"Vox P a tru m " 8 / 1 9 8 8 / z . 14
ŚW. AUGUSTYN
W OCENIE KS. JANA CZUJA
G e n ia ln y D o k to r K o ś c i o ła ,ś w . A u g u s ty n ,b y ł zaw sze p rz e d m io tem z a in te r e s o w a ń u c z o n y c h . I l e ż p o w s ta ło cen n y ch p r a c na te m a t je g o osoby i d z i e ł ! Na tym p o lu n i e p o z o s t a ł a w t y l e ró w n ie ż
i P o ls k a . W iele mamy u n as o nim ro z p ra w , p rz e k ła d ó w , w ie lu b y ło pod je g o wpływem. N ie p r z e s a d z im y , gdy powiemy, ż e w śród n a szy ch a u g u sty n o lo g ó w p o c z e s n e m ie js c e z a j ą ł w y b itn y k r z e w i c i e l m y śli p a t r y s t y c z n e j , p r o f e s o r n a jp ie r w K a t o l i c k i e g o U n iw e r s y te
tu L u b e ls k ie g o , potem U n iw e r s y te tu W a rsz a w sk ie g o , a w k o ń cu p ie rw sz y r e k t o r A kadem ii T e o l o g i i K a t o l i c k i e j k s . J a n C z u j.
Ukażemy o b e c n ie p r z y n a jm n ie j z w ię z ły r y s j e g o z a in te r e s o w a ń z te g o o b s z a r u .
1. A ugustynem z a j ą ł s i ę k s . C zuj - j a k p i s z e w swych "W spom nieniach" - j u ż n a p ie r w s z e j p la c ó w c e d u s z p a s t e r s k i e j .
Jak o n e o p r e z b i t e r z a p i s a ł s i ę n a U n iw e r s y te t J a g i e l l o ń s k i i pod k ie ru n k ie m k s . p r o f . J a n a F i j a ł k a p o d j ą ł n a p i s a n i e d y s e r t a c j i
d o k t o r s k i e j p t . " K o ś c ió ł a p ań stw o u św. A u g u s ty n a " ! . R zecz u k o ń czy ł w 1914 r . , c z y l i u p o c z ą tk ó w z a w ie ru c h y ś w ia to w e j, k ie d y z a b r z m ia ły surmy bojow e i w aży ły s i ę lo s y E u ro p y , a ze
zmagań w o jen n y ch p a ń stw z a b o rc z y c h m ia ła s i ę w y ło n ić nowa ma
pa Europy i w ró c ić w o ln o ść n a s z e j O jc z y z n y . R ozpraw ę t ę o p u b l i - 2
kował p ó ź n ie j w " M ie s ię c z n ik u K a te c h e ty c z n y m i Wychowawczym"
a n a s t ę p n i e w d r u k a r n i J ó z e f a C h ę c iń s k ie g o we Lwowie w 1918 r o k u .
P r a c a t a b y ł a d l a k s . C z u ja s z c z e g ó l n i e a k t u a l n a , gdyż
wnet potem z o s t a ł w T arn o w ie r e d a k to r e m ty g o d n ik a "Lud K a t o l i c k i " ,
1 W spom nienia / r ę k o p i s w p o s i a d a n i u a u t o r a a r t y k u ł u / s . 2 8 . 2 " M ie s ię c z n ik K a te c h e ty c z n y i Wychowawczy" 6 /1 9 1 7 / 1 5 -2 3 ,
6 3 -6 9 , 1 0 1 -1 1 7 , 2 2 1 -2 2 8 , 2 6 7 -2 7 3 , 3 3 6 -3 4 4 , 3 7 8 -3 8 7 ; p o r . I d e a p a ń s tw a u św. A u g u sty n a , "D roga" 1 2 /1 9 3 3 / 2 4 8 -2 5 9 .
402
-o m a w ia ją c e g -o sp ra w y r e l i g i j n e , s p -o łe c z n e i p -o l i t y c z n e , a na
s t ę p n i e - j u ż w o d ro d z o n e j O jc z y ź n ie - m ia ł p ia s to w a ć m andat
p o s e l s k i n a Sejm R z e c z y p o s p o l i t e j w t r z e c h k a d e n c j a c h . N ic w ięc d z iw n e g o , że f a s c y n o w a ł go te m a t w zajem nych sto su n k ó w dwóch
w i e l k i c h i n s t y t u c j i - K o ś c i o ł a i p a ń s tw a . O p i e r a j ą c s i ę g łó w n ie n a t r a k t a c i e "De c i v i t a t e D ei" c a ł ą p r o b le m a ty k ę u j ą ł w s ie d m iu p u n k ta c h , i . K o ś c ió ł w edług św. A u g u s ty n a , 2 . P a ń stw o w ed łu g św . A u g u s ty n a , 3 . S to s u n e k K o ś c io ł a do p a ń s tw a , 4 . S to s u n e k p a ń s tw a do K o ś c i o ł a , 5 . K w e s tia wyż s z o ś c i , 6 . Z a r z u t y , 7 . Wpływ św. A u g u s ty n a na c z a s y p ó ź n i e j s z e .
A u g u sty n - p i s z e k s . C zuj - p ie r w s z y o k r e ś l i ł K o ś c ió ł
j a k o " C i v i t a s D e i" .W y r a z " E c c l e s i a " ma u n ie g o k i l k a z n a c z e ń - gdy je d n a k w y s tę p u je w p o ró w n a n iu z " C i v i t a s t e r r e n a " ma je d n o z n a c z e n i e - z n a c z e n ie i n s t y t u c j i w i d z i a l n e j , z a ł o ż o n e j p r z e z C h r y s t u s a , k t ó r e j c e c h a m i s ą j e d n o ś ć , p o w s z e c h n o ś ć , ś w ię to ś ć i a p o s t o l s k o s c . P ań stw o - t o " w i e l k i e p o ł ą c z e n i e l u d z i w zgodnym p o ż y c iu / c o n s o r s hominum m u l t i t u d o / . J e g o c e l e s k u p i a j ą s i ę w p o j ę c i u p o k o ju z ie m s k ie g o / p a x t e r r e n a / b ę d ą c e g o z g o d ą o b y w a te li /C on c o r d i a c i v i u m / i p o ż y c ie m w d o b r e j w o li / c o m p o s i t i o v o lu n ta tu m /. M ia rą z a l e t p a ń s tw a j e s t w s p ó ln e d o b ro o b y w a t e l i - w o ln o ść od z e w n ę tr z n y c h w o je n i w e w n ę trz n y c h z a b u r z e ń / p a x o p t a b i l i s / , bez p ie c z e ń s tw o / i n c o l u m i t a s / , m o ra ln e p r o w a d z e n ie s i ę i p ły n ą c a z te g o s z c z ę ś l i w o ś ć / f e l i c i t a s / . P o d s ta w ą te g o j e s t s p r a w i e d l i w ość / i u s t i t i a , s i n e q u a r e s p u b i i c a r e g i non p o t e s t / .
C h r z e ś c i j a ń s t w o - za u w a ża k s . C zuj z a A ugustynem - r z u c i ł o mocne p o d sta w y pod p a ń s tw o , d a j ą c ś w i a t u c n o tę p ra w d z iw e j
s p r a w i e d l i w o ś c i / v e r a i u s t i t i a / , w s k a z u ją c n a w ła ś c iw y s to s u n e k do S tw ó rc y i do b l i ź n i c h . K o ś c i ó ł j e s t s tr ó ż e m - on d o s k o n a li
sw ą n a u k ą , p o d n o s i i u s z l a c h e t n i a n a t u r a l n e z a l e t y p a ń s tw a .
J e d n o s t k a i p a ń s tw o p o c h o d z ą od Boga - s t ą d p a ń s tw o i j e d n o s t k a m a ją s ł u ż y ć Bogu. W ład za ma b r o n i ć K o ś c i o ł a i p r z y c z y n i a ć s i ę
do s z e r z e n i a c z c i B oga. P ań stw o w inno z b l i ż y ć s i ę do K o ś c io ła i n a w ią z a ć z nim w s p ó ł p r a c ę . K o ś c ió ł g ł o s i z a s a d y e w a n g e lic z
n e , k t ó r e s ą Leż p r a w id ła m i zdrow ego ro zu m u , s t ą d w ypływ a w nio s e k , że p a ń stw o w inno s i ę k ie r o w a ć z a s a d a m i E w a n g e lii i p r z y j mować j e z r ą k K o ś c i o ł a , n ie o m y ln e g o s t r ó ż a i tłu m a c z a w o li Bo
ż e j .
403
b a rd z o w i e l k i , c h o ć w szy scy s t a r a l i s i ę j e g o m y ś li tłu m a c z y ć po swojemu i n a c i ą g a ć do w ła s n y c h c e ló w p o l i t y c z n y c h . Wpływ te n n i e z a t r z e s i ę n ig d y , bo A u g u sty n w o g ó ln y c h z a r y s a c h wy r a z i ł t o , co zaw sze s ta n o w ić b ę d z i e z a s a d n i c z ą normę w zajem n e
go s to s u n k u K o ś c i o ł a i p a ń s tw a . P o tę ż n y , w s z e c h s tr o n n y g e n i u s z A u g u sty n a w y w ie ra zaw sze w i e l k i u ro k i w pływ .
2 . Ja k b y d a ls z y m c ią g ie m i d o p e łn ie n ie m w sp o m n ian e j p r a cy k s . C z u ja b y ł j e g o o b s z e rn y a r t y k u ł p t . "*E xtra E c c le s ia m s a
-3
lu s non e s t ' w n a u c e św . A u g u s ty n a " . B is k u p H ippony z a jm u je s i ę w nim problem em t o l e r a n c j i . A u g u s ty n - s t w i e r d z a k s . C zuj - h o ł dował d a le k o i d ą c e j t o l e r a n c j i . N aw oływ ał do w y r o z u m ia ło ś c i wo
bec b łą d z ą c y c h i do m i ł o ś c i , k t ó r ą u w a ż a ł z a n a j l e p s z ą b ro ń d l a Prawdy. Motywował t o tym , że Bóg s t w o r z y ł c z ło w ie k a do w o ln o ś c i p rz e k o n a ń .
Z czasem je d n a k - p i s z e k s . C zuj - z a c z ą ł A u g u sty n z m ie n ia ć n ie c o swe p o g lą d y . O k a z ją do te g o b y ł a s p ra w a r a d y k a ln e g o
odłamu d o n a ty s tó w tz w . "dom okrążców " / c i r c u m c e i l i o n e s / , k t ó r z y w ic h r z y li zaró w n o p r z e c iw K o ś c io ło w i j a k i p a ń s tw u , p r z e c i w s t a w ia li s i ę w s z e lk ie m u p o rz ą d k o w i o r a z d o p u s z c z a l i s i ę o k r u c ie ń s tw
*
i z b r o d n i. A u g u s ty n - zau w aża k s . C zuj - s t r a c i ł zim n ą k re w . Nawoływał w p ra w d z ie d a l e j do z g o d y , a w w a lc e ż ą d a ł , by n i e
ty k ać osób a c h ł o s t a ć w y s t ę p k i , l e c z z a ż ą d a ł pomocy od p a ń s tw a i o p o w ie d z ia ł s i ę z a u ż y c ie m p rzy m u su / c o g i t e i n t r a r e / , g d y ż
winno ono pom agać z a c h o w a n iu j e d n o ś c i K o ś c i o ł a . Z g a d z a s i ę n a wet na m n ie j d o tk liw e k a r y , g d y ż w o ln o ś ć n ie p o l e g a n a tym , by z le c z y n i ć , le c z na c z y n i e n i u d o b r a . P rz y p o m in a t u p o w ie d z e n ie C ycerona: "O m ise ru m , c u i p e c c a r e l i c e t ! " Gdyby bowiem w ła d z a z o s ta w i a ła każdem u b e z g r a n i c z n ą sw o b o d ę, d o s z ło b y do z a n ik u
w s z e lk ie j pow agi pod s ło ń c e m i l u d z k i e j sw a w o li n i e b y ło b y k o ń - c.,. 3 . W 1925 r . k s . C zuj j u ż ja k o p r o f . K a t o l i c k i e g o U n i w e r s y te tu L u b e ls k ie g o o g ł o s i ł w L u b l i n i e ja k o t r z e c i ą p o z y c ję " b i b l i o t e k i KUL-u", d u ż ą ro z p ra w ę p t . " h i e r a r c h i a k o ś c i e l n a u św. A u g u s ty n a " . W p ra c y t e j w y k a z a ł, że A u g u sty n j a s n o w y ra ż a 3 PT 3 /1 9 2 2 / 2 0 5 -2 1 5
4 0 4
-i n i e z b i t y m i dowodami n a t u r y d o g m a ty c z n o - h is to r y c z n e j s t w i e r d z a i s t n i e n i e t r z e c h s t o p n i h i e r a r c h i c z n y c h : b i s k u p a , p r e z b i
t e r a i d ia k o n a , a p r z e d e w s z y s tk im i d e ę rz y m s k ie g o p ry m a tu . Tu t e ż w s p o m n ia ł, a p ó ź n i e j w osobnym a r t y k u l e s z e r z e j omówił z a g a d n i e n i e : " K a p ła ń s tw o l a i k a t u w ed łu g św. A u g u sty -
4
n a " . Punktem w y j ś c i a d l a n ie g o b y ły t u dwa t e k s t y b i b l i j n e : "Wy j e s t e ś c i e p le m ie n ie m w ybranym , k ró le w s k im k a p ła ń s tw e m ,
św ię ty m n a ro d e m , ludem /B o g u / n a w ła s n o ś ć p rz e z n a c z o n y m , ab y - ś c i e o g ł a s z a l i d z i e ł a p o t ę g i T eg o , k t ó r y was wezwał z ciem no ś c i do p rz e d z iw n e g o sw ego ś w i a t ł a " / i P 2 , 9 / o r a z : "B ędą
/ z m a r t w y c h w s t a l i / k a p ła n a m i Boga i C h r y s tu s a " /Ap 2 0 , 6 / . Ks. C zuj p o d k r e ś l a , że A u g u sty n obok k a p ła ń s tw a s a k r a m e n ta ln e g o
i h i e r a r c h i c z n e g o u z n a j e tz w . k a p ła ń s tw o ś w ie c k ic h członków
K o ś c i o ł a . P o d s ta w ą t e j g o d n o ś c i c h r z e ś c i j a n j e s t je g o p o j ę c i e K o ś c i o ł a j a k o m is ty c z n e g o C i a ł a C h r y s t u s a , a bram ą do te g o k a
p ł a ń s t w a j e s t c h r z e s t , bo p r z e z e ń c z ło w ie k s t a j e s i ę czło n k iem J e g o m is ty c z n e g o C i a ł a . C z ło n k o w ie t e g o k a p ła ń s tw a s ą obow iąza
n i do s k ł a d a n i a o f i a r . P ra w d z iw ą z a ś o f i a r ą s ą w s z e l k i e d z i e ł a ł ą c z ą c e z B ogiem . K ażdy d o b ry u czy n ek j e s t o f i a r ą z r a c j i god n o ś c i c z y n u i j e g o b ło g o s ła w io n y c h s k u tk ó w . O łta rz e m j e s t s e r c e c z ł o w i e k a . W szyscy w i e r n i w K o ś c i e l e p o z o s t a j ą c y w łą c z n o ś c i z C h ry s tu s e m p r z e z ł a s k ę Ducha Ś w ię te g o s ą św ię ty m i królew skim k a p ła ń s tw e m .
D a ls z e p r a c e k s . C z u ja o św. A u g u s ty n ie d o t y c z ą j u ż s a mej t e o l o g i i K o ś c i o ł a , a n a l e ż ą do n i c h : " K o ś c ió ł k a t o l i c k i
u św. A u g u s ty n a " ^ , " K o ś c ió ł j a k o o b co w an ie Ś w ię ty c h u św . Augu- s t y n a " , " K o ś c ió ł j a k o K r ó le s tw o Boże u św. A u g u s ty n a " .
N ie m ożna t u w r e s z c i e p r z y n a jm n ie j n i e w spom nieć c i e k a wych p o z y c j i , d o ty c z ą c y c h s z c z e g ó ło w y c h , n i e k i e d y a k tu a ln y c h k w e s t i i , j a k : "Św. A u g u sty n o Ż y dach" , "Św. A u g u sty n a r a
-4 5 6 7 " P r z e g l ą d K a t o l i c k i " 7 6 / i 9 3 8 / PT 4 / 1 9 2 3 / 2 0 9 -2 2 7 , 2 8 1 -2 9 8 . " P r z e g l ą d K a t o l i c k i " 6 8 /1 9 3 0 / " P r z e g l ą d K a t o l i c k i " 6 8 /1 9 3 0 / 3 7 2 -3 7 4 . 3 8 7 -3 9 0 , 4 5 0 -4 5 2 , 5 4 8 -5 5 0 , 5 6 4 -5 6 6 . 8 Św. A u g u sty n o Ż y d a c h , Kraków 1 9 2 8 , s s
s i z w9 "Św. A u g u s ty n w w a lc e o sw ą d u s z ę " lO , " C h r z e ś c i j a ń s k a l i
w alk a w ed łu g św . A u g u s ty n a " * * , "Dwie r e g u ł y św . A u g u s ty n a d l a m ł o d z i e ż y " ^ " S p ó r naukowy ię d z y św. A u g u sty n ę a św . H i e r o
-nim em "13, " C a r i t a s u św . A u g u s t y n a " ^ .
Mówiąc o s t u d i a c h k s . C z u ja n ad A u g u sty n em , musirny p a m ię ta ć , że o p ró c z k a t e d r y p a t r o l o g i i m ia ł on j e s z c z e z ł ą c z o n ą
z n i ą k a t e d r ę h o m i l e t y k i . / D o p ie r o po p r z e k s z t a ł c e n i u W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o na s a m o d z ie ln ą u c z e l n i ę - A kadem ię T e o l o g i i Ka
t o l i c k i e j , t e d w ie k a t e d r y r o z d z i e l o n o / . S t ą d t o z a i n t e r e s o w a ł s i ę on św . A ugustynem ró w n ie ż j a k o h o m i l e t ą .
P r z e d e w s z y s tk im p r z e d s t a w i ł A u g u s ty n a j a k o t e o r e t y k a w y- 15 mowy w r o z p r a w i e : " P o g lą d y św . A u g u s ty n a na wymowę k o ś c i e l n ą " . W y k o rz y sta ł t u z w ła s z c z a d z i e ł o "De d o c t r i n a C h r i s t i a n a " , p r z y
p o m in a ją c p r z e d e w s z y s tk im j e g o c e n n e uw agi d o t y c z ą c e mówcy k o ś c i e l n e g o . P rz y to c z y m y t u t y l k o n a j b a r d z i e j c h a r a k t e r y s t y c z n e s z c z e g ó ły . A u g u s ty n - p i s z e k s . C zuj - p o l e c i ł k a p ła n o w i g o r l i we p ie lę g n o w a n ie wymowy. J e ś l i bowiem f a ł s z ma sw ych o b ro ń c ó w , k tó r z y z a pom ocą b ł y s k o t l i w y c h s łó w p o r y w a ją m ało d o ś w ia d c z o
nych, to i l e ż b a r d z i e j w i n i e n u m ieć j ą p o d a ć i o b r o n i ć p r z e d s t a w i c i e l p ra w d y . Do i d e a ł u mówcy z b l i ż a s i ę t e n , k t o g ł o s i sło w o
Boże m ąd rze / s a p i e n t e r / i wymownie / e l o ą u e n t e r / . W tym c e l u n a le ż y c z y t a ć Pism o ś w ., g d z i e wymowa / e l o c j u e n t i a / ł ą c z y s i ę z mą d r o ś c i ą / s a p i e h t i a / . K a z n o d z i e j a ma t a k u c z y ć , aby p ra w d a b y ł a j a s n a , p o d o b a ła s i ę i p r z e k o n y w a ła / u t v e r i t a s p a t e a t , p l a c e a t , m o v e a t/. P r z e d e w s z y s tk im j e d n a k w in ie n on ś w i e c i ć p rz y k ła d e m
ż y c ia / s i t q u a s i c o p i a d i c e n d i fo rm a v i v o n d i / . W ię c e j n i ż n a w ła sne s i ł y ma l i c z y ć n a pomoc z w y so k a , n i e c h s i ę w ię c m o d li z a s i e b ie i z a t v c h , do k t ó r y c h ma p rz e m a w ia ć / s i t o r a t o r a n te q u a m d i c - t o r / . W p r a k t y c e k a z n o d z i e j s k i e j - n a d m ie n ia k s . C zuj - w yzbyw ał
9 AK 9 1 / 1 9 9 9 / f. 4 4 1 - 9 10 " P r z e g lą d K a t o l i c k i " 6 8 / 1 9 3 0 / 1 1 3 -1 1 4 , 1 3 4 -1 3 6 . 11 " P r z e g lą d K a t o l i c k i " 7 3 / 1 9 3 5 / 4 9 1 -4 9 3 . 12 " P r z e g lą d K a t o l i c k i " 6 8 / 1 9 3 0 / 1 9 3 -1 9 4 . 13 AK 1 6 /1 9 3 0 / t . 2 6 , 3 5 2 -3 6 8 , 4 6 9 - 4 8 3 . R o zp ra w a t a p ó ź n ie j o d d z i e l n i e p t . " S p ó r św. A u g u s ty n a ze św mem. S tu d iu m b i b l i j n o - p a t r y s t y c z n e '^ P o z n a ń 1934, u k a z a ł a s i ę H i e r o n i -s -s . 3 9 . 14 " C a r i t a s " 4 / 1 9 4 8 / n r 2 8 , 2 - 6 . 15 " P r z e g lą d K a t o l i c k i " 7 4 / 1 9 3 6 / 3 5 9 -3 6 1 , 3 8 5 -3 8 7 , 4 0 6 -4 0 8 ,
4 0 6
-s i ę A u g u -sty n -s to p n io w o z e w n ę trz n y c h n a l e c i a ł o ś c i i o z d ó b ,
a c h c i a ł być p r z e d e w s z y s tk im rozum ianym /M e liu s e s t , u t nos
r e p r e h e n d a n t g r a m m a tic i, quam n o n i n t e l l i g a n t p o p u l i / . Wobec wy- k s z t a ł c o n y c h je d n a k mowę swą g ł a d z i ł i p r z y o z d a b i a ł , aby i zew
n ę t r z n ą s t r o n ą w pływ ać na s ł u c h a c z y .
5 . K s. C zuj w ż y c i u swym d ł u g i c z a s p e ł n i ł o b o w ią z k i k a t e c h e t y . P o ś w ię c a ją c w i e l e uw agi św. A u g u sty n o w i, n i e mógł z a tem p o m in ąć je g o p r a c k a t e c h e t y c z n y c h . U c z y n ił t o w zw iązk u
z r e c e n z j ą p r z e k ł a d u p is m k a t e c h e t y c z n y c h w ie lk ie g o D o k to ra , d o k o n a n e g o p r z e z z a s łu ż o n e g o k a t e c h e t ę , p a r a j ą c e g o s i ę rów n ież p a t r y s t y k ą , k s . W ła d y sła w a B u d z i k a ^ . P rz y t e j o k a z j i r o z p i s a ł s i ę k s . C zuj n a te m a t z a s ł u g św . A u g u s ty n a n a p o lu k a t e c h e t y k i . C h w a li s z c z e g ó l n i e j e g o " z ł o t ą " - j a k j ą n azw ał - k s i ą ż e c z k ę "De c a t a c h i z a n d i s r u d i b u s " , k t ó r a c h o ć maŁa, ma p r z e c i e ż n ie m n i e j s z ą w a r t o ś ć , n i ż in n e j e g o g ł ę b o k i e i w i e l k i e d z i e ł a . Spe c j a l n e z n a c z e n ie p r z y p i s u j e t e ż je g o r o z p r a w ie "Ad L a u re n tiu m s i v e de f i d e , s p e e t c a r i t a t e " , k t ó r e j n a jw y ż sz y z a s z c z y t uczy n i ł p ó ź n i e j św. T om asz, w z o r u ją c s i ę n a n i e j w swym "Compendiuai T h e o l o g i a e " .
Tu t e ż n a le ż y w y m ien ić w ydane p r z e z k s . C z u ja dw ie b io g ra
17 x
f i e A u g u s ty n a : "Żywot św . A u g u s ty n a " o r a z "Św. A u g u sty n - j e go m ło d o ść i n a w r ó c e n ie " ^ . Z w ła s z c z a t a d r u g a - p i s z e k s . Czuj
"w in n a s i ę z n a l e ź ć w r ę k a c h m ło d z ie ż y , g d y ż p rz e m a w ia w n i e j
m ąż, k t ó r y w y s iłk ie m d u c h a d ź w ig n ą ł s i ę n a wyżyny d o s k o n a ło ś c i, u c z ą c w t e n s p o s ó b m ło d z ie ż c e n n e j u m i e j ę t n o ś c i k s z t a ł t o w a n i a c h a r a k t e r u , r z e ź b i e n i a z n ie fo re m n e g o k r u s z c u n a s z e j s ł a b e j na t u r y w i e l k i e j i p i ę k n e j d u c h o w o ś c i. D z i e j e A u g u sty n a w s k a z u ją m ło d z ie ż y , j a k m ożna i n a l e ż y o t r z ą s n ą ć s i ę z g r z e c h u i upadku,
i j a k w o la ku dobrem u u s z l a c h e t n i a c z ł o w i e k a choćby n a j b a r d z i e j b ł ą d z ą c e g o " . 4 2 4 -4 2 5 , 4 3 8 -4 4 0 , 4 5 4 -4 5 6 , 4 7 1 -4 7 3 , 4 8 6 -4 8 9 . S tu d iu m t o wy d an o ró w n ie ż w c a ł o ś c i o d d z i e l n i e j a k o o d b i t k ę , W arszaw a 1 9 3 6 , s s . 5 5 . W h o ł d z i e św . A u g u sty n o w i / r e c . Św. A u g u s ty n , P ism a k a t e c h e t y c z n e , t ł u m . k s . W. B u d z ik , P o z n a ń 1930 = POK 1 0 / , " P r z e g l ą d K a t o l i c k i " 6 8 / 1 9 3 0 / 5 0 5 -5 0 7 .
Żywot św . A u g u s ty n a , Kraków 1928, s s . 330; W arszaw a 1952 , s s . 2 2 7 .
407
6 . O sobne m i e j s c e w p r a c a c h k s . C z u ja o św . A u g u s ty n ie z a j muje p r z e k ł a d "Y .yznan", k t ó r y u k a z a ł s i ę a ż c z t e r o k r o t n i e . Po r a z
p ie rw sz y w 1929 r . j a k o 9 tom POK, n a s t ę p n i e w K s i ę g a r n i K rakow
s k i e j w 1950 r . , potem t r z e c i e nowe w y d a n ie w 1954 r . w I n s t y t u c i e Wydawniczym PAX i w r e s z c i e c z w a r te w y d a n ie p r z e j r z a n e w 1955 r . rów
n ie ż w I n s t y t u c i e Wydawniczym PAX. J a k o w y raz u z n a n i a o p i n i i p u b l i c z n e j d l a te g o d z i e ł a mogą p o s łu ż y ć s ło w a r e c e n z j i k s . J . W i ś l i c k i e go w "A teneum K a p ła ń s k im " :" 'W y z n a n ia b y ły k i l k a r a z y tłu m a c z o n e na ję z y k p o l s k i . A le j a k s ł a b o , j a k n i e u d o l n i e ! D o p ie ro k s . d r C z u j,
p r o f . K a t o l i c k i e g o U n i w e r s y t e t u w L u b l i n i e , zn an y p a t r y s t a , a u g u - s t y n o l o g , i a u t o r n a j l e p s z e g o ż y c i o r y s u w i e l k i e g o O jc a K o ś c i o ł a , d a ł nam t ł u m a c z e n i e w ie r n e i p i ę k n e . T łum acz z d a j e s i ę p rz e ż y w a ć
z w ie lk im Ojcem K o ś c i o ł a je g o p r z e ż y c i a , wczuwa s i ę w n a j t a j n i e j s z e d r g a n ia je g o d u s z y i u m y s łu , t o t e ż j ę z y k t ł u m a c z e n i a j e s t p o t o c z y s t y , p o p raw n y , a s t y l , p o d o b n ie j a k u św. A u g u s ty n a , p r o s t y , n a t u r a l n y , a je d n a k g ó rn y i w z n i o s ł y " * ^ . Na k o ń cu n i e od r z e c z y b ę d z ie z a z n a c z y ć , że n a te m a t a r c y d z i e ł a w i e l k i e g o D o k to ra Ł a s k i w y g ł o s i ł k s . C zuj w P o ls k im R a d io 20 28 g r u d n ia 1937 r . o d c z y t w c y k lu " N i e ś m i e r t e l n e k s i ą ż k i " . K s. W o jc ie c h K a n ia - Tarnów
QUID JOANNES CZUJ DE S . AUGUSTINO EPISCOPO SENSERIT ATQUE DOCUERIT? /A rg u m e n tu m /
C la r u s E c c l e s i a e D o c to r , v i r magno i n g e n i o p r a e d i t u s , s a n c t u s A u g u stin u s h i s a n n u m e r a tu r , q u ib u s m u l t i m ultum se m p e r i n s u i s s t u - d i i s v a c a b a n t . Quot d a n t u r de eo e iu s q u e o p e r i b u s t r a c t a t u s ! I n hoc campo non s t a n t p o s t te rg u m a tq u e P o l o n i . I n t e r a u g u s t i n o l o g o s n o s -
t r o s em inentem locum t e n e t i n s i g n i s ap u d nos P a tru m p r o p a g a t o r , V a r- s o v i e n s i s A cadem iae T h e o lo g ia e C a t h o l i c a e p rim u s r e c t o r J o a n n e s C z u j.
Hoc i n co m m u n icato exponim us J o a n n i s C zu j l a b o r e s , q u i ex m u l- t i s a r t i c u l i s , r c c e n s i o n i b u s , b i o g r a p h i i s n e n c n o n i n t e r p r e t a t i o n e
S. A u g u s tin i " i m m o r t a l i s l i b r i " - " C o n fe s s io n u m " c o n s t a n t e t q u i
t e s t a n t u r , quam m agni i s t e v i r d o c tu s Ilip p o n e n se m e p is c o p u m a e s t i - m a v e r it.
Kraiców 1 9 3 0 , s s . 8 1 .
19 AK 1 5 /1 9 2 9 / t . 2 3 , 5 0 9 -5 1 0 .
20 O dczyt t e n z o s t a ł p ó ź n ie j w ydrukow any w " P r z e g l ą d z i e K a t o l i c kim " 7 0 / 1 9 3 8 / 1 5 1 -1 5 2 , 1 0 5 -1 0 8 , o r a z u k a z a ł s i ę j a k o o d d z i e l
