• Nie Znaleziono Wyników

Praktyki zawodowe uczniów szkół zawodowych oraz rola pracodawców w ich realizacji

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Praktyki zawodowe uczniów szkół zawodowych oraz rola pracodawców w ich realizacji"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)

Anna Pogorzelska

Praktyki zawodowe uczniów szkół

zawodowych oraz rola pracodawców

w ich realizacji

Problemy Profesjologii nr 1, 29-40

2010

(2)

Problem y P rofesjologii 1/2010

Anna Pogorzelska

PRAKTYKI ZAWODOWE UCZNIÓW SZKÓŁ

ZAWODOWYCH ORAZ ROLA PRACODAWCÓW

W ICH REALIZACJI

Streszczenie

Praktyki zaw odow e s ą nieodłącznym elem entem kształcenia zaw odowego. O d ich jakości zależy w dużej m ierze przygotow anie absolw enta szkoły zawodowej do

pracy. W ażną rolę w procesie ich realizacji powinni odgrywać pracodawcy. Przedm iotem rozw ażań podjętych w niniejszym artykule są teoretyczne i prak­ tyczne aspekty realizacji praktyk przez uczniów szkół zaw odowych.

TH E A PPR E N T IC E SH IP O F V O C A T IO N A L SC H O O L STU DE N TS Sum mary

The apprenticeship is an essential elem ent o f vocational education. The quality o f apprenticeship is crucial in preparing vocational school graduates to w ork ca­ reer. W hat is m ore, em ployers play the key role in m aking the apprenticeship pe­ riod beneficial to students.

The article is devoted to issues connected with theoretical as well as practical as­ pects o f undergoing the apprenticeship by vocational school students.

Wprowadzenie

Przyczynkiem rozw ażań podjętych na tem at praktyk zaw odow ych są zaprezentow ane przez M E N 1 założenia zm ian w zakresie kształcenia zaw odow ego w ramach kolejnego etapu refor­ my systemu ośw iatow ego. W śród wielu propozycji natury strukturalno-organizacyjnej czy program ow o-m etodycznej w yraźnie zaakcentow ana została niezbędność i konieczność uczestniczenia w procesie kształcenia zaw odowego podm iotów gospodarczych. Z integrow a­ nie obszaru edukacji zaw odow ej z obszarem gospodarki m a polegać m.in. na w zm ocnieniu ich relacji pod kątem zapew nienia m ożliw ości kształcenia praktycznego i praktyk zaw odo­ w ych, inw estow ania w nauczycieli praktyków czy doposażenia techno-dydaktycznego.

1 MEN, Założenia projektowanych zmian. Kształcenie zawodowe i ustawiczne. Informator, Warszawa

(3)

30 ANNA PO G O RZELSK A

M ając na uw adze dotychczasow e dośw iadczenia w tym zakresie należy zastanow ić się czy, a jeśli tak, to w ram ach jakich obszarów pracodaw cy, szczególnie ze środow isk lokal­ nych, ch cą w spółpracow ać ze szkolnictw em zaw odowym ?

Rola praktyk zawodowych w teorii i praktyce edukacyjnej

Tym co nadaje kształceniu zaw odow em u specyficznego kolorytu, je st potrzeba kształtow ania um iejętności nastaw ionych na to, aby uczący się „um iał robić” , a nie tylko w iedział co należy robić i ja k się to robi2.

D latego w zakresie pojęciow ym kształcenia zaw odowego, rozum ianego ja k o proces, w y­ różnia się dw a odrębne, ale w zajem nie uzupełniające się i przenikające się elem enty:

proces lekcyjny, w toku którego realizow ane je s t kształcenie teoretyczne - ogólne i zaw odowe;

- proces działaniow y, realizow any w pracowniach, w w arsztatach szkolnych czy też w zakładach pracy i obejm ujący kształcenie praktyczne3.

Jest to proces, w którego trakcie uczeń w yposażony zostaje nie tylko w określony stan wiedzy, ale rów nież zestaw um iejętności niezbędnych do w ykonyw ania pracy, a naw et dalej - nabycia zdolności do sam odzielnego utrzym ania się, w zgodzie z zasadam i w spółżycia spo­ łecznego4. W procesie działaniow ym kluczow e m iejsce przypisyw ane je st kształceniu um ie­ jętności.

Świat, życie gospodarcze, kultura organizacyjna środow iska pracy zm ieniają się znacznie szybciej niż standardy nauczania w szkołach. Dlatego też w dobrze zorganizow anym procesie kształcenia zaw odow ego, w sposób naturalny realizow ana być pow inna zasada łą­ czenia teorii z praktyką w rzeczyw istości gospodarczej. „W ażne je s t łączenie nauki szkolnej z pracą produkcyjną bądź usługow ą i społecznie użyteczną” 5. W iązanie teorii i praktyki ma szczególne znaczenie w przechodzeniu od abstrakcji praw naukow ych do um iejętności ich w ykorzystania w rzeczyw istości. U m iejętność bowiem pow staje tylko w ów czas, gdy przy­ sw ojona w iedza traktow ana je st ja k o narzędzie działania, o w ielostronnych zw iązkach z rze­ czyw istością6. W tym św ietle jednym z podstaw owych zadań kształcenia pow inno być uka­ zyw anie w zajem nej zależności m iędzy w iedzą a działaniem . Tylko na gruncie praktyki do­ chodzi do transferu w iedzy i um iejętności, czyli wpływu jednej um iejętności na kształtow anie się innej. O gólnie m ów iąc, je s t to w pływ nabytego dośw iadczenia na postaw ę w obec nowych sytuacji i rozw iązyw anie now ych zadań7. K onieczność pow iązania sfery teoretycznej ze sferą

2 Cz. Polewka, Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, Radom 1999, s. 112. 3 Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy, Bydgoszcz 1994, s. 175.

4 R. Szubański, Przyszłość kształcenia zawodowego w Polsce, [w:] Kształcenie zawodowe i modułowe. Partnerstwo na rzecz pracy i przedsiębiorczości, (red.) M. Wójcik. Warszawa 2005, s. 47.

5 T. Nowacki, Podstawy dydaktyki zawodowej, Warszawa 1973, s. 110. 6 E. Faure, Uczyć się, aby być, Warszawa 1974, s. 153.

(4)

praktyczną nasuwa się w rozm aitych sytuacjach zw iązanych z procesem kształcenia zaw odo­ w ego, a w szczególności przy okazji:

- w iązania m yślenia i poznaw czych treści o charakterze praktycznym z m yśleniem i treściami o charakterze teoretycznym ,

- w iązania procesu opanow ania w iadom ości z jednoczesnym procesem posługiw ania się nimi,

- w iązania nauki i jej zastosow ania w rozw iązaniach techniczno-technologicznych i or­ ganizacyjnych,

adaptow ania poznaw anych teorii na grunt praktyki,

w iązania działania na zasadzie ekonom icznej racjonalności z zasadą kreatywnej twórczości.

Parafrazą rozum ienia w ten sposób kwestii łączenia teorii z praktyką m oże być afo­ ryzm Arystotelesa: „C o pow inniśm y czynić, uprzednio się nauczyw szy, tego uczym y się, do­ piero czyniąc to w łaśnie”8.

Szczególna istota kształcenia zaw odow ego zaw iera się w holistycznej koncepcji kształtow ania „całego” człow ieka9, zarów no jego cech instrum entalnych, ja k i kierunkow ych. W iedza i umiejętności bow iem przestają być atrybutam i gw arantującym i w ygodną i atrakcyj­ n ą pozycję na rynku pracy czy spraw ne funkcjonow anie w warunkach „zm iany cyw ilizacyj­ nej” . Życie społeczno-gospodarcze w yraźnie w skazuje na przesuw anie się akcentów w stronę zdolności do ustaw icznego uczenia się, adaptow ania do nowych sytuacji, zyskiw ania zaufa­ nia, um iejętnego kom unikow ania się i naw iązyw ania kontaktów , w ielokrotnego zm ieniania swoich statusów zaw odow ych, um iejętnego w iązania cech uniw ersalnych z elastycznością poglądów.

O ile kw estia pow iązania szkoły zawodowej z pracodaw cą w kontekście kształcenia cech instrum entalnych je s t rozpatryw ana ze szczególną czujnością i uwagą, tak cechom zw ią­ zanym z wyrabianiem u uczniów postaw zaw odow ych, szeroko rozum ianych zasad etyki za­ wodowej czy odpow iedzialności zaw odowej, poświęca się nieco mniej uwagi i rzadko kiedy komentuje.

D latego naw iązyw ać należy do klasycznej koncepcji zw iązku „m istrza” z „uczniem ”, w której „m istrz” przekazuje nie tylko wiedzę i um iejętności, ale równocześnie w prow adza w określony świat w artości decydujących o reprezentatyw nych w zorcach zachowań. Szcze­ gólnie zaś chodzi o te w artości, które stanow ią o etosie grupy zaw odow ej, interakcjach za­ chodzących w zespołach pracow niczych, etycznej odpow iedzialności za siebie i w spółpra­ cow ników oraz za efekty i ja k o ść wykonyw anej pracy. N ależy tylko zadać sobie pytanie, na ile w spółcześni pracodaw cy stanow ią m erytoryczno-etyczny w zór i czy potrafią przekazyw ać go na tyle atrakcyjnie, by został on zaakceptow any i przysw ojony przez uczniów?

W ym ienione w yżej cechy traktow ać należy ja k o niezbędne kom ponenty kultury pracy, które pozw olą na przygotow anie ucznia do pełnienia roli pracownika, uczestnika i tw órcy

* Arystoteles (cyt. za) T. Kotarbiński, Sprawność i błąd, Warszawa 1960, s. 69.

9 R. Gerlach, Reforma edukacja szansą dla kształcenia zawodowego?, [w:] Edukacja w dialogu i refor­ mie, (red.) A. Karpińska, Białystok 2002, s. 313.

(5)

32 AN NA POG O RZELSK A

procesów pracy. Po to, aby „ praca przestaw ała być jedynie trudem podejm ow anym dla za­ robkowania, koniecznego aby żyć, i staw ała się sam a przez się i sam a w sobie terenem w aż­ nego i interesującego życia” 10.

K onieczność kom pleksow ego ujęcia problem ów w iązania teorii z praktyką w ynika także z niezw ykle istotnej w punktu w idzenia współczesności kwestii, ja k ą je st w ym óg profe­ sjonalizm u, zarów no w w ym iarze m aterialnym , ja k i sym bolicznym . W śród w zorów kulturo­ w ych profesjonalizm u w ym ienia się:

niezależność - w zorem je s t niezależny fachowiec, sam odzielnie w ykonujący kom ­ pleksow e zadania,

- odpow iedzialność- w kulturze profesjonalizm u niezależność działań w iąże się ściśle z odpow iedzialnością za ich wyniki,

- pragm atyzm - w yrażający się przede wszystkim w umiejętności oddzielania sfery zaw odowej od innych sfer życia, a także obiektyw izm i um iejętność stosow ania reguł prakseologicznych,

racjonalizm - rozum iany ja k o postulat kierow ania się racjonalnością naukow ą i obiektyw izm em ,

identyfikacja z zaw odem - oznaczająca, że dla profesjonalisty g rupą odniesienia są przede w szystkim przedstaw iciele danego zaw odu11.

R osnące znaczenie profesjonalizm u, będące następstwem coraz szybszego tem pa zm ian społeczno-gospodarczych, nadaw ać pow inno nowy w ym iar i sens kształceniu zaw odowem u orientując go na kształcenie w równym stopniu kom petencji zaw odowych oraz społeczno- kulturow ych.

Pom im o oczyw istych korzyści w ynikających z realizacji praktyk zaw odow ych uczniów szkół zaw odowych w zakładach pracy rzeczyw istość w tym zakresie daleko odbiega od założeń i definicyjnej istoty partnerstw a. W literaturze przedm iotu tem at ten poruszała między innymi E. D rogosz-Zabłocka. Zgodnie z jej opinią „szkoły w ystępują w roli petenta w spraw ie organizow ania zajęć praktycznych i praktyk zaw odow ych w przedsiębiorstw ach. Brakuje relacji w zajem ności” 12. Podobne stanow isko w tej spraw ie zajęli autorzy raportu U NDP pt. „W trosce o pracę” sygnalizując złą jakość praktyk zawodowych realizow anych w ram ach procesu kształcenia zaw odowego. Ich zdaniem „praktyki zaw odow e stanow ią w Polsce jed en z bardziej zaniedbanych elem entów program ów kształcenia (...) organizacja zajęć praktycznych oraz praktyk w zakładzie pracy nadal spraw ia szkołom problem y” 13.. Przedstaw ione wyżej problem y znalazły sw oje potw ierdzenie w raporcie badaw czym przygo­ tow anym na zlecenie M EN iS przez K O W EZiU w 2004 roku. W śród tem atów przew odnich mających w pływ na efektyw ność realizacji procesu kształcenia zaw odowego, autorzy raportu w skazują na zbyt duży udział czynności zastępczych w trakcie odbyw ania przez uczniów

10 B. Suchodolski, Wychowanie mimo wszystko, Warszawa 1990, s. 341.

11 Cz. Sikorski, Profesjonalizm. Filozofia zarządzania nowoczesnym przedsiębiorstwem, Warszawa 1995, s. 58-65.

12 E. Drogosz-Zabłoćka, Partnerstwo: szkola-zakład pracy, „ Szkoła Zawodowa” 1998, nr 3.

(6)

praktyk zaw odowych. Z alecana je s t przy tym w iększa w nikliw ość dyrektorów szkół przy podpisyw aniu um ów z pracodaw cam i. Za je d n ą z przyczyn tego stanu rzeczy uznano w ra­ porcie zbyt słabe zainteresow anie pracodaw ców organizacją praktyk u siebie.

D otychczasow a praktyka, szczególnie w lokalnym w ym iarze, nadal w skazuje na nie­ wielkie kontakty pracodaw ców ze szkołam i zaw odowym i, dość przypadkowy w ybór m iejsca na praktyki zaw odowe, ograniczony przepływ inform acji m iędzy tymi podm iotam i, co pow o­ duje ogólny brak zadow olenia.

Ilustracją tego stanu rzeczy są wyniki sondażu przeprow adzonego w śród uczniów techników w pow iecie oleckim , ełckim i piskim. Badanie zostało przeprow adzone w 2010 roku, a jego celem było poznanie opinii uczniów na tem at um iejętności, ja k ie zdobywali w trakcie odbyw ania praktyk zaw odowych. N a podstaw ie w ypow iedzi uczniów m ożna było w yodrębnić cztery grupy um iejętności. Szczegółow e dane na ten tem at zaw iera tabela niżej.

Tabela 1. Prace w ykonyw ane przez uczniów techników w trakcie praktyk zawodowych Lp. C harakte­

rystyka badanych uczniów

C harakterystyka prac wykonywanych przez uczniów prace wchodzące w merytoryczny zakres praktyk - liczba odpowiedzi prace o charakte­ rze pomocni­ czym - liczba odpowiedzi prace o charakte­ rze porządko­ wym - liczba odpowiedzi

innego rodzaju prace - liczba odpowiedzi 1. Technik budowlany (N=57) 47 odpowiedzi, w tym: wykonywa­ nie prac murarskich, wykończeniowych, montażowych 36 odpowiedzi, w tym prace przygotowawcze 14 odpowiedzi w tym: porząd­ kowanie remon­ towanych bu­ dynków, placu budowy m.in.:

obsługa maszyn bu­ dowlanych - 4, obserwacja pracy przełożonych - 11 zapoznanie z przepi­ sami bhp - 15 2. Technik ekonomista (N= 53) 41 odpowiedzi, w tym: sporządza­ nie dokumentów księgowych, obsłu­ ga programów kom­ puterowych 40 odpowiedzi, w tym: obsługa ksero, niszczarki, chodzenie na pocztę, stawianie pieczątek 48 odpowiedzi, w tym: porząd­ kowanie doku­ mentów, archi­ wum m.in.: parzenie kawy - 6 obsługa klientów - 9, roznoszenie korespondencji - 4 3. Technik inform atyk (N= 56) 42 odpowiedzi, w tym: montaż sprzętu komputero­ wego, instalacja programów kompu­ terowych, naprawa komputerów 18 odpowiedzi, w tym: obsługa urządzeń tech­ nicznych, ksero­ wanie, drukowa­ nie 28 odpowiedzi, w tym: sprząta­ nie pomieszczeń, grabienie liści, zamiatanie, po­ rządkowanie towaru na pół­ kach m.in.: parzenie kawy - 5 mycie kubków - 6 chodzenie po zakupy - 4 uzupełnianie doku­ mentów - 4 zapoznanie z przepi­ sami bhp - 7 4. Technik rolnik (N=23) 7 odpowiedzi, w tym: obsługa i naprawa sprzętu rolniczego, wyko­ nywanie prac polo- wych 4 odpowiedzi, w tym: mycie sprzętu rolnicze­ go, pomoc w przygotowaniu paszy 9 odpowiedzi, w tym: sprząta­ nie pomieszczeń gospodarskich, grabienie posesji Źródło: opracow anie w łasne

(7)

34 ANNA PO GORZELSKA

Syntetycznie rzecz ujm ując, dośw iadczenia badanych uczniów w yniesione z praktyk zaw odowych są m ocno zróżnicow ane. C ześć uczniów dobrze oceniła swój pobyt z zakładzie pracy, pisząc m .in.: „ nauczyłem się dekretacji dokum entów i tego, ja k w ygląda praca w biu­ rze” , „ nauczyłem się m urow ać, tynkow ać, sum ienności i dokładności” .

O rozczarow aniu praktykam i św iadczą następujące w ypowiedzi uczniów: „na prakty­ kach nauczyłem się obsługiw ać ksero i parzyć kawę”, „przez pierwszy tydzień układałam zaśw iadczenia o dochodach, a potem m iałam w olne” , „ na praktykach nauczyłem się kilku rzeczy, obsługi ksero, niszczarki” , „ nie nauczyłem się niczego, bo ju ż w szystko um iałem ” czy „ nauczyłem się sprzątać stanow isko pracy”, „ do końca życia będę pam iętać ja k się nu­ m eruje kartoteki”, „ nauczyłem się staw iać pieczątki, chociaż każdy to um ie”, „ grałem w gry na kom puterze” , a także „ piłem alkohol z pracow nikam i” . N iepokój budzą wypow iedzi uczniów , którzy stw ierdzili, że zupełnie nie uczęszczali na praktyki: technik ekonom ista - 4 osoby, technik inform atyk - 6 osób, technik budow lany - 3 osoby, technik rolnik — 14 osób.

A nalizując w ypow iedzi uczniów nasuw a się na myśl pew na niebezpieczna reguła. W zdecydow anej w iększości pracodaw cy dostosowyw ali zajęcia uczniów do w łasnych m oż­ liwości i bieżących potrzeb, niż założeń program ow ych praktyk. D latego w w ypow iedziach uczniów pojaw iła się duża liczba prac o charakterze pom ocniczo-porządkow ym , drugorzęd­ nych i zastępczych, niew iele m ających w spólnego z zawodem.

W ydaje się, że przedstaw ione dane em piryczne w pełni potw ierdzają stanow isko tych osób i instytucji, które z troską i bardzo ostrożnie w yrażają się na tem at efektyw ności praktyk zaw odow ych realizow anych w obecnej formule. N iew ątpliw ie potrzebna je st zm iana w yobra­ żeń o praktykach zaw odow ych w szystkich uczestniczących w niej podm iotów, tj. szkół za­ w odow ych, pracodaw ców i uczniów.

Zainteresowanie lokalnych pracodawców kształceniem zawodowym

Przytoczone wyżej w ytyczne M EN dotyczące kolejnego etapu reform y kształcenia zaw odo­ w ego zakładają szeroki zakres w spółpracy pom iędzy szkołą zaw odową, a pracodaw cam i. W ich ram ach przew iduje się m.in. tw orzenie sieci zakładów pracy, w których uczniow ie bę­ d ą odbyw ali praktyki zaw odow e, podniesienie poziomu praktyk zaw odowych poprzez w ypra­ cow anie w spólnie z pracodaw cam i standardów praktyk w poszczególnych zaw odach, udział pracodaw ców w organizow aniu dodatkow ych zajęć w formach pozaszkolnych dla uczniów ostatnich klas szkół zaw odow ych zw iększających szanse ich zatrudnienia czy prow adzenie przez pracodaw ców doskonalenia zaw odow ego kadry pedagogicznej. W obec tego zasadne w ydaje się pytanie: czy pracodaw cy są zainteresow ani tak szeroką w spółpracą z obszarem edukacji zaw odow ej?

Poszukiw anie odpow iedzi na to pytanie było jednym z celów projektu badaw czego pod nazw ą „E dukacja zaw odow a ja k o czynnik w yrów nyw ania szans oraz zapobiegania m ar­ ginalizacji i w ykluczeniu” , który przeprow adzono wśród uczniów, nauczycieli i pracodaw ców z pow iatów ełckiego, kętrzyńskiego, oleckiego i gołdapskiego.

(8)

35 W je g o ramach poproszono pracodaw ców , aby określili płaszczyzny, w których chcą w spółpracować z organam i prowadzącym i szkoły zawodowe. Dane na ten tem at przedstaw ia tabela niżej.

Tabela 2. Obszary w spółpracy pracodaw ców i organów prowadzących szkoły zawodowe.

Lp. Obszary współpracy Zakres współpracy bardzo duży (4 ) duży (3) mały (2) żaden (1) średnia wyboru 1

.

W zakresie planowania struktury

kształcenia zawodowego 16 27 6 3,2

2. W zakresie planowania profili

kształcenia zawodowego 21 20 16 3 2,98

3. W zakresie restrukturyzacji sieci

szkolnictwa zawodowego 8 32 4 2 3,0

4. W zakresie planowania naboru do

szkół zawodowych 10 18 15 4 3,04

5. W zakresie organizacji praktycznej

nauki zawodu 20 31 2 1 3,29

6. W zakresie organizacji praktyk

zawodowych 15 23 6 2 3,10 7. W zakresie współfinansowania kształcenia zawodowego 16 18 8 7 2,87 8. W zakresie wspierania szkół w działaniach innowacyjnych i podnoszących jakość kształcenia zawodowego

6 17 31 8 2,33

Źródło: opracowanie własne

Wśród preferow anych przez pracodawców obszarów w spółpracy dom inujące znacze­ nie odgryw ają działania o charakterze czysto praktycznym i instrum entalnym : prow adzenie praktycznej nauki (średnia w yboru 3,29) oraz praktyk zaw odow ych (średnia w yboru 3,10). Stanowisko pracodaw ców zdaje się potw ierdzać tezę, że głów nie tylko z tymi dw om a obsza­ rami kojarzone je st pow szechnie zagadnienie zw iązku gospodarki z edukacją.

N a uw agę zasługuje dość duże zainteresow anie badanych pracodaw ców dla obszaru zw iązanego z planowaniem struktury kształcenia zaw odowego (średnia wyboru 3,2). Z decy­ dow anie najm niejszą liczbę w skazań uzyskała propozycja działań w zakresie w spółfinanso­ w ania szkolnictw a zaw odow ego (średnia wyboru 2,87) oraz w spierania szkół w działalności zmierzającej do podnoszenia jakości kształcenia (średnia w yboru 2,33).

Jeżeli chodzi o zagadnienie finansow ania szkolnictw a zaw odowego, zdaniem bada­ nych pracodaw ców, odpow iedzialność za nie pow inno ponosić państwo lub je g o agendy. W skazywano głów nie m inisterstw o edukacji (średnia w skazań 3,96) oraz gospodarki ( śred­ nia wskazań 3,92). W dalszej kolejności w ym ieniano adm inistrację rządow ą na szczeblu w o­ jew ódzkim (średnia w skazań 3,77) i sam orządy ( średnia w yboru 3,55). W ydaje się, że dane

(9)

36 A NNA PO G O RZELSK A

te są w pew nym stopniu reprezentatyw ne dla tendencji ogólnokrajowej. Za głów ną przyczynę tego stanu rzeczy uznaje się słab ą kondycję ekonom iczną wielu przedsiębiorstw oraz brak stabilnych w arunków gospodarow ania. Problem ten jeszcze bardziej w yostrza się w odniesie­ niu do pracodaw ców funkcjonujących na badanym obszarze. Rozdrobnienie działalności, ni­ ski potencjał ekonom iczny, nastaw ienie na generow anie doraźnych zysków, brak szerszej i dłuższej perspektyw y działania nie sprzyja inw estow aniu w kształcenie potencjalnych pra­ cowników .

O kreślając ram y aktyw ności sw ojego środow iska, pracodaw cy w skazyw ali głównie, że są skłonni do w spółpracy ze szkołam i zaw odowym i w sferach, które przedstaw ia tabela niżej.

Tabela 3. Sfery w spółpracy gospodarki z edukacja zaw odow ą oraz jej częstotliw ość w ystę­ pow ania

Lp. Sfery współpracy

Częstotliwość występowania

Średnia wyboru stale (4) często (3) czasami

(2) nigdy (1) 1. Prowadzenie praktycznej nauki

zawodu 18 7 3 4 3,21

2. Prowadzenie praktyk zawodo­

wych 16 6 2 - 3,58

3.

Zatrudnianie absolwentów szkól zawodowych na staże absol- wenckie

11 4 12 - 2,96

4.

Wspomaganie szkół w zakresie wyposażaniajej w pomoce dy­ daktyczne

7 8 - 21 1,83

5.

Współfinansowanie zajęć poza­ lekcyjnych organizowanych przez szkoły - - 11 23 1,32 6. Stypendiowanie Uczniów szkół zawodowych - - 8 18 1,30 7.

Współdziałanie w zakresie or­ ganizacji konkursów zawodo­ wych

6 5 11 10 2,21

8.

Utrzymywanie bezpośrednich kontaktów między zakładem a szkołą, np. propagowanie po­ staw przedsiębiorczych wśród uczniów

2 5 10 17 1,76

9.

Współuczestnictwo w uroczy­ stościach organizowanych przez szkołę

8 6 12 7 2,45

10.

Promowanie wśród uczniów problematyki związanej z etyka zawodową i postawa zawodową.

1 4 13 16 1,70

(10)

Dane z tabeli potw ierdzają w cześniejsze ustalenia. Pracodawcy problem atykę w spół­ pracy ze szkołam i zaw odowym i w zasadzie sprow adzają do dwóch podstaw owych elem en­ tów: praktycznej nauki zaw odu (średnia w yboru 3,21) oraz praktyk zaw odowych (średnia w yboru 3,58). N a uw agę zasługuje dość wysoka średnia wyboru (2,96) dla opcji związanej z zatrudnieniem absolw entów szkół zaw odowych na staże absolw enckie. W tym miejscu nadm ienić trzeba jednak, że zarów no system organizacji staży, ja k i zasady w ynagradzania pracowników - stażystów w obecnej swojej form ule je s t co najmniej dyskusyjny. Z ca łą pew ­ nością wysokość otrzym yw anego w ynagrodzenia przez stażystów nie je st czynnikiem m otyw ującym do dobrej pracy.

N iskie noty uzyskały obszary zw iązane z kształtowaniem u uczniów szkół zaw odo­ wych tzw. um iejętności „w yższego rzędu” . Propagowaniem postaw przedsiębiorczych, w dzisiejszych okolicznościach społeczno-gospodarczych niezbędnych, zainteresow anych było niewielu pracodaw ców (średnia w yboru 1,76). Tym samym nie w ykorzystują oni szansy naturalnego i bezpośredniego w prow adzania ucznia w św iat zachowań i postaw przedsiębior­ czych. Jeszcze niższa średnia ( 1,70) została przypisana zagadnieniom zw iązanym z kształto­ waniem zasad etyki i postaw zaw odowych. Trudno je st ustalić czy pracodaw cy nie przyw ią­ zują wagi do tych problem ów, czy raczej nie czują się za nie odpow iedzialni. Tym samym przywołany wyżej m it zw iązku „m istrza” z „uczniem ”, nie w ytrzym uje konfrontacji z rze­ czywistością.

Pomimo w idocznej pow ściągliwości w opiniach lokalni przedsiębiorcy wykazywali dużą dozę zrozum ienia dla problem ów nurtujących szkoły zaw odowe, o czym św iadczą nie­ które wypow iedzi („dla kadry pedagogicznej podziw ” , „życzliw a i szczera w spółpraca z za­ kładami praktycznej nauki zaw odu” ). Pojawiały się też konkretne i rzeczow e propozycje roz­ wiązań, np. „kadra pedagogiczna pracująca w szkołach zajęcia teoretyczne powinna czasami prowadzić w zakładzie pracy, w którym uczniow ie m ają praktykę” . Ponadto doradzano „w prow adzenie do program u nauczania rocznych (ostatni rok) praktyk zaw odowych, a dopie­ ro po odbyciu takiej praktyki egzam in końcow y i w ydanie św iadectw a” , „ szkoły zaw odow e i tylko zaw odowe pow inny uczyć teorii, a praktyki zakłady pracy” . S ą to w ażne sugestie św iadczące o tym, że pracodaw cy dobrze są zorientow ani w problem ach kształcenia zaw o­ dowego. Z nają je g o podstaw ow e m ankam enty, w skazując przede wszystkim te najbardziej odczuw alne : „brak w sparcia finansow ego” , „brak nowoczesnego w yposażenia szkół”, „sła­ bość rozwiązań organizacyjnych” czy „niski prestiż szkół zaw odowych w środow isku” .

Najczęściej jednak pracodaw cy nie w idzą siebie w roli beneficjentów w spółpracy ze szkołą zawodową. Jest to szczególnie w idoczne w sytuacji poszukiw ania miejsc na praktyki zawodowe. D yrektorzy szkół często w ystępują w roli petentów prosząc pracodaw ców o przy­ ję cie uczniów. Ponadto c h c ą zachow yw ać daleko idącą autonom ię i sw obodę w zakresie pro­

w adzenie praktyk.

Reasum ując, dla udanego dialogu edukacji zawodowej z gospodarką niezbędne je st św iadom e, odpow iedzialne, bardziej aktywne, działające na zasadzie w zajem ności, uczestnic­ tw o pracodawców w procesie kształcenia. Poza tym konieczna je st zm iana w izerunku szkół zaw odowych i uczniów do nich uczęszczających. Placówki te stawać się powinny synonim a­

(11)

38 A NNA POG ORZELSKA

mi sukcesu i perspektyw icznego m yślenia ukierunkow anego na realia rynku pracy, a ucznio­ w ie kom petentnym i i aktywnym i potencjalnym i uczestnikam i tego rynku. N ierzadko bowiem , nie tylko w m yśleniu potocznym , ale rów nież w środowiskach opiniotwórczych, uczniow ie szkół zaw odowych byli negatyw nie naznaczani.

D ostarczone w zory z rzeczyw istości wskazują, ja k bardzo trudno będzie w yrw ać się z zaklętego kręgu niem ożności i braku kom pleksow ości działań, by zaczęła funkcjonow ać spraw nie zasada sprzężenia zw rotnego14: szkoła zaw odowa - zakład pracy.

Refleksja końcowa

Zaproponow any przez M EN model zm ian w obrębie szkolnictw a zaw odowego w ykracza po­ za tradycyjne ramy w spółpracy szkoły zaw odowej z pracodawcą. Dlatego też w ym aga skon­ kretyzow anych działań i w ypracow anych w społecznych debatach w zorów postępowania.

M ając na uw adze dane opisujące rzeczyw istość edukacyjną na poziom ie lokalnym w arto pokusić się o kilka słów refleksji i w ątpliwości.

Zdaniem M EN w spółpraca szkolnictw a zaw odowego z pracodawcam i opierać ma się m.in. na zasadach partnerstw a publiczno-praw nego, porozum ień zaw ieranych z organizacjam i pracodaw ców i sam orządów gospodarczych. Jednym z efektów takiej w spółpracy m a być pow stanie sieci przedsiębiorstw o najwyższych walorach edukacyjnych, w których zarówno uczniow ie, ja k i nauczyciele będą mogli zapoznaw ać się nowoczesnym i technologiam i. Z ało­ żenie to, przy sprzyjających okolicznościach ekonom icznych, w ydaje się m ożliw e do zreali­ zow ania, ale tylko w dużych centralnych ośrodkach m iejskich, gdzie je s t w ysokie nasycenie podm iotów gospodarczych. Inna rzeczyw istość panuje na poziom ie lokalnym i ona potrzebuje rozw iązań niestandardow ych, specyficznych, zorientow anych tylko na potrzeby danej spo­ łeczności czy regionu. O tego rodzaju, ściśle w yspecyfikow anych działaniach, autorzy Białej Księgi K ształcenia i D oskonalenia pisali: „pozytyw na dyskrym inacja na rzecz mniej uprzyw i­ lejow anych” 15. Podobne w swojej w ym ow ie stanow isko odnaleźć m ożna u B. Sliw erskiego, który polem izując z niektórym i rozw iązaniam i reform y system u oświaty, pisał: „W prow adza­ ją c głęboko zdecentralizow any ustrój, nie w zięto pod uwagę potrzeby opracow ania standar­ dów ośw iatow ych, opracow ania sw oistego koszyka usług ośw iatowych, którego koszty po­ kryw ałoby państwo. Tak rozum iane standardy powinny być w yspecyfikowane dla placówek edukacyjnych na wsi i w m iastach, dla szkól ogólnokształcących i zaw odowych, specjalnych i integracyjnych” 16. Dlatego potrzebny je s t nam ysł nad w łaściwym i wyw ażonym rozłoże­ niem akcentów w spraw ie szkolnictw a zaw odowego pom iędzy adm inistracją centralną, w o­ jew ó d zk ą i sam orządam i.

14 R. Gerlach, Problemy edukacji ustawicznej w końcu XX wieku, [w:] Nowy wymiar edukacji zawodo­ wej i ustawicznej, red. R. Gerlach, Bydgoszcz 1998, s. 338 oraz inne publikacje.

15 Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia, Nauczanie i uczenie się. Na drodze do społeczeństwa uczą­ cego się, Warszawa 1997, s. 49.

16 B. Śliwerski, Problemy współczesnej edukacji. Dekonstrukcja polityki oświatowej IIIRP, Warszawa 2009, s. 33.

(12)

39 Kilka słów kom entarza w ym aga kolejna propozycja zaw arta w dokum encie M EN, w myśl której m ają być tw orzone branżowe centra kształcenia zaw odowego i ustawicznego. D oskonale w yposażone tego typu placówki m ają integrować kształcenie zaw odowe, być gw a­ rantem wysokiej jakości oferty edukacyjnej odpowiadającej na potrzeby rynku pracy. Już dośw iadczenia z tw orzenia C K P i CKU w skazują, że nie je s t to problem , z którym poradzi sobie każdy sam orząd odpow iedzialny za szkolnictw o zaw odow e na swoim terenie. Z abez­ pieczeniem finansowym dla realizacji tego typu zadań m a być sukcesyw nie zw iększana waga P8 przewidziana na szkolnictw o zaw odow e w ramach ogólnej subw encji oświatowej. Przy­ kładowo w roku 2010 w zrosła ona w porów naniu do roku 2009 o 0,02, czyli z 0,17 do 0,19. Jakiego rzędu są to kwoty? W roku 2010 wyniosły one około 0,93 zł na jednego ucznia szko­ ły zawodowej. Powraca ten sam problem . Samorządy w ośrodkach m iejskich, m ające dużą liczbę uczniów i dysponujące znacznym i dochodam i własnym i zapew ne podołają dodatko­ wym obciążeniom . W lokalnej perspektyw ie, gdzie potrzeby są niew spółm ierne do osiąga­ nych dochodów , a kształcenie w szkole zawodowej traktow ane nie tylko jako w yraz zaspoka­ ja n ia w łasnych am bicji, ale ja k o je d y n a alternatywa w yrw ania się z kręgu w ykluczenia i bie­ dy, tam dram atycznie brakuje w sparcia i to nie tylko finansow ego. D latego pow inny być pro­ ponow ane rozw iązania w pisujące się w lokalne konteksty i możliwości.

Pewien niepokój w prow adza jeszcze je d n a kw estia, natury bardziej ogólnej. A nalizu­ ją c bowiem proponow ane kierunki zm ian w szkolnictw ie zaw odowym m ożna odnieść w raże­ nie, że niebezpiecznie zm ierzają one do technologicznego m odelu kształcenia, który obow ią­ zuje w procesach gospodarczych. N astaw ienie na wydajność, jakość, skuteczność i opłacal­ ność, kontrole i w drażanie działań naprawczych oraz w ykorzystyw anie pełnego zestaw u na­ rzędzi m arketingowych nie pozostaw ią wiele m iejsca na kształtow anie w procesie kształcenia zaw odowego „pełnego” człow ieka. Podobnymi obawami dzieli się również B. Śliw erski, pi­ sząc, że „od nauczycieli, traktow anych ja k sprzedaw ców w iedzy i um iejętności, od dyrekto­ rów postrzeganych ja k m enadżerów ośw iatow ych, nie w ym aga się ju ż w rażliwości i kultury pedagogicznej, ale m yślenia i działania zgodnego z kategoriam i globalnego rynku oraz w y­ tw arzania „w artości” stosow anie do potrzeb i oczekiwań uczniów i ich rodziców , czyli kon­ sum entów” 17.

Reasum ując należy podkreślić, że edukacji zawodowej nie należy traktow ać jako przestrzeni zam kniętej, ograniczonej poprzez w ym agania podm iotów gospodarczych czy ryn­ ku pracy. W epoce zm ian pow inna się ona w taki sposób przekształcać, aby stawać się nieod­ łącznym kom ponentem rozw oju zarów no w w ym iarze społeczno-gospodarczym , ja k i je d ­ nostkowym.

Bibliografia

Arystoteles (cyt. za) T. Kotarbiński, Sprawność i błąd, Warszawa 1960.

(13)

40 ANNA POG O RZELSK A

Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia. Nauczanie i uczenie się. Na drodze do społeczeństwa uczą­ cego się, Warszawa 1997.

Drogosz-Zabłocka E., Partnerstwo: szkoła-zakład pracy, „Szkoła Zawodowa” 1998, nr 3.

Gerlach R., Reforma edukacji szansą dla kształcenia zawodowego?, [w:] Edukacja w dialogu i refor­

mie, (red.) A. Karpińska, Białystok 2002.

Gerlach R., Problemy edukacji ustawicznej w końcu X X wieku, [w:] Nowy wymiar edukacji zawodowej

i ustawicznej, red. R.Gerlach, Bydgoszcz 1998.

Faure E., Uczyć się, aby być, Warszawa 1974, s. 153.

MEN, Założenia projektowanych zmian. Kształcenie zawodowe i ustawiczne. Informator, Warszawa

2010

.

Nowacki Т., Podstawy dydaktyki zawodowej, Warszawa 1973.

Polewka Cz., Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, Radom 1999. Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2004 - W trosce o pracę, Raport UNDP, Warszawa 2004. Wiatrowski Z., Podstawy pedagogiki pracy, Bydgoszcz 1994.

Szubański R., Przyszłość kształcenia zawodowego w Polsce, [w:] Kształcenie zawodowe i modułowe.

Partnerstwo na rzecz pracy i przedsiębiorczości, (red.) M. Wójcik, Warszawa 2005.

Sikorski Cz., Profesjonalizm. Filozofia zarządzania nowoczesnym przedsiębiorstwem, Warszawa 1995.

Suchodolski B., Wychowanie mimo wszystko, Warszawa 1990.

Sliwerski B., Problemy współczesnej edukacji. Dekonstrukcja polityki oświatowej III RP, Warszawa 2009.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Koron duńskich wypłacane przez pracodawców ( ok. Uczeń po każdym szkolnym etapie zdaje egzaminy zawodowe. Dobór pracodawców przyjmujących na staż i kontrolowanie procesu

Dopóki liczba pakietów obu klas nie przekracza pojemności bufora, czyli dopóki n = ^ N , zgłoszenia obsługiwane są zgodnie z regulam inem naturalnym , jeżeli

Po trzecie, w odróżnieniu od klasycznego kolorowania krawędzi minimalna rozpiętość pokolorowania zwartego, czyli liczba użytych kolorów, nie jest uzależniona od

System skoncentrowany na osobach uczących się, służący akumulacji i transferowi punktów, oparty na przejrzystości procesów uczenia się, nauczania i oceny. Jego celem

- Konferencja VIII Krajowa Konferencja Medyczna: „Krakowska Jesień Pediatryczna”; Organizator: Krakowski Oddział PTP i Medycyna Praktyczna, Kraków, 2009;referat:

Celem praktyki zawodowej jest przećwiczenie umiejętności praktycznego wykorzystywania wiedzy zdobytej w trakcie studiów w zakresie funkcjonowania administracji i

OCZEKIWANIA BADANYCH PRACODAWCÓW DOTYCZĄCE KOMPETENCJI ZAWODOWYCH ABSOLWENTÓW SZKÓŁ KSZTAŁCĄCYCH W ZAWODACH.. kreatywność), następnie typowo zawodowe oraz na końcu

Cele edukacyjne, które osiągnie praktykant.. Status pracownika, warunki przyjęcia do pracy oraz prawa i obowiązki pracownika. 3) Organizacja stanowiska pracy do