Jadwiga GRABOWSKA 1
Politechnika Śląska 2
Wydział Organizacji i Zarządzania 3
IDENTYFIKACJA STRUMIENI PRZEPŁYWÓW I PROCESÓW
4
W KANAŁACH DYSTRYBUCJI WĘGLA KAMIENNEGO. MAPA
5
RELACJI
6
Streszczenie. Celem niniejszego artykułu jest identyfikacja strumieni 7
przepływów i procesów w kanałach dystrybucji węgla kamiennego 8
z wykorzystaniem mapy relacji.
9
Słowa kluczowe: kanały dystrybucji, węgiel kamienny, przedsiębiorstwo 10
górnicze, mapa relacji.
11
IDENTIFICATION OF THE STREAMS FLOWS AND PROCESSES IN THE
12
COAL DISTRIBUTION CHANNELS. RELATIONSSHIP MAP
13 14
Summary. The purpose of this article is to identification flow streams and 15
processes in coal distribution channels with the help of maps relationships..
16
Keywords: distribution channels, coal, mining company, relationship map.
17
1. Wprowadzenie
18
Przedsiębiorstwa przemysłowe, w tym szczególnie górnicze, prowadzące działalność 19
wydobywczą są zazwyczaj pierwszym ogniwem dystrybucji wytwarzanego przez siebie 20
wyrobu. Muszą wybrać sposób, w jaki będą chciały docierać ze swoim produktem do 21
ostatecznego odbiorcy. Każde przedsiębiorstwo, w tym oczywiście analizowane 22
przedsiębiorstwo górnicze (PG), które chce oferować produkty na rynku musi podjąć decyzję 23
dotyczącą formy, sposobu i struktury dystrybucji, czyli określić swoją strategię dystrybucji.
24
Na podstawie badań terenowych, przeprowadzonych w PG, wykazano, że jego największym 25
partnerem handlowym są tzw. odbiorcy instytucjonalni (elektrownie, elektrociepłownie i inni, 26
kupujący powyżej 20 tys. ton węgla rocznie). Elementem strategii dystrybucji PG jest 1
określenie kanałów dystrybucji, bowiem kanały o odpowiedniej przepustowości, strukturze 2
i konkurencyjności powinny umożliwić producentowi węgla, jakim jest PG, realizację 3
planowanej wielkości sprzedaży. Z punktu widzenia efektywności kanału dystrybucji do 4
istotnych strumieni, przepływających od producenta do klienta można zaliczyć: informację 5
rynkową, informację promocyjną, negocjacje, zamówienia, finansowanie, fizyczne władanie 6
produktem, płatności, prawo własności oraz przejmowanie ryzyka, związanego z realizacją 7
funkcji danego kanału [4, s. 174]. Kierunek przepływu strumieni jest zróżnicowany. Niektóre 8
płyną od producenta do finalnego nabywcy, jest to tzw. przepływ „w przód” (produkt, prawo 9
własności i promocja), inne odwrotnie, tj. od finalnego nabywcy do producenta i jest to 10
przepływ „wstecz” (zamówienia, płatności), a jeszcze inne mają charakter dwukierunkowy 11
(informacja, negocjacje, finansowanie i podejmowanie ryzyka) [4].
12
2. Charakterystyka kanałów dystrybucji węgla kamiennego
13
W kanale dystrybucji węgla kamiennego wydobywanego przez przedsiębiorstwo górnicze 14
(PG) występują, łącznie z producentem, pośrednik handlowy (Autoryzowani Sprzedawcy, 15
eksporter węgla) oraz nabywcy finalni – konsumenci, a także przewoźnicy, przede wszystkim 16
samochodowi i kolejowi. W kanale tym węgiel jest dostarczany od producenta do finalnego 17
konsumenta. W górnictwie węgla kamiennego najczęściej stosowany jest bezpośredni kanał 18
dystrybucji, ponieważ węgiel jest produktem o specyficznych własnościach dla kopalni, 19
a także specyficznym towarem – nośnikiem energii dla elektrowni, elektrociepłowni i innych 20
zakładów przemysłowych (typowy kanał dla obrotu surowcami i dobrami inwestycyjnymi).
21
Z uwagi na charakter i ilość zamawianego towaru, transport węgla dla energetyki zawodowej 22
i koksowni odbywa się drogą kolejową, na zasadzie umów podpisanych z przewoźnikami.
23
Zastosowane pojęcie „charakter węgla” dotyczy szczególnie jego parametrów jakościowych 24
(np. wartość opałowa, zawartość popiołu, siarki), bowiem zazwyczaj urządzenia odbiorcy 25
np. kotły są skonstruowane dla spalania ściśle określonego typu węgla. Ilość dotyczy 26
natomiast głównie masowości zamawianego towaru [5].
27
Pośredni kanał dystrybucji węgla wykorzystywany jest celem dotarcia do odbiorców 28
detalicznych oraz drobnych odbiorców gospodarczych i komunalnych. Ogniwem 29
pośredniczącym w tym kanale są Autoryzowani Sprzedawcy (AS). Zaopatrują oni w węgiel 30
opałowy odbiorców detalicznych oraz drobnych odbiorców gospodarczych i komunalnych, na 31
podstawie zawieranych umów kupna sprzedaży, są podstawowymi odbiorcami sortymentów 32
węgla grubego. Zakupują też niewielkie ilości sortymentów miałowych i średnich 33
z przeznaczeniem dla odbiorców indywidualnych, zarówno na potrzeby gospodarstw, jak i dla 34
celów grzewczych. Wysyłki węgla na rynki zagraniczne stanowią znaczny udział w sprzedaży 35
i są realizowane na drogach lądowych, morskich typowych oraz do portu. Eksport węgla 1
odbywa się w znacznej mierze za pośrednictwem największego polskiego eksportera węgla, 2
który ma podpisaną wieloletnią umowę z przedsiębiorstwem górniczym. Eksporter po 3
nabyciu węgla staje się odpowiedzialny za jego dalsze rozdysponowanie oraz przejmuje na 4
siebie wszystkie funkcje handlowe oraz informacyjne. Przedsiębiorstwo górnicze 5
wykorzystuje odpowiednie kanały dystrybucji węgla, bowiem dociera do wszystkich 6
segmentów rynku, starając się w pełni zaspokoić potrzeby swoich klientów, dotyczące 7
zarówno ilości, jak i jakości produktu. Wydaje się, że najbardziej newralgicznym (chociaż 8
niekoniecznie dochodowym) kanałem dystrybucji jest kanał bezpośrednio łączący PG 9
z klientami indywidualnymi. Koszty ich obsługi i związane z tym uciążliwości dla PG mogą 10
być wyższe aniżeli korzyści. Istnienie tego kanału wynika jedynie z tradycji, obejmującej 11
bardzo liczną grupę klientów [6].
12
Współpraca uczestników kanałów dystrybucji węgla kamiennego, w którym uczestniczy 13
przedsiębiorstwo górnicze, jest istotna dla prawidłowego przepływu strumieni informacji, 14
materiałów i finansów. Każde przedsiębiorstwo, w tym również PG, oprócz prowadzenia 15
swojej podstawowej działalności, wchodzi w liczne interakcje z innymi podmiotami, 16
funkcjonującymi na rynku. Podtrzymywanie już istniejących kontaktów i nawiązywanie 17
nowych, umożliwia współdziałającym przedsiębiorstwom osiąganie wzajemnych korzyści, 18
a nawet niejednokrotnie decyduje o istnieniu przedsiębiorstw na rynku.
19
3. Identyfikacja strumieni przepływów i procesów w kanałach dystrybucji
20
węgla kamiennego – mapa relacji
21
Strukturę przepływów strumieni materiałowych, informacji oraz finansów w kanałach 22
dystrybucji węgla kamiennego wydobywanego przez analizowane przedsiębiorstwo górnicze 23
(PG) sporządzono w celu lepszej identyfikacji kierunków tych przepływów, wykorzystując 24
głównie analizę dokumentacji źródłowej oraz metodę obserwacji. Odzwierciedleniem 25
struktury tych przepływów jest mapa relacji dla kanałów dystrybucji węgla kamiennego.
26
Mapa relacji jest to zaawansowany schemat prezentujący najważniejsze jednostki 27
organizacyjne zaangażowane w proces biznesowy oraz ich wzajemne powiązania w formie 28
przepływów materialnych, informacyjnych i finansowych [1, 3]. Mapa relacji ma na celu 29
określenie przepływów występujących pomiędzy wewnętrznymi i zewnętrznymi klientami 30
systemu/procesu. Mapa relacji jest realizowana w następujących krokach: określenie 31
uczestników procesu za pomocą prostokątów, połączenie prostokątów strzałkami 32
oznaczającymi rodzaj przepływów oraz jego kierunek. Prostokąty, które nie mają połączenia 33
z innymi są eliminowane z mapy. Po narysowaniu roboczej mapy relacji, należy ponownie 34
przeanalizować relacje między uczestnikami procesów i przystąpić do narysowania 1
ostatecznej mapy relacji.
2
Analizę relacji między ogniwami (uczestnikami) kanałów dystrybucji węgla kamiennego 3
rozpoczyna sporządzenie ogólnej mapy relacji. Opisuje ona najważniejsze relacje między 4
liderem kanałów dystrybucji (PG) a pozostałymi uczestnikami kanałów (pośrednikami, 5
przewoźnikami, eksporterem i odbiorcami strategicznymi) oraz otoczeniem. Oprócz opisu 6
relacji przedstawiono także kierunki przepływów, świadczące o współpracy podmiotów.
7
Mapa relacji dla kanałów dystrybucji węgla kamiennego została przedstawiona na rys. 1.
8
Uczestnicy kanałów dystrybucji węgla kamiennego Przepływ
Przepływ
węgla węgla Dywidenda
Przepływ strumienia produktu (węgla) Przepływ strumienia informacji Przepływ strumienia finansowego
Otoczenie
Uwarunkowania społeczne, ekonomiczne, polityczne, prawne, wynikające z ochrony środowiska
Zasoby
(ludzie, technologia, kapitał, wiedza)
Dostawcy
m.in. maszyny i urządzenia górnicze,
narzędzia i osprzęt, materiały np. MW, drewno, stal, odzież
robocza; media, i inne.
Węglokoks S.A.
Autoryzowani
Sprzedawcy Klienci
Konkurencja
JSW S.A., KGK , PKW S.A., Siltech p. z o. o., SILESIA sp. z o.o., Lubelski Węgiel Bogdanka S.A.
Importerzy węgla kamiennego
Wydobycie
Przeróbka Kadry
Zaopatrzenie
Plany, harmonogramy, analizy ekonom.
Księgowość i kontroling
Eksport Dystrybucja
krajowa Sprzedaż Dział Jakości
B+R
Przedsiębiorstwo górnicze
Udziałowcy –Skarb Państwa
Plan Ruchu, PZZ
Relacje między ogniwami kanałów dystrybucji : pojedyncze, powtarzalne, krótko- bądź długookresowe Zarząd przedsiębiorstwa
górniczego
9
Rys. 1. Mapa relacji dla kanałów dystrybucji węgla kamiennego 10
Fig. 1. Map relation for coal distribution channels 11
Źródło: Opracowanie własne.
12 13
Przedsiębiorstwo górnicze na mapie relacji rozumiane jest jako system przetwarzający [2], 14
tzn. dokonujący konwersji zasobów węgla na wyniki finansowe. Oznacza to, że sprzedaż 15
węgla handlowego (o różnej jakości i parametrach) odbiorcom na rynku dostarcza PG środki 16
finansowe, niezbędne do jego funkcjonowania. Powinna również dostarczać dywidendę dla 17
swoich akcjonariuszy, jakim jest organ właścicielski, czyli Skarb Państwa.
18
Procesy ujęte na mapie kierują się własnymi wewnętrznymi sprzężeniami zwrotnymi, 1
które są determinowane zamówieniami, wynikającymi z wymagań klientów na rynku.
2
Trzeba zaznaczyć, że PG dla realizacji swojej misji korzysta z zasobów (ludzkich, 3
kapitału, technologii i wiedzy), znajdujących się w jego otoczeniu. Dostęp do tych zasobów 4
nie jest jednakże ani prosty, ani łatwy, bowiem korzysta z nich także konkurencja, czyli inni 5
producenci i importerzy węgla kamiennego. Jest oczywiste, że PG dla swojego 6
funkcjonowania musi korzystać także z usług dostawców m.in. maszyn i urządzeń 7
górniczych, narzędzi i osprzętu, materiałów, takich jak drewno, stal, MW (materiały 8
wybuchowe), odzież, media i wiele innych.
9
Opisywane procesy, determinujące w zaczym stopniu funkcjonowanie PG, zachodzą 10
w otoczeniu: społecznym, ekonomicznym, politycznym oraz prawnym, które w coraz 11
większym stopniu są uwarunkowane wymaganiami wynikającymi z ochrony środowiska.
12
W PG, które postrzega się jako system przetwarzający, funkcjonują działy, których 13
sumaryczny wynik pracy ma doprowadzić do sprzedaży i dystrybucji węgla oraz do 14
osiągniecia dodatniego wyniki finansowego.
15
Wyznaczanie, koordynowanie i kontrolowanie wszystkich działań istotnych dla 16
funkcjonowania PG podlega zarządowi. Jednym z najważniejszych dokumentów regulujących 17
funkcjonowanie PG jest corocznie przyjmowany Plan Ruchu Zakładu Górniczego.
18
Uwzględnia on ustalenia ujęte w Projekcie Zagospodarowania Złoża, zgodnie z uzyskanymi 19
koncesjami na wydobywanie węgla, co umożliwia z kolei przygotowanie (rozcinka złoża 20
wyrobiskami chodnikowymi) i wydobycie zamierzonej ilości węgla z zastosowaniem 21
technologii ścianowej. Wydobyty węgiel w procesach przeróbczych dostosowywany jest (na 22
ile to możliwe) do wymagań klienta i kierowany bezpośrednio do krajowych odbiorców 23
instytucjonalnych i/lub przez AS do krajowych odbiorców indywidualnych i/lub na eksport.
24
Realizacja opisanych działań jest możliwa zarówno dzięki pracy kadry zarządzającej, jak 25
i wykonawczej (niekiedy do tego celu wykorzystuje się firmy zewnętrzne), a także 26
korzystaniu z osiągnięć nauki (B+R).
27
Przepływ strumieni materiałowych między uczestnikami kanałów odbywa się zawsze 28
w kierunku od producenta, pośrednio lub bezpośrednio do odbiorców (indywidualnych, 29
strategicznych). Przepływowi materiałowemu towarzyszy zawsze przepływ informacji, który 30
odbywa się w kanale dystrybucji w dwóch kierunkach i występuje zawsze wcześniej niż 31
przepływ materiałowy.
32
Przepływy finansowe przebiegają w kierunku od klienta do producenta i w zależności od 33
postanowień umowy mają miejsce albo przed wysyłką węgla (tzw. przedpłata) lub po 34
wystawieniu faktury za sprzedaż węgla.
35
Z punktu widzenia logistyki w centrali PG występują przepływy informacyjne, związane 36
m.in. z realizacją zamówień, obsługą klientów, oraz przepływy finansowe, związane 37
m.in. z zapłatą za sprzedany węgiel.
38
W kopalniach PG można natomiast wyróżnić przepływy materiałowo-informacyjne, 1
w których przedmiotem przepływu jest przede wszystkim węgiel kamienny oraz materiały 2
(począwszy od ubrań i wyposażenia osobistego górnika, po materiały drewniane, metalowe 3
wspierające działalność podstawową) i inne dobra inwestycyjne, mające podstawowe 4
znaczenie dla funkcjonowania kopalń (maszyny, urządzenia). Relacje między uczestnikami 5
kanałów dystrybucji określane są na podstawie zawieranych umów. Identyfikacja relacji oraz 6
kierunku przepływu strumieni materiałowych, informacyjnych i finansowych zachodzących 7
w kanałach dystrybucji węgla kamiennego pozwala na lepsze zrozumienie procesu 8
dystrybucji węgla kamiennego i funkcjonowania ogniw w kanałach dystrybucji węgla.
9
4. Podsumowanie
10
W celu określenia relacji między ogniwami kanałów dystrybucji węgla kamiennego, 11
procesów i przepływów strumieni materiałowych, informacyjnych i finansowych między nimi 12
sporządzono ogólną mapę relacji. Wykorzystanie podejścia procesowego w analizie 13
organizacji pozwala na usprawnienie i doskonalenie organizacji oraz na analizę potrzeb 14
i dostosowanie się do wymagań klienta oraz na identyfikację aktywności, które przyczyniają 15
się do powstawania przewagi produktów na rynku i kreowania wartości z punktu widzenia 16
klienta. Do przeanalizowania procesów logistycznych dystrybucji można zastosować metodę 17
mapowania procesów, która w zależności od stopnia dokładności odpowiednio szczegółowo 18
opisuje realizację procesów wewnątrz przedsiębiorstwa bądź między uczestnikami kanałów 19
dystrybucji1. Wybór właściwego kanału dystrybucji oraz kształtowanie systemu 20
logistycznego wpływają na prawidłowy układu przepływów informacyjnych, materiałowych 21
(węgiel) i finansowych, które zachodzą pomiędzy producentem, pośrednikiem, 22
przewoźnikiem a ostatecznym odbiorcą instytucjonalnym. Obieg informacji pomiędzy 23
ogniwami kanału dystrybucji węgla ma ogromne znaczenie z uwagi na to, że wspomaga 24
proces podejmowania decyzji zarządczych oraz pozwala kontrolować i rejestrować aktualny 25
sytuację wewnątrz i na zewnątrz kanału dystrybucji.
26
27
1 Mapa relacji w niniejszym artykule odnosi się jedynie do kanałów dystrybucji, ale jest także narzędziem służącym do określania procesów i czynności zachodzących również w całym łańcuchach dostaw – przypis autorki.
Bibliografia
1
1. Bozarth C., Handfield R.: Wprowadzanie do zarządzania operacjami i łańcuchem dostaw.
2
One Press, Helion, Gliwice 2007.
3
2. Branche A., Rummler G.: Podnoszenie efektywności organizacji. Jak zarządzać „białymi 4
plamami” w strukturze organizacyjnej. PWE, Warszawa 2000.
5
3. Czerska J.: Analiza big picture. Mapa systemu. Jak uzyskać informacje o procesie 6
i możliwościach jego doskonalenia, [w:] Inżynieria systemów produkcji, (red.):
7
L. Zawadzka, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, 2002.
8
4. Czubała A.: Determinanty kanałów dystrybucji usług. Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, 9
nr 720, Kraków 2006.
10
5. Grabowska J.: Węgiel kamienny jako produkt logistyczny. Logistyka 2012 nr 2, dysk 11
optyczny (CD-ROM), s. 579-588.
12
6. Grabowska J.: Model systemu informacji logistycznej w kanałach dystrybucji węgla 13
kamiennego. Rozprawa doktorska, Gliwice 2012.
14
Abstract 15
In order to determine the relationship between cell coal distribution channels, processes 16
and flows, materials, information and financial relations between them they provided 17
a general map of the relationship. The use of a process approach in the analysis of the 18
organization allows for streamlining and improving the organization and to analyze needs and 19
adapt to customer requirements, and to identify activities that contribute to the formation of 20
products on the market advantage and create value from the customer perspective. To analyze 21
the distribution logistics processes, you can use a method of mapping processes, which, 22
depending on the degree of precision respectively describes in detail the implementation of 23
the processes within the company, or between the participants distribution channels.
24
