórych w yrazach w ystęp u ją dodatkow o b łęd y drugiego ty p u .

(5)

W polskim i rosyjskim alfabecie p isan y m w y stęp u ją n astęp u ją ce jednakow e lite ry o różnych odniesieniach głoskowych:

b : poi. g : » głoska 33 b, ro g> » s. V d u : ,, 3 u, , i n : „ 5 3 n, , P P lub p : „ 5 3 P> » r с : ,, 3 3 c, , s r n : , , _{3 3} m , , t У : ». 3 3 У» » u

Z astępow anie w przez b zauw ażono ty lk o w p ra cac h p isem nych, m a ono zatem c h a ra k te r w yłącznie graficzny. N ie je st je d n a k w ykluczone, że w y stąp iły lub teoretycznie m ogą w ystąpić ta k ie zm ian y w w ypow iedziach u stn y ch , czyli w zakresie głosek. N a 14 p rzyk ładó w aż 10 d o ty czy p rzy im k a w\ zm iana t a m a ch a ra k te r czysto pisow niany, nie je st bowiem możliwe w ystąpienie w w y p o wiedzi ustnej przykładów ty p u b Dreźnie (w D reźnie).

P rz y k ła d y (14): 1 0 X 6 ’w ’ (пр. Ъ którym, Ъ L ip sk u ), hojny (wojny), sboją (swoją), Stbosz (Stwosz), świetobalem (świętowałem ). P rz y k ła d y pochodzą przew ażnie z połow y i ko ńca pierwszego sem estru nauczan ia. Zauw ażono je u 7 uczniów.

T ylko w w ypow iedziach pisem nych pojaw ia się 13 ra zy g zam iast d. B łęd y graficzne tego ty p u popełniło 5 osób. Z d arzyły się one jeszcze p od koniec pierw szego sem estru i raz p o d koniec drugiego.

P rz y k ła d y (13): gał (dał), 3 x gla (dla), gługo (długo), go (do), gom (dom ),

gomem (domem), доти (dom u), o pół do jegenastej (jedenastej), łagna (ładna), og (od), przege w szystkim (przede w szystkim ).

Z upełnie z rosyjska, z po dw ó jn ą su b sty tu c ją graficzną, zapisano w y raz d w a —gba.

Łącznie zauw ażyliśm y u 8 uczniów 11 przykładów zastęp ow an ia lite ry lub głoski p lite rą lub głoską n. D o ty czą one 8 w ypow iedzi pisem nych i 3 u stn y ch . T ylko d w u k ro tn ie zastępstw o głoskowe p -n (głoskowe, poniew aż w w ypow iedzi u stn ej) lub literow e pojaw ia się w środ ku w yrazu, w pozostałych w y p ad k ach d o ty czy początkow ej lite ry lub głoski. W iększość przykładów p o chodzi z drugiego sem estru nau czan ia.

P rz y k ła d y w p ra cac h pisem nych (8): namiętaó (pam iętać), nociągy (po ciągi), nociątku (początku), noczątek (początek), 2 χ nod (pod), nojadą (pojadą),

nom ników (pom ników).

P iz y k ia d y w w ypow iedziach u stn y ch (3): nonow ny (ponowny), 2 χ skunie-

nie (skupienie).

(6)

jedynie z czytaniem polskiego n z rosyjska jako p . W p ra cy pisem nej pojaw ił się w yraz nadanie, chociaż nie m a w ątpliw ości, że uczniowi chodziło o badanie (tek st o M. Curie-Skłodowskiej). L ite ra n zn ajd u je się w m iejscu b. N iem cy uczący się polskiego m a ją trudno ści z uchw yceniem polskiej opozycji dźwięczna- -bezdźwięczna (wiąże się to z odm iennością a rty k u la c y jn ą , k tó ra stanow i po dstaw ę podobnej opozycji w języku niem ieckim ), p rzy k ład może zatem należeć clo te j grupy.

W w ypow iedzi u stnej jednego ucznia, zresztą bardzo słabego, pojaw ił się przykład: to tożemy ‘m ożem y’, czyli początek „graficznego” obrazu słowa został o d cz y ta n y z rosyjska w „w ew nętrznym ” czytaniu. P olski grafem m zo stał więc skojarzony z odpow iednikiem głoskowym te j lite ry w języ ku ro sy j skim . P rz y pisaniu w yrazu ciastko pow stało p rz y t w ,,w ew n ętrzny m ” m ó w ieniu skojarzenie nie z lite rą polską, lecz z rosyjską. Tylko w te n sposób m ożna objaśnić pojaw ienie się zapisu ciasmko ‘ciastk o ’.

P rz y graficznym od daw aniu głoski s piszący często w zorują się n a ro  syjskiej odpowiedniości: głoska s — lite ra c. Tylko dwie osoby, tj. najlepsi uczniowie, nie popełniły tego rodzaju błędu. W p racach pisem nych zauw ażono 82 p rzy kłady : 6 X ambulance (am bulanse), ambulancach (am bulansach), ana- nacy (ananasy), baccin (basen), 19 X cV (fonet. często s), w calach (w salach),

w cali (w sali), cam ym (sam ym ), cerdecznie (serdecznie), cilą (siłą), cilę (siłę), ciostrą (siostrą), costra (siostra), ckonczyla (skończyła), 3 x Cukiennice (Su

kiennice), czaców (czasów), częcci (części), dyskucja (dyskusja), 5X indekcie (indeksie), interecujący (interesujący), interecująca (interesująca), 2 χ lac (las),

do lacu (do lasu), lecy (lasy), б X w L ip c ku (Lipsku), 2 χ maclo (masło), З X и пае

(u nas), najw iękczym (najw iększym ), napical (napisał), opicał (opisał), 4 χ p i-

calem (pisałem ), pierwczy (pierwszy), pierwczym (pierwszym), Polcka (Polska), w Polcce (w Polsce), przem yci (przemysł), 2 χ renecancu (renesansu), renesancu

(renesansu), seanc (seans), usądzemy (usiądziem y).

W wypowiedzi ustnej: w Ł ucznikach (Dusznikach). W rusycyzm ie leksykal nym с zam iast s: pom nik cołdaty. W n iektórych w ypadkach (np. ambulanc,

renesanc) należy wziąć pod uwagę również wpływ niemiecki. Zauw ażone 19

ra z y c V m ożna b y też ew entualnie trak to w a ć jako rosyjski przyim ek, czyli jako elem ent leksykalny c. K ilk ak ro tn ie zam iana s-с d otyczy też polskiej lite ry złożonej sz.

Dosyć liczne są p rz y k ła d y odw rotnej zależności. W „w ew nętrzn ym ” czy ta n iu с odbierane jest z rosyjska jako s i oddaw ane polskim odpow iednikiem literow ym lub artykułow ane jako s. B łędy w y stąp iły u 14 osób.

P rz y k ła d y w pracach pisem nych (19): geosentryczny (geocentryczny),

w górnistwie (górnictwie), heliosentryczny (heliocentryczny), 31 lipsa (lipca), M iskiew icz (Mickiewicz), poszątkowo (początkowo), nadawszą (nadawczą), nowoszesnego (nowoczesnego), obliszenia (obliczenia), siało (ciało), sałyin (ca

łym ), siebie (ciebie), 2 χ sukses (sukces), tansowaliśmy (tańcow aliśm y), po

(7)

ukońszeniu (ukończeniu), 2 χ wieszorem (wieczorem), zkońszona (skończona).

Często w ym ianie ulegał tu ta j elem ent lite ry cz.

P rz y k ła d y w w ypow iedziach u stn y c h i k ilk ak ro tn ie w czytaniu (18):

dosierają (docierają), dosierala (docierała), planesie (planecie), pomosą (pomocą), poszątkowo (początkow o), przysiągania (przyciągania), si (ci), sial (ciał), siała

(ciała), 2 x siało (ciało), do siebie (ciebie), się (cię), szłonkiem (członkiem), szło-

wiek (człowiek), szłowiekiem (człowiekiem), szyłam (czytam ), szwarty (czw arty).

W ięcej problem ów i tru d n o ści in te rp re ta c y jn y c h tow arzyszy zam ianie lite r i dźwięków sam ogłoskow ych. R y zykow ne je st czasem d op atry w an ie się w pływ u odpow iedniości graficznych polsko-rosyjskich n a d ob ór końców ek fleksyjnych, błęd n a końców ka może b y ć bow iem w zięta z tego sam ego p rz y - p a d k a innej deklinacji. P rzy c zy n ą m ogą b yć również b ra k i językow e uczniów , k tó rz y dob ierają jakiekolw iek zakończenie. N iejed no krotnie nie m ożna je d n a k mówić, w ogóle o przejęciu końców ki z tego sam ego p rz y p ad k a innej deklinacji, poniew aż ta k ie j końców ki wcale ta m nie m a, ograniczanie zaś in te rp re ta c ji do przypadkow ości w doborze końców ki je st objaśnieniem nie w pełni zadow alającym . P rop o n o w an a analiza błędów n a tle skojarzeń graficzno-głoskow ych je st więc p rzy n ajm n iej częściowo słuszna.

N iektóre zm ian y m ożna tłu m aczy ć rów nież inaczej, n p. zm ianę y n a u w buł labializacją.

P rzy k ład ó w n a u zam iast y je st 65. W sp o m n ian y ty p błędu nie w ystąp ił ty lk o u jednego, najlepszego ucznia. P rac e pisem ne (26):

a) Z m iany nie naru szające p o staci g ram aty czn ej w yrazu (17): buliśm y (byliśm y), 5 x buł (był), buła (była), butam (byłam ), buły (były), czutałem (czy tałem ), kiedu (kiedy), 2 x lu zki (łyżki), możemu (możemy), runek (rynek), 2 x sztucznia (stycznia).

b) Z m iany n aruszające p o stać g ra m a ty czn ą w yrazu (9):

1) dopełniacz 1. poj. rzeczow ników żeńskich z końców ką -u zam iast -y (7): E w u, herbatu, pracú, ropu, 2 x szkołu, współpracu;

2) m ianow nik 1. m n . rzeczow ników m ęskich z końców ką -u zam iast -y (2):

ruchu, sklepu.

W czytan iu w y stąp iły 4 p rzy k ład y . W dw u w yp ad k ach uczniow ie odczytali końców kę m ian. 1. m n. jak o u: literu (litery), przewodnicu (przewodnicy). W jed n y m w y p a d k u końców kow e -y dopełniacza zostało o dczytane jako -u :

Chodzę do operu. W jed n y m przy kładzie nie została n aru szo na g ra m a ty czn a

p o stać w yrazu: drogę dum ną (dym ną). W ypow iedzi u stn e (35):

a) Z astęp stw a głosek nie n aruszające p o staci g ram aty czn ej w yrazu (14):

buli (byli), 3 x buł (był), buły (były), 3X czu (czy), muslę (myślę), słuszał5

(słyszał), słuszała (słyszała), 2 χ tuch (tych), wtedu (wtedy).

(8)

b) Z m iany n aru szające postać g ram aty czn ą w yrazu (21):

1) m ianow nik 1. m n, rzeczowników m ęskich z końców ką -u zam iast -y (15): 7 X atom u (atom y), 2 X domu (domy), dowodu (dowody), kątu (kąty), kilo metru (kilom etry), 3 x ruchu (ruchy);

2) b iernik 1. m n. rzeczowników m ęskich i żeńskich, n a -u zam iast -y (3):

m ija domu (dom y), obserwujemy ruchu (ruchy), bogata w w itam inu (w itam iny);

3) dopełniacz 1. poj. rzeczowników żeńskich n a -u zam iast -y (2): z szafu (z szafy), ze Szczawnicu (ze Szczawnicy).

O dosobniony je st p rzy m io tn ik z błędnym zakończeniem m ianow nika:

tlenek sodowu (sodowy).

Z am iast u w ystępuje w 20 p rzykładach 11 uczniów lite ra lub głoska y. W w ypow iedziach u stn y c h zauw ażono 3 niepraw idłow e końców ki dopełniacza rzeczowników m ęskich: gazy (gazu), układy (układu), wodory (wodoru). D w u k ro tn ie w wypow iedzi jednego ucznia usłyszano tytaj zam iast tu ta j. W ięcej przykładów w ystąpiło w p racach pisem nych (15); najczęściej błędy te nie zm ieniają p ostaci g ram atycznej -wyrazów (10): byty (buty), pracyją (pracują),

Sysłow (Susłow), 3X y (u), yczył (uczył), yczylem się (uczyłem się), ylica (ulica), występy je (w ystępuje). W pięciu w ypadk ach zastępstw o lite r zniekształca

p o stać g ra m a ty czn ą w yrazów ; rzeczowniki m ęskie m ają końców kę -y w d o  pełniaczu zam iast -u: czasy (czasu), momenty (m om entu), narody (narodu),

podziały (podziału), renesansy (renesansu).

Z am iast lite ry lub głoski i w pracach pisem nych i wypow iedziach u stn y ch 14 uczniów pojaw ia się lite ra lub głoska u. O ty m , że chodzi tu ta j o skojarzenie z rosyjskim pisanym grafem em u, św iadczą dobrze dosyć liczne p rz y k ła d y (12 w pracach pisem nych 9 uczniów) w yrażania w piśm ie spójnika i przez u. Oprócz tego ty lk o w jednej p ra c y pisem nej zauważono zapis bez zniekształce n ia p ostaci g ram atycznej w yrazu (kupułem 'k u p iłem ’). P ozostałe p rz y k ła d y

(7) z p ra c pisem nych doty czą błędów (na tle polsko-rosyjskich skojarzeń g ra ficznych) w doborze końców ek fłeksyjnych. W n astęp u jący ch w y p a d k ach rzeczowniki żeńskie o trzy m a ły zam iast końców ki -i zakończenie -u: gospo-

darku (gospodarki), książku (książki), m atku (m atki), bulku (bułki), Gzechosło- wacju (Czechosłowacji), do Polsku (do Polski). W jednym w y p ad k u chodzi

o zastąpienie końców ki m iejscow nika żeńskiego -i przez -u (w salu ‘w sali’ chociaż tu ta j m ożna wziąć p o d uwagę tak że możliwość błędnego p rzy p o rząd k o w an ia końców ki z p a ra d y g m a tu męskiego lub nijakiego.

W w ypow iedziach u stn y ch (4) jeden p rzykład odzw ierciedla błąd w ym ow y

(luceum 'liceu m ’), w pozostałych zauw ażam y błędne końcówki: Związek Radziecku (R adziecki), odcinku (odcinki), przetłumaczono na język u obce

(języki — bier. 1. mn.).

N a zastępstw o lite ry lub głoski u lite rą lub głoską i m am y razem 14 p rz y  kładów u 11 uczniów. D w ukrotnie uczniowie przeczytali u jako i: rziconego (rzuconego) i wodori (wodoru). D w a p rz y k ład y pochodzą z prac pisem nych:

(9)

iczy się (uczy się), sukcesi (sukcesu) — dop. 1. poj. Aż 10 przykładów odnosi

się do w ypow iedzi u stn y ch , p rz y czym cztery ra z y nie n a ru szają one fleksji w yrazu (ijem n y 'u je m n y ’, m isiał 'm u s ia ł’, miszę 'm u szę’, rozpatrijemy 'ro z p a tru je m y ’) i 6 ra zy w pro w ad zają zab u rzen ia fleksyjne: k ilk i centymetrów (kilku), ładunki (ładunku), 2 χ odcinki (np. na dłuższym odcinki drogi — o d  cinku), tlenki miedziowego (tlenku), Z w iązki Radzieckiego (Związku).

B ad an ia kon tro ln e przeprow adzono rów nież w śród stu d en tó w drugiego ro k u p olo nistyki i ru sy c y sty k i U n iw e rsy tetu im . K . M arksa w L ipsku. Po ro k u inten sy w n y ch zajęć z języ k a polskiego stu den ci nie w yzbyli się jeszcze sko jarzeń z grafią rosyjską, zresztą je st to praw ie niem ożliwe, poniew aż jednocześnie s tu d iu ją oni języ k rosyjski. O m aw iany przez n as ty p błędów pojaw ia się sporadycznie w ciągu całego drugiego roku. Oto zauw ażone p rz y k ła d y (17):

C zytanie (3): siebie (ciebie), p la n y budowy kom unizm y (kom unizm u), na

produktu rolne (p rodu kty).

W ypow iedzi u stn e (14): cerdecznie (serdecznie), dla rozwoju hodowlu (hodo wli), do wały m iasta (wału), eksport porcelanu (porcelany), m iędzy premierem

E g ip ty (E giptu), N R D m a stosunku handlowe (stosunki), obrady o uzbrojeni

(uzbrojeniu), przeglądał paszportu (paszporty), skrócenie program y (program u),

szerwca (czerwca), w przyszłościu (w przyszłości), ze Z w iązki Radzieckiego

(Związku), zjednoszenie (zjednoczenie), z T ryb u n y L u d y (Ludu).

Om ów iliśm y łącznie około 300 przykładów błędów w p isaniu, czy tan iu i m ów ieniu (błędy a rty k u la c y jn e i gram atyczne). U w ażam y, że ich przyczynę stan ow ią sko jarzen ia z ty m i grafem am i rosyjskim i, k tó re w język u polskim m a ją inne odpow iedniki głoskowe. Ś w iadczą o ty m u stalo ne przez n as p r a widłowości, k tó re m a ją — po tw ierd za to s ta ty s ty k a — ch a ra k te r seryjny. N ie w yklucza to je d n a k m ożliwości (zwłaszcza p rzy b łędach fleksyjnych) im iego tłu m aczen ia genezy błędów, n iekiedy też czynnik przez n as om ów iony może b yć po p ro stu nie jed y n ą, lecz d o d atk o w ą p rzy czyn ą błędów. W w ięk szości w ypadków oddziaływ anie „graficzne” je s t je d n a k w yłączną p rzy czyn ą błędów.

N auczyciele języ k a polskiego jako obcego pow inni wziąć po d uw agę to , że obcokrajow cy — wcześniej uczący się rosyjskiego — b ęd ą popełniali w pisaniu, c zy tan iu i m ów ieniu błędy teg o ty p u . W a rto omówić z u czniam i funkcję lite r alfa b etu polskiego i rosyjskiego, opracow ać ćwiczenia zapobiegające ta k im błędom . L ek to rz y języ k a polskiego pow inni doceniać m etodyczną w artość zagad nienia, rosyjskie interferen cje graficzne są bow iem przyczyn ą nie ty lk o błędów graficznych, lecz rów nież w ym aw ianiow ych i w pew nym zakresie g ra m a ty czn y c h (fleksyjnych).

M echanizm p o w staw an ia przed staw io n y ch błędów może być p rzed m io tem rozw ażań psycholingw istycznych.

(10)

ТАДЕУШ ЛЕВАШКЕВИЧ, ЛЕОН СИКОРСКИ РУ ССКО Е ГРАФ ИЧЕСКОЕ ВОЗДЕЙСТВИЕ П РИ ОБУЧЕН ИИ ПОЛЬС КО М У ЯЗЫ КУ КА К И Н О С ТРА Н Н О М У Р е з ю м е В статье подвергается анализу около 300 примеров ошибок по правописанию, чтению и разговору во время обучения польскому языку в Г Д Р . Причина этих ошибок сводится к соотнош ению с теми русскими графемами, которым в польском языке отвечают другие звуковые соответствия. Э то не исключает возможности (это особенно относится к ошибкам по флексии) другого толкования генезиса указанных отклонений. В большинстве слу чаев русское „графическое” воздействие является однако основной причиной этих ошибок. И з вышесказанного вытекают определенные практические выводы для учителей обучающих польскому языку как иностранному. R U S S I A N G R A P H I C I N T E R F E R E N C E S I N T E A C H I N G P O L I S H A S A F O R E I G N L A N G U A G E b y

TADEUSZ LEW ASZKIEW ICZ, LEON SIKORSKI

S u m m a r y

I n th e a r tic le th e a u th o r s d isc u s se d a b o u t 300 e x a m p le s o f errors in sp e llin g , r ea d in g a n d sp ea k in g d u rin g te a c h in g o f P o lish in G erm an D e m o c r a tic R e p u b lic . T h eir ca u se is c o n s titu te d b y a ss o c ia tio n s w ith th e s e R u ssia n g r a p h em e s w h ic h in P o lis h h a v e d ifferen t p h o n e tic e q u iv a le n ts . T h is d o e s n o t , h o w ev e r, p re clu d e th e p o s s ib ility (e sp e c ia lly in th e c a se o f in fle x io n a l errors) o f o th e r e x p la n a tio n o f th e origin o f th e se errors. I n m o s t c a ses th e “ g r a p h ic ” in flu e n c e is, h o w e v e r , th e o n ly rea so n o f errors. H e n c e arise th e d e fin ite p r a c tic a l c o n c lu sio n s fo r th e te a ch er s o f P o lish a s a fo reig n la n g u a g e.