Działalność Muzeum Okręgowego w Częstochowie w sferze popularyzacji historii

Andrzej Wasiak

Działalność Muzeum Okręgowego w

Częstochowie w sferze popularyzacji

historii

Prace Naukowe. Pedagogika 5, 203-210

PRACE NAUKOWE Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie

S e ria : P E D A G O G I K A 19 9 4 z. V

Andrzej Wasiak

D ziałalność M uzeum O kręgow ego w C zęstochow ie w sferze popularyzacji historii

Działalność Muzeum wchodzi w zakres kształcenia równoległego, które obok sys­ temu kształcenia szkolnego i systemu kształcenia ustawicznego stanowi człon systemu oświatowo-wychowawczego. Wysunięte w 1961 roku hasło "muzea uniwersytetami kultury" nakładało na pracowników muzealnych konieczność przejścia od dotychcza­ sowych ekstensywnych do intensywnych form upowszechniania kultuiy i wiedzy o przeszłości. Ustawa sejmowa o ochronie kultuiy i muzeach z 1962 roku mówiła, że muzea mająobowiązek działania w dwu podstawowych kierunkach: prowadzenia prac naukowych oraz upowszechniania wiedzy i kultury w społeczeństwie.1

"Raport o stanie oświaty w PRL" uznał, że "muzea historyczne i etnograficzne, a także muzea sztuki są wyższym czynnikiem kształcenia świadomości kulturowej narodu, samoświadomości histoiycznej, utrzymująpoczucie ciągłości kulturowej iden­ tyczności narodowej".2 Natomiast "Raport o stanie i kierunkach rozwoju edukacji na­ rodowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej" stwierdza, że "kontakt z teatrem, muzeum, filharmonią, należy do najbardziej wysublimowanych zachowań kultural­ nych". Autorzy uznali, że "Muzea polskie cechuje różnorodność i bogactwo form". Wiele zrobiono, jak piszą autorzy, "dla metodycznego przygotowania kadry nauczy­ cielskiej i pracowników działów oświatowych (studia podyplomowe w uniwersyte­ tach) dla powiązania procesów dydaktyczno-wychowawczych z prezentacją eks­ pozycji, jednak możliwości te są wykorzystane w sposób nierównomierny".3 Nasuwa się wniosek, że przed muzeami historycznymi stoją niezmiernie ważne zadania. Autor pracy "Muzea w nauczaniu historii" uznaje, że muzea historyczne wyróżnia to, iż muszą odgrywać rolę poglądowych wykładów historii, okresów historycznych

1 U s t a w a o o c h ro n ie d ó b r k u ltu r y i o m u z e a c h z d n ia 1 5 .0 1 .1 9 6 2 r. D z .U . 19 6 2 r. n r 10, p o z . 48 . zo b . ta k ż e : P . U n g e r, M u z e a w n a u c z a n iu h is to rii, W a r s z a w a 1988 s. 14.

- R a p o r t o s ta n ie o ś w i a ty w P R L , W a r s z a w a m a j 1973 s. 360.

3 R a p o r t o s ta n ie i k ie ru n k a c h r o z w o ju e d u k a c ji n a r o d o w e j w P o ls k ie j R z e c z y p o s p o lite j L u d o w e j, W a r s z a w a - K r a k ó w 1989, s. 3 2 1 -3 2 2 .

204 A ndrzej W asiak

oraz ukazywać dorobek poszczególnych dziedzin życia.4 "Muzea historyczne - jak pisze autor wspomnianej pracy - przekazują treści związane z przeszłością ludzkości, ukazując poszczególne fakty w ich skomplikowanych, wzajemnych powiązaniach oraz związkach z warunkami wynikającymi z czasu i miejsca ich powstania".5 Warto tu również przytoczyć stwierdzenie innego autora na temat obiektów muze­ alnych: "Eksponaty muzealne przybliżają nam fakty, czyniąje bardziej zrozumiałe, stają się one wtedy nam bliskie, mimo że dzieli nas od ich dziejów wiele setek, a nawet tysięcy lat".6

Muzeum Okręgowe w Częstochowie jest wielodziałowe. Jego cele i zadania ok­ reśla statut.7 W myśl statutu: Muzeum jest instytucją o charakterze naukowo-badaw­ czym i oświatowym. "Celem realizacji swych zadań - czytamy w statucie - Muzeum gromadzi, przechowuje, konserwuje, opracowuje i udostępnia dobra kultury w zakre­ sie archeologii, etnografii, historii, przyrody, sztuki i techniki; prowadzi badania nau­ kowe i działalność oświatową w zakresie wymienionych dyscyplin, a także współ­ działa w upowszechnianiu nauki i sztuki z instytucjami i stowarzyszeniami o podob­ nych celach".

Statut również dokładnie precyzuje zadania działu historii. "Dział Historii groma­ dzi i opracowuje materiały dokumentacyjne związane z przeszłością poszczególnych miejscowości województwa częstochowskiego ze szczególnym uwzględnieniem walk narodowowyzwoleńczych i społecznych, (...). W skład zbiorów tego działu wchodzą: dokumenty historyczne, zabytki kultury materialnej, ikonografia, numizmatyka, sfra­ gistyka, falerystyka, i militaria".8

Muzeum Okręgowe w Częstochowie popularyzuje historię poprzez wystawę stałą, wystawy czasowe, publikacje i odczyty.

Wystawa stała: "Dzieje Częstochowy i regionu od pradziejów do współczesności" przedstawia historię regionu od pierwszych śladów pojawienia się człowieka na na­ szym terenie do czasów współczesnych. Oprócz tego wystawa porusza m.in. takie problemy jak: kształtowanie się większości osad miejskich, powstawanie miast, rozwój dróg handlowych oraz typowe wytwórczości ze szczególnym uwzględnieniem wy­ dobycia oraz przetwórstwa rud żelaza, życie codzienne ludności zamieszkującej wzmiankowany teren, rekonstrukcje dwóch zamków - królewskiego Olsztyna i możnowładczego w Koziegłowach wraz z przedstawieniem właścicieli. Ukazane

4 l5. U n g e r, op. c it., s. 16. 5 T a m ż e s. 14-15. 6 H. S k r z y p c z y k , O r g a n iz a c ja i m e to d y s a m o k s z ta łc e n ia . W a r s z a w a 19 8 6 , s. 55 . 7 S ta tu t M u z e u m O k rę g o w e g o w C z ę s to c h o w i e , z o b . ta k ż e : A . J a ś k ie w ic z , A . W . S k a ls k i, M u z e u m O k rę g o w e w C z ę s to c h o w ie (W :) B iu le ty n K ra jo z n a w c z y . M a te ria ły s z k o le n io w e , C z ę s to c h o w a 19 8 8 , s. 5 -1 4 . O S ta tu t M u z e u m O k rę g o w e g o w C z ę s to c h o w ie , s. 3.

D ziałaln o ść M u z eu m O k ręg o w eg o w C z ęsto ch o w ie 205

zostały wybitne postacie wywodzące się z ziemi częstochowskiej: historyk - Jan Dłu­ gosz (1415-1480) oraz rycerz i wysoki dygnitarz Jan Taszka z Koniecpola.

W dalszym ciągu wystawa przedstawia rozwój miasta Częstochowy od XIV do XX wieku. Podkreśla rolę jasnogórskiego ośrodka kultu religijnego w dziejach miasta i regionu. Ukazuje oblężenie twierdzy jasnogórskiej dokonane przez wojska szwedzkie Karola X Gustawa w 1655 roku oraz obronę warowni jasnogórskiej w latach 1770- -1772 przez marszałka łomżyńskiego - bohatera dwóch kontynentów - Kazimierza Pułaskiego9; okres walk narodowowyzwoleńczych (powstanie kościuszkowskie, bitwę pod Szczekocinami 6 czerwca 1794 roku) oraz powstanie styczniowe na ziemi często­ chowskiej. Przedstawia rozwój przemysłu w regionie częstochowskim, powstanie ru­ chu robotniczego, wojnę obronną 1939 roku (bitwa pod Mokrą) oraz wkład Czę- stochowian do walki z okupantem, martyrologię ludności cywilnej i jeńców wojennych oraz przemiany polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturalne województwa często­ chowskiego w Polsce powojennej.

Oprócz stałej wystawy historycznej, muzeum popularyzuje wiedzę historyczną poprzez wystawy czasowe.10 Organizowane są one przede wszystkim dla uczczenia ważnych rocznic historycznych oraz dla upamiętnienia działalności ludzi, którzy odegrali ważną rolę w naszych dziejach. Wystawom tym towarzyszą wydawnictwa: plakaty lub afisze, foldery lub katalogi, a także przy niektórych wystawach - medale okolicznościowe. Wśród wystaw biograficznych wymienimy: "Jan Długosz (1415- -1480). Wystawie towarzyszyła sesja zorganizowana dnia 17 maja 1980 r. Materiały ztej sesji zostały opublikowane w "Ziemi Częstochowskiej". Zawierały one pełny tekst referatów i głosów dyskusyjnych. Uczestniczyli w sesji historycy z różnych ośrodków kraju, zainteresowani mieszkańcy Częstochowy, liczni nauczyciele i młodzież szkół średnich.11

9 M a te r ia ły d o p rz e w o d n ik a p o stałej w y s ta w ie h is to ry c z n j , o p ra c o w a ł: M . A n to n ie w ic z .

10O p r a c o w a n o n a p o d s ta w ie m a te ria łó w D z ia łu N a u k o w o - O ś w ia to w e g o M u z e u m O k rę g o w e g o w C z ę ­ s to c h o w ie . 11 Z i e m ia C z ę s to c h o w s k a , C z ę s to c h o w a 1 9 8 4 , T . X IV , s .7 -1 0 0 . R e f e r a ty n a s e s ji w y g ło s ili: - H e n ry k S a m s o n o w ic z ( U n iw e r s y te t W a r s z a w s k i) , " P o ls k a J a n a D łu g o s z a " , - J e r z y W y r o z u m s k i ( U n iw e r s y te t J a g ie llo ń s k i) , " J a n D łu g o s z i je g o tw ó r c z o ś ć " , - S t a n i s ł a w G a w ę d a ( U n i w e r s y t e t J a g i e l l o ń s k i ) , " P r o b l e m a t y k a z ie m z a c h o d n i c h i p ó ł n o c n y c h w r o c z n i k a c h J a n a D łu g o s z a " , - Z b i g n i e w P e r z a n o w s k i ( U n i w e r s y t e t J a g i e l l o ń s k i ) , " T w ó r c z o ś ć J a n a D ł u g o s z a n a p o lu h e r a l d y k i p o l s k i e j " ,

- D a n u ta T u ro w s k a (P ra c o w n ia S ło w n ik a Ł a c in y Ś re d n io w ie c z n e j), "Jak D łu g o s z p is a ł s w o j ą h isto rię " , - J u l i a R a d z i s z e w s k a ( U n i w e r s y t e t Ś lą s k i) , " W s p r a w i e k o r z y s t a n i a p r z e z D ł u g o s z a z « P o w ie ś c i m i n i o n y c h l a t » ”,

- J ó z e f a W iś n i e w s k a (P o lite c h n ik a C z ę s to c h o w s k a ) , " J a n D łu g o s z i j e g o z w ią z k i z z i e m i ą c z ę s to c h o - w s k o - w ie l u ń s k o - s ie r a d z k ą " ,

- M a r c e l i A n to n ie w ic z ( M u z e u m O k r ę g o w e w C z ę s to c h o w i e ) , "W s p r a w i e m o ż liw o ś c i i p o trz e b b a d a ń r e g io n a ln y c h w k o n te k ś c ie tw ó r c z o ś c i h is to rio g r a f ic z n e j J a n a D łu g o s z a " .

206 A n d rzej W asiak

Ważną w życiu naszego miasta i regionu była wystawa "Jan III Sobieski". Wysta­ wa ta była zorganizowana z okazji 300-lecia wiktorii pod Wiedniem. Wystawa zorga­ nizowana została ze zbiorów: Biblioteki Jagiellońskiej, Muzeum Narodowego w Kra­ kowie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Okręgowego w Bytomiu, Mu­ zeum w Tarnowskich Górach i Muzeum Okręgowego w Częstochowie. Temu samemu tematowi poświęcona była wystawa numizmatów upamiętniających to wielkie wyda­ rzenie. Wystawa zorganizowana była przez Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne oraz przez Muzeum Okręgowe w Częstochowie.

Z tego samego cyklu wymienić należy wystawy: "Naczelnikowi Kościuszce - Ro­ dacy" (wystawa ze zbiorów Romana Winiarka) oraz "Kazimierz Pułaski 1747-1779" zorganizowaną z okazji 210 rocznicy śmierci bohatera pod Savannah. Wszechstronną pracę nad uczczeniem 70 rocznicy odzyskania niepodległości Polski Muzeum prowa­ dziło wysiłkiem własnym i środowiska częstochowskiego, bez oparcia o instytucje i wystawy centralnie organizowane. Wspólnie z częstochowskim Oddziałem Polskie­ go Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego Muzeum zorganizowało wys­ tawę: "Drogi do Niepodległości". Następnie w oparciu o zbioiy własne, o zabytki pieczołowicie przechowywane przez zbieraczy częstochowskich oraz zabytki użyczo­ ne na wystawę przez Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie urządzono w Częstochowie wystawę biograficzną "Józef Piłsudski (1867-1935)".

Oprócz wystaw Muzeum było współorganizatorem sesji popularno-naukowej: "Częstochowa i region w dobie zdobywania Niepodległości Polski", która odbyła się dnia 23 XI 1988 roku w Auli Wyższej Szkoły Pedagogicznej.12 W sesji uczestniczyli historycy środowiska częstochowskiego, liczni nauczyciele z terenu miasta i woje­ wództwa, młodzież studencka i uczniowie oraz inni. Materiały zostały ogłoszone w "Ziemi Częstochowskiej". Tematyce niepodległościowej poświęcono również kilka odczytów.

W latach minionych polityka kulturalna przywiązywała dużą wagę do urządzania wystaw poświęconych dziejom ruchu robotniczego. Wystawy takie - przeważnie plan­ szowe - były organizowane centralnie i przesyłane kolejno do innych muzeów. Mu­ zeum w Częstochowie również przyjmowało takie wystawy. Były wśród nich 3

12 N a p ro g r a m s e s ji z ło ż y ły s ię n a s tę p u ją c e w y s t ą p ie n ia : S ło w o w s t ę p n e - R e k t o r W S P śp . d o c . d r h a b . E d w a rd P o la n o w s k i, d r S ta n is ła w M a te rn ia k , W iz je i fa k t o d z y s k a n ia N ie p o d le g ło ś c i, d o c .d r h a b . H e n ry k R o l a , D r o g i C z ę s t o c h o w i a n d o N i e p o d l e g ł o ś c i , d o c . d r E d m u n d B ą k o w s k i , U g r u p o w a n i a p o l i t y c z ­ n e w o k r ę g u c z ę s to c h o w s k im w o b e c s p r a w y n ie p o d le g ło ś c i, d r A n d rz e j W a s ia k , P o ls k a P a rtia S o c ja lis ty ­ c z n a w p ie r w s z y c h la ta c h n ie p o d le g ło ś c i, d r J a n Ł ą c z e w s k i, C z ę s to c h o w i a n ie w w a lk a c h o u s ta le n ie g r a n ic P o ls k i p o r o k u 1918, d r J a n u s z L ip ie c , O ś w ia ta o k rę g u c z ę s to c h o w s k ie g o w la ta c h p ie rw s z e j w o jn y ś w ia ­ to w e j, d o c . d r h a b . E u g e n iu s z D a łe k , K a p ita ły z a g r a n ic z n e a s p ra w a n ie p o d le g ło ś c i P o ls k i, d r E u g e n iu s z S ite k , P r z e m y s ł C z ę s to c h o w y w la ta c h 1 9 1 4 -1 9 2 0 , S ło w o k o ń c o w e - d o c . d r M ie c z y s ł a w S ta ń c z y k .

D ziałalność M u z eu m O k ręg o w eg o w C z ęsto ch o w ie 207

wystawy historyczne. Dwie: "Sto lat polskiego ruchu robotniczego" i "Z dziejów pols­ kiego ruchu robotniczego" opracowane i zrealizowane przez Muzeum Historii Pols­ kiego Ruchu Robotniczego w Warszawie. Trzecią - "Ruch robotniczy w rocznicę Zjednoczenia" - przygotowało Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi. To samo Muzeum przysłało wystawę "40-lecie PRL w plakacie politycznym". Muzeum w Częstochowie zorganizowało wystawę: "Z dziejów ruchu robotniczego w Często­ chowie" opartą o własne zabytki i scenariusz.

Tematyce robotniczej poświęcone były również wystawy artystyczne. Dwie takie "Medale o tematyce robotniczej" i "Tradycje ruchu w medalierstwie" zorganizowały wspólnie muzea w Chorzowie i Częstochowie. Muzeum Lenina w Krakowie przysłało do Częstochowy wystawę: "Wielki Październik w sztuce" a Muzeum w Łodzi wystawę - "Plakaty pierwszomajowe". To samo Muzeum przysłało wystawę: "O proletariacką kulturę".

Dużym zainteresowaniem zwiedzających cieszyły się wystawy poświęcone dzie­ dzinie wojskowości. Organizowane były wspólnie z Stowarzyszeniem Miłośników Dawnej Broni i Barwy w Częstochowie. Były to wystawy: "Polski Orzeł Wojskowy", "Pamiątka historyczna, dokument, wydawnictwa", "Wojsko Polskie w malarstwie i zbiorach Edwarda Mesjasza", "Medale i odznaki Ludowego Wojska Polskiego". Tę ostatnią wystawę urządzono ze zbiorów Muzeum w Chorzowie i Muzeum Okręgowe­ go w Częstochowie.

Również znaczne zainteresowanie wzbudzały wystawy rocznicowe m.in. "Polski Wrzesień" - wystawa zorganizowana wspólnie z PTAiN i ZBOWiD w Częstochowie.

W miesiącach kwietniu i maju jako miesiącach pamięci narodowej organizowano wystawy ze zbiorów Muzeum Martyrologii i Walki Jeńców Wojennych w Łambino­ wicach - "Pamięci ludzkiej tragedii", "W niewoli Wehrmachtu".

Zainteresowaniem społeczeństwa cieszyły się wystawy takie, jak "Ślad wielkich wydarzeń" - ze zbiorów Muzeum w Chorzowie i Muzeum Okręgowego w Częstocho­ wie, "Poczet królów polskich" ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Radomsku, "Mo­ nety próbne PRL" ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Częstochowie. Bardzo duży był oddźwięk wystawy "Herby miast województwa częstochowskiego". W związku z wystawą wydano opracowanie monograficzne Marcelego Antoniewicza.13 Dużą frekwencją, zwłaszcza młodzieży szkolnej cieszyły się wystawy poświęcone szachom: "Szachy", "Ekslibrysy szachowe ze zbiorów Jerzego Giżyckiego", "Szachy w sztuce", "Figury szachowe".

Drugą formą popularyzacji historii są publikacje. Oprócz wydawnictw towa­ rzyszących wystawom Muzeum wydało w roku 1985 pracę Jana Pietrzykowskiego "Życie okupacyjne w Częstochowie w latach 1939-1945". Najważniejszymi pozycja­

13

208 A ndrzej W asiak

mi wydawniczymi były dwa roczniki poświęcone głównie dziejom regionu często­ chowskiego. Była wśród nich również praca o księstwie Siewierskim, które częściowo należy do naszego województwa.

Pierwszy tom14 skupił głównie prace, które autorzy poświęcili dziejom staropols­ kim. Trzy prace dotyczą wieków XIV - XV - XVI. Jedna mówi o sprawach wieku XVII. Trzy prace omawiają sprawy wieku XVIII. Jedna dotyczy końca wieku XVIII i początku wieku XIX. Ostatnia omawia stan rzeczy z drugiej połowy wieku XIX. Ze strony tematyki 3 prace poświęcone są dziejom politycznym, 1 - historii gospodarczej, pozostałe 5 omawia różne zagadnienia historii kultury i sztuki - od dobroczynności, przez kulturę masową, do kultury życia zamożnego ziemiaństwa.

Drugi tom15 studiów historyczych zorientowany jest zdecydowanie na czasy naj­ nowsze. Nawet praca poświęcona zabytkom wieku XVI ciągnie sprawę aż do

wie-14R o c z n ik M u z e u m O k r ę g o w e g o w C z ę s to c h o w i e , H is to ria z e s z y t n r 1, C z ę s to c h o w a 1 9 8 5 , r e d a k to r z e s z y tu : M . A n to n ie w ic z . N a tre ś ć p ie r w s z e g o ro c z n ik a h is to r y c z n e g o s k t a d a j ą s i ę n a s tę p u ją c e s tu d ia i m a ­ te ria ły :

- J a c e k L a b e r s c h e c k - " Z a s ię g i c h a r a k t e r y s t y k a r z ą d ó w W ła d y s ł a w a O p ó l c z y k a w p ó ł n o c n o - z a ­ c h o d n ie j c z ę ś c i z ie m i k r a k o w s k i e j ( І 3 7 0 - І 3 9 І ) ”,

- M a r c e l i A n to n ie w ic z - " Z n a c z e n ie z a n ik u w K o z ie g ło w a c h n a tle d z ie jó w p o g ra n ic z a ś lą s k o - m a ło - p o ls k ie g o w X IV i X V w ie k u " ,

- A n d rz e j J. Z a k r z e w s k i - " M ira c u l a A m b ro ż e g o N ie s z p o rk o w ic a j a k o p r z y k ła d k s z ta łto w a n ia m a s o ­ w e j k u ltu r y w o k re s ie s ta r o p o ls k im " ,

- A n d rz e j W a s ia k - " Z a ry s d z ia ła ln o ś c i K a z im ie r z a P u ła s k ie g o w C z ę s to c h o w ie " , - Z b i g n i e w P e rz a n o w s k i - " S p o m in k i K la s z to ru k ło b u c k ie g o " ,

- S te fa n K ra k o w sk i - " A k t re n o w a c ji s z p ita ła -p rz y tu łk u p .w . św . J a k u b a w S ta re j C z ę s to c h o w ie z r o ­ k u 1 6 4 2 " ,

- A n ie la K ie łb ic k a , Z b ig n ie w W o ja s - " M a te ria ły d o d z ie jó w p rz e m y s łu ż e la z n e g o w K s ię s tw ie S ie ­ w ie rs k im w r o k u 17 5 8 ", - A l e k s a n d e r J a ś k i e w i c z - " N i e z n a n a k s ię g a c e c h u m a la r z y c z ę s t o c h o w s k i c h ( 1 7 8 3 - 1 8 1 8 ) " , - F r a n c i s z e k S o b a ls k i - " W y p o s a ż e n ie i k o s z to w n o ś c i p a ła c u w Z ło ty m P o to k u w 1878 r.", R o c z n ik M u z e u m O k rę g o w e g o w C z ę s to c h o w i e , H is to r ia z e s z y t n r 2, C z ę s to c h o w a 198 9 , r e d a k to r z e s z y tu : E. P o g o r z e ls k a , A .W a s ia k . R o c z n ik h is to ry c z n y p o d z ie lo n y j e s t n a s tu d ia i m a te r ia ły . W p ie rw s z e j c z ę ś c i w y m ie n ić n a le ż y p ra c e : - M a r c e l i A n to n ie w ic z - " D w ie p ie c z ę c ie C z ę s to c h o w y " , - A le k s a n d e r J a ś k ie w ic z - " N a js ta rs z y w id o k z a m k u o ls z ty ń s k ie g o " ,

- B o ż e n a P u c h a ła , A n d rz e j J. Z a k rz e w s k i - " Ś r o d o w is k o s p o łe c z n o -k u ltu r a ln e C z ę s to c h o w y n a p r z e ­ ł o m ie X IX i X X w ie k u " ,

- A n d rz e j W a s ia k - " W y b ra n e p r o b le m y r u c h u s o c ja lis ty c z n e g o w c z ę s to c h o w s k ie m w p ie r w s z y c h la ta c h II R z e c z y p o s p o lite j (X I I9 1 8 - V I H 1 9 2 1 )”,

- J a n u s z L i p ie c - " T a d e u s z W ie n ia w a D łu g o s z e w s k i. P r z y c z y n k i d o b io g ra fii p o lity c z n e j w la ta c h 1 9 0 5 -1 9 1 4 " , W d ru g ie j c z ę ś c i z a m ie s z c z o n o : - M a r ia n K o ta r s k i - " W y b r a n e p r o b le m y d z ia ła ln o ś c i b e z p i e c z e ń s tw a i p o rz ą d k u p u b lic z n e g o w la ta c h 1 9 4 5 -1 9 4 8 w c z ę s to c h o w s k ie m " , - Z b i g n i e w G rz ą d z ie ls k i - " S tr a ty p e rs o n a ln e n a u c z y c ie li n a z i e m i a c h w o je w ó d z tw a c z ę s to c h o w s k ie g o w i a t a c h 1 9 3 9 -1 9 4 5 " , - F r a n c is z e k S o b a ls k i - " Z w ią z k i z a w o d o w e , s to w a r z y s z e n ia i o r g a n iz a c je s p o łe c z n e w C z ę s to c h o w i e i w d a w n y m p o w ie c i e c z ę s to c h o w s k im w 1923 r o k u ”.

D ziałaln o ść M u z eu m O k ręg o w eg o w C z ęsto ch o w ie 209

ku XIX. Druga dotyczy już wieku XVII. Trzecia dotyczy przełomu wieków XIX i XX. Czwarta poświęcona jest wydarzeniom poprzedzającym I wojnę światową. Dwie prace omawiają stosunki panujące w II Rzeczypospolitej. Jedna dotyczy okupacji

1939-1945. Jedna - stosunkom panującym po II wojnie.

Z punktu widzenia problematyki - dwie prace dotyczą sfragistyki i ikonografii, jedna- historii literatury i jedna- historii oświaty. Pozostałe trzy omawiajązagadnienia polityczne - od organizacji zawodowych i społecznych aż do ruchów i walk politycz­ nych.

Jak widać z tego pobieżnego przeglądu - historycy - regionaliści - obejmują sze­ roko wszystkie epoki od średniowiecza aż po czasy najnowsze. Również zakres prob­ lematyki prezentowanej w drukowanych pracach jest bardzo szeroki. Najwięcej miejs­ ca poświęcają historii kultuiy w szerokim rozumieniu, łącznie z historią sztuki i histo­ rią oświaty. Nieobce ich zainteresowaniom są sprawy historii gospodarczej a najmniej chyba jest prac o dziejach politycznych.

Razem wzięły dorobek prezentowany w dwóch tomach wydanych dotychczas jest okazały i oby mógł być pomnożony w wydawnictwach następnych. Dotychczasowe prace starały się dobrze służyć szerzeniu kultuiy historycznej społeczeństwa miasta i regionu, do czego je zobowiązuje stara ustawa z roku 1962 i poczucie obowiązku pracowników muzeum i osób współpracujących z nasząplacówkąmuzealną. Muzeum w Częstochowie prowadząc prace poświęcone głównie historii regionalnej ma świa­ domy cel ogniskowania wysiłków naukowych całego środowiska częstochowskiego. Stąd wśród autorów obok pracowników Muzeum są histoiycy pracujący i w innych placówkach miasta i regionu, a również pracujący poza regionem i zainteresowani je­ go sprawami.

Trzecią formą popularyzacji historii są prelekcje.16 Prelekcje o tematyce histo­ rycznej wygłaszane sąprzez naszych pracowników bądź też prelegentów - histoiyków z różnych ośrodków naukowych w Polsce. Spotkania te odbywają się w środy tzw. środy muzealne i przeznaczone są dla społeczeństwa. Nie sposób tutaj wymienić wszystkich tematów poruszanych na tych zebraniach, dlatego też ograniczymy się do niektórych: "Wojsko Księstwa Warszawskiego (mgr Antoni Wilgusiewicz), "Operacje wojskowe w Afiyce podczas II wojny światowej" (mgr Andrzej Paszta), "W 150 rocz­ nicę Powstania Listopadowego" (dr Andrzej Wasiak), "Pamiętnikarstwo Polskie w XVII wieku" (prof, dr Adam Przyboś), "Mieszczaństwo Starej Częstochowy" (prof, dr Stefan Krakowski), "W niewoli Wehnnachtu" (mgr J. Radwańska), "Marysieńka Sobieska - królowa nieznana" (prof, dr Michał Komaszyński), "Herby w dawnej Pol­ sce" (dr Marceli Antoniewicz), "Nowy poczet królów polskich" (prof, dr Feliks Kiryk),

16S p o r z ą d z o n o n a p o d s ta w ie m a te r ia łó w D z ia łu N a u k o w o - O ś w ia to w e g o M u z e u m O k r ę g o w e g o w C z ę ­ s to c h o w ie .

210 A ndrzej W asiak

"Świat antyczny w naszym życiu" (prof, dr Aleksander Krawczuk), "W miesiącu pa­ mięci narodowej" (mgr Jan Pietrzykowski), Spotkanie autorskie z prof. dr. Juliuszem Braunem (autorem albumu Częstochowa), "Nieznane epizody z powstania stycznio­ wego na ziemi częstochowskiej" (doc. dr hab. Heniyk Rola). Spotkanie autorskie z prof. dr. Franciszkiem Jędruszczakiem, "Międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej od Kongresu Wiedeńskiego do I wojny światowej" (dr hab. Janusz Lipiec). Spotkanie autorskie z dr. Zbigniewem Grządzielskim i mgr. Janem Pietrzykowskim (autorami książki: Polentumsträger) (Dzieje nauczycieli na ziemi częstochowskiej

1939-1945), Katowice 1988.

Ponadto w naszym ośrodku muzealnym zorganizowano spotkanie dla młodzieży z uczestnikiem walk o Monte Cassino K. Janikiem oraz spotkanie z uczestnikiem walk pod Mokrą mgr. Henrykiem Skrzypczakiem. Pracownicy wygłaszali liczne prelekcje z historii na terenie całego kraj u. A oto parę przykładów tematów wygłaszanych w cza­ sie spotkań: "Konferencja barska w historiografii polskiej", "Życie i działalność Ta­ deusza Kościuszki", "Z dziejów insurekcji kościuszkowskiej", "Panorama Racławic­ ka", "Trudne lata Polski porozbiorowej", "Kazimierz Pułaski - Życie i działalność", "Konstytucja З-go Maja - dzieło Sejmu Czteroletniego", "Ostatni król Rzeczypospo­ litej", "Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej", "Sprawa polska w czasie I wojny światowej", "Powstanie Listopadowe w literaturze polskiej".

W naszym ośrodku muzealnym prowadzono też lekcje dla młodzieży szkol­ nej. Stanowi to jednak odrębny problem, który będzie rozwinięty w osobnym artykule.

Andrzej Wasiak

Popularisation of History by District Museum of Częstochowa Summary

T h e p a p e r d is c u s s e d a c t iv itie s o f D is tric t M u s e u m o f C z ę s to c h o w a in th e fie ld o f p r o p a g a tio n o f h is to r ic a l k n o w le d g e . E x h ib itio n o rg a n is e d b y th e M u s e u m a re d is c u s s e d a s w e ll ( s ta tio n a r y h is to ric a l e x h ib itio n illu s tr a tin g h is to iy o f C z ę s to c h o w a a n d th e r e g io n , a s w e ll a s p e r io d ic e x h ib itio n s o n h is to ric a l e v e n t s a n d lif e a c h i e v e m e n ts o f e m in e n t P o le s ).

A p a r t fr o m th a t, th e p a p e r p re s e n ts e x te n s iv e ly th e p o p u la ris in g a c t iv itie s o f th e M u s e u m w h ic h is e x p r e s s e d in p u b lis h in g p a p e r s a n d le a f le ts o n h is to ry o f C z ę s to c h o w a a n d th e re g io n , a n d o r g a n iz in g le c tu r e s o n h is to ric a l to p ic s .