"Vox Patrum" 8/1988/ z . 14
LIST APOSTOLSKI
"Augustinum Hipponense
ł)
M
OJCA ŚWIgTEGO JANA PAWŁA I I
DO BISKUPÓW, KAPŁANÓW, RODZIN ZAKONNYCH
I WIERNYCH KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO
W 1600 ROCZNICg NAWRÓCENIA
ŚW. AUGUSTYNA BISKUPA I DOKTORA KOŚCIOŁA*
Czcigodnym Braciom
oraz Umiłowanym Synom i Córkom
pozdrowienie i Błogosławieństwo Apostolskie
Augustyn z Hippony
odkąd, zaledwie w rok po swojej śmier
c i , zo sta ł zaliczo n y pr:
ojego odległego Poprzednika, C e le -
1
styna I , "do najlepszych Mistrzów" K ościoła , nigdy nie prze
s ta ł być obecny w jego życiu oraz w myśli i kulturze całego Za
chodu. Inni Biskupi Rzymscy - nie mówiąc ju ż o liczn y ch sobo
rach i synodach, które często czerpały z jego pism - wzywali do
naśladowania jego przykładu i studiowania doktryny. Chwałę nau
k i filo z o fic z n e j Augustyna g ł o s ił papież Leon X I I I w encyklice
"Aeterni p a tris „2
następnie Pius X I , w encyklice "Ad sa lu te
humani ge n o ris", p o d k reślił jego cnoty i doktrynę, stw ie rd za ją c,
Tekst ł a c . w OsRom 126/1986/ 27 V I I I ; przekład p olsk i przedru
kowany z OsRom /w yd .p ol./ 7/1986/ nr 9, s . 3-9 z przepracowa
nymi wg założeń Redakcji "Vox Patrum" notami. Inny p olski
przekład tego dokumentu dokonany przez W.E. i T .Ż . por. "Ży
cie K a to lic k ie " 5/1986/ nr 11-12, s . 12-38.
1 Caelestin u s I , E p isto ła ad episcopos Galliarum "A p o sto lici
verba"/ /V 431/ 2, 3, PL 50, 530.
8
-że z A ugustynem n i k t a lb o t y l k o n i e l i c z n i mogą s i ę ró w n a ć ,
s p o ś r ó d t y c h , k t ó r z y od p o c z ą tk u r o d z a j u lu d z k ie g o aż do n a
s z y c h czasó w z a b ł y s n ę l i zarów no n a j w i ę k s z ą b y s t r o ś c i ą u m y słu , bogactw em i g ł ę b i ą d o k t r y n y , j a k w r e s z c i e ś w i ę t o ś c i ą ż y c i a
o r a z o b ro n ą w ia ry k a t o l i c k i e j . Z k o l e i P aw eł VI o ś w ia d c z y ł:
"Można p o w ie d z ie ć , że w nim n i e t y l k o j a ś n i e j ą w s z y s t k i e p r z y m io ty O jców , l e c z że t a k ż e c a ł a s t a r o ż y t n a m y śl z a w ie r a s i ę
w j e g o d z i e ł a c h , z k t ó r y c h z k o l e i b i o r ą p o c z ą t e k sp o so b y my ś l e n i a p r z e n i k a j ą c e c a ł ą t r a d y c j ę d o k tr y n y w n a s tę p n y c h w ie k a c h " * .
Do g ło só w m o ich P o p rz e d n ik ó w d o d a łe m t a k ż e w ła s n y , p r a g n ą c , " a ż e b y j e g o d o k t r y n a f i l o z o f i c z n a , t e o l o g i c z n a i duchow a b y ł a s tu d io w a n a i r o z p o w s z e c h n ia n a , d z i ę k i czem u m ógłby on
ró w n ie ż o b e c n ie s w o je n a u c z a n ie w K o ś c i e l e k o n ty n u u o w a ć , n a u c z a n i e - mówiłem - r ó w n o c z e ś n ie p o k o rn e i g e n i a l n e , k t ó r e g o
g łó w n ą t r e ś c i ą j e s t C h r y s tu s i m i ł o ś ć " . P rz y i n n e j o k a z j i z a l e c i ł e m w s p o s ó b s z c z e g ó ln y duchowym synom tę g i) w i e l k i e g o Św ię t e g o , " a ż e b y sam i p i e l ę g n o w a l i we w sp ó łc z e sn y m s p o ł e c z e ń s t w i e żywą i p o r y w a ją c ą r a d o ś ć ś w ię te g o A u g u s ty n a " , m ia n o w ic ie n a j l e p s z y i z a c h ę c a j ą c y r o d z a j ż y c i a , p o n ie w a ż " d o k ła d n e i p r z e
n i k n i ę t e m i ł o ś c i ą p o z n a n ie j e g o ż y c i a m u si r o z p a l a ć p r a g n i e n i e Boga - p o c i ą g a j ą c ą moc C h r y s t u s a , u m iło w a n ie m ą d r o ś c i i praw dy
f p o t r z e b ę ł a s k i , m o d litw y , c n o t y , b r a t e r s k i e j m i ł o ś c i , j a k ró w - n i e ż p r a g n i e n i e s z c z ę ś l i w e j w i e c z n o ś c i " . 3 4 5 A c ta L e o n is X I I I , I , Roma 1 8 8 1 , 2 7 0 .
P o r . P iu s X I, E n c y c l i c a "Ad s a lu te m hum ani g e n e r i s " / 2 2 IV 1 9 3 0 /, AAS 2 2 / 1 9 3 0 / 2 3 3 ; j e j p r z e k ł a d p o r . "Vox P a tru m "
6 /1 9 8 G / z . 11, 4 4 1 - 4 7 5 .
Paw eł V I, P rz e m ó w ie n ie w y g ło s z o n e 4 V 1970 r . do cz ło n k ó w z a k o n u A u g u stia n ó w z o k a z j i i n a u g u r a c j i I n s t y t u t u P a t r y s t y c z n e g o " A u g u s tin ia n u m " , AAS 6 2 / 1 9 7 0 / 4 2 6 ; j e g o p r z e k ł a d p o r "Vox P a tru m " 3 / 1 9 8 3 / z . 4 , 1 5 - 2 0 . J a n Paw eł I I , P rz e m ó w ie n ie do p r o f e s o r ó w i s tu d e n tó w I n s t y t u t u P a t r y s t y c z n e g o " A u g u s tin ia n u m " , w y g ło sz o n e w s i e d z i b i e I n s t y t u t u 8 V 1982, AAS 7 4 / 1 9 8 2 / 8 0 0 ; j e g o p r z e k ł a d p o r . "Vox P a tru m " 3 / 1 9 8 3 / z . 4 , 2 1 - 2 8 . J a n P aw eł I I , P rz e m ó w ie n ie do K a p i t u ł y G e n e r a ln e j Zakonu B r a c i św . A u g u s ty n a , w y g ło s z o n e p o d c z a s a u d i e n c j i 25 V I I I ' 1983 r . , w: I n s e g n a m e n ti d i G io v a n n i P a u lo I I , VY/2, C i t t a d c l V a tic a n o 1 9 8 3 , 3 0 5 . 6
- 9
D la te g o b a rd z o s i ę c i e s z ę , że owo r a d o s n e w y d a rz e n ie i 6 0 0 - l e c i a j e g o n a w ró c e n ia i c h r z t u d a j e mi o k a z ję przypom n i e n i a t e j ś w i e t l a n e j p o s t a c i . W spom nienie t o b ę d z ie z a ra z ę ; d z ię k c z y n ie n ie m Bogu z a d a r d l a K o ś c i o ł a , a p r z e z n ie g o d l a c a łe g o r o d z a j u l u d z k i e g o , cudowny d a r owego n a w r ó c e n ia . Bę d z i e t o ró w n ie ż d o b r ą o k a z ją do p rz y p o m n ie n ia w s z y s tk im , że
t e n k o n w e r ty ta , z o s ta w s z y p ó ź n ie j b is k u p e s t a ł s i ę w s p a n ia łym p rz y k ła d e m p a s t e r z a , o b ro ń c ą n ie s k a ż o n e j w ia r y , j a k sam
m ówił " d z i e w i c z o ś c i " w ia r y , g e n ia ln y m tw ó r c ą owej f i l o z o f i i , k t ó r a ze w z g lę d u n a z b ie ż n o ś ć z w i a r ą s ł u s z n i e może być n a z wana c h r z e ś c i j a ń s k ą , niezmordowanym prom otorem d o s k o n a ło ś c i duchow ej i r e l i g i j n e j . I . NAPOCENIE D rogę n a w ró c e n ia znamy z je g o d z i e ł , k t ó r e n a p i s a ł p r z e d c h rz te m w o d o s o b n ie n iu C a s s i c i a c u a z w ła s z c z a ze s ły n n y c h "W yznań", b ę d ą c y c h n i e t y lk o a u t o b i o g r a f i ą , l e c z t a k ż e d z i e ł o t e o l o g i c z n y is ty c z n y m , a naw et p o e ty c k im , w k tó ry m l u d z i e p o s z u k u ją c y praw dy i św iadom i w ła sn y c h o g r a n ic z e ń o d n a jd u ją
sam ych s i e b i e . J u ż wówczas a u t o r u w a ż a ł, że j e s t t o n a j b a r d z i e j zn an e z j e g o d z i e ł . Z b l i ż a j ą c s i ę bowiem do k o ń c a ż y c i a p i s a ł :
" K tó re ż z m oich d z i e ł mogło s t a ć s i ę b a r d z i e j zn an e i ł u b i a n e , Q
j e ś l i n i e k s i ę g a m oich "Wyznań" . H i s t o r i a n ie t y l k o n i e z a
k w e s tio n o w a ła t e j o c e n y , a l e j a k n a j b a r d z i e j j ą p o t w i e r d z i ł a . R ów nież d z i ś "W yznania" ś w ię te g o A u g u sty n a s ą b a rd z o p o c z y tn e
i ze w zg lęd u na b o g actw o i n t r o s p e k c j i i u c z u ć r e l i g i j n y c h g ł ę boko p o r u s z a j ą l u d z k i e um ysły i j e n i e p o k o j ą . A m a ją wpływ n i e
t y l k o na w ie r z ą c y c h . T akże t e n , k to j e s z c z e n i e w ie r z y , l e c z p o s z u k u je w ia ry j a k o c z e g o ś pew nego, co mu p o z w o li p o j ą ć sam e go s i e b i e , a ta k ż e w ła sn e u k r y te p r a g n i e n i a i t r u d n o ś c i , z
w ie lk im p o ż y tk ie m c z y t a t ę k s i ę g ę . N aw ró cen ie ś w ię te g o A u g u sty n a , k t ó r e s ta n o w i s tu d iu m s z u k a n ia praw dy, może b a rd z o w ie le
7 P o r . A u g u s t i n u s , S crm o 9 3 , 1 0 6 4 . W n a s t ę p n y c h n o t a c h , a u t o r , n a l e ż y r o z u m i e ć , ż e
4 i 213, 7 , PL 3 8 , 575 i 1 0 6 3 -
gdy n i e j e s t im ie n n ie w spom niany c h o d z i o św. A u g u sty n a . 8 P o r . De 1 , 2 -1 1 3 2 , 869 b e a t a v i t a i , 4 , PL 3 2 , 961; C o n tr a A cadem icos I I 2 , 6 , PL 3 2 , 9 1 9 -9 2 2 ; S o l i l o ę u i a I 1, 1 ,- 1 1, 6 , PL 8 7 2 . 9 De d o n o p e r s e v o r a n t i a c 2 0 , 5 3 , PL 4 5 , 1 0 2 6 .
1 0 -n a u c z y ć w s p ó łc z e s -n y c h l u d z i , t a k c z ę s t o z a g u b io -n y c h w o b l i c z u w i e l k i c h sp raw ż y c i a . N a w ró c e n ie t o s ta n o w i je d n a k c a ł k o w i c i e s z c z e g ó l n ą d r o - g ę , p o n ie w a ż n ie c h o d z i ł o w nim o z d o b y c ie w ia ry k a t o l i c k i e j , l e c z o p o w ró t do n i e j . W iarę bowiem u t r a c i ł , b ę d ą c p ra w d z iw ie p r z e k o n a n y , że t r a c ą c j ą n i e o p u ś c i ł C h r y s t u s a , l e c z t y l k o K o ś c i ó ł . Z o s t a ł p r z e c i e ż wychowany w c h r z e ś c i j a ń s k i e j t r a d y c j i p r z e z m a tk ę lO , p o b o ż n ą i ś w i ę t ą M o n ik ę H . W skutek te g o w ycho w a n ia A u g u sty n zaw sze n i e t y l k o w i e r z y ł w i ś t n i e n i e B oga,
1 2
O p a tr z n o ś ć i ż y c i e w ie c z n e , l e c z t a k ż e w C h r y s t u s a , k t ó r e g o
, 13
im ię - j a k sam mówi - " j u ż z m lek iem m a tk i . . . w c h ło n ą ł" .
W róciw szy potem do w ia r y K o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o , n a p i s a ł : " j a k by z d r o g i / p o w r ó c i ł e m / do t e j r e l i g i i , k t ó r a w w iek u c h ł o - 14 p ięcy m b y ł a mi z a s z c z e p i o n a i g łę b o k o z a k o r z e n i o n a " . K to z a te m p r a g n i e z ro z u m ie ć j e g o w ew n ętrzn y ro z w ó j o r a z n a j g ł ę b s z y , b y ć m oże, a s p e k t j e g o o s o b o w o ś c i i s p o s o b u m y ś l e n i a , p o w in ie n t o w s z y s tk o b r a ć pod uw agę. W d z i e w i ę t n a s t y m r o k u ż y c i a , po p r z e c z y t a n i u k s i ą ż k i C y c e ro n a " H o r t e n s j u s z " , z a p ł o n ą ł m i ł o ś c i ą do m ą d r o ś c i: "To w ł a ś n i e ona z m i e n i ł a u c z u c i a m oje . . . N iew iary g o d n y m w p r o s t
żarem s e r c a z a c z ą łe m t ę s k n i ć do n i e ś m i e r t e l n o ś c i , j a k ą d a j e 15 m ą d ro ść " . O d tąd j u ż d o g ł ę b n i e u m iło w a ł p raw d ę i z a w sz e j e j p o s z u k iw a ł w s z y s tk im i s i ł a m i d u c h a : "0 P raw d o , P ra w d o , j a k ż e b o l e ś n i e j u ż w tedy z g ł ę b i d u sz y w zd y ch ałem do C i e b i e " . Mimo t a k i e g o u m iło w a n ia m ą d r o ś c i, A u g u s ty n p o p e ł n i ł w i e l k i e b ł ę d y . U c z e n i, s z u k a j ą c p r z y c z y n te g o s t a n u r z e c z y , w ska z u j ą n a t r z y : b łę d n e u j ę c i e r e l a c j i z a c h o d z ą c e j m ięd zy w i a r ą 10 P o r . C o n f e s s io n e s 1 11 11 P o r . C o n f e s s io n e s IX 8 12 P o r . C o n f e s s io n e s VI 5 13 C o n f e s s io n e s I I I 7 1 8 . 4 , 8 , 1 7 , PL 3 2 , 6 6 9 . 1 7 - IX 13, 3 7 , PL 3 2 , 7 7 1 - 7 8 0 . 8 , PL 3 2 , 7 2 3 . PL 3 2 , 6 8 6 ; tam że V 14, 2 5 , PL 14 Contra Academicos II 2 , 5 , PL 3 2 , 9 2 1 . 15 C o n f e s s io n e s I I I 4 , 7 , PL 3 2 , 6 8 5 . 16 C o n f e s s io n e s I I I 6 , 10, PL 3 2 , 6 8 7 . 3 2 ,
11
i rozum em , t a k ja k b y n a l e ż a ł o w y b ie r a ć p o m ięd zy n im i; d o m n ie mana r ó ż n i c a m ięd zy C h ry s tu s e m i K o ś c io łe m - z c z e g o n i e k t ó
r z y w y c i ą g a l i w n io s e k , że d l a p e ł n i e j s z e g o z j e d n o c z e n i a s i ę z C h ry s tu s e m n a l e ż y w y łą c z y ć s i ę z K o ś c i o ł a ; w r e s z c i e p r a g
n i e n i e u w o l n i e n i a s i ę od ś w ia d o m o ś c i g r z e c h u n i e p r z e z o d p u s z c z e n i e n a s k u t e k d z i a ł a n i a ł a s k i , l e c z p r z e z n e g a c j ę l u d z k i e j
o d p o w i e d z i a l n o ś c i w samym a k c i e g r z e s z e n i a .
Tak w ię c p ie r w s z y b łą d p o l e g a ł n a pewnym r a c j o n a l i z m i e , w s k u te k c z e g o A u g u s ty n b y ł p r z e k o n a n y , że " n a l e ż y p ó j ś ć n i e z a
ty m i, k t ó r z y n a k a z u j ą w i e r z y ć , l e c z z a ty m i, k t ó r z y n a u c z a j ą p r a w d y " ! ? . Z ta k im n a s ta w ie n ie m o d c z y ty w a ł P ism o ś w i ę t e i d l a
te g o z n i e c h ę c a ł y go z a w a r te w nim t a j e m n i c e , k t ó r e n a le ż y p rz y j ą ć z p o k o r n ą w i a r ą . Mówiąc potem do s w o je g o lu d u o tym o k r e
s i e w ła s n e g o ż y c i a o ś w ia d c z y ł: " j a , k t ó r y mówię do w a s ,k i e d y ś byłem z w ie d z io n y , gdy j a k o m ł o d z i e n i e c c z y ta łe m Pism o Ś w ję te
n i e z p o b o ż n o ś c i ą s z u k a n i a n a p ie r w s z y i e j s c u , l e c z z w o lą d y s k u t o w a n i a . . . ; J a z a ś b ie d n y , s ą d z ą c , że j e s t e m z d o ln y do
l a t a n i a , o p u ś c iłe m g n ia z d o i p ie r w u p a d łe m zan im s i ę w z b iłe m " ! W tym c z a s i e s p o t k a ł m a n ic h e jc z y k ó w , k t ó r y c h s ł u c h a ł
i n a ś l a d o w a ł . C z y n ił t o z a ś g łó w n ie d l a t e g o , p o n ie w a ż " t w i e r d z i l i , że o d r z u c iw s z y s t r a s z l i w y a u t o r y t e t , samym i zwykłym
rozumem i c h u c z n io w ie mogą d o j ś ć do Boga i u w o ln ić s i ę od * 19
w s z e l k i e g o b łę d u " . A u g u s ty n z a ś wówczas p r a g n ą ł " p o s i ą ś ć 20
i w c h ło n ą ć p raw d ę a u t e n t y c z n ą i o t w a r t ą " , j e d n a k ż e m ocą s a -ego
Po w i e l u l a t a c h s t u d i ó w , g łó w n ie f i l o z o f i c z n y c h 2 i gdy z r o z u m i a ł , że s k u t e c z n i e z o s t a ł z w ie d z io n y p r z e z n au k ę m a n i c h e jc z y k ó w , w c ią ż pod i c h wpływem b ę d ą c , p r z e k o n a n y , i ż n i e
22 m ożna z n a l e ź ć w K o ś c i e l e k a t o l i c k i m p raw d y , p o p a d ł w w i e l k i e p r z y g n ę b i e n i e i z w ą t p i ł , c z y k ie d y k o lw ie k b ę d z i e mógł p o z n a ć p ra w d ę : " a k a d e m ic y d łu g o t r z y m a l i s t e r 23 f a l m io ta n y c h w ic h ra m i" . o j e j ł o d z i p o ś ro d k u 17 De b e a t a v i t a 4 , PL 3 2 , 9 6 1 . 18 Serm o 5 1 , 5 , 6 , PL 3 8 , 3 3 6 . 19 De u t i l i t a t e c r e d o n d i 1 , 2 , PL 4 2 , 6 6 . 20 Tam że. 21 P o r . C o n f e s s i o n e s V 3 , 3 , PL 3 2 , 7 0 7 . 22 P o r . C o n f e s s io n e s V 1 0 , 19; V 1 3 -2 3 ; V 1 4 , 2 4 , PL 3 2 , 7 1 5 , 7 1 7 , 7 1 8 . 23 De b e a t a v i t a 4 , PL 3 2 , 9 6 1 ; p o r . C o n f e s s io n e s V 9 , 19; V
12
-J e d n a k ż e z t e j n i e b e z p i e c z n e j p o sta w y w yrw ało go t o um i ło w a n ie p raw d y , k t ó r e s t a l e w nim m i e s z k a ł o . Z r o z u m ia ł, że
d ro g a praw dy n ie może być z a m k n ię ta d l a um ysłu l u d z k i e g o ; j e
ś l i za te m j e j n i e o d k r y l i / m a n i c h e j c z y c y / , w y n ik a s t ą d , że a l - 24
bo n i e z n a j ą s p o s o b u j e j z n a l e z i e n i a , a l b o go z l e k c e w a ż y l i . Umocniony t ą m y ś lą , sam s o b i e o d p o w ia d a : "sz u k a jm y co
s i ł i n i e tra ć m y n a d z i e i ! " 25 N ie p r z e s t a w a ł w ię c s z u k a ć i ty
razem - prow adzony ł a s k ą B o żą, k t ó r ą u s i l n ą p r o ś b ą i o b f i t y m i 2 6
łz a m i w y b ła g a ła m a tk a - d o t a r ł do p o r t u .
P o j ą ł , że rozum i w i a r a s t a n o w i ą dwa im p u ls y , k t ó r e w in ny d z i a ł a ć r ó w n o c z e ś n ie , by c z ło w ie k a d o p ro w a d z ić do p o z n a n ia 27 praw dy ; k a ż d y z n ic h je d n a k ma sw o je p ie r w s z e ń s tw o : d o c z e s ne - w i a r a , a b s o l u t n e - rozum : "W p o r z ą d k u c z a s u p ie r w s z y j e s t po a u t o r y t e t / w i a r y / , w r z e c z y w i s t o ś c i z a ś rozum u" . Z ro z u m ia ł r ó w n o c z e ś n ie , że w i a r a t y l k o w tedy j e s t pew na, gdy ma o p a r c i e w Bożym a u t o r y t e c i e : n i e ma z a ś in n e g o a u t o r y t e t u j a k t y l k o
sam C h r y s t u s , n a jw y ż s z y N a u c z y c i e l , w co A u g u p ty n n ig d y n i e
29 x
w ą t p i ł . Ten a u t o r y t e t C h r y s t u s a z a w i e r a s i ę w P iś m ie Ś w ię tym 30 k t ó r e K o ś c ió ł k a t o l i c k i p o t w i e r d z i ł swoim a u t o r y t e t e m
W sp ie ra n y p r z e z d z i e ł a f i l o z o f ó w p l a t o ń s k i c h , u w o ln ił
31
s i ę od m a t c r i a l i s t y c z n e g o p o j ę c i a ż y c i a , k t ó r e p r z y s w o ił s o b i e od m a n ic h e jc z y k ó w : "Te k s i ą ż k i z a c h ę c a ł y m n ie , abym w r ó c i ł do sam ego s i e b i e . Z a c z ą łe m w ię c w c h o d z ić w g ł ę b i ę mej i s t o t y z a Twoim p rze w o d n ic tw e m . . . W szedłem tam i . . .. . . w zrokiem duchowym
32 um ysłem ś w i a t ł o ś ć n ie z m ie n n ą " . d o jr z a łe m . . . p o n ad moi * + + Ta w ł a ś n i e n ie z m ie n n a ś w i a t ł o ś ć o tw o r z y ła p r z e d nim n ie z m ie r z o ne h o r y z o n ty d u c h a i B oga. W o d n i e s i e n i u z a ś do pow ażnego p ro b le m u z ł a , s t a n o w i ą c e - 33 go d l a ń w ie lk ą u d rę k ę , z r o z u m i a ł , ż e n i e n a le ż y w p ierw p y t a ć , 14, 25; VI i , 1 , PL 3 2 , 7 1 5 , 7 1 8 , 7 1 9 . 24 25 26 27 P o r . De u t i l i t a t e c r e d e n d i 8 , 2 0 , PL C o n f e s s io n e s VI 11, 18, PL 3 2 , 7 2 9 . P o r . C o n f e s s io n e s I I I 12, 2 1 , PL 3 2 , C o n tr a A cadem icos I I I 2 0 , 4 3 , PL 3 2 , VI 5 , 7 , PL 3 2 , 7 2 2 - 7 2 3 . 6 9 4 . 9 5 7 ; C o n f e s s io n e s 28 De o r d in o I I 9 , 2 6 , PL 3 2 , 1 0 0 7 . 29 P o r . C o n f e s s io n e s V II 19, 2 5 , PL 3 2 , 7 4 6 . 30 P o r . C o n f e s s io n e s VI 5 , 7 ; VI 11, 19; V II 7 , 1 1 , PL 3 2 , 7 2 3 , 7 2 9 , 7 3 9 . 31 P o r . C o n f e s s io n e s V II 7 , 11, PL 3 2 , 7 3 9 . 32 C o n f e s s io n e s V II 10, 1 6 , PL 3 2 , 7 4 2 . 33 C o n f e s s io n e s V II 1, 1; Y il 7 , 11, PL 3 2 , 7 3 3 , 7 3 9 .
13
s k ą d s i ę ono p o j a w i ł o , l e c z czym j e s t ^ , i p o j ą ł , że z ł o n i e j e s t ja k im ś b y te m , a l e b ra k ie m d o b r a : " w s z y s tk o , co i s t n i e j e , j e s t d o b r e . A owo z ł o , k t ó r e g o p o c h o d z e n ie c h c ia łe m o d k r y ć , 35 n i e j e s t s u b s t a n c j ą " . K o n k lu d u je w ię c , że Bóg w s z y s tk o u c z y n i ł i n i e ma ż a d n e g o b y t u , k t ó r y by n i e b y ł p r z e z N ie g o s tw o - 36 r z o n y . 37 P o u czo n y d o ś w ia d c z e n ie m w ła s n e g o ż y c i a p o j ą ł t o , co b y ło d e c y d u ją c y m o d k ry c ie m : g r z e c h ma sw o jo ź r ó d ł o w w o li c z ło w ie k a - w w o li w p ra w d z ie w o l n e j , a l e o s ł a b i o n e j : " j a sam b y łem tym , k t ó r y c h c i a ł , j a k t e ż j a sam byłem tym , k t ó r y n i e
38 c h c i a ł . To j a b y ło m , t y l k o j a , a n i k t i n n y ! "
C h o c ia ż w tym o k r e s i e m ógł u z n a ć , że d o t a r ł do c e l u , to
je d n a k t a k n i e b y ł o ; p o p e ł n i ł m ia n o w ic ie k o l e j n y b ł ą d . B ył b o wiem p r z e k o n a n y , że w ła sn y m i t y l k o s i ł a m i może d o j ś ć do u s z
c z ę ś l i w i a j ą c e g o p o z n a n ia p ra w d y . Od t e j b ł ę d n e j o p i n i i o d w io - 39
d ł o go w pewnym s t o p n i u o s o b i s t e n i e s z c z ę ś l i w e p r z e ż y c i e .
Z r o z u m ia ł, że "c o in n e g o j e s t p o z n a ć o e l o s t a t e c z n y , a co i n n e g o o s ią g n ą ć g o " ^ ^ . A żeby w ię c z n a l e ź ć k o n ie c z n e s i ł y i sam ą d r o g ę , " ła p c z y w ie - j a k mówi - c h w y c ił w r ę c e c z c ig o d n e P ism a n a t c h n i o n e p r z e z D ucha ś w i ę t e g o , a z w ła s z c z a t e k s t y A p o s to ła P a w ła " . W Paw iow ych l i s t a c h z n a l a z ł M i s t r z a C h r y s t u s a , S ł o wo W c ie lo n e , je d y n e g o P o ś r e d n i k a m ięd zy Bogiem i lu d ź m i. W te
-, 42
dy z o b a c z y ł w p ełn y m ś w i e t l e " tw a r z f i l o z o f i i " : bowiem d l a f i l o z o f i i P a w ła j e j c e n tru m b y ł C h r y s t u s , "moc Boża i m ą d ro ść B oża" / i K or 1, 2 4 / . P o s i a d a ł a o n a ró w n ie ż in n e p u n k ty c e n t r a l n e : w i a r ę , p o k o rę i ł a s k ę : " f i l o z o f i a " t a j e s t ró w n o c z e ś n i e m ą d r o ś c ią i ł a s k ą - d z i ę k i n i e j n i e t y l k o m ożna o jc z y z n ę .43 p o z n a ć , a l e t a k ż e j ą o s i ą g n ą ć O dkupi
nąw szy d o ń duchem , A u g u s ty n p o w r ó c ił do p o r t u w ia r y k a t o l i c k i e j , do t e j w i a r y , w k t ó r e j z o s t a ł wychowany p r z e z m a tk ę : " j a k o m a-34 P o r . C o n f e s s i o n e s V II 5 , 7 , PL 3 2 , 7 3 6 -7 3 7 . 35 C o n f e s s io n e s VII 1 3 , 19, PL 3 2 , 7 4 3 . 36 P o r . C o n f e s s io n e s V II 12, 1 8 , PL 3 2 , 7 4 3 . 37 P o r . C o n f e s s i o n e s V II 3 , 5 , PL 3 2 , 7 3 5 . 38 C o n f e s s io n e s V I I I 1 0 -1 1 , PL 3 2 , 753 10, - 7 5 4 . 2 2 , PL 3 2 , 759 ; p o r . ta m ż e , V I I I 5 39 P o r . C o n f e s s io n e s V II 17, 23, PL 3 2 , 7 4 4 -7 4 5 . 40 P o r . C o n f e s s io n e s V II 2 0 , 2 6 , PL 3 2 , 7 4 7 . 41 C o n f e s s io n e s V II 2 1 . 2 7 , P L „ 3 2 „ „ 7 4 7 .,„ 42 C o n tr a A cad em ico s I ł 2 , 6 , PL 3 2 , 9 2 2 . 43 P o r . C o n f e s s i o n e s V II 2 1 , 2 7 , PL 3 2 , 7 4 8 .
- 14
ły c h ł o p i e c - p i s z e - d o w ie d z ia łe m s i ę o ż y c iu w iecznym o b i e canym nam p r z e z n a s z e g o P a n a , k t ó r y p o k o r n ie z s t ą p i ł do n a s ,
g r z e s z n ik ó w p e łn y c h py ch y " 44 U m iło w an ie p raw d y , ożywiż ł a s k ą B ożą, z w y c ię ż y ło w s z y s tk ie b ł ę d y .
J e d n a k ż e n i e b y ł t o j e s z c z e k o n ie c d r o g i . W u m y śle Au g u s t y n a o d ż y ło dawne p o s ta n o w ie n ie c a łk o w ite g o o d d a n ia s i ę
m ą d r o ś c i: k ie d y w r e s z c i e j ą o d n a j d z i e , p o r z u c i w s z e l k i e z ie m s k i e a m b ic je . J u ż n i e m ia ł ż a d n e g o u s p r a w i e d l i w i e n i a , b y ł
46
p r z e c i e ż z u p e ł n i e pewny g o r ą c o u p r a g n i o n e j praw dy . Mimo to w ah ał s i ę i s z u k a ł r a c j i , d l a k t ó r y c h n i e m u s ia łb y te g o u c z y -/I 7 n i ć ^ . W ięzy, k t ó r e ł ą c z y ł y go z z ie m s k im i n a d z i e j a m i , b y ły m ocne: z a s z c z y t y , p i e n i ą d z e , m a łż e ń s tw o ^ ; c h o d z i ł o z w ł a s z c z a , 49 o m a łż e ń s tw o , zw ażyw szy j e g o d o ty c h c z a s o w e o b y c z a je .
Tak m y ś la ł n i e d l a t e g o , że m a łż e ń s tw o b y ło mu z a b r o n i o - ne - w i e d z i a ł o tym d o b r z e A u g u s ty n - l e c z d l a t e g o , że n i e c h o i a ł być c h r z e ś c i j a n i n e m k a t o l i c k i m i n a c z e j , j a k t y l k o p r z e z w y r z e c z e n ie s i ę n aw et n a j l e p s z e g o z a m ia r u z a w o ż e n ia r o d z i n y i c a ł k o w i t e o d d a n ie s i ę M ą d ro ś c i i m i ł o ś c i . Do p o d j ę c i a t e j d e c y z j i , k t ó r a o d p o w ia d a ła j e g o n a jg łę b s z y m d ą ż e n io m , l e c z n i e z g a d z a ł a z z a k o r z e n io n y m i p r z y z w y c z a je n ia m i, z a c h ę c i ł go p r z y k ł a d A n to n ie g o o r a z in n y c h p o z n a n y c h p rzy p a d k o w o m nichów , 51 k t ó r z y ró w n ie ż n a Z a c h o d z ie b y l i c o r a z l i c z n i e j s i . Z ażenow a ny m ó w ił: "N ie s t a ć c i ę na t o , na co b y ło s t a ć t y c h m ę ż c z y z n 5 2 i t e k o b i e t y ? " R o d z iło s i ę z te g o powodu g ł ę b o k i e i b o l e s n e n a p i ę c i e , k t ó r e znowu ł a s k a Boża d o p r o w a d z iła do s z c z ę ś l i w e g o , ' 53 k o ń c a . O to j a k A u g u sty n p r z e d s t a w i a r a d o s n ą i s ta n o w c z ą d e c y z j ę : " Z a ra z potem id z ie m y do m o je j m a t k i . Mówimy, co s i ę d z i e j e -44 C o n f e s s io n e s I i i , i 7 , PL 3 2 , 6 6 9 . 45 P o r . C o n f e s s io n e s VI 1 1 , 18; V I I I 7 , 1 7 , PL 3 2 , 7 2 9 , 7 5 7 . 46 P o r . C o n f e s s io n e s V I I I 5 , l l - i 2 , PL 3 2 , 7 5 4 . 47 P o r . C o n f e s s io n e s VI 12, 2 1 , PL 3 2 , 7 3 0 . 48 P o r . C o n f e s s io n e s VI 6 , 9 , PL 3 2 , 7 2 3 . 49 P o r . C o n f e s s io n e s VI 1 5 , 2 5 , PL 3 2 , 7 3 2 . 50 P o r . C o n f e s s io n e s V I I I 1, 2 , PL 3 2 , 7 4 9 . 51 P o r . C o n f e s s io n e s V I I I 6 , 1 3 -1 5 , PL 3 2 , 7 5 5 - 7 5 6 . 52 C o n f e s s io n e s V I I I 11, 2 7 , PL 3 2 , 7 6 1 . 53 P o r . C o n f e s s io n e s V I I I 7 , 1 6 - i 2 , 2 9 , PL 3 2 , 7 5 6 - 7 6 2 .
15 J e j r a d o ś ć ! Opowiadamy, j a k t o s i ę s t a ł o . J a k ż e c i e s z y s i ę , j a k t r i u m f u j e . B ł o g o s ł a w i ł a C i e b i e , k t ó r y ś m ocen u c z y n ić d a le k o w ię c e j n i ż t o , o co p ro s im y / E f 3 , 2 0 / . Bo w i d z i a ł a , że o w ie l e o b f i t s z e j u d z i e l i ł e ś ł a s k i , n i ż ona k ie d y k o lw ie k ś m i a ł a w o j e j i n t e n c j i p r o s i ć , p ł a c z ą c g o r z k im i ł z a m i . Do t e g o b o
wiem s t o p n i a n a w r ó c i ł e ś m nie ku T o b ie , że j u ż n i e s z u k a łe m a n i ż o n y , a n i ż a d n e j w o g ó le n a d z i e i d o c z e s n e j
Od te g o momentu A u g u sty n r o z p o c z y n a nowe ż y c i e : z a k o n - 55 c z y ł ro k s z k o ln y - p o n ie w a ż f e r i e j e s i e n n e b y ły b l i s k o 5 6 u d a ł s i ę s a m o tn ie do w i l i i w C a s s ic ia c u m , a po z a k o ń c z e n iu 57 w a k a c ji z r z e k ł s i ę s t a n o w i s k a n a u c z y c i e l a i z p o c z ą tk ie m r o ku 387 p r z y b y ł p o n o w n ie do M e d io la n u , g d z i e z a p i s a ł s i ę do g r o
n a katechum enów i w noc W i e l k i e j S o b o ty z 23 n a 24 k w i e t n i a z o s t a ł o c h rz c z o n y p r z e z b is k u p a A m brożego,- z k t ó r e g o k a z a ń w i e l e s i ę n a u c z y ł: " P r z y j ę l i ś m y c h r z e s t i r o z w i a ł s i ę n a s z n ie p o k ó j o m in io n e ż y c i e . N ie mogłem s i ę w owych d n i a c h n a
s y c i ć cudow ną s ł o d y c z ą r o z m y ś l a n i a o g ł ę b i T w ojego p l a n u z b a w i e n i a l u d z k o ś c i " . I d o d a j e , w y r a ż a ją c n a j g ł ę b s z e p o r u s z e n i e sw e j d u s z y : " I l e ż ł e z w y lałe m s ł u c h a j ą c hymnów T w oich i k a n -
58 ty k ó w , w s t r z ą ś n i ę t y b ło g im śpiew em Twego K o ś c i o ł a " .
Po p r z y j ę c i u c h r z t u A u g u sty n m ia ł je d n o p r a g n i e n i e : z n a l e ź ć o d p o w ie d n ie m i e j s c e , g d z i e m ógłby raz em z p r z y j a c i ó ł m i , 59 s ł u ż y ć P anu z g o d n ie z " św ię ty m z a m ia re m " . Z n a l a z ł j e w A f r y ce w swoim ro d z in n y m m i e ś c i e T a g a s t a , do k t ó r e g o p r z y b y ł po 60 i po k ilk u m ie s ię c z n y m 6 i ś m i e r c i m a tk i w O s t i i T y b e r y ń s k ie j
p o b y c ie w R zy m ie, g d z i e z a p o z n a ł s i ę z ży c iem m o n asty czn y m Tu w T a g a ś c i e , "pozbyw szy s i ę j u ż o b cy ch d o c z e s n y c h t r o s k , z ty m i, k t ó r z y s i ę do n ie g o p r z y ł ą c z y l i , ż y ł d l a B oga, w p o s t a c h , m o d litw a c h , p e ł n i ą c d o b re u c z y n k i , r o z w a ż a ją c praw o P a ń s k ie wo d n i e i w n o c y " . J a k o g o r liw y m i ł o ś n i k praw dy p r a g -54 55 56 57 58 59 60 61 C o n f e s s io n e s V I I I 12, 3 0 , PL 3 2 , 7 6 2 . P o r . C o n f e s s io n e s IX 2 , 2 - 4 , PL 3 2 , 7 6 3 . P o r . C o n f e s s io n e s IX 4 , 7 - 1 2 , PL 3 2 , 7 6 6 - 7 6 9 . P o r . C o n f e s s io n e s IX 5 , 13, PL 3 2 , 7 6 9 . C o n f e s s io n e s IX 6 , 14, PL 3 2 , 7 6 9 . P o r . C o n f e s s io n e s IX 6 , 14, PL 3 2 , 7 6 9 . P o r . C o n f e s s io n e s IX 12, 2 8 - 2 9 , PL 3 2 , 7 7 5 -7 7 6 . P o r . De m o rib u s E c c l e s i a e c a t h o l i c a e I 3 3 , 7 0 , 1340. PL 3 2 ,
16
-n ą ł p o ś w ię c ić sw o je ż y c ie a s c e z i e , k o -n t e m p la c ji i a p o s to ls tw u i n t e l e k t u a l n e m u . Tak p i s z e o tym je g o p ie rw s z y b i o g r a f : "To
z a ś , co mu Bóg na r o z m y ś la n iu i m o d litw ie p o z w o lił z ro z u m ie ć ,
obecnym p rz y nim i nieobecnym p rz e k a z y w a ł w mowie i p ism a c h " . W T a g a ś c ie n a p i s a ł w ie le k s i ą ż e k , p o d o b n ie j a k t o u c z y n i ł
w R zym ie, M e d io la n ie i C a s s ic ia c u m .
Po t r z e c h l a t a c h u d a ł s i ę do H ip p o n y , z zam iarem z a ł o ż e n i a tam k l a s z t o r u , j a k ró w n ie ż s p o t k a n i a s i ę z p r z y j a c i e l e m ,
k tó r e g o s p o d z ie w a ł s i ę zdobyć d l a ż y c i a m o n a sty c z n e g o ; t u z pew 63
nym oporem p r z y j ą ł ś w ię c e n ia k a p ł a ń s k i e . N ie z re z y g n o w a ł j e d nak z e swego z a m ia ru , o trz y m a ł z e z w o le n ie n a z a ł o ż e n i e k l a s z t o r u z r z e s z a j ą c e g o ś w ie c k ic h , w k tó ry m z a m ie s z k a ł; z n ie g o wy- 64 s z l i l i c z n i p r e z b i t e r z y i b i s k u p i A f r y k i . Z o sta w sz y po p i ę c i u l a t a c h b isk u p em u c z y n i ł ze sw o je g o domu k l a s z t o r , w k t ó rym z a m ie s z k a li k s i ę ż a . W t e n s p o s ó b p o z o s t a ł w ie rn y z a m ia ro wi pow ziętem u w momencie n a w ró c e n ia t a k ż e w te d y , k ie d y z o s t a ł k ap łan em i b isk u p e m . Co w i ę c e j , o p ra c o w a ł r e g u ł ę d l a " S łu g Bo
ż y c h " , k t ó r a o d e g r a ł a w ie lk ą r o l ę i n a d a l odgryw a w ż y c iu z a - 65 konnym Zachodu . I I . DOKTOR P r z e d s t a w i a j ą c n a w ró c e n ie A u g u sty n a z w ró c iłe m s z c z e g ó l n ą uwagę n a i s t o t n e p u n k ty , p o n ie w a ż s ą one b a rd z o p o u c z a ją ce n ie t y l k o d l a w ie r z ą c y c h , l e c z ró w n ie ż d l a w s z y s tk ic h l u d z i d o b r e j w o li: j a k ła tw o j e s t z b o c z y ć ze s ł u s z n e j d r o g i ży c i a i p r z e c iw n ie , j a k tr u d n o o d n a le ź ć ponow nie d ro g ę p raw d y . P o n a d to cudowne n a w ró c e n ie A u g u sty n a p o z w a la nam z ro z u m ie ć
d a l s z e je g o ż y c i e : bowiem z a k o n n ik , k a p ła n i b is k u p zaw sze j a wi s i ę ja k o w i e l k i mąż zw y ciężo n y ł a s k ą : " P r z e s z y ł e ś m oje s e r
c e , j a k s t r z a ł ą , Tw oją n a d z ie m s k ą m i ł o ś c i ą . W szęd zie n o s iłe m 66
g r o ty Twoich słó w " . P rz e d e w sz y stk im je d n a k pomaga nam
62 63 64 65 P o s s i d i u s , V ita S . A u g u s tłn i 3 , 1, PL 3 2 , 3 6 . P o r . Surmo 3 5 5 , 2 , PL 3 9 , 1569. P o r . P o s s i d i u s , V i t a S . A u g u s tin i 11, 2 , PL 3 2 , 4 2 . P o r . L. V e r h e i j e n , La r e g l e de s a i n t A u g u s tin , P a r i s 1967. 1 - 1 1 . 66 C o n f e s s io n e s IX 2, 3 , PL 3 2 , 764; tam że X 6 , , PL 3 2 , 7 8 2 .
17
w n ik n ąć w je g o sp o só b m y ś le n ia , ta k b a rd z o u n iw e r s a ln y i g ł ę
b o k i , k t ó r y s ta n o w i t r w a ł y i n i e m ający s o b ie rów nych w k ład do m y ś li c h r z e ś c i j a ń s k i e j . Z t e j r a c j i możemy A u g u sty n a s ł u s z n i e
nazw ać ojcem c h r z e ś c i j a ń s k i e j E u ro p y .
U k ry tą s i ł ą niezm ordow anego p o s z u k iw a n ia b y ło t o , co k ie r o w a ło całym p ro c e se m n a w ró c e n ia : m ia n o w ic ie u m iło w a n ie
p raw d y . Sam p r z e c i e ż mówi: "C zegóż p r a g n ie m o c n ie j m oja d u s z a , j e ś l i n i e p ra w d y "6 ? .
W jednym ze sw o ic h d z i e ł , będącym g łę b o k ą k o n te m p la c ją t e o l o g i c z n o - m i s t y c z n ą , n ap isan y m b a r d z i e j z w ła s n e j p o tr z e b y n i ż d l a in n y c h , wspom ina A u g u sty n t ę m iło ś ć i p i s z e : "Poryw a
„68
n i e d o c ie k a n ie prawdy Tym razem p rz e d m io te m z g ł ę b i a n i a
b y ła w ie lk a t a j e m n i c a T r ó jc y Ś w i ę t e j , a t a k ż e t a j e m n i c a C hry s t u s a , k t ó r y j e s t o b ja w ie n ie m O jc a , "w ied zy i m ą d r o ś c i" c z ł o w ie k a ; s t ą d z r o d z i ł o s i ę w i e l k i e d z i e ł o "0 T r ó jc y Ś w i ę t e j " .
O r i e n t a c j a z a ś owego s tu d iu m z a s i l a n e g o u s t a w i c z n i e m i ł o ś c i ą obejm ow ała ró w n o c z e ś n ie dwa k i e r u n k i : m ia n o w ic ie c o r a z l e p s z e z g ł ę b i e n i e w ia ry k a t o l i c k i e j o ra z o b ro n a j e j p r z e d w szy s t k i m i , k t ó r z y j ą o d r z u c a j ą , j a k n p . m a n ic h e jc z y c y i p o g a n ie ,
a lb o b ł ę d n i e j ą w y j a ś n i a j ą , j a k n p . d o n a t y ś c i , p e l a g i a n i e
i a r i a n i e . T rudne j e s t z a g ł ę b i a n i e s i ę w m orze a u g u s t i a ń s k i e j m y ś li; tym t r u d n i e j s z e s t a j e s i ę j e j s t r e s z c z e n i e - j e ś l i t o
w o g ó le j e s t mo&liwe. N iech mi je d n a k w olno b ę d z i e , m ając na
uwadze p o ż y te k w i e l u , w sk azać n i e k t ó r e ś w i a t ł e m y ś li te g o w i e l k i e g o g e n i u s z a .
1. Rozum i w ia r a
Na p ie r w s z e m ie js c e p r z e d innym i wysuwa s i ę p ro b le m , k t ó ry go g n ę b i ł w m ło d o ś c i i do k tó r e g o p o w r ó c ił z c a ł ą s i ł ą umy s ł u i u c z u c i a : m ia n o w ic ie sp ra w a r e l a c j i z a c h o d z ą c y c h pom iędzy rozumem i w i a r ą . J e s t t o p ro b le m zaw sze a k t u a l n y , d z i ś n i e
m n iej j a k p rz e d te m , a od j e g o r o z w ią z a n ia z a l e ż y c a ły k ie r u n e k
67 I n J o a n n ie E v an g eliu m t r a c t . 2 6 , 5 , PL 3 5 , 1609 68 De T r i n i t a t e I 5 , 8 , PL 4 2 , 8 2 5 .
18
m y ś le n ia l u d z k i e g o . J e d n a k ż e s p ra w a j e s t n ie z w y k le t r u d n a , p o n ie w a ż c h o d z i o t o , żeby u n ik n ą ć dwóch s k r a j n o ś c i : f i d e i z m u ,
k t ó r y g a r d z i rozumem, i r a c j o n a l i z m u w y k lu c z a ją c e g o w i a r ę . Wy s i ł e k i n t e l e k t u a l n y i p a s t o r a l n y A u g u s ty n a z m i e r z a ł do t e g o ,
a ż e b y w ykazać ponad w s z e lk ą w ą t p l i w o ś ć , że o b ie s i ł y , k t ó r e 69
p ro w a d z ą do p o z n a n ia , m uszą d z i a ł a ć ra z e m .
Był c a ł k o w i c i e p o s łu s z n y w i e r z e , a l e t e ż n i e p o m n i e j s z a ł 70 rozum u, d a ją c obydwu w ła sn y p r y m a t, c z a s b ą d ź t e ż z n a c z e n i e . W szy stk im bowiem m ó w ił: " w i e r z , b y ś m ógł z r o z u m ie ć " , a l e t e ż
71
p o w t a r z a ł : "z ro z u m , b y ś mógł u w ie r z y ć " . N a p i s a ł w c ią ż a k t u a l n e d z i e ł o n a te m a t p o ż y tk u w ia ry 72 i u c z y ł , że w i a r a j e s t
odpow iednim le k a rs tw e m na u z d r o w ie n ie oka d u c h a 73 ż o n ą , n i e z w y c i ę - 74 o c ą b r o n i ą c ą w s z y s t k i c h , z w ła s z c z a s ł a b y c h od b ł ę d u , sw ego r o d z a j u g n ia z d e m , w k tó ry m d u c h o tr z y m u je s k r z y d ł a do 75 w y so k ic h w zlo tó w , s k r ó c o n ą d r o g ą , k t ó r a p o z w a la s z y b k o , b e z - 7 6 p i e c z n i e i b e z b ł ę d n i e p o z n a ć p ra w d y , p ro w a d z ą c e do m ą d r o ś c i . J e d n a k ż e s t w i e r d z a ł r ó w n o c z e ś n ie , że w ia r a n i e może n ig d y o -b e j ś ć s i ę -bez ro zu m u , p o n ie w a ż w ł a ś n i e rozum p o k a z u je ," k o m u 77 n a le ż y w ie r z y ć " . "W ia ra bowiem p o s i a d a s w o je o c z y , k tó r y m i w j a k i ś s p o s ó b w i d z i , że c o ś j e s t p ra w d ą , k t ó r e j j e s z c z e n i e 78 w id z i" . "Z t e j r a c j i : n i k t w c o ś n i e w i e r z y , o i l e w c z e ś n i e j n i e p o m y ś li, że n a le ż y w i e r z y ć " , p o n ie w a ż w ie r z y ć j e s t n ic z y m in n y m ,ja k m y ś le ć z p r z y z w o l e n i e m ... N ie ma w i a r y , j e ś l i k t o ś n i e m y ś li" Tam, g d z i e mówi o o c z a c h w i a r y , p o ja w ia s i ę te m a t j e j w ia r y g o d n o ś c i , c z ę s t o podejm ow any p r z e z A u g u s ty n a , k t ó r y p r z y t a c z a ró w n ie ż j e j m otyw y, ja k b y n a p o t w i e r d z e n i e ś w ia d o m o ś c i, 69 70 71 72 73 C o n tr a A cadem icos P o r . De o r d i n e I I P o r . Serm o 4 3 , 9 , P o r . De u t i l i t a t e P o r . C o n f e s s io n e s l n m onte I I 3 , 14 I I I 2 0 , 4 3 , PL 3 2 , 9 5 7 . 9 , 2 6 , PL 3 2 , 1007. PL 3 8 , 2 5 8 . c r e d c n d i , PL 42 VI 4 , 6 , PL 3 2 , PL 3 4 , 1 2 7 5 . 6 5 - 9 2 . 7 2 2 ; De se rm o n e D om ini 74 73 76 77 78 79 P o r . E p i s t o ł a 118, 5 , 3 2 , PL 3 3 , P o r . Serm o 5 1 , 5 , 6 , PL 3 8 , 3 3 7 . P o r . De q u a n t i t a t e an im ae 7 , 12, De v e r a r e l i g i o n e 2 4 , 4 5 , PL 3 4 , E p i s t o ł a 120, 2 , 8 , PL 3 3 , 4 5 6 . De p r a e d e s t i n a t i o n e s a n c to r u m 2, 4 4 7 . PL 3 2 , 1 0 4 1 -1 0 4 2 . i 4 1 . 5 , PL 4 4 , 9 6 2 -9 6 3 .
19
-z j a k ą p o w r ó c ił do w ia ry k a t o l i c k i e j . Wypada p r -z y to c -z y ć p e ł n ą w ypow iedź: "W K o ś c ie le k a t o l i c k i że pom inę n a j c z y s t s z ą mą d r o ś ć . . . j e ś l i w ięc pom inę w spom nianą m ąd ro ść / t e g o argum en
t u , ch o ć b y ł d l a A u g u sty n a n a jm o c n ie js z y , n ie p rz y jm o w a li j e go p r z e c i w n i c y / . . . s ą l i c z n e in n e a rg u m e n ty , k t ó r e m nie n a j b a r d z i e j tr z y m a ją w je g o w s p ó ln o c ie . Trzym a m nie zg o d n o ść l u dów i narodów , trz y m a a u t o r y t e t o p a r ty na c u d a c h , k arm io n y n a d z i e j ą , potęgow any m i ł o ś c i ą , p o tw ie r d z a n y s t a r o ż y t n o ś c i ą , t r z y ma s u k c e s j a b isk u p ó w , p o c z y n a ją c od s t o l i c y P i o t r a A p o s to ła ,
k tó re m u Pan po swoim z m a rtw y c h w sta n iu p o l e c i ł p a ś ć sw o je owce, aż do obecnego e p is k o p a tu ; trz y m a w r e s z c ie sama nazwa " k a t o
l i c k i " , k t ó r ą n i e bez powodu w śród ta k l i c z n y c h h e r e z j i t y l k o t e n K o ś c ió ł o t r z y m a ł ' ^ . W w ie lk im d z i e l e "0 p a ń s tw ie Bożym", k t ó r e p o s ia d a c h a r a k t e r zarów no a p o lo g e ty c z n y i d o g m a ty c z n y , p ro b le m rozum u i w ia ry s t a j e s i ę problem em w ia r y i k u l t u r y . A u g u sty n , k t ó r y p o d j ą ł t a k w i e l k i w y s i łe k , aby s tw o r z y ć i ro z w in ą ć k u l t u r ę c h r z e ś c i j a ń s k ą , r o z w ią z a ł go w y j a ś n i a j ą c t r z y w i e l k i e z a g a d n i e n i a : w ie rn y w ykład c h r z e ś c i j a ń s k i e j d o k tr y n y , p r z e j ę c i e p o g a ń s k i e j k u l t u r y w ty c h p u n k ta c h , w k t ó r y c h d a s i ę t o u c z y n ić , a s ą one l i c z n e w z a k r e s i e f i l o z o f i i ; u k azy w an ie z a w a rty c h
w c h r z e ś c i j a ń s k i e j d o k t r y n i e elem entów praw d i w a r t o ś c i n i e
p r z e m i j a j ą c y c h , k t ó r e w p o g a ń s k ie j k u l t u r z e w j a k i ś sp o só b z a w i e r a ł y s i ę , l e c z p r z e j ę t e p r z e z c h r z e ś c i j a ń s t w o z o s t a ł y u d o -O 4 s k o n a lo n e i u s z l a c h e t n i o n e . D la te g o d z i e ł o "0 p a ń s tw ie Bo ży b y ło c z y ta n e p r z e z w ie lu w ś r e d n io w ie c z u , a ta k ż e j e s t c z y ta n e i d z i ś j a k o p r z y k ła d i z a ra z e m z a c h ę t a do p o g łę b io n e go s p o t k a n i a c h r z e ś c i j a ń s t w a z k u l t u r ą narodów . W arto p r z y t o c z y ć w tym m ie js c u b a rd z o znam ienny t e k s t A u g u sty n a : "To n i e
b i e s k i e p ań stw o . . . narodów i u r z ą d z e n ia c h ; . . . p o w o łu je sw ych o b y w a te li s p o ś r ó d w s z y s tk ic h n i e t r o s z c z ą c s i ę o r ó ż n i c e w o b y c z a ja c h , p raw ach + + N ic z e g o z ty c h r z e c z y n ie z n o s i ono i n i c z e g o n ie n i s z c z y ; co w i ę c e j , z a c h o w u ją c j e p r z e s t r z e g a w szy s t k i e g o , c o , c h o ć ró ż n e u ró ż n y c h n arodów , z d ą ż a je d n a k do C o n tr a e p i s t o l a m M in ic h a e i 4 , 5 P o r . n p . De c i v l t a t e D ei I I 2 9 , PL 4 2 , 175. 1 - 2 , PL 4 1 , 7 7 -7
20
w sp ó ln e g o c e l u , t o j e s t do z ie m s k ie g o p o k o ju ; p r z e s z k a d z a to r e l i g i i , k t ó r a n a u c z a , że n a le ż y oddaw ać c z e ś ć jed n em u t y l k o ,
82 n ajw yższem u i praw dziw em u Bogu" .
2 . Bóg i c z ło w ie k
D ru g i ważny p ro b le m , k t ó r y A u g u s ty n u s t a w i c z n i e z g ł ę b i a ł , d o ty c z y r e l a c j i : B ó g - c z ło w ie k . Wyrwawszy s i ę w s p o s ó b w yżej o p is a n y z m a t e r i a l i z m u , co s t a n o w i ł o p r z e s z k o d ę w p r z y
s w o je n iu s o b i e w ła ś c iw e g o p o j ę c i a B oga, a tym samym t a k ż e po praw nego p o j ę c i a c z ło w ie k a , p o d j ą ł r o z w a ż a n ie w i e l k i c h te m a
tów 83 i zaw sze z g ł ę b i a ł j e r ó w n o c z e ś n ie : o c z ło w ie k u , gdy
m y ś li o Bogu i o Bogu, gdy m y ś li o c z ło w ie k u , k t ó r y j e s t Je g o o b razem .
W "W y zn an iach " s t a w i a t e dwa p y t a n i a : "Czym j e s t e ś d l a m nie? . . . Czym j a j e s t e m d l a C i e b i e ? " ^ ^ P r a g n ą c d a ć w ła ś c iw ą
o d p o w ie d ź , z a a n g a ż o w a ł do r o z w a ż a n ia te g o te m a tu w s z y s t k i e sw o je s i ł y i t r u d n i e s t r u d z o n e g o a p o s t o l a t u . Był c a ł k o w i c i e
p r z e k o n a n y , że Boga n i e d a s i ę w y r a z i ć ; t a k p r z e t o w o ł a ł : "Cóż d z iw n e g o , że n i e m ożesz p o ją ć ? J e ś l i bowiem p o j ą ł e ś , n i e j e s t
85
t o Bóg" . D la te g o " n i e j e s t czym ś małym p o c z ą t e k p o z n a n ia Bo g a , j e ś l i zan im możemy p o z n a ć kim j e s t , zaczynam y j u ż p o z n a
-z e t o w y s i ł e k : " s t a r a j m y 8 6
w a ć ,k im n i e j e s t " . K o n ie c z n y j e s t
s i ę w ięc p o j ą ć Boga - j e ś l i możemy i na i l e możemy - j a k o d o b re g o b ez j a k o ś c i , w i e l k i e g o b e z w ym iarów , j a k o S tw ó rc ę bez
k o n i e c z n o ś c i " i w t e n s p o s ó b we w s z y s t k i c h k a t e g o r i a c h , k t ó r e 87
w y l i c z y ł A r y s t o t e l e s
Mimo t r a n s c e n d e n c j i i n i e w y p o w ie d z ia l n o ś c i B oga, A ugus t y n , na p o d s ta w ie sam o św iad o m o ści c z ł o w i e k a , k t ó r y w ie , że
j e s t , p o z n a je i m i ł u j e , a t a k ż e w s p a r ty Pismem Ś w ię ty m , k t ó r e 82 83 84 5 6 87 De c i v i t a t e D ei XIX P o r . S o l i l o q u i a I 2 , C o n f e s s io n c s I 5 , 3 , Sermo 117, 5 , PL 3 8 , K p i s t o l a 120, 3 , 13, De T r i n i t a t e V 1, 2 , 2 8 , PL 3 2 , 7 0 4 . 17, PL 4 1 , 6 4 5 . 7 , PL 3 2 , 8 7 2 . PL 3 2 , 6 0 3 . 6 7 3 . PL 3 3 , PL 4 2 , 4 5 9 . 912; p o r . C o n f e s s i o n c s IV 1 6 ,
21
u k a z u je Boga ja k o n a jd o s k o n a ls z y Byt /Wj 3 , 1 4 /, n a jw y ż s z ą
M ądrość /M d r/ i p r z e d e w s z y stk im M iło ś ć / i J 4 , 8 / , n a ś w i e t l a n a s t ę p u j ą c e p o t r ó j n e p o j ę c i e Boga: " I s t n i e n i e " , t j . J e g o " J e s t
z k t ó r e g o w s z y s tk o , co j e s t , z o s t a ł o wyprowadzone p r z e z a k t s t w o r z e n i a , "P raw da" o ś w ie c a ją c a um ysł c z ło w ie k a , aby mógł
w sp o só b pewny p o z n a ć p ra w d ę , " M iło ś ć " , z k t ó r e j p o c h o d z i i ku k t ó r e j z m ie rz a w s z e lk a p raw d ziw a m i ł o ś ć . Albowiem - j a k t o c z ę
s t o p o w ta r z a ł - Bóg j e s t " p r z y c z y n ą i s t n i e n i a i z d o l n o ś c i ą my ś l e n i a , i z a s a d ą ż y c ia " 88 bądź t e ż , aby u ży ć in n e j s ła w n e j
fo rm u ły : " j e s t p r z y c z y n ą i s t n i e j ą c e j p o w sz e c h n o śc i i ś w ia tłe m z y s k iw a n e j p r z e z n as p r a w d z iw o ś c i, i ź ró d łe m p o ją c y
s z c z ę ś l i w o ś c i ą " ^ ^ .
n as
N a jw ię k sz y je d n a k w y s iłe k swego g e n iu s z u A u g u sty n s k i e ro w a ł na s tu d io w a n ie o b e c n o ś c i Boga w c z ło w ie k u , k t ó r a je d n o c z e ś n i e j e s t n a j b a r d z i e j g łę b o k a i t a j e m n i c z a . O d n a jd u je Boga,
90
k t ó r y j e s t " w e w n ę trz n y -w ie c z n y " , n a j b a r d z i e j o d le g ły i o b e c - 91
n y : p o n iew aż j e s t o d l e g ł y , c z ło w ie k Go s z u k a , p o n iew aż z a ś
j e s t o b e c n y , p o z n a je Go i z n a j d u j e . Bóg j e s t obecny j a k o " s u b -
92 , 93
s t a n c j a s t w a r z a j ą c a ś w i a t " , j a k o p raw d a o ś w ie c a ją c a , ja k o 94
m iło ś ć p o c i ą g a j ą c a , b a r d z i e j w e w n ę trz n a n i ż w s z y s tk o , co w c z ło w ie k u n a j g ł ę b s z e , i w y ższa t a k ż e n i ż w s z y s tk o , co tam
n a jw y ż s z e . W spom inając o k re s p o p r z e d z a ją c y n a w ró c e n ie , t a k mó- *
wi do Boga: " G d z ie ż w ięc b y ł e ś , P a n i e , w owych d n ia c h ? J a k d a le k o ode m nie? A Ty b y ł e ś b a r d z i e j w ew n ątrz m nie n i ż t o ,
co we m nie b y ło n a j b a r d z i e j o s o b i s t e , a zara z e m w yżej n ad e 95
mną, n i ż mogłem m y ś lą s i ę g n ą ć k ie d y k o lw ie k " * . "Ze mną b y ł e ś ,
96 ,
a j a n i e byłem z T obą" . Owszem, s t w i e r d z a : "Ty b y łe ś tu ż p r z e d e mną, j a z a ś o d sz e d łe m naw et i od samego s i e b i e .
88 89 90 91 92 93 94 95 96 De c i v i t a t e D ei V I I I 4 , PL 4 1 , 2 2 8 . De c i v i t a t e D ei V I I I 10, 2 , PL 4 1 , 2 3 5 . C o n f e s s io n e s IX 4 , 10, PL 3 2 , 7 6 8 . P o r . C o n f e s s io n e s I 4 , 4 , PL 3 2 , 6 6 2 . E p i s t o ł a 187, 4 , i 4 , PL 3 3 , 8 3 7 . P o r . De m a g i s t r o 11, 3 8 - 1 4 , 4 6 , PL 3 2 , 1215-1220 P o r . C o n f e s s io n e s X I I I 9 , 10, PL 3 2 , 8 4 8 -8 4 9 . C o n f e s s io n e s I I I 6 , 11, PL 3 2 , 6 8 7 -6 8 8 . C o n f e s s io n e s X 2 7 , 3 8 , PL 3 2 , 7 9 5 .
22 -że d u s z a j e s t obrazem n i a w B ogu"99. N ie mogłem s i e b i e o d n a l e ź ć . J a k ż e m iałbym z n a l e ź ć C i e b i e ? " K to n i e o d n a jd z ie s i e b i e , n i e może o d n a le ź ć ró w n ie ż B oga, p o n ie w a ż Bóg j e s t w każdym z n a s .
Z t e j t e ż r a c j i c z ło w ie k n i e może z ro z u m ie ć sam ego s i e b i e , j a k t y l k o w s w o je j r e l a c j i do B oga. Tę w i e l k ą praw dę
A u g u sty n n a ś w i e t l i ł z n ie w y c z e rp a n y m z a p a łe m , gdy podejm ow ał r o z w a ż a n ia n a te m a t r e l a c j i c z ło w ie k a do Boga i n a s t ę p n i e p r z e d s t a w i a ł go w w i e l o r a k i i s u g e s ty w n y s p o s ó b . W id z i on c z ło w ie k a j a k o g o r l i w i e p r a g n ą c e g o B oga. B a rd z o z n a n e s ą j e go s ło w a : " S tw o r z y łe ś n a s j a k o s k ie r o w a n y c h k u T o b ie . I n i e - 98 s p o k o jn e j e s t s e r c e n a s z e , d o p ó k i w T o b ie n i e s p o c z n i e " . W idzi go p o n a d to j a k o z d o ln o ś ć w z n i e s i e n i a s i ę a ż do b e z p o ś r e d n i e g o o g l ą d a n i a B oga: s k o ń c z o n o ś ć , k t ó r a o s i ą g a n i e s k o ń c z o n o ś ć , k t ó r a "0 T r ó jc y Ś w i ę t e j " t a k p i s z e : "tym c o s p r a w ia , Boga , j e s t j e j z d o l n o ś ć u c z e s t n i c z e -Ta z d o ln o ś ć " j e s t n i e ś m i e r t e l n i e w s z c z e p io n a w j e j n i e ś m i e r t e l n o ś ć . . . w d u sz y r o z u m n e j, j e ż y l i d u c h o w e j" , i j e s t p o n a d to w yrazem w i e l k o ś c i c z ł o w i e k a , g d y ż " b ę d ą c n a s ta w io n a na n a jw y ż s z ą n a t u r ę i m a ją c z d o ln o ś ć u c z e s t n i c z e n i a w n i e j , j e s t w i e l k ą n a t u r ą " ^ ^ ^ . W id z i go r ó w n ie ż j a k o i s t o t ę , k t ó r a p o t r z e b u j e B oga, p o n ie w a ż p o t r z e b u j e s z c z ę ś c i a , k t ó r e może z n a l e ź ć j e d y n i e w B ogu. " N a tu r a lu d z k a s tw o r z o n a ja k o
t a k w ysoce d o s k o n a ł a , że c h o ć sam a p o d le g a zm ianom , o s i ą g a je d n a k s z c z ę ś l i w o ś ć p r z e z j e d n o c z e n i e s i ę z dobrem n ie z m ie n
nym, t o z n a c z y najw yższym B ogiem , i w każdym r a z i e n i e u z u
p e ł n i a sw o je g o b ra k u i n a c z e j , j a k p o p r z e z z d o b y c ie s z c z ę ś c i a , 10 1 p rz y czym u z u p e ł n i ć t e n b ra k może j e d y n i e Bóg" . Z t e j k o n s t y t u c j o n a l n e j r e l a c j i c z ło w ie k a do Boga b i e - r z e s i ę w i e l o k r o t n i e p o n a w ia n e p r z e z A u g u s ty n a w ezw anie do ż y c i a w e w n ę trz n e g o : "Wróć do s i e b i e sam eg o ; w w ew nętrznym c z ło w ie k u m ie s z k a p ra w d a ; a j e ś l i o d k r y j e s z , że n a t u r a tw o ja j e s t z m ie n n a , p r z e k r o c z i s i e b i e sa m e g o "1 0 2 , z n a l e ź ć B oga, 97 98 99 100 101 102 C o n f e s s io n e s V 2 , 2 , PL 3 2 , 7 0 7 . C o n f e s s io n e s I 1, 1 , PL 3 2 , 6 6 1 . De T r i n i t a t e XIV 8 , i i , PL 4 2 , 1 0 4 4 . De T r i n i t a t e XIV 4 , 6 , PL 4 2 , 1 0 4 0 .* De c i v i t a t e D ei X II 1, 3 , PL 4 1 , 349 De v e r a r e l i g i o n e 3 9 , 7 2 , PL 3 4 , 154
- 23 ź r ó d ł o ś w i a t ł a o ś w ie c a ją c e g o u m y s ły . O prócz p ra w d y , w c z ł o w i e k u w ew nętrznym k r y j e s i ę n a s t ę p n i e z d o ln o ś ć m iło w a n ia , k t ó r a j a k s i ł a c i ą ż e n i a - A u g u s ty n p o s ł u g u j e s i ę tym w s p a n ia ły m p o - 103 ró w n an iem - w y n o si go p o n ad n ie g o sam eg o , p o c i ą g a do in n y c h , a z w ła s z c z a do I n n e g o , c z y l i do B oga. Owa s i ł a c i ą ż e n i a m i ł o ś c i s p r a w i a , że c z ło w ie k z n a t u r y s w o je j j e s t i s t o t ą s p o ł e c z n ą ^ ^ ^ ; t a k to w a r z y s k i C s p o łe c z -* -* " ż a d e n bowiem in n y r o d z a j n i e j e s t n y j z n a t u r y " 1 0 5 . W n ę trz e c z ł o w i e k a , g d z i e k r y j ą s i ę n ie z w y k łe b o g a c tw a praw dy i m i ł o ś c i , s ta n o w i " w i e l k ą , t a j e m n i c z ą p r z e p a ś ć " , k t ó r e j A u g u s ty n n ig d y n i e p r z e s t a w a ł b a d a ć , n ig d y t e ż n i e p r z e s ta w a ł p o d z iw ia ć . J e d n a k w tym m i e j s c u t r z e b a d o d a ć , że te m u , k t o z t r o s k ą m y ś li o s o b i e i o h i s t o r i i l u d z k o ś c i , c z ło w ie k j a - 107 wi s i ę j a k o Magna ą u a e s t i o - j a k mówi A u g u s ty n . T r a p i go b o wiem z b y t w i e l e p ro b lem ó w : t a j e m n i c a ś m i e r c i i w e w n ę trz n e g o r o z d a r c i a , j a k i e w s o b i e d o ś w ia d c a t a k ż e n i e u l e c z a l n a r o z b i e ż n o ś ć m ięd zy tyra, c o j e s t , i c z e g o p r a g n i e . S ą t o p ro b le m y , k t ó r e w su m ie s p r o w a d z a ją s i ę do j e d n e g o , m ia n o w ic ie do w i e l k o ś c i c z ło w ie k a i z a ra z e m j e g o n ie w y p o w ie d z ia n e j n ę d z y . Te w ła ś n i e s p ra w y , k t ó r e s z e r o k o r o z w a ż a ł S o b ó r W a ty k a ń s k i I I , gdy
zajm o w ał s i ę " t a j e m n i c ą c z ło w ie k a " , A u g u s ty n z p a s j ą i p r z e n i k l i w o ś c i ą s t u d i o w a ł n i e t y l k o po t o , aby o d k ry ć p ra w d ę , k t ó r a n a j c z ę ś c i e j j e s t b a r d z o s m u tn a : o k a z u je s i ę bow iem , że r o d z a j l u d z k i j e s t z n a t u r y s w o je j n a j b a r d z i e j s p o łe c z n y i j e d n o c z e ś n i e - j a k mówi a u t o r "O p a ń s tw ie Bożym ", o p i e r a j ą c s i ę n a h i s t o r i i - " s k ło n n y do n ie z g o d y n a s k u t e k z e p s u c i a " ^ ^ , l e c z t a k ż e po t o , by z n a l e ź ć i p r z e d s t a w i ć r o z w i ą z a n i e t e j t a j e m n i c y . A u g u s ty n z n a l a z ł t y l k o je d n o r o z w i ą z a n i e , t o , k t ó r e u j r z a ł n a k r ó t k o p r z e d n a w ró c e n io m : C h r y s tu s O d k u p ic ie l c z ł o -103 104 105 106 107 108 109 P o r . C o n f e s s i o n e s X I I I 9 , 1 0 , PL 3 2 , 8 4 8 -8 4 9 . P o r . De bono c o n i u g a l i 1 , 1 , PL 4 0 , 3 7 3 . De c i v i t a t e D ei X I I 2 7 , PL 4 1 , 3 7 6 . C o n f e s s i o n e s IV 1 4 , 2 2 , PL 3 2 , 7 0 2 . C o n f e s s i o n e s IV 4 , 9 , PL 3 2 , 6 9 7 . C o n s t i t u t i o "G audium e t s p e s " 10; p o r . 1 2 -1 8 . De c i v i t a t e D ei X I I 2 7 , PL 4 1 , 3 7 6 .
24 -w ie k a . J a ró -w n ie ż u z n a łe ia z a k o n ie c z n e s k ie r o -w a ć u-wagę -w ie rn y c h K o ś c i o ł a i w s z y s tk ic h l u d z i d o b r e j w o li n a t o r o z w ią z a n i e w mo j e j p i e r w s z e j e n c y k l i c e R ed em p to r h o m in is , z a w i e r a j ą c e j k o n k l u z j ę c a ł e j t r a d y c j i c h r z e ś c i j a ń s k i e j . W ro z w a ż a n e j k w e s t i i m yśl A u g u s ty n a , p o z o s t a j ą c f u n d a m e n t a ln ie f i l o z o f i c z n a , s t a j e s i ę je d n a k ż e b a r d z i e j t e o l o g i c z n a ; dwumian C h r y s tu s i K o ś c i ó ł , k t ó r y p o c z ą tk o w o o d r z u c a ł , a n a s t ę p n i e w w iek u m ło d z ie ń c z y m u z n a ł , z a c z y n a n a ś w i e t l a ć z a g a d n i e n i e o g ó l n i e j s z e j r e l a c j i : Bóg - c z ł o w i e k . 3 . C h r y s tu s i K o ś c ió ł C h r y s tu s i K o ś c ió ł s ta n o w ią p u n k t c e n t r a l n y c a ł e j m y ś li t e o l o g i c z n e j B is k u p a H ip p o n y ; owszem, m ożna t u d o d a ć , że t o
samo b y ło fundam entem j e g o d y s c y p l i n y f i l o z o f i c z n e j , p o n ie w a ż
w swoim c z a s i e s t r o f o w a ł f i l o z o f ó w , że b u d o w a li f i l o z o f i ę "b ez 110 c z ł o w i e k a - C h r y s t u s a " . K o ś c i ó ł z a ś n i e może być o d d z ie lo n y od C h r y s t u s a . N a w ra c a ją c s i ę , z r a d o ś c i ą i w d z i ę c z n o ś c i ą u z n a ł o r a z z a a k c e p to w a ł praw o B o żej O p a t r z n o ś c i , n a p o d s ta w ie k t ó r e go " c a ł y s z c z y t a u t o r y t e t u i ś w i a t ł a rozum u j e s t u s ta n o w io n y w tym zbawczym im i e n i u /w C h r y s t u s i e / i w jed n y m J e g o K o ś c ie
l e w c e l u w z m a c n ia n ia i k o ry g o w a n ia r o d z a j u l u d z k i e g o " H l .
Bez c i e n i a p o w ą tp ie w a n ia mówi s z e r o k o i w s p a n ia ł e o t a je m n ic y T r ó jc y Ś w i ę t e j w w ie lk im d z i e l e "O T r ó jc y Ś w i ę t e j "
o r a z w sw o ic h "M owach", p r z y g o to w u ją c tym samym d ro g ę p r z y s z ł e j t e o l o g i i . S t w i e r d z a d o b i t n i e ró w n o ść i r o z r ó ż n i e n i e
Osób b o s k i c h , w y k ła d a ją c d o k tr y n ę o i c h w zajem nych r e l a c j a c h : Bóg " j e s t w ł a ś n i e tym , c o w s o b i e ma; w yjąw szy o k o l i c z n o ś ć ,
że k a ż d a O soba zw ie s i ę t a k w swym s t o s u n k u do k a ż d e j z obu p o z o s t a ł y c h " H 2 . R o z w in ą ł p o n a d to t e o l o g i ę Ducha Ś w ię te g o ,
k t ó r y p o c h o d z i od O jc a i S y n a , a l e p r z e d e w s z y s tk im / p r i n c i - p a l i t e r / od O jc a , p o n ie w a ż " z a s a d ą c a ł e g o B ó stw a , a l e p i e j
pow iedzm y, z r o d z e n i e d a ł S y n o w i, aby r ó w n ie ż z N ieg o p o c h o d z i ł wsp 110 111 112 113 114 115 ó ln y D a r H 4 , j a k o sam a M iło ś ć , s t ą d n i e r o d z i s i ę H 5 . De T r i n i t a t e X I I I 19, 2 4 , PL 4 2 , 1 0 3 4 . E p i s t o ł a 118, 5 , 3 3 , PL 3 3 , 4 4 8 . De c i v i t a t e Del XI 1 0 , 1 , PL 4 1 , 3 2 5 . De T r i n i t a t e IV 2 0 , 2 9 , PL 4 2 , 9 0 8 . P o r . De T r i n i t a t e XV 17, 2 9 , PL 4 2 , 1 0 8 1 . P o r . De T r i n i t a t e XV 2 7 , 5 0 , PL 4 2 , 1097; ta m ż e , I 5 *
- 25
P ragnąc dać odpow iedź "wygadany ędrkom"116, p r z e d s t a w ił wy
j a ś n i e n i e T r ó jc y Ś w ię t e j " p s y c h o lo g ic z n e " , s z u k a ją c J e j ob razu w p a m ię c i, rozu m ie i m i ł o ś c i c z ło w ie k a . W t e n sp o só b p r z e s t u
d io w a ł n a j c z c i g o d n i e j s z ą ta je m n ic ę w ia ry i r ó w n o c z e ś n ie n a j g ł ę b s z ą n a tu r ę s t w o r z e n ia , k t ó r ą j e s t duch l u d z k i .
Mówiąc w sza k że o T r ó jc y Ś w ię t e j zaw sze k i e r u j e uważny
wzrok na C h r y s tu s a , O b ja w ien ie O jca oraz na d z i e ł o z b a w ie n ia . Odkąd bowiem , na k r ó tk o p rzed naw róceniem , p o j ą ł ta je m n ic ę
i 17
S łow a W c ie lo n e g o , n i e p r z e s t a ł j e j n ig d y c o r a z b a r d z ie j
z g ł ę b i a ć , a sw o je p o j ę c i a w ypowiadać w ta k p e łn y c h i s u g e s t y wnych fo r m u ła c h , że n ie j a k o s t a ł y s i ę one z a p o w ie d z ią d o k tr y
ny Soboru C h a lc e d o ń s k ie g o . Oto znam ienny t e k s t je d n e g o z o s
t a t n i c h j e g o d z i e ł : "Wierny c h r z e ś c i j a n i n w ie r z y i w y z n a je , że w C h r y s t u s ie j e s t praw dziw a n a tu r a lu d z k a , t j . n a s z a n a t u r a ,
c h o c ia ż p r z y j ę t a w s z c z e g ó ln y s p o s ó b , wysublim owana w jedynym
Synu Bożym, ta k ż e t e n , k t o p r z y j ą ł , i t o co p r z y j ą ł , j e s t j e d ną o so b ą w T r ó jc y Ś w i ę t e j . P rzez p r z y j ę c i e bowiem c z ło w ie k a
n i e p o w s ta ła p o czw ó rn o śó , a l e p o z o s t a ł a T r ó jc a , c z y n ią c p r z e z owo p r z y j ę c i e w sp o s ó b niewymowny prawdę j e d n e j osob y w Bogu i c z ło w ie k u . P on iew aż n ie mówimy, że C h ry stu s j e s t t y l k o B o-g i e a n i t y lk o c z ł o w i e k i e a n i t e ż w t e n sp o só b c z ł o w ie k ie m , ja k o b y m ia ł c o ś m niej z t e g o , c o na pewno n a le ż y do
lu d z k ie j n a t u r y . . . p r z e c iw n ie , mówimy, ż e C h ry stu s j e s t praw dziwym Bogiem zrodzonym z O jca i prawdziwym c z ło w ie k ie m ,
narodzonym z c z ło w ie k a m atki . . . , a j e g o c z ło w ie c z e ń s t w o , k t ó rym j e s t m n ie js z y od O jca , n i e p o m n ie js z a w żadnym s t o p n iu j e go b o s k o ś c i , na p o d s ta w ie k t ó r e j j e s t równy Ojcu . . . Te dw ie
118
r z e c z y w i s t o ś c i s ą jednym C hrystusem " . Mówiąc z a ś k r ó c e j :
"Ten sam Bóg, c o i c z ło w ie k , i t e n sam j e s t c z ło w ie k , c o i Bóg i
n i e w k i l k u p o s t a c i a c h , l e c z w j e d n e j o s o b ie " , " jed n ą j e s t o so b a w obydwu n a tu r a c h
Mając t ę n ie w z r u s z o n ą w iz j ę j e d n o ś c i osob y w C h r y s t u s ie , o którym p o w ie d z ia n o " c a ły Bóg i c a ły c z ł o w i e k " * ^ , .A u g u sty n
„120 116 117 118 119 120 121 IX 12, 1 8 , PL 4 2 , 8 2 4 - 8 2 5 , 9 7 0 -9 7 1 . De T r i n i t a t e I 2 , 4 , PL 4 2 , 8 2 2 . P o r . C o n f e s s io n e s VII 1 9 , 2 5 , PL 3 2 , 7 4 6 . De dono p e r s e v e r a n t ia e 2 4 , 6 7 , PL 4 5 , 1 0 3 3 -1 0 3 4 Sermo 1 8 6 , 1, 1, PL 3 8 , 9 9 9 . Sermo 2 9 4 , 9 , PL 3 8 , 1 3 4 0 . Sermo 2 9 3 , 7 , PL 3 8 , 1 3 3 2 .
!["Atlas bitew do historii wojskowości starożytnej", Johannes Kromayer, Georg Veith, tł. M. Chmielarz, Oświęcim 2014 : [recenzja]]()