• Nie Znaleziono Wyników

Likwidacja Konspiracyjnego Wojska Polskiego w Łódzkiem w latach 1945-1951

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Likwidacja Konspiracyjnego Wojska Polskiego w Łódzkiem w latach 1945-1951"

Copied!
27
0
0

Pełen tekst

(1)

Tomasz Toborek

Likwidacja Konspiracyjnego Wojska

Polskiego w Łódzkiem w latach

1945-1951

Pamięć i Sprawiedliwość 3/1 (5), 81-106

(2)

Tomasz Toborek

Likwidacja Konspiracyjnego

^Wojska Polskiego w Lódzkiem

w latach 1945—1951

Powstanie i działalność organizacji

K onspiracyjne W ojsko Polskie (KWP) obejm ow ało sw oją działalnością znacz­ ne teren y centralnej Polski, najsilniejsze jednak było w d w óch ośrodkach: w o ­ kó ł P io trk o w a Trybunalskiego i R adom ska. A resztow ania żołnierzy AK n a tym terenie przybrały w początkach 1945 r. p o dobne rozm iary jak w innych regionach kraju. D otknęły one żołnierzy dw óch jednostek AK - piotrkow skiego 25. pp AK (O kręg AK Łódź k ry p to n im „B arka”) oraz 27. pp AK (O kręg AK K ielce-R ado m k ry p to n im „ Jo d ła ”). Z a trz y m a n ia nastąpiły, m im o że k o m e n d a n c i o k rę g ó w i dow ódcy p u łk ó w w ydali rozkazy likw idacji organizacji. Tak np. k o m en d an t O kręgu AK Łódź M ichał Stem pkow ski „G rzego rz” 25 stycznia 1945 r. w ydał swym żołn ierzo m o statn i rozkaz, p o d o b n y w d uch u do rozkazu L eo po ld a O k u ­ lickiego o rozw iązaniu AK: „Wszyscy żołnierze AK zostają zw olnieni z przysię­ gi, w skutek czego każdy żołnierz AK m oże w stęp ow ać do w ładz adm in istracy j­ nych, cyw ilnych i do w ojsk a tym czasow ego rz ąd u lubelskiego. W szystkich żołnierzy AK obow iązuje bezw zględna tajem nica co do organizacji i personalnej przynależności żołnierzy AK. O c h ro n a d ob rego im ienia i d o ro b k u bojow ego AK przez cały czas okupacji niem ieckiej należy do najwyższych ob ow iązk ów m o ra l­ nych każdego żołnierza AK”1. R ozkaz nie zapobiegł aresztow aniom . Ż ołn ierze AK z 25. i 27. pp, m im o zapew nień p ro p ag an d o w y ch , nie m ogli w rócić do n o r­ m alnego życia i już w styczniu 1945 r. część z nich znalazła się w w ięzieniach. A resztow ano także dow ó d ztw o O kręgu AK Łódź: płk. M ich ała Stem pkow skie- go „ G rzeg o rza” - k o m e n d a n ta , szefa sztabu mjr. E m ira H a ssa n a „Turka II”, kw aterm istrza mjr. B ronisław a Szczechurę „Z im n eg o ” i szefa w yw iadu mjr. B ro­ nisław a Jabłońskiego „Billa”2. W R adom sku już w styczniu 1945 r. aresztow a­ no dw unastu żołnierzy 27. pp.

W ielu byłych żołnierzy AK zdecy d o w ało się w ów czas p o zo stać w k o n s p ira ­ cji. P ierw sze o ddziały tw o rzy li żo łn ierze 25. pp: S tanisław K arliński „B urza”, k tó re g o o d d ział 8 lip ca 1945 r. p o d w sią M ajko w ice stoczył re g u la rn ą bitw ę

1 Cyt. za: M . Kopa, A. Arkuszyński, H. Kępińska-Bazylewicz, Dzieje 25. pp A rm ii Krajowej, Łódź 2001, s. 610.

(3)

z siłam i b ezp ieczeń stw a w sp ieran y m i p rzez jed n o stk ę A rm ii C zerw o n ej3, oraz A lek san d er A rkuszyński „M a j”, k tó re g o o d d ział p arty z an ck i „ Z ry w ” działał w p o b liżu Ł odzi i w sław ił się ro zb iciem w ięzien ia w P abianicach, gdzie p rz e ­ trzy m y w an o żołnierzy AK4.

27 stycznia 1945 r. d o w ódca 27. pp AK m jr Franciszek Polkow ski „K orsak” w ydał rozkaz dzienny, w k tó ry m zezw alał party zan to m na w stępow anie do M O oraz nakazyw ał zaprzestanie kontaktów , ukrycie b ro n i i zniszczenie archiwów. N ie wszyscy żołnierze p o d p o rząd k o w ali się jego decyzjom , m .in. kpt. Stanisław Sojczyński „Warszyc”5, d o w ódca batalio nu w 27. p p, k tó ry 29 stycznia 1945 r. ogłosił „Wytyczne postęp o w an ia przy rozw iązaniu AK” i „Wytyczne p ro p a g a n d o ­ w e ”6 jednoznacznie określające sytuację w kraju jako n o w ą okupację. 3 kw ietnia

1945 r. w ydał rozkaz o w znow ieniu działalności i, opierając się n a dow odzonym przez siebie podczas w ojny I batalionie 27. pp AK, rozpoczął tw orzenie nowej organizacji o kryptonim ie „M a n e w r”. W k rótce zaprzysiężono pierw szych jej d o ­ w ódców : W iesław a Janusiaka „Praw dzica”, Ja n a Kaletę „P ostracha”, B olesława Kila „K olca”, M irosław a M ichalskiego „B rzozę”, H e n ry k a Piaseckiego „ Z a p o ­ r ę ”, Ja n a Rogólkę „ G ro ta ”, Eugeniusza Tom aszewskiego „B urtę”7. W kolejnych m iesiącach Sojczyński sprecyzow ał cele organizacji, przede w szystkim w broszu ­ rze Co m yślą ”ludzie z lasu” o polskiej rzeczyw istości8. Po ogłoszonej w sierpniu

1945 r. am nestii nie zm ienił swego nastaw ienia. G dy płk Ja n M azurkiew icz „R a­ d o sław ” w ydał p o d d yktando UB deklarację o wyjściu z podziem ia, Sojczyński uznał to w specjalnym liście do „R adosław a” za zd rad ę9.

W tym czasie organizacja była już w znacznym sto pn iu ukształtow ana. 1 sierpnia 1945 r. funkcjonow ały następujące kom panie:

• „K adra” - tere n działania: D m enin, D obrzyce, G ocław ice, K am ieńsk, Ko­ biele, M asłow ice, Przerąb, W ielgom łyny;

• „C zo łó w k a” - G idle, K oniecpol, M ałuszyn, P ław no, Z ak rzó w ek , Ż y tn o ;

3 S. Karliński, „Zeszyty Historyczne” (SZŻAK, Piotrków Trybunalski) 1993, nr 6 -7 . Według da­ nych UB, które określają to starcie jako bitwę pod Diablą G órą, zginęło wówczas 56 partyzantów (Archiwum Instytutu Pamięci N arodow ej Oddział w Łodzi [dalej: AIPN Łd], pf 10/433, t. 3, k. 170).

4 A. Arkuszyński, Przeciw dw óm wrogom, Łódź 1995, s. 2 4 0 -2 5 9 .

5 Stanisław Sojczyński „Wojnar”, „Zbigniew ”, „Warszyc” (1910-1947), ur. w Rzejowicach w pow. radom szczańskim w rodzinie chłopskiej. W 1932 r. ukończył Państwowe Seminarium Nauczyciel­ skie w Częstochowie. Tam służył w 27. pp, ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy Pie­ choty przy 7. Dywizji Piechoty; od 1 I 1936 r. ppor. rezerwy. O d 1934 r. pracow ał jako nauczyciel języka polskiego w szkole powszechnej w Borze Zajacińskim k. Częstochowy, działał w ZN P i Związku Strzeleckim. W kampanii wrześniowej walczył w okolicach H rubieszow a i Janow a Lubel­ skiego, 4 X 1939 r. rozbrojony przez żołnierzy sowieckich, w rócił do Rzejowic i włączył się do pra­ cy konspiracyjnej. O d jesieni 1939 r. żołnierz SZP - organizował podobw ód Rzejowice - a następ­ nie Z W Z (od lutego 1942 r. AK). O d października 1942 r. zastępca kom endanta O bw odu Radomsko AK, rów nocześnie szef Kedywu w obwodzie. Zasłynął akcją opanow ania więzienia w Radomsku w nocy z 7 na 8 VIII 1943 r., kiedy to uw olniono ponad czterdziestu Polaków i jede­ nastu Żydów. Po tej akcji utw orzył pierwszy w obwodzie oddział partyzancki, którym dow odził do listopada 1943 r. Jego żołnierze wzięli udział w koncentracji przed akcją „Burza” oraz ochronie bry­ tyjskiej misji wojskowej o krypt. „Freston” (AIPN Łd, 4, 5/85, 6/43, 15, 030/279).

6 Ibidem, 15/4, t. 2, Wytyczne propagandow e, k. 46.

7 Tekst ślubowania zob. ibidem, 6/43, t. 4, Rozkaz nr 2, k. 15.

8 Ibidem, 6/43, t. 5, Co myÊlà „ludzie z lasu” o polskiej rzeczywistoÊci, k. 154-169.

(4)

• „O c h ro n a ” - Brzeźnica, Kruszyna, Ładzice, Pajęczno, Rząśnia, Sulmierzyce, Zam ość.

We w rześniu 1945 r. rozpoczęto przekształcenia, k tó re w ynikały z rozw oju li­ czebnego organizacji. 12 w rześnia została użyta po raz pierw szy nazw a K onspi­ racyjne W ojsko Polskie, choć oficjalnie przyjęto ją d op iero w styczniu 1946 r.10

16 sierpnia 1945 r. Sojczyński w ydał rozkaz zorganizow ania przez d ow ód có w ko m panii dziesięcioosobow ych drużyn p o d nazw ą S am oobrona i O c h ro n a S po­ łeczeństw a (SOS), złożonych z najlepszych żołnierzy11. Sposobem w alki były ostrzeżenia, kary chłosty, a niekiedy likw idacja osób zagrażających członkom KWP czy miejscowej ludności.

W sierpniu Sojczyński p ow o łał n o w ą kom panię o k ryptonim ie „5 -ta” z H e n ­ rykiem Piaseckim „ Z a p o rą ”. We w rześniu „Warszycowi” p o d p o rząd k o w ali się dow ódcy sam odzielnych oddziałów : W acław Kuśm ierczyk „Tom” i N .N . „Kazi­ m ierz”, a w październiku A ntoni Pabianiak „Błyskawica” z pow iatu wieluńskiego. W listopadzie w południow ej części pow iatu piotrko w skiego n o w ą kom panię zorganizow ał W ładysław Kuśm ierczyk „L onginus”. W tym czasie p o d p o rz ą d k o ­ w ała się też Sojczyńskiemu organizacja o kryp to nim ie „K lim czok” z w ojew ód z­ tw a śląsko-dąbrow skiego.

U tw orzenie silnego ugru p o w an ia w pow iecie p io trk ow skim nastąpiło 4 g ru d ­ nia 1945 r. Pow stała w ów czas K om enda P ow iatow a o k ryptonim ie „Ż n iw iark a”. W kró tce w pow iecie radom szczańskim u tw o rzo n o batalio n „ M o to r”- najsilniej­ szy w KWP. N a jego czele stanął ad iu tan t „Warszyca” Ksawery Błasiak „A lbert”. D o końca 1945 r. konspiracja objęła osiem naście p o w iató w w ojew ód ztw a łó d z­ kiego, w ojew ództw o śląsko-dąbrow skie, część kieleckiego i poznańskiego. W k o ­ lejnych m iesiącach d ziałalność ro z szerz o n o n a p o w iaty częstochow ski, łaski, sieradzki, w łoszczow ski i zaw ierciański. N ie u d ało się n a to m ia st zakończyć tw orzenia kom endy pow iatow ej w Łodzi. N ajaktyw niej KWP działało w o k o li­ cach R adom ska, P iotrkow a, C zęstochow y i W ielunia.

Stały rozwój organizacji wym agał lepszego zakonspirow ania i popraw y stanu bezpieczeństwa. W tym celu w m arcu 1946 r. przeniesiono sztab KWP do Często­ chowy. Z m ieniono także nazwę organizacji na I Korpus KWP „Bory”12. W połow ie 1946 r., a więc w chwili aresztow ania „Warszyca”, organizacja liczyła n ajp raw d o­ podobniej około 3,5 tys. żołnierzy. Tendencje do zawyżania tej liczby są nieuzasad­

nione. O stateczna struktura organizacji przedstaw iała się następująco: 8 3 • I K om enda, której sztab tw orzyli: d o w ód ca - Stanisław Sojczyński „War-

szyc”, ad iu tan t - Ksawery Błasiak „A lbert”, ad iu tan t II - C zesław Kijak „R om a­ szewski”, szef w yw iadu - Stanisław Ż elanow ski „N ałęcz”, sekretarz dow ódcy - H alin a Pikulska „E w unia”, szef łączności - Feliks Kasza „Szczerbiec”, szef fi­ nansow y - M aria G ęsik-Łęcka „M u ch a”, kapelan - ks. M arian Frontczyk „Po­ raj”, łącznik - Jan Błaszczyński „G aw rycz”, łącznik - H en ry k Brzózka „N iu tek ”. O bejm ow ała dziesięć kom en d pow iatow ych: radom szczańską, p iotrkow ską, częstochow ską, łódzką (w fazie realizacji), w ieluńską, sieradzką, łaską z Pabiani­ cami, konecką, w łoszczow ską i zaw ierciańską.

10 Ibidem, t. 4, k. 17.

11 Ibidem, Rozkaz reorganizacyjny, k. 342.

(5)

• II K om enda W ojew ódzka - d o w ódca G erard Szczurek „E rg” - obejm ow ała O kręg Śląski KWP kry p to n im „K lim czok”.

W latach pięćdziesiątych funkcjonariusze UB sporządzili k arto te k ę 1230 członków KWP. To niep ełn a lista, ale pokazuje, gdzie organizacja m iała najw ięk­ sze p o p a rc ie 13. Z tej liczby na poszczególne pow iaty przypadało: radom szczań­ ski 525 osób (43 proc.), pio trk o w sk i 294 (24 proc.), w ieluński 196 (16 proc.), sieradzki 92, łaski 63, łódzki i m iasto Łódź 60 o só b 14.

D ziałalność KWP w znacznym stopniu skierow ana była przeciw ko aparatow i bezpieczeństw a. Sporządzano form alne akty oskarżenia przeciw najbardziej n ie­ bezpiecznym funkcjonariuszom i w spółpraco w n ik om UB, n a podstaw ie których w ydaw ano później w yroki. Pierw szym funkcjonariuszem , któ ry został zastrzelo­ ny z w yroku KWP, był szef sekcji śledczej PUBP w R adom sku Jakub C ukierm an, zabity 27 sierpnia 1945 r. N ajbardziej spektakularnych z zaplanow anych w y ro ­ kó w nie u d ało się nigdy w ykonać. Sąd Specjalny K ierow nictw a W alki z B ezpra­ w iem skazał n a śm ierć szefa WUBP w Łodzi M ieczysław a M o czara15 i w o jew o ­ dę łódzkiego Stanisław a D ąb-K ocioła16.

Innym sposobem karan ia były pacyfikacje wsi sprzyjających kom unistom . Podczas takiej akcji n a Stobiecko M iejskie w nocy z 24 n a 25 października 1945 r. u p ro w ad zo n o trzynastu k o n fid en tó w i p raco w n ik ó w UB17, z któ ry ch dziesięciu u k aran o chłostą, a trzech rozstrzelano. Do m ieszkańców Stobiecka skierow ano też specjalną u lo tk ę 18. W późniejszym okresie d o w ód ca KWP zezw o­ lił na likw idow anie funkcjonariuszy UB bez w yroku. Tylko w obec k o n fid en tó w obow iązyw ała nadal zasada likw idacji po w ydaniu w y ro k u 19. W arto zaznaczyć, że KWP inform ow ało też oficjalne organy ścigania o licznych przy pad kach p rz e­ stępstw p o pełnianych przez funkcjonariuszy UB, milicji czy żołnierzy Arm ii C zerw onej, dostarczając dow ody i żądając u karan ia w innych.

KWP przyw iązyw ało dużą wagę do w alki prop ag and ow ej, n p. przed re fere n ­ dum ludow ym d rukow ano specjalne u lotk i i odezw y20.

O rganizacja Sojczyńskiego nie m iała szerokich k o n tak tó w z innym i stru k tu ra ­ m i konspiracyjnym i. N ie naw iązano łączności z innym i oddziałam i zbrojnym i, a p ró by poro zu m ien ia się z partiam i politycznym i pozostały raczej w sferze p la­ nów. „Warszyc” znał założenia Z rzeszenia „Wolność i N iezaw isłość” dzięki byłe­ m u oficerow i AK „C zarn em u ” (N .N .), nie był jednak zainteresow any w spó łpra- 8 4 cą z tą organizacją, uważając, że skupia o n a członków „przedw rześniow ej kliki”.

13 Tomasz Lenczewski (idem, Konspiracyjne Wojsko Polskie [w:] Arm ia Krajowa. D ram atyczny Epi­

log, red. K. Komorowski, Warszawa 1994, s. 79-80), podaje, że autorem owego wykazu jest Tadeusz

Telma, który sporządził go na podstawie dokum entów w pewnym stopniu już nieistniejących i opu­ blikował w swej pracy Z dziejów walki z podziem iem w wojew ództwie łódzkim w latach 1945-1947 (Łódź 1966, mps, Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego, k. 80). Wobec faktu, że zestawienie to znajdu­ je się w Archiwum IPN, jego autorstw o trudno przypisać Telmie, który jedynie je opublikował.

14 AIPN Łd, 0125/2, k. 1-4.

15 Ibidem, 6/43, t. 4, Do Pana Pułkow nika M oczara, k. 42.

16 Ibidem, Do Pana Wojewody Dąb-Kocioła w Łodzi, k. 43.

17 T. Lenczewski, D ziałalność egzekucyjna podziem ia w Polsce w 1945 r. na przykładzie Konspira­

cyjnego Wojska Polskiego, „M ars” 1994, t. 2, s. 314-3 1 9 .

18 AIPN Łd, 6/43, t. 4, M ieszkańcy Stobiecka Miejskiego!, k. 315.

19 Ibidem, 15/4, t. 1, k. 2.

(6)

Z a p ośrednictw em H en ry k a Piaseckiego „ Z a p o ry ” jesienią 1945 r. w K rakow ie naw iązano k o n tak t z oficerem łącznikow ym gen. W ładysław a A ndersa. P rzeka­ zano m u list otw arty D o Pana Pułkow nika „Radosław a” i odezwę Co m yślą „ludzie

z lasu” o polskiej rzeczyw istości. Jesienią 1945 r. „Warszyc” m iał się też sko n tak ­

tow ać z A ndrzejem R zew uskim „H ań czą”, d o w ó dcą W ielkopolskiej Sam odziel­ nej G rupy O chotniczej „Warta”, organizacja ta jednak została zlikw idow ana. B ar­ dziej k o n k re tn e k o n tak ty p ró b o w a n o naw iązać z PSL, k tó re było Sojczyńskiem u najbliższe. W kw ietniu 1946 r. Czesław Kijak „R om aszew ski” (kom endant p o ­ w iatu W ieluń) naw iązał k o n tak t z P iotrem C hw alińskim , prezesem PSL w W ie­ lun iu21. Ten z kolei m iał być „łącznikiem ” do Stanisław a M ikołajczyka. Do zacie­ śnienia k o n ta k tó w nigdy jed n ak nie doszło. Sojczyński m yślał w ów czas 0 pop arciu PSL - także zbrojnym - gdyby zw ycięstw o tego u gru p o w an ia w w y­ bo rach było tru d n e do w yegzekw ow ania. Ż ołnierze KWP m ieli w ów czas wyjść z podziem ia, by pom óc w przejęciu legalnie wywalczonej w ładzy22.

Bardzo w ażnym pio n em w działalności KWP był dobrze rozw inięty w yw iad, kierow any przez Stanisław a Ż elanow skiego „N ałęcza”. S tru k tu ra w yw iadu p rze­ ro sła swym zasięgiem i organizacją stru k tu rę liniow ą form acji. KWP m iało k o ­ m ó rk i w yw iadu - w m niejszym lub większym stadium zaaw ansow ania - w Bia­ łym stoku, Bielsku i Białej, Cieszynie, G dyni i G dańsku, Kielcach, K rakow ie, O leśnie, O polu, O strow ie W ielkopolskim , O strzeszow ie, Poznaniu, R adom iu, Rybniku, Siedlcach, W rocław iu i Ż yw cu23. N ależy dodać, że w G łów nym Z arzą­ dzie Inform acji W ojska Polskiego p racow ała jako agent KWP B arbara N iem czyk „H ajduczek” . W raz ze w spółpracow niczką K azim ierą M ielczarek przekazyw ały inform acje w yw iadow cze dotyczące m .in. stanu perso nalneg o G łów nego Z arzą­ du Inform acji i listę uw ięzionych w e W ronkach. K om órka w yw iadow cza KWP w W arszawie nosiła kry p to n im „W ernyhora II K” .

N ajbardziej spektakularną akcją KWP był atak na R adom sko w nocy z 19 na 20 kw ietnia 1946 r. Akcją dow odził por. Jan Rogólka „G ro t” - ko m endant pow iatu P iotrków Trybunalski. Żołnierze KWP opanow ali wówczas areszt i uw olnili 5 7 za­ trzym anych. C hoć nie zrealizow ano wszystkich celów, jakie zakładano przed akcją, 1 tak zakończyła się ona dużym sukcesem. Podczas niej doszło jednak do w ydarzeń, które miały znaczące konsekwencje. Najważniejsze to zabójstwo ośm iu funkcjona­ riuszy W ydzielonej K om panii Służby Łączności N K W D 24 w w yniku samowolnej decyzji H enryk a Glapińskiego „Klingi”, oceniane negatyw nie naw et w śród żołnie­ rzy KWP. O dcinał się także od niego podczas procesu sam „Warszyc”25. „K linga”

21 Ibidem, 15, t. 2, Akta sprawy Stanisława Sojczyńskiego, k. 589; ibidem, 030/279, Kontrrewolu­

cyjna organizacja pod nazwą „Konspiracyjne Wojsko Polskie” w w ojew ództw ie łódzkim - opracow a­

nie Komendy Wojewódzkiej M O w Łodzi, 1978, k. 4 -5 . Informacje te potw ierdził rów nież W ło­ dzimierz Jaskulski „M rok” , „Wroniec” - szef wywiadu KWP pow iatu W ieluń (Relacja z 15 V 2002 r. - w zbiorach autora).

22 Ibidem .

23 W edług schem atu sporządzonego przez W łodzim ierza Jaskulskiego, stan na maj 1946 r. (w po­ siadaniu autora).

24 Podczas rozpraw y i w śledztwie podaw ano, że zabici zostali żołnierze Armii Radzieckiej. Z aktu oględzin z 25 IV 1946 r., dokonanego przez pięcioosobową radziecko-polską komisję, wynika jednak, że byli to członkowie Wydzielonej Kompanii Służby Łączności NKWD (AIPN Łd, 6/43, t. 1, k. 442).

(7)

przyznał się, że w ydając rozkaz, był p o d w pływ em alkoholu i nie pam ięta naw et, kom u go w ydał26. W ydarzenie to najpraw do po do bn iej pociągnęło za sobą b a r­ dziej zdecydow ane działania służb bezpieczeństw a i niezw ykle surow e w yroki na sądzonych później żołnierzy KWP.

Likwidacja I Komendy KWP

Jeszcze p rzed akcją na R adom sko, 15 kw ietnia, podczas rozrzucania ulotek zatrzym any został W ładysław Janiak „Wrak”. W śledztw ie wyszło n a jaw, że w Łodzi została zorganizow ana placów ka KWP. A resztow ano Z e n o n a Flakiew i- cza „M isia” - k o m en d an ta placów ki, oraz B ronisław a Jakubczyka „Inw alidę”. Uzyskane od nich inform acje pozw oliły na dalsze skuteczne działania. 17 k w iet­ nia w m ieszkaniu Flakiew icza zorganizow ano zasadzkę, w k tó rą w p ad ł łącznik Ja n a R ogólki - niejaki Kowalski, niepełn o letn i uczeń gim nazjum w P iotrkow ie Trybunalskim . Z a jego pośred n ictw em UB d o ta rł do osobistej sek retarki „ G ro ­ ta ” Barbary Stramskiej „Basi”, k tó ra ujaw niła adres zam ieszkania Ja n a Rogólki. 24 k w ietn ia w p o d an y m m iejscu został on aresztow any. A reszto w an o także Stram ską, łączników, sekretarki i osoby, u k tó ry ch znajdow ały się skrzynki k o n ­ taktow e: M arię Kniejską, A nnę M adej, H en ry k a Gasińskiego, M arię i Janinę Szewczyk27. Po ich przesłuchaniu grupa operacyjna rozpoczęła aresztow ania w C zęstochow ie, gdzie ujęto H alinę K rem blew ską, C zesław a Kijaka, Kazim ierza B rodziaka, Z y gm unta Łęskiego, A ndrzeja Z bierskiego i H e n ry k a B rzózkę28.

W końcu kw ietnia 1946 r. funkcjonariusze pio trkow skiego UB aresztow ali także szesnastu p odw ład nych Ja n a Rogólki, którzy brali udział w akcji na R a­ dom sko. 7 m aja 1946 r. w sali kinow ej w R adom sku zorganizow ano pokazow y proces p row adzony na sesji wyjazdowej przez Sąd O kręgow y w C zęstochow ie. N ie przesłuchując św iadków i nie dopuszczając do głosu obrońcy, skazano n a k a­ rę śm ierci dw unastu żołnierzy KWP, z któ ry ch najm łodsi m ieli po dziew iętnaście lat. W yrok w y konano w nocy z 9 n a 10 m aja 1946 r.29 P raw d op od ob nie był on poprzed zo n y bestialskim znęcaniem się n ad ofiaram i w piw nicach PUBP w R a­ dom sku. C iała zam ordow anych, noszące ślady to rtu r, zakopano w poniem ieckim bunk rze w lesie koło Bąkowej Góry.

O d ujętych w Częstochowie członków KWP funkcjonariusze WUBP w Łodzi do- 8 6 wiedzieli się, że po kwietniowych aresztowaniach kierow nictw o KWP poczuło się za­

grożone, dlatego Sojczyński, Błasiak i Żelanow ski wyjechali do G dańska i Katowic. A resztow anie k ierow n ictw a KWP było dla łódzkiego WUBP spraw ą p rio ry te ­ to w ą, o czym świadczy np. treść ra p o rtu m iesięcznego za czerw iec 1946 r. z w

o-26 Ibidem, k. 596.

27 AIPN Łd, 030/279, K ontrrewolucyjna..., k. 62-63 28 Ibidem, k. 64.

29 Obwieszczenie o w ydaniu w yroku w zbiorach M uzeum w Piotrkow ie Trybunalskim. N a karę śmierci skazano: Ryszarda Chmielewskiego (22 lata), sierż. Ryszarda Kapczyńskiego „Szarego” (24 lata), Józefa Koniarskiego (37 lat), Ryszarda Nurkow skiego (20 lat), Piotra Proszowskiego (23 lata), Benedykta Ratajskiego (23 lata), por. Jana Rogólkę „G rota” (33 lata), Tadeusza Schabow- skiego (22 lata), Leopolda Słomczyńskiego (19 lat), Czesława Turlejskiego (19 lat), Stanisława Wer- sala (20 lat), Karola W ielocha (20 lat). N a 15 lat więzienia skazano: Tadeusza Galę, Adama Laso- nia, Kazimierza M atuszczyka, Stanisława Śliwińskiego, Józefa Ziębę.

(8)

jew ództw a łódzkiego: „Wzrost stanu zagrożenia n a ter[enie] w ojew ództw a n ale­ ży przypisać tym poczynaniom , że WUBP Łódź, rozpracow ując band ę »Warszy- ca« i przez położenie nacisku na tę spraw ę, nie d o pilno w ał działalności PUBP, k tó re bardzo m ało zrobiły w celu podniesien ia bezpieczeństw a w sw oich p o w ia­ ta c h ”30. W raporcie podaw an o też ogólną liczbę agentury n a w ojew ództw o: 1 re ­ zydent, 83 agentów oraz 303 in fo rm ato ró w 31.

W yjazd kierow nictw a KWP do G dańska i K atow ic u tru d n ił działania służb bezpieczeństw a, k tó re zdecydow ały się n a podjęcie p ró by rozp raco w an ia o rg an i­ zacji z p o m ocą agenta. Akcja zakończyła się sukcesem - zw erbow aniem jednego z członków sztabu KWP. D otychczasow e poszukiw ania i bad an ia sposobu, w ja­ ki organizacja została agenturalnie ro zpracow an a, w skazyw ały n a jedn ą postać - agenta o pseudonim ie „Z -2 4 ”. Taka osoba, bądź grup a osób, rzeczywiście dzia­ łała z inspiracji WUBP. W iększą rolę w ro zpraco w aniu d o w ó dztw a KWP odegrał jednak agent o pseudonim ie „Ż b ik ”32, w p row ad zon y do akcji n a jp ra w d o p o d o b ­ niej w m aju 1946 r. N ależał do ścisłego sztabu KWP, więc z łatw ością u d ało m u się w ykonać zadanie, czyli um ów ić w jednym punkcie trzech najważniejszych lu ­ dzi w KWP - Sojczyńskiego, Błasiaka i Ż elanow skiego. Inform ację o w ykonaniu zadania „Ż b ik ” przekazał 27 czerwca. Poszukiw ani m ieli znajdow ać się „na m e­ linie”, w m ieszkaniu B olesław a W łodarczyka przy ul. Wręczyckiej 17 w C zęsto­ chow ie. A gent dostarczył wcześniej szczegółowy plan m ieszkania, rysopisy i fo­ tografie. F unkcjonariusze WUBP w Łodzi zastali w m ieszkaniu Sojczyńskiego i jego sekretarkę „E w unię”. Istnieje przypuszczenie, znajdujące odzw ierciedlenie w późniejszej dokum entacji UB, że b rak o p o ru ze strony Sojczyńskiego w ynikał z przeko nania, że aresztow ania d okonują pracow nicy PUBP w C zęstochow ie, gdzie „Warszyc” m iał sw oich agentów i skąd spodziew ał się stosunkow o łatw o w ydostać33. W łączenie do akcji funkcjonariuszy WUBP w Łodzi, z któ ry ch u tw o ­ rzo n o specjalną grupę operacyjną, m iało zapobiec takiem u scenariuszow i i było najpraw dopod obniej osobistą decyzją M ieczysław a M oczara. Sugestie te p o ­ tw ierd za też p ro to k ó ł zatrzym ania: „W dniu 26 czerw ca 1946 r. z polecenia n a ­ czelnika W ydz[iału] III W UBP w Łodzi kpt. K rupskiego ud ałem się do C zęsto­ chow y w raz z kpt. K rupskim i 2 pracow n ikam i W ydz[iału] III. W C zęstochow ie otrzym aliśm y zadanie i w skazów ki co do założenia zasadzki w m ieszkaniu przy ul. W ręczyckiej 17/25 celem ujęcia »Warszyca« i sekretarki jego »Ewuni«. Po

spraw dzeniu pew nych danych co do ustalenia m ieszkania, w k tó ry m się m elino- 8 7 w ał »Warszyc«, udaliśm y się w dniu 28 czerw ca 1946 r. o godz. 2 2 .0 0 n a w ska­

zaną i u staloną »melinę« przy ul. W ręczyckiej 17/25 do ob[ywatela] W łod arczy­ ka Bolesława. D o m ieszkania w szedłem ja, Cieśla A ntoni i jeden funkcjonariusz PUBP C zęstochow a. W m ieszkaniu zastaliśm y Sojczyńskiego Stanisław a i Pikul- ską H alinę, którzy przy legitym ow aniu ich posiadali fałszywe dokum enty. Zostali oni jednakże ro zpoznani na podstaw ie otrzym anego przez nas od k pt. K rupskie­ go rysopisu ich. Przy zatrzym aniu Sojczyński i Pikulska o p o ru nie stawiali, będąc

30 AIPN Łd, pf 78, t. 1, k. 88. 31 Ibidem.

32 AIPN Łd, 030/279, Kontrrewolucyjna..., k. 6 4 -6 7 ; ibidem, p f 78, t. 3, N otatka służbowa dla na­ czelnika Wydziału I D epartam entu III MBP, k. 162.

(9)

przekonani, że jesteśm y funkcjonariuszam i PUBP C zęstochow a. »Warszycowi« zw iązałem zaraz ręce paskiem »Ewuni«. Po zatrzym aniu zostali wyżej w ym ienie­ ni odstaw ieni do UB w C zęstochow ie”34.

W m ieszkaniu w C zęstochow ie zro b io n o zasadzkę, w k tó rą w p ad ł dw a dni później Ksawery Błasiak. „A lbert” ujaw nił, gdzie znajduje się archiw um o rg an i­ zacji35, a także adresy skrzynek kontaktow y ch. Dzięki przejętym d ok u m en to m oraz zeznaniom aresztow anych, a szczególnie Stanisław a Ż elanow skiego, który załam ał się w śledztw ie, zatrzym ano w krótce kolejne osoby pracujące w w yw ia­ dzie KWP w C zęstochow ie, R adom sku, Sieradzu, Kutnie i W ieluniu. „N ałęcz” p o d ał także nazw iska k o m en d an tó w KWP w Łodzi, C zęstochow ie, Łasku i Sie­ radzu. N astępna akcja WUBP 2 lipca 1946 r. doprow adziła do ich ujęcia. A reszto­ w ano kierow nictw o i praktycznie zlikw idow ano O kręg Śląski KWP. Z atrzy m an o także dw óch funkcjonariuszy K om endy Pow iatow ej M O w C zęstochow ie: ppor. Stanisław a Kweca „C h u d eg o ”, szefa w yw iadu KWP w pow iecie częstochow skim , oraz k o m en d an ta p o steru n k u M O w R adom sku Franciszka Kalasińsiego „Toma­ sza”, „B urzę” - pełniącego w KWP funkcję w yw iadow cy36.

Agent „Ż bik” po w ykonaniu tego zadania nadal był wykorzystywany przez UB. W krótce przekazał inform ację o pow staniu sztabu II K om endy KWP. Było to na początku października 1946 r. Z do kum entów w A rchiw um IPN w Łodzi wynika, że agent „Ż bik” wszedł także do sztabu II Komendy. Istnieje tylko jedna osoba, k tó ra należała do obu sztabów KWP i pozostaw ała na w olności po aresztow aniu I Komendy. Bez ryzyka błędu m ożna więc stwierdzić, że agentem , który d o p ro w a­ dził do rozbicia organizacji, a następnie pozw alał na stałe jej inwigilowanie, był łącznik w I Kom endzie KWP H enryk Brzózka „N iutek”, aresztow any w końcu kw ietnia 1946 r. Inne dokum enty UB potw ierdzają zresztą ten fakt w sposób bez­ pośredni37. Ponadto z akt UB wynika, że już w maju 1946 r. w KWP było dw óch agentów i sześciu inform atorów 38. W „charakterystyce b a n d y ” z 13 października 1945 r. podan o pseudonim drugiego z agentów - ,W ładysław ”39.

W spraw ozdaniu dekadow ym z lipca 1946 r. W ydział III WUBP w Łodzi p o ­ dał, że ag entura biorąca bezpośredni udział w ro zpraco w an iu KWP nie była w y­ nagradzana. W yjątek stanow ił agent „Ż b ik ”, który za ro zp raco w an ie sztabu KWP otrzym ał 20 tys. zł nagrody.

Po aresztow aniu Sojczyńskiego decydującą rolę w ro zpraco w an iu i aresztow a- 8 8 niu członków organizacji odegrał agent o pseud on im ach „ Z -2 4 ”, „Siwiński”.

N ieznany z nazw iska p racow nik etatow y W ydziału II G łów nego Z arząd u In fo r­ macji W P pojaw ił się w środow isku KWP jako rzekom y oficer łącznikow y od gen. A ndersa m ający zorganizow ać przerzuty ludzi do Anglii. P row okacja zak o ń ­ czyła się sukcesem . W edług szefa w yw iadu KWP w W ieluniu W łodzim ierza

Ja-34 Ibidem, W SR w Łodzi, 6/43, Akta sprawy Sr 786/46 przeciwko Stanisławowi Sojczyńskiemu, t. 2, k. 13.

35 Ibidem, p f 12/2270, t. 1, Protokół przesłuchania Ksawerego Błasiaka, k. 80-85. 36 Ibidem, 030/279, Kontrrewolucyjna..., k. 66.

37 AIPN Łd, pf 78, t. 3, N otatka służbowa dla naczelnika Wydziału I D epartam entu III MBP, k. 162;

ibidem, pf 78/1, t. 4, k. 207.

38 Ibidem, p f 78, t. 1, k. 81. 39 Ibidem, k. 4.

(10)

skulskiego, „A nglik” uzyskał wejście do K om endy O b w o du Łask w m iejscow o­ ści Szczerców. W krótce p rzeprow ad ził kilka skutecznych akcji.

2 w rześnia 1946 r. n a jego polecenie przybył do W arszawy n a rzek om ą o d ­ praw ę do w ó d có w oddziałów leśnych H en ry k G lapiński, któ ry natychm iast zo­ stał aresztow any40. „K linga” ujaw nił szereg nazw isk żołnierzy KWP ze szczegóło­ w o podanym i m iejscami zam ieszkania41.

„Z -2 4 ” doprow adził też do aresztow ania W ładysław a Bobrowskiego i Bolesła­ w a Janeckiego - dow ódców KWP w Sieradzu i Łasku. Z organizow ał także zasadz­ kę n a oddział A dam a Dulęby „Jura” z O bw odu R adom sko. Żołnierze Dulęby m ie­ li zostać przerzuceni do w ojew ództw a lubelskiego, rzekom o do kpt. Glapińskiego „Klingi”, który w edług inform acji „Anglika” przejął dow ództw o nad dużą grupą leśną. 9 w rześnia 1946 r. sam ochód ciężarowy jadący ze wsi Trusicko, wiozący trzynastu żołnierzy KWP, w padł w zasadzkę koło G arw olina. W walce zginął „Ju r” i większość jego żołnierzy42. Całą akcją kierow ał szef II Sekcji W ydziału II G łów ­ nego Z arządu Inform acji W P mjr N au m Lew andow ski oraz m jr D om iniak z WUBP w Łodzi43. 14 września, w w yniku kolejnych kom binacji operacyjnych, aresztow ano w Warszawie Jan a N ow aka „Cisa-Troję” - k om en dan ta pow iatu Łask, oraz Kazimierza N ow ickiego „K orczaka”44 - szefa w yw iadu w Pabianicach. Podob­ nie Alfons Olejnik „Babinicz”, dow ódca oddziału SOS, był rozpracow yw any przez agenta „Z -2 4 ”, który naw iązał z nim kontakt. Z ostał on po pew nym czasie p o ­ strzelony w niewyjaśnionych okolicznościach w Warszawie i aresztow any w szpi­ talu 8 listopada 1946 r. W tym w ypadku nie w iadom o jednak, czy była to akcja całkowicie k ontrolow ana i czy to „Z -2 4 ” doprow adził do ujęcia „Babinicza”.

Rozkaz zatrzym ania Sojczyńskiego z 23 czerwca 1946 r. jako pow ód podaw ał przynależność do KWP45. Śledztwo rozpoczęto 27 czerwca 1946 r., a zakończono 29 października 1946 r.46 N ie jest now ym stwierdzenie, że w tam tych latach p o d ­ czas przesłuchań stosow ano wiele niedozw olonych m etod - głównie to rtu r fizycz­ nych. Rzadko jednak udaw ało się to udow odnić. W przypadku Sojczyńskiego ist­ nieją m ateriały potwierdzające ten fakt. O tym, że ,Warszyc” był torturow any, w iadom o z protokołu przesłuchania Zbigniew a Zakrzew skiego, szefa W iN w Ło­ dzi, który miał w WUBP swojego inform atora Czesława Stachurę. W aktach spra­ wy Stachury znajdują się zeznania Zakrzew skiego o tym, że otrzym ywał od infor­ m atora w iadom ości o torturo w aniu ,Warszyca” - m iał „podbijane nerki i stopy od

bicia, że nogi m a we krw i i [...] owinięte w gałganach”47. Również sam Sojczyński 8 9 podczas rozpraw y głównej twierdził, że był bity i torturow any żelaznymi prętam i48.

40 AIPN Łd, 030/279, Kontrrewolucyjna..., k. 82-84.

41 Ibidem, p f 12/2270, t. 1, Wyciąg członków z organizacji KWP podanych z przesłuchań Henryka Glapińskiego ps. „Klinga”, k. 63 -6 9 .

42 W Jaskulski, O działalności niepodległościowej na Ziem i Wieluńskiej 1 9 3 9-1953, W ieluń 1994, s. 205.

43 AIPN Łd, 030/279, Kontrrewolucyjna..., k. 85-86.

44 Ibidem, k. 86-87.

45 AIPN Łd, pf 12/2270, t. 1, Protokół przesłuchania Stanisława Sojczyńskiego, k. 4.

46 Ibidem, Arkusz streszczenia, k. 3.

47 Archiwum Wojsk Lądowych, Filia N r 2 we W rocławiu, Akta sprawy Sr 821/46 przeciw Czesła­ wowi Stachurze. Protokół przesłuchania Zbigniewa Zakrzewskiego, k. 29.

(11)

W czasie przesłuchań Sojczyński przyznawał, że większość funkcji, jak np. kw a­ term istrza, z konieczności pełn ił sam, bo brak o w ało m u o d p ow ied nich ludzi49. W zeznaniach bardzo rzadko podaw ał person alia dow ódców , m ów iąc, że ich nie pam ięta50. Przesłuchania prow adziły przede w szystkim do u d o w o d n ien ia p o w ią­ zań z PSL i W iN , a także z „ośrodkam i zagranicznym i” . R ozpracow anie stru k tu ­ ry organizacji m iało d rugorzęd ne znaczenie, poniew aż przejęto całe archiw um KWP, co daw ało UB w ystarczająco dużo inform acji.

Proces Sojczyńskiego i jedenastu innych oskarżonych odbył się 9 -1 4 grudnia 1946 r. przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Łodzi. Określenie „proces kierow ­ nictw a KWP” nie jest tutaj ścisłe. Faktycznie był w nim sądzony sztab KWP, znalazły się jednak w tym gronie także osoby mniej znaczące lub takie, których k ontakt z KWP był w praktyce przypadkowy, jak: Z ygm unt Łęski, Andrzej Zbierski, ks. M ie­ czysław Krzemiński. Ponadto M arian Knop, A ntoni Bartolik i Albin Ciesielski byli aktywnym i członkami KWI, ale nie należeli do ścisłego kierow nictw a organizacji.

Sojczyński został oskarżony o to, że: „W czasie od pierw szych miesięcy 1945 r. do ko ń ca czerw ca 1946 r. n a terenie woj. łódzkiego, kieleckiego, dąbrow sko-ślą- skiego i poznańskiego usiłow ał p rzem ocą usunąć o rg ana w ładzy zw ierzchniej N a ro d u i zagarnąć ich w ładzę oraz usiłow ał p rzem ocą zm ienić ustrój Państw a Polskiego, tj. o przest[ępstw o] z art. 86 § 1 i 2 k kW P ”51. W kolejnych 67 p u n k ­ tach w ym ieniono osoby, na których w ykonano w yroki, a do który ch zabójstw a Sojczyński m iał nakłaniać. Pow ażne w ątpliw ości bud zą p o d an e w akcie oskarże­ n ia zarzuty dotyczące Ksaw erego Błasiaka - m .in. że to na jego rozkaz w y k o n a­ n o 23 w yroki śmierci, a dalszych piętnaście nie zostało w yko nany ch52. Ponadto stw ierdzono, że „osk[arżony] Błasiak ps. »Albert« jako ad iu tan t d[ow ód]cy org[anizacji] KWP kierow ał z własnej inicjatywy całą p racą p o dziem ną o r g a n i ­ zacji] KW P”53. O ba te stw ierdzenia należy uznać za zbyt daleko idące, a w p rzy ­ p ad k u w ydaw ania w y ro k ó w śm ierci za niem ożliw e, gdyż Błasiak jedynie przek a­ zyw ał takie rozkazy żołnierzom KWP54.

W precyzow aniu w in oskarżonych charakterystyczne jest obciążanie za czyn jednego z żołnierzy całej organizacji lub osób, k tó re brały udział w konkretnej akcji. W idać to bardzo w yraźnie w przypadku A lbina Ciesielskiego i M ariana K nopa, k tórych oskarżono o czyny, do k tórych przyznał się ich d o w ód ca H e n ­ ryk G lapiński. Tak było w przypadku zabójstw a por. N ogalew skiego, dow ódcy 9 0 oddziału KBW, któ ry po akcji n a R adom sko p ro w ad ził pościg za oddziałam i

KWP i został zastrzelony przez G lapińskiego.

R ozpraw a głów na rozpoczęła się 9 grud nia 1946 r. W SR o brad o w ał w skła­ dzie: pp łk B ronisław O chnio - przew odniczący, kpt. P iotr A dam ow ski - członek sądu, L eonard Kloze - ław nik, por. R om an D yhdalew icz - sekretarz.

Sojczyński starał się od początku przedstaw ić sytuację w kraju ze swego p u n k ­ tu w idzenia, opisując przede wszystkim los byłych żołnierzy AK i bezpraw ie UB.

49 Ibidem, p f 12/2270, t. 1, Protokół przesłuchania Stanisława Sojczyńskiego, k. 8. 50 Ibidem, k. 9.

51 Ibidem, k. 41. 52 Ibidem, k. 31. 53 Ibidem.

(12)

Po pew nym czasie jednak prow adzący rozpraw ę nakazał m u od po w iad ać jedynie k ró tk o - tak lub nie. Sojczyński w ydłużał tę form ułę, m ów iąc: „jeśli tak jest w aktach - to ta k ”55.

R ozpraw a szła dw om a toram i. Po pierw sze, ekspo now an o przypadki znęca­ nia się żołnierzy KWP nad ofiaram i, jak np. Stanisław em Kałużą - gońcem PUBP w P iotrkow ie Trybunalskim . Po drugie, p ro w ad zo n o spraw ę k o n tak tó w KWP z ośrodkam i zagranicznym i, a także pow iązań KWP z PSL, k tó re starano się naj­ bardziej w yeksponow ać.

W arto do d ać, że kiedy H e n ry k G lap iń ski zaczął o p o w iad a ć o starciach po akcji n a R adom sko w kw ietniu 1946 r., ro zp raw a została u tajniona. Z eznał on, że 21 kw ietnia 1946 r. doszło do spo tkania z oddziałem KBW, k tóreg o d o w ó d ­ ca, w edług G lapińskiego Rosjanin, zap ro p o n o w ał rozm ow ę. O bie strony doszły wów czas do w niosku, że nie chcą rozlew u krw i, i oddziały rozjechały się w sw o­ je strony 56.

N a zakończenie rozpraw y „Warszycowi”, jako jedynem u z sądzonych, o d eb ra­ no praw o do ostatniego słowa. P rokuratorzy m jr K azim ierz G raf oraz m jr C ze­ sław Łapiński zażądali dziesięciu w y roków śmierci: dla Stanisław a Sojczyńskie- go, Ksaw erego Błasiaka, C zesław a Kijaka, Stanisław a Ż elanow skiego, H enryka G lapińskiego, A lbina Ciesielskiego, M aria n a K nopa, W ładysław a B obrow skiego, A ntoniego B artolika i Z yg m u n ta Łęskiego57.

W yrok W SR w Łodzi zapadł 17 g rudnia 1946 r. Sojczyński został skazany na sześciokrotną karę śm ierci58. Ze 148 p u n k tó w aktu oskarżenia w 58 pu nk tach uw o ln io no go o d zarzutów z brak u d o w o d ó w winy. W yrok śm ierci zapadł także dla siedm iu jego towarzyszy: G lapińskiego, Błasiaka, B artolika, B obrow skiego, K nopa, Ciesielskiego i Ż elanow skiego, n atom iast pozostałych oskarżonych ska­ zano na kary w ięzienia: C zesław a Kijaka n a 8 lat, Z y g m u n ta Łęskiego na 15 lat, ks. M ieczysław a K rzem ińskiego n a 6 lat, A ndrzeja Z bierskiego n a ro k 59.

Tylko w dw óch przypadkach p rezydent Krajowej Rady N arodo w ej Bolesław B ierut skorzystał z p raw a łaski - karę śm ierci n a dożyw otnie w ięzienie zam ienio­ no A ntoniem u B artolikow i i W ładysław ow i B obrow skiem u60.

Sześć w y ro k ó w śm ierci n a żołnierzach KWP w y k on an o najpraw d op od obn iej w Łodzi 19 lutego 1947 r., n a trzy dni przed uchw aleniem am nestii. D o dzisiaj nie udało się ustalić, gdzie p o ch o w an o kpt. Sojczyńskiego i jego pięciu p o d w ła d ­

nych. Najczęściej p o d aw an a w ersja to strzelnica n a Brusie w Łodzi. 9 1 Kilka dni później odbyła się n astęp n a rozp raw a. Sądzono dziew ięć osób: w y ­

w iadow ców , łączników i drukarzy KWP z C zęstochow y oraz sekretarkę „Warszy- ca” H alinę Pikulską, k tó ra została skazana na 10 lat w ięzienia. Pozostali o trzy­ m ali kary o d ro k u (Bolesław W łodarczyk - właściciel m ieszkania, w którym m ieszkał „Warszyc”) do 15 lat (M ieczysław Łykowski - kierow n ik kancelarii b a­ talionu „N ap ęd ”).

55 Rozmowa z Zygm untem Łęskim, 10 VIII 2001 r. (w zbiorach autora). 56 AIPN Łd, 6/43, t. 1, k. 597.

57 Ibidem , k. 639. 58 Ibidem, k. 6 6 3-665. 59 Ibidem , k. 6 6 1-674. 60 Ibidem, k. 680.

(13)

R ów nolegle doszło do rozbicia organizacji w drugim w ażnym ośro dk u - Sie­ radzu. L ikw idow ano tam k o m ó rk i w yw iadu KWP w PUBP (w Sieradzu i W ielu­ niu). O d sierpnia do listo pada 1946 r. toczyło się śledztw o przeciw ko T adeuszo­ w i M ajdzie, M ikołajow i Z arem bie, E dm und ow i N a d ero w i, Janinie Lewińskiej, Stanisław ow i Tobole, Jan o w i Ł opianiakow i, A ntoniem u Pertkiew iczow i, M iro ­ sław ow i G aczkow skiem u, Eugeniuszow i M ajchrzakow i, B olesław ow i Trzeciako­ w i, Franciszkow i W ałkow i, K arolow i Ptasińskiem u61.

C harakterystyczna jest tutaj spraw a Ja n a Ł opianiaka obciążonego celow o przez p odsądn ych w procesie „Warszyca” - W ładysław a Bobrow skiego i A n to n ie­ go B artolika. Ł opianiak nigdy nie był w spółp racow n ik iem KWP, przeciw nie - był gorliw ym funkcjonariuszem PUBP w Sieradzu, znienaw idzonym przez członków podziem ia. Z a p o m ocą zręcznej intrygi d o k o n an o n a nim zem sty62.

W październiku 1946 r. akt oskarżenia p rzedstaw ion o kolejnym żołnierzom KWP, członkom sieradzkiej kom endy pow iatow ej „M ło ck arn ia”-„B uki” : Felikso­ w i Filipiakow i, A lfonsow i Paw lakow i, Józefow i Jasińskiem u, Tadeuszow i B arto- likow i, R om anow i Szczepaniakow i, Jan o w i Strzeleckiem u, B olesław ow i Jan e c­ kiem u, Stanisław ow i C hudobińskiem u, B ronisław ow i C h u dobińskiem u 63, oraz żołnierzom batalionu „ M o to r” z pow iatu radom szczańskiego: Jerzem u K ow al­ czykow i, Stanisław ow i G łow ni, Jan o w i Z ającow i, Jó zefow i G rajkow skiem u, E d m und ow i W ernerow i, K azim ierzow i Rączce, K azim ierzow i G rządzieli, A n to ­ niem u W łod arsk iem u , Z bigniew ow i A ndresow i, W ładysław ow i C iasow i, H e n ­ ry k o w i Fajtow i, A lfredo w i Z iębie, F ranciszkow i B rzozow skiem u, A n to n iem u G łow ackiem u64. W akcie oskarżenia przeciw ko żołnierzom batalio nu „ M o to r” pisano: „Z e w szystkich k o m en d pow iatow ych najbardziej aktyw na i najlepiej zorganizow ana była kom en d a po w iato w a R adom sko nosząca w organizacji k ry p ­ to n im »M otor«. Aby k ró tk o scharakteryzow ać cały obraz bestialstw a działalno­ ści tej kom endy, należy w ym ienić, że za czasów swej działalności na terenie p o ­ w iatu radom szczańskiego d o k o n ała około 2 70 n ap a d ó w n a urzędy, p osteru n k i M O , instytucje użyteczności publicznej, banki, spółdzielnie, kasy, fun kcjon ariu­ szy M O i UB, autotransporty, poszczególnych działaczy dem okratycznych i o so­ by pryw atne, w których w yniku zabito 5 0 o só b ”65.

II Komenda KWP i jej rozbicie

I K om enda KWP przestała praktycznie istnieć. N ie był to jednak koniec o rga­ nizacji. Jej odbudow ę rozpoczął por. Jerzy Jasiński „Janusz” (wcześniej p.o. d o ­ w ódca batalionu „ M o to r”). Z astępcą „Janusza” i szefem SOS (niekiedy używ ano także określenia „żandarm eria”) n a p ow iat radom szczański i piotrkow ski został sierż. W iesław Janusiak „Praw dzic” (wcześniej dow ó dca SOS batalio nu „Żniw

iar-61 Śledztwo trw ało od 3 VIII do 6 XI 1946 r., akt oskarżenia ogłoszono 7 XI 1946 r. (ibidem, p f 12/2270, t. 3, k. 73-84).

62 Archiwum Śląskiego Okręgu Wojskowego, 6836/91/29, Akta sprawy Sr 34/53 przeciwko Janow i Łopianiakowi i in.

63 AIPN Łd, p f 12/2270, t. 3, Akt oskarżenia, 29 X 1946 r., k. 86. 64 Ibidem, k. 101-117.

(14)

k a”). Szefem w yw iadu m ianow ano Jan a Załęckiego. O rganizacja nie zdołała ro z ­ w inąć działalności. Pozostałe po aresztow aniach grupy KWP były rozproszone i nie m iały k o n tak tu z centralą. Tak zw ana II K om enda KWP m iała większe w p ły­ wy jedynie w okolicach Częstochowy, P iotrk ow a i R adom ska. W P iotrkow ie Try­ bunalskim w znow iła działalność K om enda Pow iatow a „Ż n iw iarka” (używano także nazwy „Poręba”), n a czele której stanął Józef Olejniczak „K o nrad”, szefem w yw iadu był Jan Jan o ch „B lady”. W jej skład w chodziły kom panie:

• „K ruki” (dow ódca W iesław Janusiak „Praw dzic”) • „M yszołow y” (dow ódca Stanisław M arczak „R afał”) • „Sow y” (dow ódca Stanisław Pręgoszew ski „ O n u fry ”).

W październiku 1946 r. w pow iecie p iotrk ow sk im „Praw dzic” - najaktyw ­ niejszy z do w ó d có w KWP w tym czasie - przeprow adził dw ie ud ane akcje: w M i­ lejowie zatrzym ano pociąg relacji K atow ice-W arszaw a, a żołnierzom W P zab ra­ no b ro ń ; z kolei na stacji G orzkow ice po zatrzym aniu w agonu pocztow ego zabrano m ilion złotych. Z a przygotow anie tej akcji odpow iedzialny był p raco w ­ nik PKP R om an A lam a „Irys”.

K om enda piotrk o w sk a była w ów czas najsilniejsza w KWP. Rozbity aresztow a­ niam i batalio n „ M o to r” w pow iecie radom szczańskim (także dow od zon y ty m ­ czasowo przez „Praw dzica”) nie m iał już takiego znaczenia.

Ź ró d ła UB szacują ów czesną liczbę żołnierzy KWP n a 2 50 osób. W ydaje się on a zaniżona, skoro sam a k om p an ia „K ruki” z K om endy Pow iatow ej „Ż n iw iar­ k a ” liczyła 120 osób, a batalio n „ M o to r” około dziew ięćdziesięciu żołnierzy. Po­ n ad to dodać należy do tej liczby pięćdziesięcioosobow ą grupę Ja n a Z adro ży „Fajkow skiego” z pow iatu częstochow skiego oraz żołnierzy A ntoniego Pabiania- ka „Błyskawicy” z pow iatu w ieluńskiego, niem ających k o n tak tu z centralą. B ar­ dziej p ra w d o p o d o b n a w ydaje się liczba około czterystu członków KWP.

H isto ria II K om endy KWP zakończyła się bardzo szybko. Pierwsze aresztow a­ nia p rzep ro w ad zo n o już 23 października 1946 r.66 N astęp nie przy stąpiono do rozp raco w an ia kierow nictw a II Komendy. A gent „Ż b ik ” p o d ał w doniesieniach z 7 i 24 gru d n ia 1946 r. skład sztabu, adresy zam ieszkania, skrzynki k on tak to w e i rysopisy67. Bez tru d u w ięc 1 stycznia 1947 r. aresztow ano w C zęstochow ie część członków sztabu, w tym dow ódcę - „Janusza”68. D o ro zp racow ania zosta­ ła najpraw dopod obniej w ykorzystana, o prócz „Ż b ik a”, m aszynistka „Janusza”

Stanisław a Piw ow arczyk „Z e n ia”, k tó ra zd eko nspiro w ała się d o b ro w o ln ie69. 9 3 Z aresztow ań ocalał jedynie W iesław Janusiak.

H en ry k B rzózka - agent „Ż b ik ”, k tó ry d o prow ad ził do likw idacji II K om en­ dy - ujaw nił się 13 m arca 1947 r. jako członek KWP70. U niknął kary; 27 sierp­ nia jego spraw a została u m o rzo n a „z niew yjaśnionych przyczyn”71.

66 AIPN Łd, 030/279, Kontrrewolucyjna..., k. 67. 67 Ibidem, 78/1, t. 8, k. 6 2 -6 4 .

68 W edług aktu oskarżenia Jasińskiego aresztow ano 2 I 1947 r. (ibidem , 6/68, A kta sprawy Sr 220/47 przeciwko Jerzem u Jasińskiemu, t. 1, Akty oskarżenia przeciwko Jerzem u Jasińskiemu, Romanowi Alamie, Stanisławowi Ryplewiczowi, Stanisławie Piwowarczyk, Celinie Krawczyk, Łódź, 28 II 1947 r., k. 189-197).

69 Ibidem, p f 78, t. 4, k. 168; ibidem, t. 8, k. 62. 70 AIPN Łd, 011/1263, Arkusz ujawnienia, k. 10-12. 71 Ibidem , k. 4.

(15)

Po aresztow aniu k ierow nictw a II K om endy przesłuchania trw ały stosunkow o kró tk o . W lutym 1947 r. p rzedstaw ion o akt oskarżenia72. Jasińskiem u zarzuco­ no nakłonienie do sześciu zabójstw - żołnierzy WP, funkcjonariusza PUBP, człon­ ka PPR i osób pryw atnych, n ap a d na kasę kolejow ą w G orzkow icach i inne n a ­ pad y ra b u n k o w e oraz p o siad an ie b ro n i. W szystkich p o zo stały c h o sk arżo n o o przestępstw o z art. 86 par. 1 i 2 kkWP. Ryplewiczowi zarzucono także udział w dw óch zabójstw ach. C elina Krawczyk została zw olniona, gdyż groziła jej kara nie wyższa niż 5 lat. W SR w Łodzi, kierując się przepisam i o am nestii, zdecydo­ w ał o um orzeniu aresztu tym czasow ego, a następnie o zw olnieniu oskarżonej73. W czasie rozpraw y głównej Jasiński nie przyznał się do winy. Twierdził, że nie w iedział o likw idow aniu ludzi i o innych akcjach zbrojnych. A lam a przyznał się częściowo, m ów iąc także, że nie w iedział o zabójstw ach. Starano się natom iast jak najw iększą w iną obciążyć Janusiaka. W po do b n y sposób b ro n ił się Ryple- wicz, tw ierdząc, że zabójstw a p o p ełn io n o w łaśnie z rozkazu „Praw dzica”74. P ro ­ k u ra to r zażądał dla Jasińskiego kary śm ierci, a dla Alam y i Ryplewicza „su ro ­ w ych k a r”. W yrok w ydano 14 kw ietnia 1947 r. Jasiński otrzym ał karę śmierci, k tó rą n a m ocy am nestii zam ieniono na 15 lat w ięzienia75. A lam a i Ryplewicz zo­ stali skazani n a 10 lat, a n a m ocy am nestii karę zm niejszono do 5 lat. Stanisław a P iw ow arczyk otrzym ała 5 lat i na m ocy am nestii została zw olniona.

O d 9 do 23 lutego 1947 r. toczyła się kolejna rozpraw a przeciw ko żołnierzom KWP: W łodzim ierzow i Jaskulskiem u „M ro k o w i” (szefowi w yw iadu w W ieluniu), Stefanow i Kalecińskiem u (szefowi w yw iadu w Częstochow ie), Jano w i Braczkow- skiem u (dow ódcy rejonu KWP w R adom sku), Eugeniuszow i W alczakow i-O sta- szewskiemu „K onradow i” (kom endantow i obw odu w Częstochow ie), Jano w i Ka­ lecie (kom endantow i obw odu Łódź). Z apadły w yroki do 9 lat w ięzienia76.

W ielu żołnierzy KWP p ostanow iło w ów czas zaprzestać w alki, do czego skła­ n iała ich także uchw alona 22 lutego 1947 r. am nestia. Sytuacja tych, którzy p o ­ zostaw ali w konspiracji, była coraz trudniejsza. Szef WUBP płk M ieczysław M o ­ czar p rzygotow ał „Plan rozpraco w an ia i przep ro w ad zen ia operacji n a likwidację b an d »Błyskawicy« i »Prawdzica« w woj. łód zk im ”77. C o do A ntoniego Pabiania- ka „Błyskawicy” w ytyczne były następujące: „W spólnie z PUBP W ieluń, Sieradz, Łask przeprow adzić całkow itą likw idację bandy, sposobem aresztow ać w g d a­ ny ch UB i urządzając zasadzki w m iejscach sp odziew anej obecno ści bandy. 9 4 O peracje przeprow adzić rów nocześnie w 3 p ow iatach ”. Podobnie w przypadku oddziału W iesław a Janusiaka „Praw dzica” : „W spólnie z PUBP Piotrków , R ad o m ­ sko, Końskie, O p oczno przeprow adzić całkow itą likw idację bandy, sposobem aresztow ania w g danych UB i urządzając zasadzki w m iejscow ościach spodziew a­ nej obecności bandy. O peracje przeprow adzić rów nocześnie w 4 p o w iatac h ”. Akcji nie przep ro w ad zo n o , poniew aż wcześniej doszło do ujaw nienia się zagro­ żonych aresztow aniam i żołnierzy KWP. W PUBP w P iotrkow ie ujaw nił się w raz

72 AIPN Łd, 6/68, Akta sprawy Sr 220/47..., t. 1, k. 189-197. 73 Ibidem , k. 2 0 2 -2 0 3 .

74 Ibidem, k. 2 1 4 -2 1 5 . 75 Ibidem , k. 220.

76 W Jaskulski, op. cit., s. 172-173.

(16)

ze swoją grupą Józef O lejniczak, a w R adom sku - W iesław Janu siak z oddziałem . W W ieluniu do PUBP zgłosił się A n to n i P abianiak z częścią sw oich żołnierzy. Likw idacja kierow nictw a organizacji w trzech najważniejszych ośrodkach: P io tr­ kow ie, W ieluniu i C zęstochow ie, i zakończenie działalności o dd ziałó w leśnych położyły kres istnieniu II K om endy KWP.

Likwidacja III Komendy KWP

M im o aresztow ania d o w ó dztw a II K om endy i w p row ad zen ia ustaw y am ne­ styjnej część żołnierzy KWP nadal pozostaw ała w konspiracji. N a ich czele stanął dotychczasow y kw aterm istrz K om endy Pow iatow ej „Turbina” w W ieluniu sierż. Jan M ałolepszy „ M u ra t”. N ie otrzym ał on w praw dzie od nikogo nom inacji, ale zd o łał p o d p o rz ą d k o w a ć sobie n ie k tó re grupy zb rojne z p o w ia tó w kaliskiego, kępińskiego, łaskiego, piotrkow skiego i w ieluńskiego. W skład KWP w chodziło wów czas pięć grup:

• „Wawel” (dow ódca Józef Ślęzak „M u ch a” - część p o w iató w w ieluńskiego i kępińskiego),

• „D zw on” (W ładysław D w ornik „Wyrwa” - część p o w iató w w ieluńskiego, częstochow skiego, radom szczańskiego),

• „B alon” (Andrzej Jaw o rski „M arian ek ” - p o w iat łaski),

• „B ałtyk”, „D rzym ały II” (Kazimierz Skalski „ Z a p o ra ”, A nton i C how ański „K uba”- po w iat sieradzki, część tureckiego i kaliskiego),

• „Turbina” (Ludw ik D anielak „B ojar” - po w iat piotrk ow ski i część rado m sz­ czańskiego).

R ozpracow anie III Kom endy przysporzyło WUBP więcej pracy niż poprzednio, przede wszystkim ze względu n a znaczne rozproszenie oddziałów, ich m niejszą li­ czebność i konieczność zorganizow ania nowej agentury. W połow ie 1947 r. funk­ cjonariusze UB znali w praw dzie dokładnie skład osobow y grup KWP: nazwiska, pseudonim y oraz rysopisy najważniejszych osób78, nie mieli jednak rozwiniętej sie­ ci agenturalnej w ew nątrz organizacji. Działający na tym terenie agenci: „K ura”, „Wyrwa”, „G ołąb”, „M ichał” i „Tygrys” nie byli członkam i KWP, mieli jedynie „kontakt ze środow iskiem , gdzie często byw a banda, i niektórym i członkam i b an ­ d y ”. W iadom o było, że m ogą oni służyć jako agentura „sygnalizująca oraz do o p ra­ cow ania bandy zew nętrznie, pow odując przez to paraliżow anie do pew nego stop­ nia jej ruchów, nie dając jednak zupełnej pew ności całkowitej likwidacji b an d y ”79. Przystąpiono więc do bardziej zdecydow anych działań. Do agenturalnego ro z­ praco w ania przez W UBP w Łodzi w ybrano sześć osób: Ja n a M ałolepszego, Ka­ zim ierza Szczepańskiego „W ichra”, Józefa Ślęzaka, W ładysław a D w ornika, A n to ­ niego C how ańskiego i Ja n a K rzyw ańskiego „Jankiela”80. Polecono rozszerzyć działania agenturalne w miejscach przebyw ania M ałolepszego oraz w miejscach za­ m ieszkania jego żony i brata, a także zw erbow ać członków rodzin osób przez n ie­ go pokrzyw dzonych. Sprawą objęto 177 osób (wliczając podejrzanych)81. W ydano

78 Ibidem, p f 78/1, t. 7, k. 80.

79 Ibidem, Plan agenturalnego rozpracowania, k. 87. 80 Ibidem .

(17)

polecenia w p row adzenia do grupy „ M u ra ta ” w ew nętrznych inform atorów . W y­ k o n an o plan w p row adzenia agenta „R aka” (12 lipca 1948 r.)82, „R oga” (2 p aź­ dziernika) i „Sroczyńskiego Stanisław a” (22 p aździernika)83. Z późniejszych d o ­ k u m en tó w nie w ynika jednak jasno, czy uczestniczyli w rozpraco w an iu.

W tym czasie pew ne sukcesy w walce z KWP przyniosła akcja UB w pow iecie kaliskim , gdzie - jak w ynika z m eld u n k ó w WUBP w Poznaniu - sieć agentural- n a była lepiej rozw inięta i gdzie d ocierała część żołnierzy KWP84. Tam też p o d ję­ to intensyw ne kroki w celu likw idacji grupy K azim ierza Skalskiego „ Z a p o ry ”. 25 października 1947 r. odbyła się w Kaliszu o d p ra w a gm innych k o m en d an tó w M O z pow iatu kaliskiego „celem nastaw ienia sieci agenturalnej w m iejscach za­ g ro żo n y ch przez b a n d ę ”85. P lan p rzedsięw zięć o b ejm o w ał m .in . stw orzenie „agentury w ę d ro w n ej” z handlarzy dom okrążnych, z krew nych członków band, dziew cząt żyjących w przyjaźni z członkam i KWP. N akazyw ano, aby „w trakcie p rzep ro w ad zan ia zasadzek i k o n tro li w ytypow ać ludzi na ww. agenturę, którzy by za pieniądze w ykonali pow ierzon e im zadanie”86. Plan został sporządzony i zatw ierdzony przez WUBP w P oznaniu 5 gru dn ia 1947 r. W w yniku podjętych działań w czasie akcji w dniach 2 0 -2 4 stycznia 1948 r. zabici zostali Kazimierz Skalski oraz A ntoni S tanioch87. D o potyczki z grupą KWP doszło w m iejscow o­ ści Kotwasice (gm. M alanów , pow. turecki), gdzie został rann y jeden żołnierz KBW G ru p a zdołała ujść w lasy w okolicy m iejscow ości Brody. P lu to n operacyj­ ny M O i grupy o peracyjne KBW i M O T urek ruszyły w pościg. 22 stycznia 1948 r. w e wsi G o łuchów (pow. jarociński) n atrafio n o n a ślady przesuw ającej się grupy, k tó ra u kryła się w zabudow aniu n ad szosą w lasach gołuchow skich. Stam ­ tąd sześciu ludzi uciekło do lasu p rzed nadejściem pościgu. W do ku m en tach UB p o d an o , że w trakcie dalszego pościgu zastrzelono A ntoniego C how ańskiego „K ubę”88. N ie jest to jednak p raw da, gdyż C how ański ko nty n u o w ał swoją dzia­ łalność w następnych m iesiącach.

W cześniej, już 13 grudnia 1947 r., w WUBP w Łodzi zakończono tw orzenie najw ażniejszego „P lanu ro z p ra c o w a n ia i likw idacji b an d y M ało lep szeg o Ja n a ps. »M urat«”89. Z akładał on uderzenie w organizację w końcu grudnia, co jednak nie zostało w ykonane. K łopoty m ogły w ynikać z niem ożności w prow adzenia agentów, gdyż zagrożone oddziały przestały przyjm ow ać now ych ludzi90. N ie u dała się np. pró b a w prow adzenia agenta „Jacka”, choć w edług akt UB stało się 9 6 tak na skutek jego choroby. Przy pom ocy agentury w ędrow nej udało się w p ra w ­

dzie doprow adzić do „spotkania bandy z grupą operacyjną w dniu 19 stycznia 1948 r.”91, ale pięciodniow a operacja nie przyniosła rezultatu w postaci zabicia

82 Ibidem, k. 115. 83 Ibidem, k. 116-118.

84 AIPN Łd, p f 78/1, t. 7, Spis istniejącej agentury w opracow aniu, k. 102; ibidem, Spis agentury, k. 103.

85 Ibidem, Plan WUBP w Poznaniu, 29 X 1947 r., k. 164. 86 Ibidem , k. 167.

87 Ibidem, p f 78/1, t. 10, k. 2.

88 Ibidem, Sprawozdanie Powiatowej Komendy M O w Kaliszu, k. 2 -3 .

89 Ibidem, Plan rozpracow ania i likwidacji bandy M ałolepszego Jana ps. „M u rat”, k. 170-182. 90 Ibidem, k. 187.

(18)

lub aresztow ania kierow nictw a organizacji. C złonkow ie oddziału „M u rata” w zm o­ gli czujność i 4 lutego 1948 r. zabili A ntoniego Borczyka z M ałej W si (gm. Ko­ nopnica), k tóry był agentem o pseudonim ie ,W yrw a”92. Sieć ag enturalną tw o rzo ­ no w gm inach, na których terenie działali żołnierze KWP. Efektem działalności grup w erbujących było pozyskanie łącznie 109 info rm ato ró w 93. W ten sposób WUBP w Łodzi i Poznaniu prow adziły prace n ad dalszą likw idacją organizacji.

Tw orzono kolejne plany, m .in. w m arcu PUBP w Sieradzu o praco w ał „Wy­ tyczne ro zpraco w ania bandytyzm u w pow. sieradzkim ”94. W kró tce też WUBP w Łodzi zatw ierdził plan operacji przeciw ko „bandzie” „ M u ra ta ”, który m iała w ykonać w W ieluniu specjalnie tw o rz o n a grupa operacyjna. Pow stała o n a z żo ł­ nierzy KBW funkcjonariuszy M O i praco w n ik ó w operacyjnych UB - liczyła sześćdziesiąt osób95. N ie d oprow ad ziło to jednak do szybkiego zlikw idow ania oddziału i w czerwcu sporządzono następne plany96. U tw orzono grupy operacyjne w poszczególnych gm inach, w skład których weszło łącznie: 4 oficerów, 23 p ra ­ co w n ik ó w operacyjnych UB, 45 fu nkcjonariuszy M O , 110 żołnierzy KBW i 30 członków O R M O 97. Przełom em były aresztow ania członków oddziału „M u­ ra ta ”. W lipcu 1948 r. ujęto „Kostka-Kubusia”, a następnie 18 w spółpracow ników KWP98. W sierpniu w ytypow ano kandydatów do w erbunku z poszczególnych wsi99, a 30 sierpnia inform ow ano o aresztow aniu 27 w spółpracow ników KWP100. 5 listopada 1948 r. na podstaw ie doniesienia in fo rm ato ra o pseudonim ie „N o w ak ”, p otw ierdzonego przez członka KWP K arola P ietrusa „Św ierka”, przy­ stąpiono do likwidacji b u n k ra znajdującego się w lesie pom iędzy w siam i Szynkie- low a i K onopnica (pow. w ieluński), gdzie m iał ukryw ać się „ M u ra t”. W akcji, w której wzięli udział funkcjonariusze UB i żołnierze KBW, aresztow ano dw óch

92 Ibidem, p f 10/376, t. 1, R aport specjalny, 5 II 1948 r., k. 43.

93 G rupa 1 (gminy Gruszczyce, Wróblew i Bartochów, pow. sieradzki) zwerbowała 13 inform atorów w poszczególnych wsiach, w których stacjonowały oddziały KWP G rupa 2 (Brzeźno oraz gminy Bron- szewice i Klonowa, pow. sieradzki) - 11 informatorów. G rupa 3 (Burzenin, Monice i Bonczew, pow. sieradzki) - 13 informatorów. G rupa 4 (Rusiec i Szczerców oraz gminy Chociw i Widawa, pow. łaski) - 15 informatorów. G rupa 5 (Sokolniki gm. Lututów, Czastary, pow. wieluński) - 18 informatorów. G rupa 6 (Osjaków, gminy Radoszewice, Siemkowice, Skrzynno, pow. wieluński) - 14 informatorów. Lista ta została wkrótce uzupełniona; grupa 1 zwerbowała 30, grupa 2 - 10, grupa 3 - 8 , grupa 4 - 22, grupa 5 - 5 , grupa 6 - 3 4 inform atorów (ibidem, pf 78/1, t. 7, R aport pięciodniowy, k. 109-112). 94 Ibidem , Wytyczne rozpracow ania bandytyzm u w pow. sieradzkim, k. 221.

95 Ibidem , k. 229.

96 AIPN Łd, pf. 78/1, t.7, Plan agencyjno-operacyjnych przedsięwzięć celem rozpracow ania bandy „M urata” na terenie pow iatu kępińskiego i wieluńskiego, woj. Łódź; ibidem , Plan operatywno-woj- skowej operacji przeciwko bandzie „M urata”, k. 170-182.

97 U tw orzono wówczas grupy operacyjne także w poszczególnych pow iatach: trzy rezerwow e, dla pow.: wieluńskiego, sieradzkiego i łaskiego - pięcioosobow e, oraz w pow. w ieluńskim pięć grup pa­ trolujących po siedem osób i pięć grup odw odowych po sześć osób. W pow. sieradzkim sześć grup patrolujących po osiem osób. W pow. łaskim cztery grupy na zasadzkach po osiem osób (ibidem, k. 2 4 0-241).

98 Byli to: Tadeusz Ceglewski, Stanisław Chruściak, Paweł Ciumek, Stanisława Ciumek, Franciszka Kochowa, Franciszek, A ntoni i Jan Małeccy, M arian M atuszczak, Franciszek M róz, M arianna Na- klicka, M aria N ow ak, Stanisław N ow ak, Leon Pędziwiatr, A ntoni Sobański, Stanisław Stasiak, Jó ­ zef Strzelecki, Stanisław Weber (AIPN Łd, p f 78/1, t. 10, M eldunki specjalne, k. 7-8).

99 Ibidem, p f 10/376, t. 1, Spraw ozdanie z w ykonania wytycznych podanych w planie, 23 VIII 1949 r., k. 219.

(19)

łączników : Stanisław a Torczyńskiego „Pazia” i jego córkę Janinę „M ilk ę”, którzy mieli bezpośredni kon tak t z „M u ratem ”. W znalezionym bunkrze nikogo nie było, jed nak dzięki inform acjom uzyskanym od zatrzym anych łączników 8 i 9 listo p a­ da aresztow ano kolejnych członków KWP101, m .in. łącznika Ja n a M alolepszego - Ja n a D u d k a „B abkę”, k tó ry podczas p rzesłuch ania p o d ał lokalizację b u n k ra „M u ra ta ” w m iejscowości B olków (gm. Skrzynno). Z org an izo w an a natychm iast akcja zakończyła się aresztow aniem „ M u ra ta ” 102. Z n alezion o przy nim m .in. a r­ chiw um organizacji. N iezależnie o d tego 9 listo pada 1948 r. zlikw idow ano dal­ sze dw a bunkry: we wsi Kuźnica (gm. Skrzynno) oraz w lesie koło N iżankow ic (gm. M ierzyce). W raporcie p o d an o , że o p ró cz „ M u ra ta ” aresztow ano ośm iu łączników i czło n k ó w siatki oraz sześciu ludzi w sp ó łp racu jących z „ b a n d ą ”, a także zlikw idow ano cztery b u n k ry 103. W n astęp n y m ra p o rcie in fo rm o w a n o o aresztow aniu 11 listopada kolejnych 36 osób 104, część (w pow iecie łaskim) dzięki zeznaniom W acław a M alinow skiego - „członka siatki bandy »M urata«”.

W tych sam ych dniach in form ow ano M BP o likw idacji oddziału G rzybow ­ skiego „Z apalnika” w powiecie radom szczańskim i aresztow aniu trzynastu osób105. 2 2 -2 3 listopada, w czasie akcji przeciw ko oddziałow i L udw ika D anielaka „Boja­ r a ”, aresztow ano siedem naście o só b 106.

N ieco później na podstaw ie agenturalnych doniesień i zeznań zatrzym anych aresztow ano kolejne osoby z pow iatu w ieluńskiego. Dwie listy obejm ują 5 5 107

101 Aresztowani: Stanisław Buda, Jan Dudek, Józef Dworaczyk, Tomasz Kamieniak, Jan Kolanek, Jó ­ zef Łuszczyk, Józefa Łuszczyk, M aria M ędraszek, Kazimierz N ow ak, Józef Pichlak, W ładysław Pie- trus, Adam Urbaniak (AIPN Łd, p f 78/1, t. 10, R aport specjalny, k. 13).

102 Ibidem, 030/279, Kontrrewolucyjna..., k. 78-79.

103 Ibidem, R aport specjalny z akcji likwidacji bandy „M urata” , k. 13-14.

104 Aresztowani: Jakub Drab, Szczepan Drab, Franciszek Fita, Jan Gacki, Józef Galuba, M aria Galuba, Józef Głowacki, Walenty Grzegorek, Józef Jasielski, Władysław Jędraszek, Jan Luter, Kacper Łakom- ski, Józef Łuczak, Władysław Łuszczyk, Józef Malinowski, Józef Marczak, Walerian Marczak, M aria Mędraszek, Józef Mianowski, Władysław Nawrocki, Józef Pakuła, Franciszek Pichlak, Lucjan Pichlak, Stefan Piotrkowski, Andrzej Płatek, Stanisław Przybył, Zofia Przybył, Tomasz Stępnik, Stanisław Su­ kiennik, Władysław Szczepanik, Władysław Światek, Józef Telenga, Franciszek Tomczyk, Jan Woźniak, Kazimierz Zabłocki, Władysław Zielak (ibidem, Raport specjalny, 13 XI 1948 r., k. 15-16).

105 Aresztowani: Adam Bąkowicz, Zuzanna Gala, Piotr Gwóźdź, Czesław Krukowicz, Józef Kruko- wicz, Antoni M ierczak, W itold Piwoński, W ładysław Pyka, Roczek (?), Mieczysław Tomicki, Z dzi­ sław Tomicki, W ładysław Wałecki, W ładysław W ieczorek (ibidem, R aport specjalny, k. 17). 106 Aresztowani: Z enon Białkowski, H enryk Bora, M arian D erlatka, W łodzim ierz Dzitkowski, H en­ ryk G erlatka, Edward Jagiełło, W ładysław Jażdż, Edward Jonczyk, Tadeusz Jonczyk, Franciszek Ka- łużny, Aleksander Kołasiński, Stanisław Niedzielski, M arian Papuga, Ludwik Szczepanek, Mieczy­ sław Tomczyk, Piotr Uwart, Józef W nuk (ibidem, R aport specjalny, k. 18).

107 Aresztowani: Józef Baran, M ichał Barszczak, M ichał Bąk, Zdzisław Chojnacki, Józef Dębski, Wa­ lerian Dudek, Józef Dudka, M ilek Filipiak, Kazimiera Fraszczyk, Czesław Golec, Józef Graliński, Franciszek Gwiazda, Roman Jagielski, Jan Jaw orek, Eleonora Kaczmarek, Franciszek Kaczmarek, Józef Kaczmarek, Jan Kałuża, W ładysław Kępa, Józef Kolanej, Józef Kowalczyk, Wojciech Krolak, Józef Kubuś, Tadeusz Kubuś, Stefan Kukulski, Bronisław Kulesza, Stanisław Łuszczyk, Andrzej Ma- sierek, Jan M isiak, Józef M uszyński, Szczepan Osiołkowski, Stefan Petrykowski, Leon Piotrkow ski, Antoni Plich, Franciszek Pluskota, M ichał Polewcak, A ntoni Pośpiech, Józef Sibera, Piotr Siwik, Wa­ lerian Stefanowski, Józef Stępień, Stanisław Stępień, Jan Strycharek, Piotr Strycharek, Roman Sza­ rowski, Bolesław Szelagowski, Stanisław Szkudlarek, Stanisław Szyszka, Tadeusz Ślęzak, Edward Świerczyński, Ignacy Tomalik, Kazimierz Tomczyński, Stanisław Wardega, Stanisław Wesołowski, Jan Wojciak (ibidem, R aport specjalny, k. 20).

Cytaty

Powiązane dokumenty

Badania zagęszczania róŜnorodnych materiałów realizowane są przy stoso- waniu róŜnych prędkości przemieszczenia tłoka (większość badań przeprowadzana jest

Szczytowa wartość pomiaru przypadała na ten sam czas, natomiast charakterystyki poziomu dwutlenku węgla wydzielanego podczas spalania liści badanych gatunków

Wkrótce jednak przeniósł się do Krakowa, by przygotować się do doktoratu, a następnie wyjechał do Innsbrucka, Monachium i Wrocławia, gdzie się zapoznał z głośnymi

Drastic situations often witnessed by children, such as mass rapes, provoke the w orld to undertake some actions in order to protect th eir rights, also in case o

[r]

Redakcja: Zbigniew Rdzany (redaktor naczelny), Jan Degirmendžić (redaktor statystyczny), Jolanta Fiszbak (redaktor językowy), Anna Majchrowska (redaktor te- matyczny –

Celem projektowania inteligentnych, innowacyjnych środków transportu w ra- mach projektu Eco-Mobilność było, podobnie jak w przypadkach opisanych w rozdziale 2, takie

Projekt rozporzą- dzenia ministra środowiska w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy go- spodarowaniu odpadami komunalnymi przywołuje wiele obowiązków