Ewa Pogorzała
"Mniejszości narodowe w sferze
publicznej : reprezentacje, techniki i
regulacje medialne", Beata
Klimkiewicz, Kraków 2003 :
[recenzja]
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 11,
268-271
ochrony praw nej, jak np. zawód doradcy podatkow ego, czy asystenta sędziego. W opinii autorów konieczność rzetelnego inform ow ania o sposobach funkcjonow ania tego typu organów jest związana z rosnącym i społecznymi potrzebam i realizacji podm iotow ych praw obywateli do ochrony ich konstytucyjnych upraw nień.
A nalizując sposoby funkcjonow ania organów państwowych i ich funkcje, autorzy odwołują się d o teorii stworzonych przez wybitnych specjalistów praw a państwowego. Nie unikając rozstrzygania skom plikowanych zagadnień instytucji życia publicznego, prezentują składające się n a nie uregulo w ania i zasady z różnych perspektyw i akcentują najistotniejsze ich elementy (np. problem miejsca N IK w klasycznym schemacie podziału władzy oraz problem samego pojęcia kontroli pozostającego poza regulacją konstytucji, zob. B. Szmulik, Najwyższa Izba Kontroli, s. 228). Jedynym dającym się zauważyć niedostatkiem , jest to, iż nie przedstaw iono szerszej analizy rezultatów oraz postulatów i perspektyw funkcjonow ania organów w życiu państwowym i społecznym, co nie ujmuje znacznym w artościom poznawczym pracy, stanowiącej całościowe, a co najważniejsze wyczerpujące i aktualne opracow anie obejm ujące problem atykę instytucji tworzących porządek ustrojow o-prawny.
Ewa Nowak
Beata Klimkiewicz, Mniejszości narodowe w sferze publicznej: reprezentacje,
praktyki i regulacje medialne, Kraków 2003, s. 332.
W 2003 roku ukazała się nakładem W ydawnictwa U niwersytetu Jagiellońskiego m onografia autorstw a Beaty Klimkiewicz: Mniejszości narodowe w sferze publicznej: reprezentacje, praktyki i regulacje medialne. Publikacja dofinansow ana została przez Open Society Institute G eorge’a Sorosa w Budapeszcie, jak o że poruszana przez nią problem atyka wpisuje się znakomicie w prom owane przez instytut badania, w tym głównie koncentrujące się w okół pojęcia open society (społeczeństwo otwarte). Term in ten zaproponow ał po raz pierwszy francuski filozof H enri Bergson, a następnie rozpropagow ał K arl Popper. Jednym z podstawowych założeń koncepcji open society jest respektow anie p raw i zdania mniejszości. Realizację tego postulatu doskonale widać właśnie w sferze publicznej, w szczególności w aspekcie polityki mass mediów (centralnych instytucji sfery publicznej) wobec mniejszości narodow ych i etnicznych oraz sposobu funkcjonow ania etniczności w mediach.
A u to rk a - d o k to r nauk politycznych B. Klimkiewicz, reprezentuje krakow ski ośrodek naukowy. Jest pracow nikiem naukow ym Instytutu D ziennikarstw a i K om unikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Publikacja stanowi wynik połączenia zainteresowań naukow ych autorki n a gruncie m edioznaw stwa i badań n ad mniejszościami narodow ym i, jak i aktywności społeczno-zawodowej.1 Członow ość tytułu : mniejszości narodow e w sferze publicznej, reprezentacje, praktyki i regulacje medialne, odzwierciedla konstrukcję pracy. Publikacja składa się z czterech części, poprzedzonych krótkim wprowadzeniem: 1. Sfera publiczna, m edia a etniczność (s. 15-90) ; II. Sfera przedstawiania (s. 91-168); III. Sfera produkcji dziennikarskiej (s. 169-216); IV. Sfera polityki medialnej (s. 217-289). Pracę uzupełniono aneksem wprowadzającym zainteresowanego czytelnika w szczegółowe techniki i m etody grom adzenia m ateriału empirycznego oraz bibliografię, zawierającą ponad 350 pozycji.
Treść części I ogniskuje się w okół pojęcia sfery publicznej oraz prezentacji badań i rozważań teoretycznych dotyczących funkcjonow ania etniczności w mediach. Pojęcie sfery publicznej autorka
1 M .in. w latach 1993-1995 redaktor miesięcznika Żivot wydawanego przez Towarzystwo Słowaków w Polsce; w latach 1994-1998 - dziennikarz m agazynu mniejszości narodowych i etnicznych U siebie, nadaw anego przez oddział krakow ski TVP.
stara się zdefiniować poprzez prezentację, mającej fundam entalne znaczenie dla medioznawstwa i teorii kom unikow ania społecznego, teorii Jörgena H aberm asa, przedstaw ionej w 1961 r. oraz jej krytyki ze strony innych badaczy w latach 90. XX w.
W rozum ieniu J. H aberm asa sfera publiczna to: „[...] dziedzina życia społecznego, gdzie zachodzi taka w ym iana informacji i poglądów związanych z interesem publicznym , że opinia publiczna kształtuje się jak o siła polityczna” . Podstawowym celem pracy jest więc odpow iedz n a pytanie, jak mniejszości uczestniczą w kształtowaniu sfery publicznej. Jednym ze wskaźników konstytuow ania się oraz funkcjonow ania społeczeństwa obywatelskiego jest bowiem udział mniejszości narodow ych w sferze publicznej.
Uzupełnieniem rozw ażań teoretycznych w części 1 jest prezentacja problem atyki dotyczącej mniejszości narodow ych, koncentrująca się wokół zagadnień definicyjnych oraz charakterystyki mniejszości narodow ych i etnicznych w Wielkiej Brytanii i w Polsce z zarysem historycznym. Mniejszość n arodow ą lub etniczną au to rk a definiuje, jako: „[...] grupę ludzi przekonanych 0 wspólnocie odziedziczonej i specyficznej kultury, oraz posiadających organizację umożliwiającą autoprezentację własnej tożsamości w sferze publicznej, gdzie dom inuje inna grupa etnicz na/narodow a, przy czym rozróżnienie między mniejszością narodow ą i etniczną m a znaczenie funkcjonalne przede wszystkim dla sfery praw a i polityki” .
Szczególnie godne uwagi są trzy pozostałe części pracy oparte n a badaniach empirycznych. Rozważania na tem at udziału mniejszości narodow ych i etnicznych w sferze publicznej autorka umieszcza w przestrzeni porównawczej, koncentrując badania empiryczne n a przykładzie Polski 1 Wielkiej Brytanii. Główne pytania postaw ione przez autorkę ogniskowały się w okół kwestii, czy udział mniejszości w przestrzeni publicznej m a wymiar kulturow y czy polityczny, przy okazji jakich wydarzeń i w jakich rolach najczęściej przedstaw iane są mniejszości w m ediach brytyjskich i polskich. Badania przeprow adzone zostały w latach 1997-1999.
W części badań poświęconej mediom brytyjskim analizie poddane zostały następujące tytuły prasowe: The Guardian, The Times i Sunday Times, The Independent i Independent on Sunday, The Observer oraz główny program informacyjny w kanale telewizji B B C I - B B C - Nine O 'Clock News. N atom iast na polskim rynku medialnym: Rzeczpospolita, Gazeta Wyborcza, Wprost, Polityka, a w sferze produkcji telewizyjnej główne wydanie Wiadomości w TV P 1.
Publikacja B. Klimkiewicz mieści się na styku dwóch obszarów badawczych politologii: medioznawstwa oraz bad ań etnicznych. Wyjściową kategorią analizy stało się pojęcie sfery publicznej, w tym jej trzy podstawowe kom ponenty: sfera przedstaw iania, sfera produkcji dziennikarskiej oraz sfera polityki medialnej. N a bazie tych pojęć au to rk a konstruuje rozw ażania oparte n a m ateriale empirycznym.
W II części pracy poświęconej sferze przedstaw iania d o k o n an a została analiza ilościowa i jakościow a obrazu medialnego mniejszości narodow ych i etnicznych w Wielkiej Brytanii i w Polsce. W polu zainteresowania autorki znalazły się takie kwestie szczegółowe, jak : częstotliwość pojaw iania się etnicznych wydarzeń medialnych i poszczególnych mniejszości, przy okazji jakich wydarzeń i w jakich rolach prezentow ane są mniejszości narodow e w mediach, jakie tem aty poruszane są najczęściej. Z analizy polskiego obrazu medialnego au to rk a w yprow adza ogólną tendencję, iż w mediach polskich mniejszości występują częściej w dyskursie kulturalnym i historycznym niż politycznym.
W części III Sfera produkcji dziennikarskiej analizie podane zostały założenia i realizacja polityki redakcyjnej oraz reguły postępow ania dziennikarzy dotyczące zasad selekcji tem atów , relac jonow ania wydarzeń, ważności tem atów dotyczących mniejszości narodow ych i etnicznych dla poszczególnych redakcji, stopnia ważności poszczególnych mniejszości oraz polityki kadrowej. Podstaw ą dla rozw ażań autorki były ankiety wypełniane przez redaktorów naczelnych badanej gazety lub wiadomości telewizyjnych oraz informacje uzyskane m etodą wywiadu indywidualnego.
O statnia część pracy dotyczy strategii kształtow ania, regulacji i realizacji polityki medialnej wobec mniejszości narodow ych w obu państw ach, a więc działalności instytucji rządowych
i pozarządow ych w sferze dostępu mniejszości do mediów, obowiązujących regulacji praw nych oraz stosow ania polityki medialnej wobec mniejszości, czego wyrazem jest obecność czasopism mniejszo ści n a rynku prasow ym oraz dostęp do radia i telewizji. Podsum owanie stanowią rozważania porów nawcze prezentujące podobieństw a i różnice pomiędzy polskim i brytyjskim modelem obecności zagadnień etnicznych w mediach.
T ytuł pracy wskazuje, iż au to rk a koncentruje swe rozw ażania n a zagadnieniach teoretycznych. Niewątpliwie brakuje w tytule dookreślenia zakresu terytorialnego pracy, a więc wskazania, iż publikacja dotyczy mniejszości narodow ych w Polsce i Wielkiej Brytanii w ujęciu porównawczym. 0 wiele lepszą orientację dla potencjalnego czytelnika, co od zawartości pracy mógłby mieć na przykład tytuł: Mniejszości narodowe tv sferze publicznej tv Polsce i W ielkiej Brytanii: reprezentacje, p ra ktyki i regulacje medialne, czy też M niejszości narodowe w sferze publicznej: reprezentacje, praktyki 1 regulacje medialne tv Polsce i Wielkiej Brytanii tv ujęciu porównawczym. Sam a autorka wskazuje wszakże, iż głów ną m etodą badań była analiza porów nawcza oraz, że „Przestrzenią porównawczą dla rozw ażań na tem at udziału mniejszości narodow ych i etnicznych w sferze publicznej jest Polska i W ielka B rytania” . W idoczny jest więc brak zaakcentow ania i podkreślenia charakteru ujęcia tem atu w tytule.
Pewnym m ankam entem , dla polskiego odbiorcy, jest zastosowanie harw aidzkiego systemu odsyłaczy, charakterystycznego dla anglosaskiej literatury naukowej. Umieszczanie w tekście głównym odsyłaczy d o cytow anej literatury burzy odbiór tekstu, odw racając uwagę i zakłócając podążanie za wywodami autorki. W polskiej literaturze naukowej, szczególnie z zakresu nauk społecznych, nadal utrzymuje się sposób tradycyjny, polegający n a umieszczaniu w tekście zasadniczym jedynie odsyłaczy cyfrowych, zasadnicza zaś treść przypisu umieszczana jest poza tekstem głównym. Zastosow any przez autorkę sposób dokum entacji prezentow anych treści, będący w zasadzie pomieszaniem dwóch wyżej wspomnianych sposobów, dodatkow o według niezbyt jasnych zasad, w konsekwencji doprow adził do błędów.2
Pracę wieńczy bibliografia zawierająca wykaz ponad 350 publikacji. W spom niany wyżej zastosow any sposób sporządzania przypisów utrudnia jednak identyfikację pozycji w najszerszym zakresie w ykorzystanych przez autorkę jak o baza źródłowa. Szeroka bibliografia obejmuje pozycje o zróżnicowanej tem atyce, co wynika z interdyscyplinarnego charakteru pracy. D ość liczną grupę stanow ią publikację anglojęzyczne z zakresu medioznawstwa i zagadnień etnicznych. A utorka nie uwzględniła jednak w bibliografii źródeł internetowych, na które pow ołuje się w części pracy poświęconej polityce medialnej, jak również nie wymieniła tytułów prasow ych, które stanowiły podstaw ow y m ateriał źródłowy w części pracy opartej n a badaniach empirycznych.
Jest to publikacja w now atorskim ujęciu podejm ująca istotne aspekty badań etnicznych. W polskiej literaturze naukow ej z zakresu nauk społecznych zagadnienia związane z mniejszościami narodow ym i i etnicznymi podejm owane były głównie w ujęciach socjologicznych, historyczno- -politologicznych czy prawniczych. B adania etniczne n a gruncie medioznaw stw a stanow ią novum na gruncie polskim , ale m ają długą tradycję i bogaty dorobek w literaturze anglojęzycznej. Jednocześnie pojawienie się tej pracy stanowi pewien wyraz rozwoju badań politologicznych nad mniejszościami
2 System ten sprzyja pow staw aniu błędów, które uniemożliwiają identyfikację pozycji, na które au to rk a się powołuje i tym samym uniemożliwia czytelnikowi dotarcie d o opracow ań, które szczegółowiej przedstaw iają sygnalizowane treści. N p. n a s. 17 i 18 a u to rk a powołuje się n a pozycję autorstw a T hom psona z 1994 г., natom iast w bibliografii umieszczone zostały opracow ania J. T hom psona z 1993 r. i K. Thom psona z roku 1997, nie wiadomo więc, na k tó rą z tych pozycji i czyjego autorstw a a u to rk a się powołuje, czy też może publikacja T hom psona z 1994 r. nie została umieszczona w bibliografii. Takich błędów jest niestety więcej: n a s. 19 (H aberm as, 1999), w bibliografii chronologicznie najnow sza pozycja H aberm asa z 1996 r., n a s. 57 Gellner, s. 40 A nderson, s. 48 M erelm an itd.
narodow ym i, tzn. przekierow anie zainteresowania badaczy z ujęć historycznych i form alno praw nych n a badanie obecności kwestii etnicznych w sferze publicznej.
Reasum ując, wskazać należy na wysokie walory poznawcze omawianej m onografii. Praca B. Klimkiewicz stanowi interesujący, z punktu widzenia polskiego odbiorcy, rekonesans wśród mediów w Wielkiej Brytanii. Jednocześnie prezentując rozw iązania brytyjskie, stanowi źródło porów nań dla rozw iązań i regulacji stosowanych n a gruncie polskiego praw odaw stw a i praktyki medialnej wobec mniejszości narodow ych.
Ewa Pogorzała
Włodawa miasto i region na przełomie X X /X X I wieku, pod red. Edwarda
Olszewskiego, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Włodawskiej, Lublin-Włodawa
2002, s. 396
Jest to form a m onografii popularnonaukow ej będąca p ró b ą ja k najpełniejszego zebrania i usystem atyzowania wiedzy dotyczącej W łodawy i regionu na przestrzeni ostatnich lat. Praca jest kontynuacją opublikowanej w 1991 roku monografii Dzieje Włodawy prezentującej przeszłość m iasta i regionu. Obie prace powstały dzięki zaangażowaniu Tow arzystw a Przyjaciół Ziemi Włodawskiej. Założeniem autorów publikacji jest p róba pokazania szeroko pojętych zmian, jakie zaszły we Włodawie od początku lat 90., czyli w okresie transform acji systemowej kraju.
Teksty są bardzo zróżnicowane tematycznie, autorzy poruszają szereg kwestii związanych z miastem i regionem , poczynając od walorów przyrodniczych przez fakty życia społecznego, gospodarczego, politycznego czy kulturalnego. U kład treści jest problem ow o-chronologiczny.
M onografia zawiera 23 artykuły przygotowane przez 28 autorów . Są nimi głównie osoby związane od wielu lat z ziemią włodawską, pasjonaci, byli i obecni mieszkańcy, a także pracownicy naukow i U M CS w Lublinie i innych instytucji.
Pozycja ta jest źródłem wielu cennych informacji d la osób poszukujących konkretnych, szczegółowych faktów dotyczących życia m iasta oraz regionu. Jest to w artościowy zbiór adresowany głównie do społeczności lokalnej Włodawy. Posiada również dużą w artość dla środowisk nauko wych, studentów zajmujących się problem atyką dotyczącą m iasta i jego walorów , np. przyrod niczych czy historycznych. Jest ciekawą lekturą dla pasjonatów , wielbicieli i miłośników tej małej ojczyzny, jak również turystów , którzy zechcieliby zwiedzić tereny styku wielu k ultur czy odpocząć w w arunkach czystego środow iska naturalnego.
M onografia nie jest w olna od wad, autoram i są często osoby nieposiadające doświadczenia w publikacji tekstów. N iektóre artykuły zaledwie zarysowują problem atykę i nie są wystarczająco udokum entow ane bibliograficznie. Form a przedstawienia m ateriału często odbiega od wyznaczo nych standardów d la tego typu prac. Widoczny jest często brak dystansu historycznego au to ra do problem atyki oraz trudności w dostępie do źródeł. Opisanie jednak chociaż pewnego aspektu danego zjawiska daje możliwość uchwycenia zachodzących procesów i zmian przez to jest bardzo cenne. Zamieszczenie m apy samego m iasta i okolic spowodowałoby, że książka byłaby bardziej czytelna i ułatwiłaby czytelnikowi znalezienie miejsc, które tak plastycznie opisują autorzy. Brak mapy rekom pensują jednak zdjęcia prezentujące w alory przyrodnicze, zabytki, ważniejsze obiekty m iasta, jak: szkoły, budynki Policji, Straży' Pożarnej, a także zdjęcia pracow ników poszczególnych instytucji. Są również fotografie prezentujące ważniejsze uroczystości, jak np.: przyjazd Prezydenta RP A leksandra Kwaśniewskiego, im prezy okolicznościowe czy ważniejsze wydarzenia kulturalne. Wiele zdjęć pochodzi z archiwum członków Towarzystw a Przyjaciół Ziemi W łodawskiej.
W trakcie lektury W łodaw a jawi się jak o zabytkowe m iasteczko leżące n a styku kultur: chrześcijańskiej, prawosławnej i judaistycznej, położone w pięknym otoczeniu przyrody terenów
