Klasztorne dzwony

Honorat Gil

Klasztorne dzwony

Wadoviana : przegląd historyczno-kulturalny 7, 29-34

2002

O. H onorat G il

Klasztorne dzwony

O d p ó ł w ie k u z w a d o w ickie j G órki ro zle g a się g ło s trz e c ie g o ko m p letu d zw on ó w . P ie rw s z y k o m p le t s łu ż y ł z a le d w ie 1 7 la t i z o s ta ł p rz e to p io n y na a rm a ty w c z a s ie pierw sze j w o jn y ś w ia to w e j, d ru g i ko m p le t d z w o n ił d z ie s ię ć la t d łu ż e j i s p o tk a ł g o ten sa m los w c z a s ie d ru g ie j w o jn y ś w ia to w e j. D z w o n y w b a rd z o d ra m a ty c z n y s p o s ó b u czestn iczyły w d z ie ja c h kla sztoru. P rze z je g o m ie s z k a ń c ó w b y ły tra k to w a n e ja k ktoś bliski, kto ś z rodziny, ja k ż y w y o rg a n izm .

Ś w ia d k ie m c a łe j h is to rii k la s z to ru , o d p ie rw s z y c h d n i fu n d a c ji w d o m u F o ltin a , je s t n a jm n ie js z y z d z w o n ó w , któ ry o d 1 89 9 ro ku ja k o d z w o n e k d o m o w y p rz y w o łu je za ko n n ikó w na m o d litw ę p o siłki i in n e s p o tk a n ia w sp ólno ty. W d o m u F o ltin a, u m ie sz­ czo n y w m a le ń k ie j w ie ż y c z c e n a d k a p licą , b y ł s y g n a tu rk ą , k tó ra p rz y w o ły w a ła w ie r­ nych n a m s z e ś w ię te . W o d ró ż n ie n iu d o in n y c h d z w o n ó w , n ie m a im ie n ia . Z o s ta ł o dla n y w lu d w isa rn i K a ro la S c h w a b e g o w B ia łej. O c z a s ie w y k o n a n ia ś w ia d c z y d a ta um ie szczo n a n a klo szu. W a ż y z a le d w ie 2 5 k g 1. Ta s a m a firm a w ro ku 1 8 9 9 w y k o n a ­ ła p ie rw s z y k o m p le t d z w o n ó w d la k o ś c io ła . N a jw ię k s z y z n ic h , im ie n ie m „J ó z e f", 0 ś re d n ic y je d n e g o m e tra , w e d łu g ra c h u n k ó w p o w in ie n w a ż y ć 6 5 0 kg, m a te ria ł u zy­ s k a n y p o z n is z c z e n iu d z w o n u w a ż y ł ty lk o 6 2 9 kg. N a je g o k lo s z u z n a jd o w a ła się p ierw sza z w ro tka h ym n u z n ie s z p o ró w u ro c zysto ści ś w . J ó z e fa (1 9 m a rca ) w ję z y k u ła ciń skim : Te, J o s e p h , c e le b re n t a g m in a c a e litu m , / Te c u n c ti re s o n e n t C h ris tia d u m

chori, / Q u i c la ru s m e ritis , ju n c tu s e s in c ly ta e / C a s to fo e d re V irg in i (w p rz e k ła d z ie

p o lskim : „J ó z e fie , n ie c h C ie b ie s ła w i c a łe n ie b o / I ś w ia ta m ie s z k a ń c y s k ła d a ją Ci hołdy, / B o T y za słu żyłe ś, a b y czy s ty w ę z e ł / P ołą czył C ie b ie z M a ryją "). D rug i d zw on , nazw a n y „M a ryja ", o ś re d n ic y 8 0 cm , p o w in ie n w a ż y ć 4 0 0 kg, je d n a k m a te ria ł z n ie g o uzyskany w a żył ty lk o 3 2 0 kg. N a jm n ie jszy, który p o w in ie n w a ż y ć 2 0 0 kg, w rze c z y w i­ stości w a ż y ł 1 80 kg, m ia ł ś re d n ic ę 7 0 cm , n osił im ię „J e z u s ” . N a je g o k lo szu u m ie s z ­ c z o n o z w ro tk ę h y m n u b re w ia rz o w e g o , o d m a w ia n e g o w ś w ię to Im ie n ia J e z u s : Te,

nostra, Je su, v o x s o n e t / N o s tri Te m o re s e x p rim a n t / Te c o rd a n o s tra d ilig a n t / E t n u n c e t in p e r p e tu u m („N ie c h g ło s n a s z , J e z u , C ię c h w a li, / O b y c z a j ż y c ia w y z n a je , /

A s e rc a n a s z e m iłu ją / I te ra z i p o w ie k w ie k ó w ” - p rz e k ła d ks. W . P iw o w a rc z y k a ) . N a to m ia s t w z d łu ż k ra w ę d z i k lo s z a b ie g n ie a d n o ta c ja w ła s n o ś c io w a : A n n o D o m in i

1899 C o n v e n tu s C a rm e lita ru m d is c a l. W a d o w ic e n s is fie ri m e c u ra v it3.

P o w y b u c h u p ie rw s z e j w o jn y ś w ia to w e j, a u s tria c k i p rz e m y s ł z b ro je n io w y b a r­ d zo s z y b k o o d c z u ł b ra k m e ta li k o lo ro w y c h n ie z b ę d n y c h d la p ro d u k c ji b ro n i i a m u n i­ cji. J u ż w roku 1 91 5 d la p o trz e b te g o p rz e m y s łu re k w iro w a n o k u c h e n n e m o źd zie rze 1 sp rzę ty d o m o w e w y k o n a n e z m o sią d zu , m ied zi, niklu ... W p a ź d z ie rn ik u te g o s a m e ­ go roku, za p o ś re d n ic tw e m k o n systo rzy, w ła d z e p a ń s tw o w e z a rz ą d z iły in w e n ta ry z a ­ cję w s z y s tk ic h d z w o n ó w z p o d a n ie m ich w a gi, zn a m io n i p rz e z n a c z e n ia . W k la s z to ­ rze z d a w a n o s o b ie sp ra w ę z ce lu te j a kcji. W zw ią zku z n ią kro n ik a rz kla s z to rn y p isał z e m fa zą : „O u b o g ie d z w o n y ! Ź li lu d ziska , k tó rz y o ce lu s z c z y tn y m c z ło w ie k a z a p o ­ mniawszy, sie b ie s a m y c h i d ru g ich g w a łte m w d zikie , ch c iw e krw i b estie p o z a m ie n ia ­ li - g d y ż w o jn a o b e c n a d z ik s z ą i o k ru tn ie js z ą je s t n iż w a lk a d z ik ic h i krw io ż e rc z y c h b e styj - o n i i c e l d z w o n ó w s z c z y tn y , b ło g i, n ie b ia ń s k i o d m ie n ili n a w s trę tn y , d ziki, o k ru tn y ; z a m ia s t d a le j g ra ć h a rm o n ijn ie , p o d n o s ić m y ś l i s e rc a d o B o g a , w le w a ć n a b o ż e ń s tw o w d u s z e i b ło g ie m n a p e łn ia ć je u c z u c ie m , b ę d ą o n e te r a z w fo rm ie

k a n o n ó w i m o ź d z ie r z y n a b o jo w is k a c h w o jn y ro z n o s ić ry k p ie k ie ln y i p rz e s tra c h , trw o g ę , lę k w d u s z e lu d z k ie w le w a ć ”4

R e kw izycja d z w o n ó w o db yła się w d w óch e ta p ach : w p a źd zie rn iku 1916 i w p a ź ­ d z ie rn ik u 1 9 1 7 ro ku . J e j z w ie ń c z e n ie m b y ł z a b ó r c y n o w y c h p is z c z a łe k z o rg a n ó w w c z e rw c u 1 9 1 8 ro ku . W p ie rw s z y m e ta p ie , n a m o c y ro z p o rz ą d z e n ia M in is te rs tw a W y z n a ń i O ś w ia ty z 21 s ie rp n ia 1 91 6 ro ku , k a żd a p a ra fia i k o ś c ió ł k la s z to rn y m iały o b o w ią z e k o d d a ć d w ie trz e c ie w a g i p o s ia d a n y c h d z w o n ó w . N ie u w a ż a n o je d n a k te g o za re kw izycję w o je n n ą , a le za u m o w ę , m o c ą której za o d d a n y m a te ria ł p a ra fie i k la s z to ry o tr z y m y w a ły o d p a ń s tw a o d s z k o d o w a n ie , k tó re n a le ż a ło o b o w ią z k o w o z ło ż y ć w b a n ku z p rz e z n a c z e n ie m n a z a k u p n o w ych d z w o n ó w p o w o jn ie . Z a ka ż d y k ilo g ra m d z w o n u p ła c o n o c z te ry korony. Z ło m o w a n iu nie p o d le g a ły d z w o n y o s z c z e ­ g ó ln e j w a rto ś c i h isto ryczn e j, o c z y m w n a szym p rz y p a d k u d e c y d o w a ł U rząd K o n s e r­ w a to rs k i w K ra k o w ie . Ż a d e n z d z w o n ó w w p a ra fii w a d o w ic k ie j n ie z o s ta ł z a lic z o n y d o z a b y tk o w y c h . K o n s y s to rz p o le c ił p ro b o s z c z o m i re k to ro m ko ś c io łó w , n a jp e w n ie j z su g e stii U rzęd u K o n s e rw a to rskie g o , s p o rz ą d z e n ie o d p isu w s z y s tk ic h n a p is ó w z n a j­ d u ją c y c h s ię na d z w o n a c h i o d le w ó w lu b o d c is k ó w h e rb ó w , p ła s k o rz e ź b o w a rto ś c i h is to ry c z n e j. K o n s y s to rz z a c h ę c a ł ta k ż e d o w y k o n a n ia fo to g ra fii d z w o n ó w p rz e z n a ­ c z o n y c h n a c e le w o js k o w e . N ie s p e łn iły s ię o b ie tn ic e M in is te rs tw a , ż e w d ie c e z ji k ra k o w s k ie j w d ro d z e w y ją tk u z a m ia s t d w ó c h trz e c ic h ty lk o je d n a trz e c ia o g ó ln e j w a g i d z w o n ó w z o s ta n ie p rz e z n a c z o n a n a c e le w o js k o w e 5 .

W W a d o w ic a c h ja k o p ie rw s z e z o s ta ły z d ję te d z w o n y w k o ś c ie le p a ra fia ln y m . S ta ło s ię to 1 7 p a ź d z ie rn ik a . K ro n ik a rz k la s z to rn y w y lic z a ty lk o d z w o n n a jw ię k s z y 0 w a d z e 1 2 0 0 kg, z fo rm y z a p is u w y n ik a je d n a k , ż e ró w n ie ż d ru g i d z w o n z o s ta ł za bran y. Z trze ch d z w o n ó w kla s z to rn y c h na z ło m p rz e z n a c z o n o n a jw ię k s z y („ J ó z e f’) 1 n a jm n ie js z y („Je zu s” ). D la p o trze b ku ltu p o z o s ta ł d z w o n ś re d n i („M a ria ” ) i d z w o n e k dom ow y, który ja k o m a ły n ie p o d le g a ł re k w iz y c ji. 18 p a ź d z ie rn ik a zd ję to d z w o n „J e ­ zu s". W is ia ł on na d o ln y m p ię trz e ru s z to w a n ia , b y ł w ię c n a jła tw ie j d o s tę p n y . Z o s ta ł z n ie s io n y z w ie ż y w c a ło ś c i. N a s tę p n e g o d n ia p rz y s tą p io n o d o z d e jm o w a n ia n a j­ c ię ż s z e g o d zw o n u , który w is ia ł n ad d z w o n e m śre d n im , d la te g o m u s ia ł b yć ro zb ity na w ie ży. „W z ru s z a ją c y , s e rc e ro z d z ie ra ją c y b y ł te n a k t k a w a łk o w a n ia - z a p is a ł k ro n i­ ka rz . Z a ra z ra n o , k o ło 7 g o d z in y z a ję c z a ł te n d z w o n , ja k b y ra tu n k u w o ła ją c , p o d u d e rz e n ie m m ło ta w b ija ją c e g o w je g o b o k d łu to s ta lo w e . P ie rw szy, d ru g i... i s z ó s ty ję k je g o b y ł w p ra w d zie d rżą cy i ja k o b y b olesny, le c z je s z c z e zd ro w o i p ię kn ie b rz m ią ­ cy, a le p rz y s ió d m y m u d e rz e n iu , k ie d y d łu to ju ż w je g o b o k s ię w p o iło i n ie c o g o n ad pruło, ju ż ję k te n z a c z ą ł c h ryp n ą ć, i ta k c o je d n o u d e rze n ie to b ardzie j, b ole śn ie j, p rz e n ik liw ie j d la u c z u c ia i s e rc a , i m ia ło się u c z u c ie , s ły s z ą c te p ra w d z iw e ję k i, ja k g d y b y ta m c z ło w ie k a m o rd o w a n o , i n ie je d e n , s ły s z ą c te ję k i, z a p ła k a ł; p o kilku d a l­ s z y c h ta k ic h ję k a c h c o ra z to c h ra p liw s z y c h , n ie n a tu ra ln ie js z y c h , p rz e n ik liw s z y c h stra cił ca łkie m w s z y s te k d ź w ię k d z w o n o w y i w y d a w a ł ju ż ty lk o ło s k o t p o d o b n y ło s k o ­ to w i rz u c a n e g o na ku p ę ż e la z iw a g ru b e g o a d łu g ie g o , a ż w re s z c ie p ę k n ą w s z y c a ł­ k ie m - u cich ł". W s p o m n ia n e p ra ce w y k o n y w a li re k o n w a le s c e n c i ze s z p ita la w o js k o ­ w e g o i P o la c y z K ró le s tw a p rz e trz y m y w a n i ja k o in te rn o w a n i w o b o z ie d la je ń c ó w ro s y js k ic h w W a d o w ic a c h . 2 0 p a ź d z ie rn ik a c a ły m a te ria ł z o s ta ł o d w ie z io n y na d w o ­ rz e c ko lejow y. K ilka lat te m u p a n E d w a rd T o m czyk p rz y p a d k o w o o d n a la z ł n a w ie ży n ie w ie lki u ła m e k z d z w o n u „ J ó z e f z fra g m e n te m te kstu h y m n u . P ra w d o p o d o b n ie n a ­ le żał o n d o tych kilku kilogram ów , które „skręcił" - ja k n ap isa ł kro n ikarz - b ra t B erna r­ dyn P ig ło w ski6. W ty m sa m y m c z a s ie z a b ra n o d z w o n y z 3 4 o k o lic z n y c h ko ściołów .

W o jn a się p rzedłużała. N a fro n t szły co ra z starsze ro czniki m ę żczyzn . O fiarą w o jn y s ta ły s ię te ż k o le jn e d z w o n y . W ro ku 1 9 1 7 K o n s y s to rz k ra k o w s k i o k ó ln ik ie m z 15 sie rp n ia p o w ia d o m ił p ro b o s z c z ó w i re k to ró w ko ściołów , że ty m ra ze m re kw izycji p o d ­ le g a ją w s z y s tk ie d z w o n y z w y ją tk ie m z a b y tk o w y c h s p rz e d 1 8 0 0 ro k u 7 . U rz ę d o w y

w yka z d z w o n ó w z a b ytko w ych z o s ta ł o p u b liko w a n y w p iśm ie u rzę d o w ym Kurii. J a k ju ż w sp o m n ia n o , n ie b yło w śró d n ich ż a d n e g o d zw o n u z W a d o w ic. O sta tn i d z w o n kla sz­ to rn y z a b ra n o 2 9 p a ź d z ie rn ik a . N ie k tó rz y o jc o w ie , z w ła s z c z a p o d p rz e o r o. M a u ry c y M ic h a ls k i, k tó ry b y ł ró w n o c z e ś n ie k ro n ik a rz e m , u s iło w a li g o b ro n ić , m u s ie li je d n a k ustą p ić. Tak ra d ził im ks. A n d rze j Z a ją c, m ie js c o w y p ro b o s z c z i d z ie k a n , któ ry o d d a ł n aw e t n a c e le w o js k o w e o ś m io k ilo w y d zw o n , c h o c ia ż n ie m u s ia ł te g o c z yn ić. K ro n i­ karz ze s z c ze g ó ła m i o p isa ł ca ły s p ó r sło w n y m ię d zy n im a ko m isją w o jsko w ą . Przeor, o. Kazim ierz Rybka, widząc, na co się zanosi, poszedł na spacer do proboszcza w Rado- czy. R ó w n ież ten d zw on b ył ro zb ija ny na wieży. P ra cę z a czę to o g o d zin ie sió dm ej rano. „W ko ś c ie le o d p ra w ia ła s ię w ła ś n ie ż a ło b n a M sza św . ś p ie w a n a , p o d c z a s któ re j nie tylko o rg a n g ra ł ża ło ś n ie , le cz z a ra z e m i d z w o n p o d c ię ż k im i ra z a m i g ru c h o ta ją c e g o m iota w yd a w a ł b ole sn e ję ki, a ż w ko ńcu (p o 3 0 - 40 razach) o ch ryp ł i za m ilkł ca łkie m ...” Za o d d a n e d zw o n y k la s z to r o trz y m a ł 4 5 2 0 ko ro n, które z ło ż y ł w K a sie O s zczę d n o ści w W a d o w ic a c h . P o w o jn ie m iały p o kryć k o szty n o w ych d z w o n ó w 8 .

W listo pa d zie te g o sa m e go roku u kaza ło się ro zp orzą d zen ie m inistra o b ro n y kraju o re kw izycji p rze d n ich p is z c z a łe k o rg a n o w y c h n a p o trz e b y p rz e m y s łu zb ro je n io w e g o . Cyna, z których b yły w y k o n a n e , b yła n ie z b ę d n a d la p ro d u k c ji a m u n ic ji. P o d o b n ie ja k w p rz y p a d k u o rg a n ó w , ro z p o rz ą d z e n ie o s z c z ę d z a ło o rg a n y o w a rto ś c i z a b y tk o w e j sp rz e d 1 80 0 ro ku . K ilk a m ie s ię c y p ó ź n ie j, 2 8 m a rc a 1 9 1 8 ro ku , re k w iz y c ją z o s ta ły objęte w szystkie organy, n ieza le żn ie od ich d aty pro du kcji i w a rto ści h istoryczne j. M ini­ sterstw o w ych o d ziło z za łoże n ia , że b e z szko d y d la ja ko ści d źw ię ku p iszczałki cyn o w e m o żn a z a s tą p ić p is z c z a łk a m i c y n k o w y m i9 . W G a lic ji do p rz e s z ło ś c i n a le ż a ły ju ż je d ­ nak czasy, kiedy to in teres m o n arch ii h ab sbu rskiej u to żsa m ia n o z in terese m Polski. Po p o ko ju b rz e s k im (lu ty 1 91 8), w któ ry m P ru sy i A u s tria o d s tę p o w a ły C h e łm s z c z y z n ę U kraiń co m , p rz e z G a lic ję p rze szła fa la w y s tą p ie ń a n ty a u s tria c k ic h , k tó ra n ie o m in ę ła rów nież W a d ow ic. To z a p e w n e b yło p rzyczyn ą, że w w ie lu m iejsco w o ścia ch d o szło do w ystą p ie ń lu d n o ści w o b ro n ie o rg a n ó w w e w ła s n y c h ko ś c io ła c h . R ó w n ie ż w k la s z to ­ rze n astro je w yra ź n ie się z m ie n iły n a z d e c y d o w a n ie a n tya u stria ckie . O . A lfo n s M a zu ­ rek w s w o im d z ie n n ic z k u n a p isa ł, ż e z a b ra n e k la s z to rn e d z w o n y b ę d ą d z w o n iły „n a p o g rze b N ie m ie c i A u s trii” 10. K la s z to rn e o rg a n y u tra c iły p is z c z a łk i p rz e d n ie 21 c z e rw ­ ca 1918 roku. K ilk a m ie s ię c y w c z e ś n ie j to s a m o sta ło s ię w k la s z to rz e k ra ko w skim , a przed kilku d n ia m i w C zernej. P iszą c o tym fakcie, kro n ikarz w yraził o ba w ę , że je s t on za p o w ie d zią d a lszych re kw izycji. „P a n u je ta k ż e u za s a d n io n a o b a w a , o p a rta na w y d a ­ n ym w ro ku z e szłym , łe c z d o tą d n ie o g ło s z o n y m je s z c z e ro z p o rz ą d z e n iu rzą d ow ym , że po o b ra b o w a n iu k o ś c io łó w ze d z w o n ó w , o rg a n ó w , ś w ie c z n ik ó w o łta rz o w y c h i w i­ szących (...) za b ra n e zo s ta n ą i ko ścio ły i w szystko co d o ko ścio łó w i kla szto ró w n ale ­ ży..."11 . K ro n ik a rz w y ra ź n ie u w a ża ł, że p rz y c z y n ą d o k o n a n y c h re k w izycji b yła w ro g o ś ć w ła d z p a ń s tw o w y c h w o b e c K ościoła , c o b y ło g ru b ą p rze sa d ą .

J u ż k ilk a la t po w o jn ie o b a k o ś c io ły w a d o w ic k ie p o d ję ły s ta ra n ia o z a k u p ie n ie n ow ych d zw o n ó w . W c z e ś n ie j o trz y m a ł je k o ś c ió ł parafia ln y. O c z y w iś c ie k o ro n y o trz y ­ m a n e za p o p rz e d n ie nie m ia ły ju ż ż a d n e j w a rto ś c i, c h o c ia ż b y ły z ło ż o n e w b a n ku . A b y u z y s k a ć k o n ie c z n e fu n d u s z e , p a ra fia i k la s z to r z o rg a n iz o w a ły m o d n e w ó w c z a s lo terie fa n to w e , p o łą c z o n e z fe styn e m , co w ó w c z a s n a z y w a ło s ię w e n tą . W e n ty te g o ro d zaju u rz ą d z a ły ró żn e o rg a n iz a c je na ró żn e c e le , ta k ż e c h a ry ta ty w n e . Z o rg a n iz o ­ w a n ie m w e n ty z a jm o w a ł s ię s p e c ja ln y ko m ite t. J e g o n a jw a ż n ie js z y m z a d a n ie m b yło z e b ra n ie m fa n tó w n a lo te rię . C h o d z iło o to, a b y w ś ró d n ich b y ły b a rd z o a tra k c y jn e , które z a c h ę c a ły d o k u p n a lo só w . P a ra fia ln a w e n ta o d b y ła s ię 12 lu te g o 1 9 2 2 ro ku w sa li S o ko ła . D ru g a w e n ta o d b y ła się 17 w rz e ś n ia w o g ro d zie o b o k S oko ła . D o c h o ­ d y z w e n t, u z u p e łn io n e o fia ra m i od w ie rn y c h , p o z w o liły n a z a k u p ie n ie trz e c h d z w o ­ nów. N a jw ię k s z y z n ich w a ż y ł p o n a d 6 0 0 kg; z o s ta ł o n p o ś w ię c o n y 2 s ie rp n ia te g o s a m e g o ro ku , p o z o s ta łe d w a 2 6 g ru d n ia 12.

K a rm e lici s w o ją w e n tę u rz ą d z ili 10 s ie rp n ia 1 92 4 ro ku w p a rku m ie js k im . K o m i­ te to w i o rg a n iz a c y jn e m u p rz e w o d n ic z y ł e m e ry to w a n y g e n . J u liu s z B ija k . N a lo te rię ze b ra n o p on ad 3 0 0 k u r i ku rczą t, 120 królików , 7 p ro siąt, 2 cie lę ta , 13 gęsi, 10 k a cze k i w ie le in n y c h rz e c z y m n ie js z e j w a rto ś c i. D z ię k i ż y c z liw o ś c i p łk. O s w a ld a F ra n ka , d o w ó d c y 12 p p w W a d o w ic a c h , w c z a s ie z a b a w y g ra ła za d a rm o w o js k o w a o rk ie ­ stra . S p rz e d a n o w s z ystkie losy. B yło ich 2 0 tysięcy, w ty m d w a tysią ce p ełn ych . K o m i­ te t n ie co p rz e d o b rz y ł. K ilk a n a jb a rd z ie j a tra k c y jn y c h fa n tó w z o s ta w ił n a s a m ko n ie c na ta k z w a n ą „lic y ta c ję a m e ry k a ń s k ą ", k tó re j z p o w o d u s p ó ź n io n e j p o ry n ie m o ż n a było d o p ro w a d z ić d o ko ń ca , s k u tk ie m c z e g o „fa n ty " - n a jp e w n ie j c ie lę ta i p ro s ię ta - trz e b a b yło s p rz e d a ć n a ta rg u . C z y s ty d o c h ó d z w e n ty w y n ió s ł p ra w ie p ię ć ty s ię c y zło tych . P o n a d to n a d z w o n y z d o b ry m s k u tk ie m k w e s to w a ła w o k o lic z n y c h w io ska ch A n n a M ic h a fk ó w n a , p rz e ło ż o n a trz e c ie g o z a k o n u w W a d o w ic a c h . J u ż 19 s ie rp n ia k la s z to r z ło ż y ł z a m ó w ie n ie na c z te ry d z w o n y w firm ie K a ro la S c h w a b e g o w B ia łe j. W y b ra n o tę firm ę, p o n ie w a ż k la szto rn ym rz e c zo zn a w co m n ie p o d o b a ł s ię g ło s d z w o ­ n ó w z k o ś c io ła p a ra fia ln e g o , w y k o n a n y c h p rz e z firm ę F e ic z y ń s k ic h . D z w o n y o d e ­ b ra ł 31 s ty c z n ia 1 9 2 5 ro ku o. A u g u s ty n K o z ło w s k i, e k o n o m k la s z to ru . K o s z to w a ły 7061 z ł 60 gr. J ó z e f w a żył 6 2 5 kg (Fis), „M a tka B o ska " - 4 0 0 kg (A), „D o b ry P a ste rz” 1 90 ,5 kg (C is) i „T e re n ia " 1 00 kg (F is). U m ie s z c z e n ie m d z w o n ó w n a w ie ż y z a ją ł się S iko ra , w a d o w ic k i ś lu sa rz. W y b ito s k le p ie n ia d zie lą ce p iętra i w y c ią g a n o je na linach z ko ry ta rz y k a o b o k za krystii b e z p o ś re d n io na w ie żę . U p rze dn io , 8 lu teg o, w ko ściele, g d z ie z a w ie s z o n o d z w o n y na ru s z to w a n ia c h z b u d o w a n y c h p rz e d p re z b ite riu m , o d ­ b y ł s ię o b rz ę d p o ś w ię c e n ia . M ia ł g o d o k o n a ć b p A d a m S te fa n S a p ie h a . N ie s te ty s a m o ch ó d w io z ą c y b isku p a w Izde b niku w p a d ł w poślizg i p rze w ró ci! się d o ro w u . Na s z c z ę ś c ie n ik o m u n ic s ię n ie s ta ło , z a c o d z ię k o w a n o P a n u B og u w n a b o ż e ń s tw ie d z ię k c z y n n y m n a W a w e lu . B is k u p je d n a k d o W a d o w ic n ie d o je c h a ł i te le fo n ic z n ie u p o w a ż n ił p rz e o ra o. T o m a s z a P ik o n ia d o d o k o n a n ia o b rz ę d u p o ś w ię c e n ia . K a z a ­ n ie w y g ło s ił o. A n z e lm G ą d e k, b y ły p ro w in c ja ł. O k. 150 „ro d z ic ó w c h rz e s tn y c h " w p i­ sa ło s ię d o kro n iki k la szto rn e j. W u ro c z y s ty m o b ie d z ie w z ię ło u d z ia ł o k. 3 0 m ie js c o ­ w y c h d y g n ita rz y ko ś c ie ln y c h i ś w ie c k ic h , m .in . p ra ła t A n d rz e j Z a ją c , p ro b o s z c z , s ta ­ ro s ta w a d o w ic k i J a n u s z M ila n o w ic z , p u łk . O s w a ld F ra n k , g e n . J u liu s z B ija k , b u r­ m is trz Te ofil K lu k 13.

W trz e c im ro ku w o jn y N ie m cy, p o d o b n ie ja k A u stria cy, w y k o rz y s ta li d z w o n y k o ­ ś c ie ln e ja k o ź ró d ło s u ro w c a d la p rz e m y s łu z b ro je n io w e g o . 3 0 s ty c z n ia 1 9 4 2 ro ku u rz ę d n ik n ie m ie c k i n a z w is k ie m K u p in w rę c z y ł p rz e o ro w i p is m o p o w ia d a m ia ją c e , że d o 10 lu te g o d z w o n y m a ją b y ć o d d a n e n a p o trz e b y w o je n n e . 3 lu te g o ro b o tn ic y p rze b ili s k le p ie n ia p od w ie żą , a 5 lu te g o p rz y p o m o c y lin s p u ś c ili d z w o n y w ca łości, n a s tę p n ie n a p ra w ili z n is z c z o n e s k le p ie n ia . P ra c ę ro b o tn ik ó w n a d z o ro w a ł b u d o w n i­ c z y m ie js k i L e o n a rd R u s s e k , te n s a m , k tó ry p rz e d w o jn ą w y k o n a ł p la n y b u d o w y g m a c h u d la p ry w a tn e g o g im n a z ju m . N a w ie ż y pozostał_ n a jm n ie js z y z d z w o n ó w - „T e re n ia". S w o je im ię z a w d z ię c z a ł w ie lk ie j p o p u la rn o ś c i Ś w ię te j z L isie u x, b e a ty fik o ­ w a n e j w 1 92 3 ro ku , a k a n o n iz o w a n e j w ro ku 1 9 2 5 14.

N a w io sn ę 1951 ro ku p rze o re m w W a d o w ic a c h z o s ta ł o. J ó z e f P rus, d o ty c h c z a ­ s o w y d y re k to r N iż s z e g o S e m in a riu m . B ył c z ło w ie k ie m p e łn y m e n e rg ii, k tó ry n ie b a ł s ię rz e c z y u w a ż a n y c h p rz e z in n y c h z a n ie m o ż liw e . W g ru d n iu te g o s a m e g o ro ku u z y s k a ł o d k a p itu ły k la s z to r n e j z g o d ę n a z a m ó w ie n ie n o w y c h d z w o n ó w w firm ie F e ic z y ń s k ic h w P rz e m y ś lu . P rz e w id y w a n y k o s z t w y n o s ił 6 0 -7 0 ty s ię c y z ło ty c h . P ro ­ w in c ja ł o fia ro w a ł k la s z to ro w i 3 0 tysię cy. P rz y s tą p io n o ró w n ie ż do z b ie ra n ia z ło m u 15. Z a m ó w io n o c a ły k o m p le t, c zyii c z te ry d z w o n y . W k ro n ic e nie z a n o to w a n o , c o sta ło s ię z o c a la ły m d z w o n e m „T e re n ia ” . P ra w d o p o d o b n ie ra z e m z z e b r a n y m z ło m e m z o s ta ł p rz e z n a c z o n y n a p rz e to p ie n ie . W p o ło w ie k w ie tn ia n a s tę p n e g o ro k u firm a d o s ta rc z y ła p ie rw sze d w a d zw on y, a na p o czą tku m a ja k o le jn e dw a. N a u ro czysto ść

p o ś w ię c e n ia w y b ra n o n ie d z ie lę 4 m a ja . W ty m d n iu p rz y p a d a ła d o ro c z n a u ro c z y ­ sto ść O p ie k i św. J ó z e fa . D z w o n y z a w ie s z o n o na ru s z to w a n ia c h w p a rku p rz y k la s z ­ to rn ym . F a s a d ę k o ś c io ła i N iż s z e g o S e m in a riu m p rz y s tro jo n o w ie ń c a m i i kw ia ta m i. 0 g o d z in ie d z ie w ią te j s u m ę o d p ra w ił m ie js c o w y d z ie k a n i p ro b o s z c z ks. L e o n a rd P ro c h o w n ik , W c z a s ie s u m y i p o te m w c z a s ie o b rz ę d u p o ś w ię c e n ia ś p ie w a ł c h ó r p a ra fia ln y p o d d y re k c ją J ó z e fa M o kw y, p rz y a k o m p a n ia m e n c ie o rk ie s try . P rz e d p o ­ św ię c e n ie m ka z a n ie w y g ło s ił o. A u g u s ty n K o z ło w s k i, ś w ia d e k „ż y c ia ” p o p rz e d n ie g o k o m p le tu d z w o n ó w . J a k p a m ię ta m y , ja k o e k o n o m k la s z to r z a jm o w a ł s ię s p ra w a m i zw ią za n ym i z ich za k u p e m , p o te m ja k o p rz e o r p rz e ż y w a ł ich re k w iz y c ję p rz e z o k u ­ p a n ta n ie m ie c k ie g o . P o k a z a n iu a b p E u g e n iu s z B a z ia k , b y ły m e tro p o lita lw o w s k i, a o d n ie d a w n a rz ą d c a a rc h id ie c e z ji k ra k o w s k ie j, p o ś w ię c ił d zw o n y. N a z a k o ń c z e n ie p rz e m ó w ił d o w ie rn y c h lic z n ie z e b ra n y c h n a tę u ro c z y s to ś ć . „R o d z ic e c h rz e s tn i” w p isyw a li s ię d o k ro n ik i k la s z to rn e j. W p is a ł s ię ró w n ie ż k o n se kra to r, a b p E u g e n iu s z B aziak. P o o b ie d zie o d w ie d z ił N iższe S e m in a riu m , ko ś c ió ł p arafia ln y, k la s z to ry s ió s tr A lb e rty n e k i N a z a re ta n e k , a p o d d ro d z e do K ra k o w a k o ś c io ły p a ra fia ln e w K le c z y 1 B arw aldzie . B ył p ie rw szy raz w tych stro n a ch . U ro czysto ść za ko ń c z y ło p rz e d s ta w ie ­ n ie d ra m a tu pt. „W e n a n c ju s z ” w w y k o n a n iu a lu m n ó w N iż s z e g o S e m in a riu m .

Z a w ie s z e n ia d z w o n ó w n a w ie ż y p o d ję ła się b e z p ła tn ie firm a „P rz e w ó z ", n a le żą ­ ca d o K ow aló w ki, b ra ta o jc a L eo na rd a , ka rm e lity. Ta s a m a firm a p rze w io zła d zw o n y ze s ta c ji d o kla s z to ru i z a w ie s iła na ru s z to w a n iu . D z w o n y w y n ie s io n o n a w ie ż ę po sch o d a ch , p rz e d te m p o d s te m p lo w a n y c h d la w ię k s z e g o b e z p ie c z e ń s tw a . P ra c a p rzy z a w ie s z a n iu d z w o n ó w trw a ła p rz e z c a łą n o c z 5 n a 6 m a ja . W c z e s n y m ra n k ie m 0 g o d z in ie p ią te j ro b o tn ic y z a d z w o n ili n a A n io ł P a ń s k i w e w s z y s tk ie d z w o n y 16. Po raz p ie rw s z y od lu te g o 1 94 2 ro ku n a d m ia s te m ro z le g ł s ię g ło s k o m p le tu d zw o n ó w . W c z a s ie o k u p a c ji, je s z c z e p rze d re k w iz y c ją d z w o n ó w , n ie w o ln o b y ło d z w o n ić w e w s z y s tk ie d z w o n y . T y lk o je d n y m d z w o n io n o n a A n io ł P a ń s k i. Z p o le c e n ia w ła d z n ie m ie c k ic h w k o ś c ie le p a ra fia ln y m z a d z w o n iły w s z y s tk ie d z w o n y o p ó łn o c y z 31 g ru d n ia 1 9 3 9 ro ku n a 1 s ty c z n ia 1 94 0 ro ku . Z a p o w ie d z ia ł to p ro b o s z c z w o g ło s z e ­ n iach p a ra fia ln y c h , p ro s z ą c ró w n o c z e ś n ie w ie rn y c h , b y p o z o s ta li w d o m a c h i p o m o ­ dlili się, „b y P an B óg d a ł s z czę śliw y N o w y R ok” . W kro n ice kla szto rn e j nie m a ża d n e j w zm ian ki n a ten tem at. K ro n ika rz z a n o to w a ł n ato m ia st, że „W n o cy b yła w ie lk a s trz e ­ la n in a , to n a s z a w ła d z a n ie m ie c k a k o ń c z y ła s ta ry , a ro z p o c z y n a ła N o w y R o k ” 17. W k o ś c ie le p a ra fia ln y m n o w e d z w o n y k o n s e k ro w a ł K a rd y n a ł K a ro l W o jty ła , m e tro ­ p olita kra k o w s k i, 2 8 c z e rw c a 1 97 0 roku.

D la o d d a n ia k lim a tu ta m ty c h c z a s ó w w a rto d o d a ć , że p rz y o k a z ji p o ś w ię c e n ia d z w o n ó w k la s z to r p o p e łn ił p rz e s tę p s tw o , w ie s z a ją c fla g ę „o b c e g o p a ń s tw a ", c z y li W a tykan u , na fa s a d z ie N iższe g o S e m in a riu m . B ia ło-żółte j fla g i tej u żyto ja k o m o tyw u d e ko ra cyjn e g o p rz y fig u rz e M a tki B oże j. Z te g o p o w o d u re fe re n t w y z n a n io w y w P re ­ z y d iu m P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w e j, p . M ic h a ł B e d n a rs k i, w e z w a ł o. J ó z e fa n a ro zm o w ę , g ro ż ą c m u g rz y w n ą 18.

K ro n ik a rz k la s z to rn y b a rd zo s z e ro k o o p is a ł u ro c z y s to ś ć p o ś w ię c e n ia d z w o n ó w , z a p o m n ia ł je d n a k p o d a ć ich w a g ę i im io n a . D z is ia j nie p o tra fim y z w a ż y ć d z w o n ó w , m o że m y ty lk o p rz y p u s z c z a ć , ż e ich w a g a je s t z b liż o n a do p o p rz e d n ie g o k o m p le tu . Im iona m o ż e m y o d c z y ta ć z n a p is ó w u m ie s z c z o n y c h n a klo s z a c h . N a jw ię k s z y n a z y ­ wa się „J ó z e f-R a fa ł” , co p o tw ie rd za ją p ła s k o rz e ź b y św. J ó z e fa i O . R a fała o ra z te k s ty u m ie s z c z o n e n a k lo s z u : „D u s z o m o ja , n ie c h p ie ś ń tw o ja / g ło s i J ó z e fo w i c z e ś ć ” . 1 d ru gi: „1 8 3 5 -1 9 0 7 . 4 5 -le c ie z g o n u S łu g i B o ż e g o O . R a fa ła K a lin o w s k ie g o - P rze ­ ora 0 0 . K a rm e litó w B osych w W a d o w ica ch . R.P. 1952” . N a kloszu d ru g ie g o , p o św ię ­ co ne go M aryi, o b o k p ła s k o rz e ź b św. J ó z e fa i M a tki B oże j S z ka p le rzn e j, zn a jd u ją się te k s ty : „R e g in a D e c o r C a rm e li. N a J u b ile u s z 7 0 0 -le c ia o b ja w ie n ia M a tk i B o s k ie j S z ka p le rzn e j. K a rm e l - W a d o w ic e R.P. 1 9 5 2 " i d ru g i: „A n ie ls k ą p ie ś ń d z w o n g ra ł, /

C ze ś ć M a ryi w d z ię c z n ie g ło sił/ A v e - A v e - A v e M a ria ” . Na klo szu trze cie g o , p o św ię ­ c o n e g o P ra s k ie m u D z ie c ią tk u J e z u s , z n a jd u ją s ię d w ie p ła s k o rz e ź b y św . J ó z e fa i fra g m e n t p ie śn i, ś p ie w a n e j n a n a b o ż e ń s tw a c h ku c z c i D zie c ią tk a Je z u s , z w a n e g o „ D ro g ą b e tle je m s k ą ” : „K ró lu m e j d u szy, d ro g a D z ie c in o , / T y w c ią ż k ró lu je s z , c h o ć w ie k i p łyn ą . - C z c ic ie le D z ie c ią tk a J e z u s św . J ó z e fa s w e m u K ró lo w i i O p ie k u n o w i. K arm e l - W a d o w ice R.P. 1952". W re szcie n a klo szu cz w a rte g o , n a jm n ie jsze g o , o b o k p ła s ko rze źb św. J ó z e fa i św. T e re sy od D z ie cią tka Je zu s, p a tro n k i d z w o n u , z n a jd u ją się te ksty: „C ze ść ci sk ła d a m y ś w ię ta D zie w ico , / D z ie cią tka Je z u s o b lu b ie n ico , / Lilio cz y s to ś c i, ró żo m iło ści, / T e re so ś w ię ta ” . I d ru g i: „Id ź c ie d o J ó z e fa i c o k o lw ie k w a m rze cze , cz y ń c ie . K a rm e l - W a d o w ic e R.P. 1 9 5 2 ” 19.

J a k z te g o w y n ik a , d z w o n y w z a s a d z ie z a c h o w a ły s w o ic h p o p rz e d n ic h p a tro ­ n ó w i w ta k ie j sa m e j k o le jn o ś c i. P a tro n a ły z o s ta ły je d n a k w p is a n e w n o w y k o n k re t h is to ry c z n y . I ta k d z w o n p o ś w ię c o n y M a tc e B o ż e j, p rz y p o m in a ł, że Z a k o n w ro ku 1951 ś w ię to w a ł 7 0 0 -le c ie s z k a p le rz a k a rm e lita ń s k ie g o , a d z w o n p o ś w ię c o n y J e z u ­ s o w i je s t ś w ia d k ie m ż y w e g o w ty m c z a s ie n a b o ż e ń s tw a d o P ra s k ie g o D z ie c ią tk a J e z u s . P o n a d to trz e b a z a u w a ż y ć , że c h o c ia ż św . J ó z e fo w i, p a tro n o w i ko ś c io ła , z o ­ s ta ł d e d y k o w a n y n a jw ię k s z y d z w o n , w ja k iś s p o s ó b b y ł on w s p ó łp a tro n e m ró w n ie ż p o z o s ta ły c h , o c z y m ś w ia d c z ą je g o p o d o b iz n y n a w s z y s tk ic h . N a d z ie ja n a ry c h łą k a n o n iz a c ję O . R a fa ła K a lin o w s k ie g o , fu n d a to ra i p ie rw s z e g o p rz e ło ż o n e g o k la s z to ­ ru, k a z a ła g o u m ie ś c ić ja k o w s p ó łp a tro n a p ie rw s z e g o d z w o n u 20.

*

D r b a b . O .H o n o ra t C z e s ła w G il O C D a u to r w ie lu k s ią ż e k i p u b lik a c ji o h is to ­

r ii z a k o n u o ra z z ie m i w a d o w ic k ie j.

P rz y p is y

' J.B . B ochaud O CD, Ż ycie W.O. R afała o d św. Józefa, cz. 2, rozdz. VII, m aszynopis.

3 AKW , rkps 1,1, K ronika, t. 1, ss. 384-385.

4 Tam że, s. 329. O kó ln ik K o nsystorza krako w skie g o z 20 X 1915 zob. w „N o tifica tio n e s e C uria P rincipis E piscopi C ra co vie n sis” , 1915, s. 64.

s Tam że, O kólniki Konsystorza krakow skiego z 14 s ie rp n ia i 6 p aździernika 1916, „N otificationes",

1916, SS. 49-50, 60.

6 AKW , rkps I, 1, Kronika, t. 1, ss. 384-385. 7 „N o tifica tio n e s", 1917, ss. 41, 52-54. 8 AKW , rkps I, 2, Kronika, t. 2, ss. 6, 65-70, 90. 8 „N o tifica tio n e s", 1917, s. 6 9 -70; 1918, ss. 28-29.

10 C ze sła w G il O C D , Z w y c ię ż y łe ś zw y c ię s tw e m B oga. S ługa B o ż y A lfo n s M a ria M a z u re k O C D

1891-1944. K ra k ó w 1944. s. 28.

" AKW , rkps I, 2, Kronika, t. 2, ss. 116-117. Z a rekw irow ane piszczałki w a żyły 71,40 kg. Klasztor otrzym a ł za nie o d szko d o w a n ie 15 ko ro n za kilogram .

'2 AP W , O g ło sze n ia 1922-1928.

13 AKW , rkps I, 2, K ronika, t. 2, ss. 250-251, 253-255, 2 56-260 (podpisy „ro d zicó w chrzestnych"); „D zw on N iedzielny", n r 8(1925), s. 14.

14 Tamże, rkps I, 3, Kronika, t. 3, ss. 22-223. 15 K sięga K a p itu ł K onw entu, pod d a tą 8 X II 1951. ,6 AKW , rkps I, 4, Kronika, t. 4, ss. 312-341. 17 Tam że, t. 3, s. 181,

,a Tam że, t. 4, s. 342.

58 T e k s ty n a p is ó w na d z w o n a ch z o s ta ły o d c z y ta n e 12 s ty c z n ia 2 0 0 2 roku p rzy p o m o c y bra ta W ładysław a G izy OCD.

20 W la ta c h 1 9 7 7 -1 9 8 0 in ż . S te fa n U h ry n o w s k i p rzy w s p ó łp ra c y z p. E d w a rd e m T o m czykie m zainstalow ali napęd elektryczny dla w szystkich dzw onów . U m ieszczone przy tej okazji na tablicy sterow niczej tytuły d zw o n ó w nie odp o w ia d a ją p raw dzie. - K ronika, t. 5, k. 182v, 224r.