W O J E W Ó D Z K I U R Z Ą D S T A T Y S T Y C Z N Y W K A T O W I C A C H
7
Do w y ł ą c z n e g ou ż y t k u a d r e s a t a Egz- n r..'.A l_____
ZATRUDNIENIE
PŁACE I CZAS PRACY W 1984 ROKU
Katowice 1985
SPIS TREŚCI
Str .
Uwagi metodologiczne ... ... ... 1
Uwagi analityczne ... ... ... ... ... 9
Zatrudnienie w gospodarce uspołecznionej według działów gospodarki narodowej ... 9
Zatrudnienie w gospodarce uspołecznionej według płci ... . 13
Pracujęcy w systemie nakładczym ... ... ... . 14
Pracujący na podstawie umów agencyjnych ... ... 14
Pracownicy młodociani w gospodarce uspołecznionej ... ... 15
Ruch zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej ... 16
Poziom wykształcenia zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej ... . 20
Absencja w gospodarce uspołecznionej w sferze produkcji materialnej ... 22
Wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej ... ... 22
Pośrednictwo pracy ... ... ... 23
SPIS TABLIC CZęSŁ I. PRACUJĄCY W GOSPODARCE NARODOWE!) Pracujący w gospodarce narodowej /poza rolnictwem nie uspołecznionym/ ... 24
Zatrudnieni w gospodarce narodowej / poza rolnictwem nie uspołecznionym/ ... 26
Pracownicy pełnozatrudnieni w gospodarce uspołacznionej według poziomu wykształcenia ... ... ... ... 27
Ruch pracowników pełnozatrudnionych w gospodarce.uspołecznionej ... . 28
Zatrudnieni w gospodarce uspołecznionej według działów i gałęzi gospodarki narodowo j ... ... ... 30
Osoby zatrudnione w gospodarce uspołecznionej korzystające z urlopów wychowawczych ... ... ... 38
Zatrudnionie w gospodarce uspołecznionej w podziale na miasta i wieó ... . 38
Zatrudnienie w gospodarce uspołecznionej według płci w miastach i gminach ... 39
Pracownicy pełnozatrudnieni według grup zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej 51 Pracownicy połnozatrudnieni w gospodarce uspołecznionej według poziomu wykształ cenia oraz działów i gałęzi gospodarki narodowej ... 54
Przyjęcia do pracy pracowników pełnozatrudnionych w gospodarce uspołecznionej 58 Zwolnienia z pracy pracowników pełnozatrudnionych w gospodarce uspołecznionej 62 Uczniowie w gospodarco narodowej ... ... ... 66
Młodociani w uspołecznionych zakładach pracy ... *... 67
CZę2ć II. PRZEĆIfTNE ZATRUDNIENIE, WYNAGRODZENIA ZA PRACę, CZAS NIE PRZEPRACOWANY W GOSPODARCE USPOŁECZNIONEJ Przeciętne zatrudnienie w goepodarce uspołecznionej, ... ... 68
Wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej ... ... 68
Przeciętne wynagrodzenia miesięczne w gospodarce uspołecznionej... 70
Pracownicy pełnozatrudnleni według nominalnego tygodniowego czasu pracy ... 71
Czas pracy robotników grupy wytwórczej w sferze produkcji materialnej w gospo darco uspołecznionej ... ... 79
Czas nie przepracowany przez zatrudnionych w sferze produkcji materialnej w gospodarce uspołecznionej ... ... 80
Poórodnictwo pracy ... ... ... 81
Szkolonio i doskonalenie pracowników Jednostek gospodarki uspołecznionej w formach pozaszkolnych ... ... 82
Wydatki zwięzane z podnoszeniem kwalifikacji pracowników Jednostek gospodarki uspołecznionej .... ... 82
Opracował Odział Badań Domograflcznych 1 Społecznych WUSOP Katowic*, nm.tM, Ili HO A{
Układ 1 zakres ir.rormac.il ^
1. Publikacja niniejsza zawiera informacje o pracujących w gospodarce narodowej /poza rolnictwem nie uspołecznionym/ oraz o wynagrodzeniach, czasie pracy i pośrednictwie pracy w gospodarce uspołecznionej. Opracowanie składa się z 2 części.
Część I zawiera Informacje według stanu w dniu 31 XII. Dotyczą one m.in. liczby pracu
jących w gospodarce narodowej /poza rolnictwem nie uspołecznionym/ w podziale według grup społeczno-ekonomicznych i płci, liczby zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej:
w podziale na miasto i wieś, według płci, grup zatrudnionych i poziomu wykształcenia oraz ruchu zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej. Dane te prezentuje się w prze
krojach działowo-gałęziowych.
Część II zawiera informacje o przeciętnym zatrudnieniu i wynagrodzeniach za pracę w gospodarce uspołecznionej, o nominalnym, tj. tygodniowym wymiarze czasu pracy, wykorzy
staniu czasu pracy w sferze produkcji materialnej /poza rolnictwem/ pośrednictwie pra
cy oraz o szkoleniu i doskonaleniu pracowników w formach pozaszkolnych.
2. Informacje o pracujących w gospodarce narodowej /poza rolnictwem nie uspołecznionym/
obejmują: zatrudnionych na podstawie stosunku pracy /pełnozatrudnionych i niepełno-.
zatrudnionych w głównym miejscu pracy/, osoby wykonujące pracę nakładczą, agentów wynagradzanych z funduszu agencyjno-prowizyjnego, agentów w systemie ajencji zryczał
towanej oraz prowadzących punkty sprzedaży, zakłady gastronomiczne i zakłady usługowe na podstawie umowy na warunkach zlecenia, członków rolnic ;ych spółdzielni produkcyj
nych oraz pracujących w gospodarce nie -uspołecznionej poza rolnictwem,tj. właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin, zatrudnionych na podstawie umowy o pracę oraz innych /osoby zatrudnione w instytucjach kościelnych i zakonnych oraz du
chowieństwo/.
3. Informacje o zatrudnieniu w gospodarce uspołecznionej dotyczą pracowników zatrudnio
nych na podstawie stosunku pracy /umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru itp./
w uspołecznionych zakładach pracy. Dane te nie ujmują zatrudnionych w jednostkach budżetowych resortu obrony narodowej i resortu spraw wewnętrznych oraz, ze względu na odmienny prawny stosunek pracy, osób wykonujących pracę nakładczą, agentów, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych pracujących w gospodarce zespołowej oraz osób zatrudnionych przeizj komitety rodzicielskie /w placówkach oświaty i wychowania/.
Od 19i}3 r. dane te nie obejmują zatrudnionych w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych Dane dotyczące zatrudnionych w gospodarce nie uspołecznionej ujmują wyłącznie za
trudnionych na podstawie umowy o pracę.
if. Do ogólnego stanu zatrudnienia w gospodarce uspołecznionej wliczono pracowników pełnozatrudnionych - jeżeli nie zaznaczono inaczej łącznie z sezonowymi 3; zatrudnio
nymi dorywczo - oraz pracowników niepełnozatrudnionych w głównym miejscu pracy. Rozwią
zanie to stosuje się w celu wyeliminowania kilkakrotnego ujmowania osób zatrudnionych w więcej niż jednym miejscu pracy w niepełnym wymiarze godzin pracy.
W gospodarce nie uspołecznionej, ze względu na brak możliwości ustalenia głównego miej
sca pracy zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin pracy, ujęto łącznie wszystkie oso
by pracujące w pełnym oraz niepełnym wymiarze czasu pracy.
Informacje dotyczące zatrudnionych podane są według stanu w dniu 31 XII I prezentowane bez przeliczeń niepełnozatrudnionych na pełne etaty.
2
Zródła danych statystycznych
1. Materiałem źródłowym w zakresie stanu i ruchu zatrudnionych oraz poziomu wykształ
cenia w gospodarce uspołecznionej są badania statystyczne prowadzone przez Główny Urząd Statystyczny na formularzach Z-01 i Z-02.
Materiałem źródłowym w aakresie pracujących w gospodarce nie uspołecznionej poza rolnictwem są dane:
- Centralnego Związku Rzemiosła w pakresie rzemiosła prywatnego,
- Naczelnej Rady Zrzeszeń Prywatnego Handlu i Usług w zakresie handlu i usług wszy
stkich branż,
- Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie niektórych grup pracowników /np. praco
wnicy obsługi prywatnych domów mieszkalnych, pomoc domowa, pracujący w organiza
cjach wyznaniowych/,
- Urzędu do Spraw Wyznań w zakresie liczby duchownych wszystkich wyznań pełniących obowiązki duszpasterskie,
- Zespołu Koordynacji Rzemieślniczych Domów Towarowych,
- Zrzeszenia Rybaków Morskich w zakresie liczby prywatnych rybaków morskich zorgani
zowanych w tym zrzeszeniu /zaliczonych do działu przemysł/j
- Krajowego Związku Spółdzielni Transportowo-Motoryzacyjnych w zakresie prywatnego . transportu,
- Ministerstwo Handlu Wewnętrznego i Usług - w zakresie zagranicznych przedsiębiorstw drobnej wytwórczości.
2. Podstawą opracowania informacji liczbowych dotyczących zatrudnienia przeciętnego i i wynagrodzeń za pracę w gospodarce uspołecznionej jest kwartalna sprawozdawczość statystyczna z zakresu zatrudnienia i płac Głównego Urzędu Statystycznego i niektó
rych resortów oznaczona w czwartym członie symbolu liczbowego literą "x" oraz roczna sprawozdawczość o symbolu Z-03.
3. Źródłem danych dotyczących wykorzystania czasu pracy jest sprawozdawczość statys
tyczna GUS o symbolu Z-14.
4. źródłem danych z pośrednictwa pracy jest sprawozdawczość MPPiSS o symbolu ZP-20.
Metody grupowania danyc h istatystycznych
1. Podział zatrudnionych według działów gospodarki narodowej Jest zgodny z każdora
zową Klasyfikacją Gospodarki Narodowej obowiązującą: dla lat 1975-1980 - od 1 I 1975 r.
dla lat następnych - od 1 I 1981 r.
2. Zatrudnionych zaliczono do poszczególnych działów gospodarki narodowej na podsta
wie numerów statystycznych nadanych jednostkom gospodarki uspołecznionej przez organa statystyki państwowej, zgodnie z postanowieniami uchwały nr 195 Rady Ministrów z dnia 17 października 1975 r. w sprawie systemu identyfikacji i klasyfikacji jednostek gospodarki narodowej REGON /M.P. nr 35, poz. 211/.
3. Dane statystyczne dotyczące zatrudnienia i wynagrodzeń w przekrojach terytorial
nych ujmowano, 3ą według każdorazowego podziału administracyjnego, obowiązującego od dnia 1 czerwca 1975 r. Kryterium zaliczania pracownika do odpowiedniego województwa /miasta, wsi/ stanowi faktyczne /stałe/ miejsce pracy pracownika; w związku z tym dane o stanie zatrudnienia prezentują ścisły obraz terytorialnego rozmieszczenia za
trudnionych w gospodarce uspołecznionej.
4. Informacje o zatrudnieniu przeciętnym i wynagrodzeniach są opracowywane na podsta
wie sprawozdawczości kwartalnej metodą: przedsiębiorstw w jednostkach sfery produkcji _ materialnej /z uwagi na powiązania z innymi zagadnieniami, np. finansowymi, które są rozliczane tylko w skali przedsiębiorstwa/ oraz metodą zakładową w jednostkach poza sferą produkcji materialnej.
Podstawowe pojęcia stosowane w publikacji
1. Do stanu zatrudnienia w zakładzie pracy zaliczono pracowników pełnozatrudnionych stałych i sezonowych oraz niepełnozatrudnionych ujętych w ewidencji jednostki spra
wozdawczej, wynagradzanych z osobowego funduszu płac, bez względu na to czy w okresie sprawozdawczym byli obecni w pracy, czy nie, oraz niezależnie od przyczyn nieobecności /choroba, urlop, wyjazd, służbowy itp./. Pracowników czasowo delegowanych przez macie
rzysty zakład do pracy w innym zakładzie zaliczono do zatrudnionych w tym zakładzie, w którym otrzymują wynagrodzenie za pracę.
Ponadto do stanu zatrudnienia zalicza się: członków zorganizowanych grup roboczych, tj. członków Ochotniczych Hufców Pracy /z wyjątkiem młodzieży odbywającej w Ochotni
czych Hufcach Pracy naukę zawodu/, żołnierzy oraz skazanych pracujących na podstawie zbiorczej urnowy o pracę z zakładem pracy, jak również osoby odbywające wstępny staż
pracy. , .
Do stanu zatrudnienia nie zalicza się czasowo zatrudnionych słuchaczy szkół odbywa
jących praktykę wakacyjną, uczniów w zakładach pracy, osób z którymi zawarto umowę o dzieło lub umowę zlecenia, osób korzystających z urlopów wychowawczych 1 trwających powyżej dwóch miesięcy urlopów bezpłatnych oraz pracowników krajowych jednostek orga
nizacyjnych pracujących na rzecz tych jednostek poza granicami kr&ju /powyżej trzech miesięcy/.
Podstawą kwalifikowania pracujących do poszczególnych grup, tj. do pełnozatrudnio
nych, sezonowych i zatrudnionych dorywczo, niepełnozatrudnionych, osób wykonujących pracę nakładczą, agentów oraz uczniów są odpowiednie ustalenia umów zawartych z tymi osobami.
2. Przez pracowników pełnozatrudnionych rozumie się pracowników, którzy pracują w peł
nym wymiarze godzin pracy, obowiązującym w danym zakładzie pracy lub na danym stano
wisku pracy.
3. Pracownikami sezonowymi są pracownicy, z którymi zawarto umowę o pracę na okres z góry określony, np. pracownicy przyjęci do sezonowych prac rolnych. Do pracowników sezonowych zalicza się również członków ochotniczych hufców pracy, żołnierzy oraz skazanych.
4. Przez pracowników zatrudnionych dorywczo rozumie się pracowników pełnozatrudnionych na stosunkowo krótki okres, w zasadzie nie dłuższy niż 1 miesiąc, w celu wykonania określonybh prac pomocniczych, wynagradzanych z osobowego funduszu płac.
5. Pracownikami niepełnozatrudnlonymi są pracownicy, którzy zgodnie z umową o pracę pracują stale w niepełnym wymiarze godzin pracy obowiązującym w danym zakładzie pracy lub na danym stanowisku i są wynagradzani z osobowego funduszu płac.
6. Pracownicy niepełnozatrudnienl w głównym miejscu pracy są to pracownicy, którzy złożyli w zakładzie pracy specjalne oświadczenie stwierdzające, że dany zakład pracy jest ich głównym miejscem zatrudnienia.
4
7. Przez pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych rozumie się osoby za
trudnione na stanowiskach, na których wykonywane są:
- czynności /operacje/ składające się na proces technologiczny wytwarzania produkcji przemysłowej, budowlanej, rolniczej i innej lub świadczenie usług o charakterze materialnym /robotnicy bezpośrednio produkcyjni,/,
- prace pomocnicze i obsługa w zakresie niezbędnym do sprawnego przebiegu wspomnianych procesów produkcyjnych /robotnicy pośrednio produkcyjni/,
- czynności /operacje/ mające charakter obsługi lub rzemiosła, składające się na pro
cesy technologiczne w sferze cyrkulacji /transporcie, łączności, handlu/ oraz gos
podarce komunalnej, jak również usługi o charakterze niematerialnym, świadczone na rzecz ludności lub jednostek gospodarki narodowej /stanowiska pokrewne robotniczym/.
8. Przez pracowników zatrudnionych na stanowiskach nierobotniczych rozumie się osoby zatrudnione na stanowiskach nie określonych jako robotnicze, bez względu na wyuczony zawód. Są to stanowiska kierownicze, stanowiska specjalistyczne samodzielne lub wyko
nawcze, nie mające charakteru kierowniczego, lecz wymagające gruntownego specjalisty
cznego przygotowania na poziomie wyższym lub średnim zawodowym, albo wysokiego poziomu umiejętności twórczych lub artystycznych, jak również stanowiska, na których wyko
nywane są czynności pomocnicze /o charakterze manipulacyjnym/ biurowe i gospodarcze, związane z działalnością prowadzoną na wyżej wymienionych stanowiskach.
9. Do osób wykonujących pracę nakładczą zalicza się osoby, z którymi zawarto umowę
0 wykonanie pracy nakładczej. ,
10. Agentami wynagradzanymi z funduszu agencyjno-prowizyjnego są osoby nie będące pracownikami danego zakładu pracy, z którymi zawarto umowy agencyjne, a ich wynagro
dzenie uzależnione jest od wartości dokonanych transakcji sprzedaży, kupna łub warto
ści wykonywanych usług, /•
Do wynagradzanych z tego furuiaszu zalicza się m.in.i
- w przemyśle, w branży przemysłu ziemniaczanego i owocowo-warzywniczego - pracowników obsługi punktów skupu ziemniaków, owoców i warzyw, oa^oy trudniące się załadunkiem i wyładunkiem w przemyśle cukrowniczym,
- w leśnictwie - zatrudnionych przy skupie runa leśnego,
- w hanuJ.u - agentów prowadzących kioski i małe sklepy, sprzedawców w kioskach "Ruchu", osoby prowadzące stacje benzynowe, w gastronomii - agentów zatrudnionych przy sprze
daży obnośnej i obwoźnej,
- w administracji państwowej - sołtysów wynagradzanych z tytułu inkasa podatków, - w instytucjach finansowych i ubezpieczeniowych - pośredników ubezpieczeniowych Pań
stwowego Zakładu Ubezpieczeń, osoby prowadzące zakładowe agencje PKO oraz kolektorów zatrudnionych w przedsiębiorstwie "Totalizator Sportowy" i w przedsiębiorstwach pro
wadzących terenowe gry liczbowe.
11. Dane dotyczące agentów wynagradzanych z funduszu agencyjno-prowizyjnego nie ujmują tych osób, które w tej samej jednostce sprawozdawczej otrzymują wynagrodzenie z osobo- - wego funduszu płac i jednocześnie z funduszu agencyjno-prowizyjnego /np. lekarze wete
rynarii zatrudnieni dotatkowo przy kontroli zwierząt i mięsa, geodeci otrzymujący do
datkowe wynagrodzenie z funduszu agencyjno-prowizyjnego za czynności klasyfikacyjne 1 pomiary gruntów/.
12. Agenci zatrudnieni w systemie agencji zryczałtowanej nie są pracownikami przedsię
biorstwa uspołecznionego, a jedynie są związani z tym przedsiębiorstwem umową określa
jącą ryczałtowo kwotę, Jaką osoby te winny wpłacló przedsiębiorstwu w związku z prowa
dzoną w imieniu przedsiębiorstwa sprzedażą detaliczną, gastronomiczną, usługową itp.
Dane dotyczące agentów wykazano łącznie z danymi dotyczącymi zatrudnionych przez agen
tów. System agencji zryczałtowanej występuje przede wszystkim w handlu.
13. Do agentów prowadzących punkty sprzedaży, zakłady gastronomiczne oraz zakłady usłu
gowe na podstawie umowy na warunkach zlecenia zalicza się osoby, k+ V e - zgodnie z
postanowieniami uchwały nr 160 Rady Ministrów z dnia 3 listopada 1977 r. /M.P. Nr 29/1977, poz, 140 i M.p. Nr 32/1978, poz. 116/ oraz zarządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego
i Usług z dnia 16.1.1981 r. w sprawie przekazywania i prowadzenia na podstawie umowy na warunkach zlecenia zakładów usługowych /Dz.Urz. Min. HWiU Nr 2, poz. 2/ - prowadzą, łącznie z członkami rodziny i innymi osobami pozostającymi z nimi we wspólnym gospodar
stwie domowym oraz osobami zatrudnionymi, działalność handlową i usługi handlowe powie
rzone im przez przedsiębiorstwa państwowe, ponosząc na rzecz przedsiębiorstwa zryczał
towaną kwotowo lub procentowo odpłatność uzależnioną od obrotów.
14. Do uczniów w zakładach pracy zalicza się:
- młodocianych, z którymi zawarto umowę o naukę zawodu lub przyuczenie do określonej
pracy, ,
- pełnoletnich, którzy jako młodooiarii zawarli z zakładem pracy umowę o naukę zawodu lub przyuczenie do określonej pracy i po ciągnięciu pełnoletności kontynuują naukę na zasadach tej umowy.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami uczniowie, z którymi zakład pracy zawarł umowę o naukę zawodu, pobierają w zakładzie pracy naukę praktyczną zawodu /indywidualnie lub zespołowo/ niezależnie od tego, czy uczęszczają do szkół zawodowych dla pracyjących /przyzakładowych lub dokształcających/, czy też do tych szkół nie uczęszczają.
Uczniowie ci ujęci są w ewidencji zakładu pracy i otrzymują wynagrodzenie z funduszu płac uczniów.
Ponadto w górnictwie do grupy uczniów zalicza się robotników pełnoletnich w okresie początkowych 28 dni pracy. .
Do uczniów nie zalicza się uczących się w szkołach dla nie pracujących, którzy odby
wają praktykę w zakładzie pracy i ,z którymi zakład pracy nie zawarł umowy o naukę zawodu. ' Wyjątek stanowią uczniowie zasadniczych szkół górniczych dla nie pracujących opła
cani z limitowanego funduszu płac uczniów.
t
15. Do młodocianych zalicza się pracowników, których wiek nie przekracza 18 lat.
Pojęcie pracownika młodocianego nie jest równoznaczne z pojęciem ucznia, gdyż pra
cownicy młodociani występują również w grupie zatrudnionych poza uczniami /zalicza się ich wówczas do liczby zatrudnionych w zakładzie pracy/, z drugiej zaś strony, jak wspomniano w wyjaśnianiu dotyczącym uczniów, część uczniów jest w wieku ponad 18 lat.
16. Do osób korzystających z urlojpów wychowawczych zalicza się te osoby, którym zakład pracy udzielił urlopu wychowawczego zgodnie z postanowieniami rozporządzenia Rady Mi
nistrów z dnia 12 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych /Dz.U. Nr 19, poz. 97/.
Z liczby osób przebywających na tych urlopach, wyodrębniono liczbę osób otrzymujących zasiłki wychowawcze przewidziane postanowieniami w/w rozporządzenia.
17. Pracownikami posiadającymi wykształcenie wyższe są pracownicy, którzy przedstawili dyplom ukończenia studiów wyższych: zawodowych, magisterskich /jednolitych/ i magister
skich uzupełniających.
6
Posiadającymi wykształcenie wyższe są również i te osoby, które nie ukończyły wła
ściwej szkoły wyższej, ale uzyskały stopień inżyniera na podstawie art. 6 1 7 ustawy z dnia 28 stycznia 1948 r. o stopniu inżyniera /Dz.U. RP Nr 10, poz. 68/.
Zatrudnionych . nie ukończonym wyższym wykształceniem zalicza się do grupy posiada
jących wykształcenie średnie zawodowe lub do grupy posiadających wykształcenie średnie ogólnokształcące, w zależności od posiadanego przez nich świadectwa dojrzałości śre
dniej szkoły zawodowej lub ogólnokształcącej.
18. Pracownikami posiadającymi wykształcenie średnie (zawodowe są ci pracownicy, którzy uzyskali świadectwo dojrzałości technikum zawodowego lub równorzędnej szkoły zawodowej stopnia licealnego, uprawniające do studiów wyższych, absolwenci szkół policealnych, jak również osoby, które otrzymały świadectwo ukończenia szkoły średniej zawodowej bez egzaminów maturalnych.\
19. Pracownikami posiadającymi wykształcenie średnie ogólnokształcące są ci pracownicy którzy uzyskali świadectwo dojrzałości szkoły ogólnokształcącej, jak również osoby, które otrzymały świadectwo ukończenia szkoły średniej ogólnokształcącej bez egzaminów maturalnych.
20.Pracownikami posiadającymi wykształcenie zasadnicze zawodowe są ci pracownicy, którzy uzyskali świadectwo ukończenia: zf adniczej szkoły zawodowej, zasadniczej szkoły rolniczej, szkoły przysposabiającej do zawodu, szkoły przysposobienia rolnicze
go, szkoły prowadzonej przez OHP, szkoły artystycznej I stopnia, szkoły mistrzów itp.
szkół równorzędnych.
21. L)ane o ruchu zatrudnionych dotyczą pracowników pełnozatrudnionych /bez sezonowych i zatrudnionych dorywczo/, bez zatrudnionych w organizacjach politycznych oraz w dzia
łalności statutowej organizacji społecznych. Dotyczą one liczby przyjęć do pracy oraz zwolnień z pracy /a nie liczby osób, które zmieniły miejsce pracy/. Liczba przyjęć do pracy oraz zwolnień z pracy jest wyższa od liczby osób przyjętych lub zwolnionych z pracy, ponieważ jedna osoba może w ciągu roku kilkakrotnie zmieniać pracę.
Do pracowników przyjętych do pracy zalicza się tych pracowników, z którymi zakład pracy zawarł umowę o pracę.
Do pracowników przyjętych .zaliczono zatem:
- absolwentów szkół wyższych, szkół policealnych zawodowych, liceów ogólnokształcących, techników i szkół równorzędnych /tj. liceów zarodowych/ oraz absolwentów zasadniczych szkół zawodowych dla nie pracujących i dla pracujących podejmujących pracę po raz
pierwszy, ' ,
- osoby podejmujące pracę zawodową po raz pierwszy /poza wyżej wymienionymi absolwenta
mi/» ,
- pracowników, którzy uprzednio pracowali w uspołecznionych i nie uspołecznionych /poza rolnictwem indywidualnym/ zakładach pracy /łącznie z przeniesionymi służbowo oraz przyjętymi z Innego zakładu pracy na podstawie porozumienia między zakładami/, osoby przechodzące dó pracy z rolnictwa indywidualnego,
- pracowników przeniesionych służbowo w ramach jednostki sprawozdawczej z terenu inne
go województwa,
- pozostałych przyjętych do pracy, w tym również osoby, które powróciły z urlopów bezpłatnych trwających powyżej dwóch miesięcy.
Ponadto do pracowników przyjętych do pracy zalicza alę również osoby powracające do pracy z urlopu wychowawczego, udzielonego zgodnie z postanowieniami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych /Dz.U. Nr19,poz.97/
Do pracowników zwolnionych z pracy zalicza się tych pracowników, z którymi zakład pracy rozwiązał ętosunek pracy.
Do pracowników zwolnionych zaliczono zatem:
- zwolnionych z pracy w drodze wypowiedzenia przez zakład pracy, - zwolnionych z pracy w drodze wypowiedzenia przez pracownika,
- przeniesionych służbowo w ramach jednostki sprawozdawczej na teren innego wojewódz
twa,
- porzucających pracę,
- przeniesionych na emeryturę lub rentę,
- pozostałych zwolnionych, w tym również osoby, które otrzymały urlopy bezpłatne na okres powyżej dwóch miesięcy.
Ze względów ewidencyjnych do pracowników zwolnionych z pracy zalicza się również pracowników zmarłych.
Ponadto do pracowników zwolnionych z pracy zalicza się również osoby, które otrzy
mały urlop wychowawczy, udzielony zgodnie z postanowieniami cytowanego powyżej rozpo
rządzenia Rady Ministrów z dnia 12 lipca 1931 r.
W przypadku, jeżeli pracownik otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę,' lecz po upływie terminu wypowiedzenia pracuje nadal /ewentualnie na nowych warunkach pracy i płac/, wówczas pracownika tego nie traktuje się jako zwolnionego, ani jako nowo przyjętego.
Wyjątkiem od tej zasady są przypadki, w których z pracownikiem zatrudnionym poprzednio na pełnym etacie zawarto umowę o zatrudnieniu w niepełnym wymiarze godzin pracy, jak również te, w których pracownik zatrudniony poprzednio w niepełnym wymiarze godzin pracy przechodzi na pełny etat; w tych przypadkach pracownika tego traktuje się jako
zwolnionego z grupy pracowników pełnozatrudnionych i przyjętego do grupy pracowników niepołnozatrudnionych i odwrotnie.
Współczynnik przyjęć jest to stosunek procentowy liczby pracowników przyjętych do pracy w okresie sprawozdawczym do stanu zatrudnienia w końcu okresu poprzedzającego okres sprawozdawczy.
Do osób korzystających z uprawnień wcześniejszego przejścia na emeryturę zalicza się osoby, które przeszły na wcześniejszą emeryturę z tytułu postanowień:
- ustawy z dpia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin /Dz.U. Nr 21, poz 117/ wraz z późniejszymi zmianami,
- rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 marca 1975 r. w sprawie wcześniejszego prze
chodzenia na emeryturę /Dz.U. Nr 9, poz 53/,
- ustawy z dnia 23 października 1975 r. o dalszym zwiększaniu świadczeń dla kombatantów i więźniów obozów koncentracyjnych /Dz.U. Nr 34, poz. 186/,
- rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie szczególnych zasad przechodzenia na emeryturę pracowników uspołecznionych zakładów pracy w okresie do dnia 31 grudnia 1981 r. /Dz.U. Nr 19, poz. 95/.
22. Informacje o przeciętnym zatrudnieniu dotyczą pracowników pełnozatrudnionych /łącznie z sezonowymi i zatrudnionymi dorywczo/ oraz niepełnozatrudnionych w przeli
czeniu na pełne etaty. W działach gospodarki narodowej "nauka i rozwój techniki",
"oświata 1 wychowanie", "kultura i sztuka", "ochrona zdrowia i opieka społeczna",
"kultura fizyczna, turystyka i wypoczynek", "organizacje: polityczne, związków zawo
dowych i inne" ujęto wyłącznie pracowników pełnozatrudnionych /pracowników zatrudnio
nych w tych działach w niepełnym wymiarze godzin nie uwzględniono w ogólnej liczbie zatrudnionych.
o
23. Wynagrodzenia obejmują wypłaty pieniężne oraz wartość świadczeń w naturze; stano
wią należność za pracę na rzecz jedno9tel< gospodarki uspołecznionej.
Składnikami wynagrodzeń są: wynagrodzenia osobowe łącznie z wypłatami z zysku do podziału i z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach, wynagrodzenia bezosobowe, wynagro
dzenia agencyjno-prowizyjne, honoraria, nagrody z zakładowego funduszu nagród, wynagro
dzenia uczniów oraz rekompensaty wypłacane pracującym /bez rekompensat dla członków rodzin, finansowanych ze środków Zakładu Ubezpieczeń Społeczenych/.
24. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne przypadające na 1 pracownika obliczono przyjmując:
- wynagrodzenia osobowe /łącznie z wypłatami z zysku do podziału i z nadwyżki bilanso
wej w spółdzielniach oraz z rekompensatami/, bez wynagrodzeń osób wykonujących pracę nakładczą,
- nagrody z zakładowego funduszu nagród.
W działach:nauka i rozwój techniki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, ochrona zdrowia i opieka społeczna, kultura fizyczna, turystyka i wypoczynek przeciętne wyna
grodzenie miesięczne obliczono wyłącznie dla pracowników pełnozatrudnionych.
W związku ze skumulowaniem się w 1983 r. w przedsiębiorstwach /spółdzielniach/ sfery produkcji materialnej wypłat nagród rocznych z zakładowego funduszu nagród za 1982 r.
oraz środków z/byłego zakładowego funduszu nagród, włączonych w 1983 r. do bieżących wypłat wynagrodzeń osobowych, dane o przeciętnych wynagrodzeniach miesięcznych za 1983r.
podano w dwóch ujęciach:
1/ w liczniku - ogółem wypłaty, łącznie z wypłatami z zakładowego funduszu nagród, dokonanymi w 1983 r.,
2/ w mianowniku - w ujęciu porównywalnym w stosunku do 1984 r., tj. po wyelimino
waniu wypłat z zakładowego funduszu nagród za 1982 r. w przedsiębiorstwach /spółdzielniach/sfery produkcji materialnej.
25.Badaniem dotyczącym wykorzystania czasu pracy objęto pracowników pełnozatrudnionych /łącznie z pracownikami sezonowymi/ 1 niepełnozatrudnionych w przeliczeniu na pełno
zatrudnionych w zakładach pracy sfery produkcji materialnej poza rolnictwam* Badaniem nie objęto uczniów.
Do sfery produkcji materialnej zaliczono działalność produkcyjną w następujących działach gospodarki narodowej: przemysł,budownictwo, leśnictwo, transport i łączność, handel, gospodarka komunalna oraz dział pozostałe gałęzie produkcji materialnej - bio
rących bezpośrdni udział w procesie produkcji materialnej,
Dane zawarte w tabl. 18 dotyczą pracowników pełnozatrudnionych według nominalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez który rozumie się liczbę godzin pracy w ciągu tygodnia wynikającą z obowiązujących przepisów dla danej grupy pracowników.
Za nominalny czas pracy uważa się czas, który pracownik powinien przepracować zgo
dnie z obowiązującą na zajmowanym stanowisku normę czasu pracy.
Nominalny czas pracy Jest sumą czasu przepracowanego w godzinach normalnych i czasu nie przepracowanego, łącznie z urlopami wypoczynkowymi 1 profilaktycznymi.
26. Dane o pośrednictwie pracy dotyczą poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy zare
jestrowanych w wydziałach zatrudnienia urzędów administracji terenowej. Dane o skiero- ' wanych do pracy wykazano łącznie z ośobami przyjętymi przez zakłady pracy na podstawie zezwoleń wydanych przez wydziały zatrudnienia urzędów administracji terenowej,
27. Dane o szkoleniu i doskonaleniu pracowników w formach pozaszkolnych dotyczą: pra
cowników pełnozatrudnionych, sezonowych, zatrudnionych dorywczo, niepełnozatrudnionych.
ZATRUDNIENI W GOSPODARCE USPOŁECZNIONEJ WEDŁUG DZIAŁÓW GOSPODARKI NARODOWEO
W 1984 r. czynni zawodowo w gospodarce narodowej /poza rolnictwem nie uspołecznionym/
to w 95,7 Si pracujący w gospodarce uspołecznionej województwa, w tym w 93,5 %
zatrudnieni na podstawie stosunku pracy. Pracujący w gospodarce uspołecznionej woje
wództwa stanowili 1 3 , 2 % wszystkich pracujących w gospodarce uspołecznionej kraju.
W porównaniu z rokiem ubiegłym ogólna liczba pracujących w gospodarce narodowej wzro
sła o 11,2 tys.,tj. o 0,7 Si.
Kształtowanie się zmian w liczbie pracujspych ilustruje poniższe zestawienie:
WYSZCZEGÓLNIENIE
Ogółem
Przyrost + /spadek -/
w stosunku do 1984 r.
1983=100 Polska=l00
w tysiącach
1683,4 +11,2 100,7 9,8
1611,3 +3,1 100,2 13,2
w tym:
zatrudni eni na po ds tawi e . •
1574,1
/ +2,0 100,1 13,6
w tym:
, 840,2 -9,8 98,8 19,0
183,7 +0,6 100,3 16,8
18,0 -0,3 98,2. 2,2
101,9 -0,5 99,6 9,8
123,6 +0,6 100,5 11,1
nauka i rozwój techniki ... 13,4 +0,0 100,3 11,9
oświata 1 wychowanie ... 84,7 +3,0 103,7 9,6
ochrona zdrowia i opieka
75,8 +2,4 103,3 10,9
03oby wykonujęce pracę nakła-
105,5
dczą ... 10,2 +0,5 5,9
17,0 -0,6 96,7 7,8
Gospodarka nie uspołeczniona .... 72,1 +8,1 112,7 1,4
Zatrudnieni na podstawie stosunku pracy stanowili podstawową część zbiorowości pracują
cej w gospodarce uspołecznionej.
W 1984 r. w gospodarce uspołecznionej było zatrudnionych 1574,1 tys. osób^tj. o 2,0 tys.
więcej niż w 1983 r.
W działach sfery produkcji materialnej wzrost zatrudnienia wystąpił w leśnictwie
/o 4,7 %/, budownictwie /o'0,3 % / , handlu /o 0,5 % / , natomiast w przemyśle, rolnictwie, transporcie i łączności zatrudnienie obniżyło się.
Spośród działów sfery produkcji niematerialnej, zatrudnienie wzrosło we wszystkich działach, przy czym największy wzrost zanotowano w dziale administracja państwowa i wymiar sprawiedliwości /o 8,1 % / , co wiąże się z przemieszczeniem do tego działu etatów z innych działów gospodarki zajmowanych przez pracowników realizujących zadania administracji państwowej w dziedzinach planowania przestrzennego, urbanistyki, archi
tektury i nadzoru budowlanego, programowania, weterynarii, ochrony zdrowia, ochrony środowiska itp.
10
Dość znaczny wzrost zatrudnienia wystąpił równie* w dziale oświata i wychowanie / o 3 , 7 % / oraz ochrona zdrowia i opieka społeczna /o 3,3 % / •
W porównaniu do lat 1975 i 1980 dynamika zatrudnionych wykazuje znaczne żró¿nicowanie międzydziałowe - w 1984 r. przyrost zatrudnionych wystąpił w działach sfery produkcji niematerialnej za wyjątkiem nauki i rozv^j techniki, w którym zatrudnienie było niższa średnio o około 30 Najwięksiy przyrost zatrudnionych w stosunku do 1975 r. wystąpił w ochronie zdrowia i opiece społecznej /41,4 % / oraz oświacie i wychowaniu /31,7 %/.
W sferze produkcji materialnej zatrudnienie systematycznie rosło w dziale handel, w pozostałych działach było genaralnie niższe zarówno w stosunku do 1975 r. jak też 1980 r. Wyjątek stanowiło wyższe niż w 1975 r. zatrudnienie w przemyśle, pomimo systematycznego spadku liczby zatrudnionych od 1980 r.
Stan zatrudnionych oraz dynamikę według działów gospodarki narodowej przedstawia poniższe zestawienie:
DZIAŁY GOSPODARZ MADnnnwic
1975 1980 1983 » 1984
l\JL IMAKUUUWfcJ
w tysiącach 1975=100 1980=100 1983=100
1540,6 1627,1 1572,2 1574,2 102,2 96,7 100,1
w tym:i ■ ,
821,1 866,1 850,0 840,2 102,3 97,0 98,8
Budownictwo .. 225,7 223,8 183,1 183,7 81,4 82,1 100,3
Rolnictwo .... 20,0 20,5 18,0 17,7 88,5 86,3 98,3
L-eśnlctwo .... 5,4 4,3 4,3 4,5 83,3 104,7 104,7
Transport i łą
czność ... 102,9 114,0 102,4 101,9 99,0 89,4 99,5
Handel 117,2 119,0 123,0 123,6 105,5 103,9 100,5
Nauka i rozwój
techniki .... 19,2 19,0 13,3 13,4 69,8 70,5 100,8
Oświata i wy
chowanie .... 64,3 • 71,9 81,7 84,7 1 3 1 , 7 117,8 103,7 Kultura i sztu-
6,2 6,9 7,3 7,5 121,0 111,3 102,7
Ochrona zdrowia i opieka spo
łeczna ... 53,6 65,8 73,4 75,8 141,4 115,2 103,3
Administracja państwowa i wy miar sprawie
dliwości .... 13,0 13,0 13,6 14,7 113,1 113,1 108,1
Finanse 1 ube
zpieczenia ,.. 7,3 8,0 8,8 9,0 123,3 112,5 102,3
Na skutek wzrostów 1 spadków zatrudnienia w poszczególnych działach gospodarki narodo
wej nastąpiły zmiany w strukturze działowej zatrudnionych.
0 ile w latach 1980-1982 udział zatrudnionych w przemyśle nieznacznie wzrastał, począ
wszy od 1983 r. zanotowano sytuację odwrotną, zgodną z ogólnopolskimi tendencjami.
Udział zatrudnionych w pozostałych działach gospodarki narodowej utrzymał się na po
ziomie roku ubiegłego.
Nieznaczny wzrost rzędu 0,2 % wystąpił w oświacie i wychowaniu, oraz 0,1 £ w nauce, ochronie zdrowia, handlu.
Strukturę zatrudnienia wg działów gospodarki narodowej przedstawia poniższe zestawienie:
DZIAŁY GOSPODARKI NARODOWEJ
1980 1981 1982 1983
1984 wojewó
dztwo kraj w odsetkach
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
w tym:
53,2 54,2 54,4 54,1 53,4 38,1
13,8 12,5 11,9 11,6 11,7 9,4
1,3 1,3 1,3 1,1 1,1 7,2
0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 1,3
Transport i łączność .. 7,0 6,7 6,4 6,5 6,5 9,0
7,3 7,5 7,8 7,8 7,9 9,6
Nauka i rozwój techniki 1,2 1,2 0,9 0,8 0,9 0,9
Oświata i wychowanie .. 4,4 4,7 5,0 5,2 5,4 7,6
Kultura i sztuka ... 0,4 0,4 0,4 0,5 '0,5 0,7
Ochrona zdrowia i opie-
4,0 4,3 4,5 4,7 4,8 6,0
,Administracja państwo
wa i wymiar sprawie-
0,8 0,8 0,8 0,9 0,9 1,8
Finanse i ubezpieczenia 0,5 0,5 0,5 0,6 0,6 1,1
truktura zatrudnionych w województwie katowickim zasadniczo odbiega od udziału zatru
dnionych w poszczególnych działach gospodarkr w skali kraju.
Przemysłowy charakter województwa sprawia, że ponad połowa zatrudnionych pracuje w przemyśle / w kraju 38,1 % /, natomiast w budownictwie prawie 12 # /w kraju 9,4 % / , a w pozostałych działach gospodarki narodowej udział zatrudnionych w globalnym zatru
dnieniu jest niższy od analogicznych danych w skali kraju. ’
Z ogólnej liczby 1467,5 tys. pracowników /pełnozatrudnionych, bez sezonowych i do
rywczo zatrudnionych/ w 1984 r. w gospodarce uspołecznionej 1046,8 tys. tj. 71,3 % stanowili pracownicy na stanowiskach robotniczych.
Pozostałe 28,7 % stanowili pracownicy na stanowiskach nierobotniczych.
Powyższe proporcjo są charakterystyczne dla całego okresu 1975-1984, przy czym charak
terystyczny jest wzro3t liczby zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, kosztem malejącego udziału pracowników na stanowiskach nierobotniczych.
Największy udział pracowników na stanowiskach robotniczych w ogólnej zbiorowości zatrudnionych w dziale wystąpił w przemyśle /83,0 %/, a największy udział pracowników na stanowiskach nierobotniczych w dziale finanse i ubezpieczenia /93,0 %/.
W latach 1975-1980 w działach: przemysł, budownictwo,' rolnictwo oraz nauka i rozwój techniki malał udział robotników, kosztem rosnącej liczby pracowników na stanowiskach nierobotniczych. Po 1980 r. ubsorwujo się tendencję odwrotną.
W pozostałych działach,tj. leśnictwie, transporcie i łączności, handlu, oświacie i wychowaniu, kulturze i sztuce, administracji państwowej, finansach 1 ubezpieczeniach do 1980 r. rośnie liczba robotników, maleje pracowników nierobotniCŁych. Tendencja taka utrzymuje się po 1980 r. z wyjątkiem działów: transport i łączność oraz kultura i sztuka.
1975 1980 1984 pracownicy na stanowiskach®/
DZIAŁY GOSPODARKI NARODOWO- robotniczych nierobotniczych robotniczych nierobotniczych robotniczych nierobotniczycl
w tys.
w za
trudnie
nia w dziale
w tys.
w za
trudnie
nia w dziale
w tys.
w % za
trudnię nia w dziale
w tys.
w 5» za
trudnie
nia w dziale
w tys.
w # za
trudnię nia w dziale
w tys.
w Ji za
trudnię nia w dziale
1036,8 70,4 436,6 29,6 1087,5 70,7 450,7 29,3 1046,8 71,3 420,7 28,7 w tym:
666,8 82,5 141,8 17,5 685,6 81,2 157,9 18,8 671,1 83,0 137,0 17,0 161,9 72,7 60,8 27,3 151,3 70,4 63,6 29,6 124,4 71,6 49,3 28,4
12,7 69,0 5,7 31,0 12,1 66,8 6,0 33,2 10,9 68,3 5,0 31,7
1,4 55,2 1.1 44,8 1,3 55,8 1,1 44,2 1,5 56,5 1,1 43,5
72,5 72,5 27,5 27,5 90,0. 82,1 1 9,e 17,9 78,4 81,2 18,2 18,8
44,3 41,2 63,3 58,8 52,8 51,2 50,4 48,8 60,1 55,5 .48,1 44,5
Nauka i rozwój techniki .. 5,2 28,0 13,5 72,0 4,6 25,2 1 3 , 8 74,8 3,5 28,3 8,9 71,7 13,0 22,8 44,1 77,2 16,2 . 25,9 46,4 74,1 19,1 26,3 53,5 73,7
1.5 26,3 4,3 73,7 1,6 29,6 3,7 70,4 1,6 28,1 4,0 71,9
Administracja państwowa
i wymiar sprawiedliwości 0,9 7,3 11,6 92,7 1 , 0 * 8,1 11,5 91,9 1,2 8,8 12,7 91,2
Finanse i ubezpieczenia .. 0,4 5,9 6,4 94,1 0,5 6,4 6,9 93,6 0,6 7,0 7,5 93,0
a/ Dane dotyczą pracowników pełnozatrudnionych, bez sezonowych i zatrudnionych dorywczo.
Z globalnej, liczby zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej, zarówno pracownicy na stanowiskach robotniczych jak też nierobotniczych koncentrują się głównie w przemyśle /64',1 # robotników i 35,9 % pracowników nierobotniczych/. Przekrój pracowników zatru
dnionych na stanowiskach robotniczych i nierobotniczych przedstawia powyższa zestawienie.
ZATRUDNIENIE W GOSPODARCE USPOŁECZNIONEJ WEDŁUG PŁCI
W zbiorowości czynnych zawodowo w gospodarce uspołecznionej kobiet i mężczyzn, w 1984 r. dominowali tak jak w latach poprzednich mężczyźni, którzy stanowili 62,2 % ogółu zatrudnionych.
Udział kobiet utrzymuje się w zasadzie od 1975 r. na tym samym poziomie z nieznaczną tendencją ęosnącą. Kobiety pracują we wszystkich działach gospodakki narodowej, jednak najliczniejszą grupę stanowią kobiety pracujące w przemyśle /36,2 J6 wszystkich zatru
dnionych kobiet/, co wynika z dominacji szeroko rozwiniętych gałęzi przemysłu.
Aczkolwiek zbiorowość kobiet w przemyśle była najwyższa, to jednak udział w zatrudnie
niu ogfSłem w tym dziale był niski, co wiąże się z dominacją przemysłu ciężkiegow wo
jewództwie katowickim.
Tradycyjnie sfeminizowanymi działami są: handel /81,2 % ogółu zatrudnionych w dziale/
oraz działy sfery produkcji niematerialnej zwłaszcza finanse i ubezpieczenia /89,2 % / , ochrona zdrowia i opieka społeczna /82,8 %/, oświata i wychowanie /79,5 %/.
Udżiał kobiet w gospodarce uspołecznionej przedstawia poniższe zestawienie:
DZIAŁY GOSPODARKI NARODOWEJ
1975 1980 1983 1984
w % zatrudnienia w dziale
37,0 37,1 37,3 37,8
w tym:
28,6 27,2 25,4 25,7
20,1 21,5 20,9 20,4
31,9 35,8 34,5 33,7
23,0 22,8 21,7 21,8
30,0 30,2 32,2 33,1
82,3 80,8 80,9 81,2
Nauka i rozwój techniki .... 45,7 45,1 45,8 46,8
78,5 78,1 79,1 79»5
62,1 66,5 66,8 66,5
Ochrona zdrowia i opieka
86,2 83,4 82,7 82,8
Administracja państwowa i
wymiar sprawiedliwości .... 62,6 65,0 65,3 65,8
Finanse i ubezpieczenia .... 87,7 88,0 89,0 89,2
Charakterystyczny dla województwa jest utrzymujący się niższy od ogólnopolskiego udział kobiet zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej /37,8 % w województwie, 44,1 % w kraju/.
Niska aktywność zawodowa kobiet spowodawana jest specyficznym charakterem pracy w za
kładach pracy województwa, jak też stosunkowo wysokimi zarobkami mężczyzn zatrudnionych w górnictwie.
14
Przy znacznie niższym udziale kobiet w zatrudnieniu ogółem, dynamika kobiet pra
cujących w latach 1975-1984 była wyższa wśród kobiet niż mężczyzn i wyniosła 104,7 36 /średnie roczne tempo wzrostu dla mężczyzn - 0,08 36, dla kobiet - 0,51 %/.
PRACUJĄCY W SYSTEMIE NAKŁADCZYM
W 1984 r. w systemie pracy nakładczej było zatrudnionych 10,2 tys. osó.,tj. 0,6 % ogółu zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej.
Dynamikę zatrudnionych w tym systemie charakteryzował w 1983r. spadek zatrudnienia do wielkości 9 f7ty8, osób co więzało się z drastycznymi brakami w zaopatrzeniu w surowce
i materiały. ,
Rok 1984 był okresem pewnego ożywienia i zmiany koniunktury, co znalazło potwierdze
nie w większym zainteresowaniu tą formą pracy.
Zatrudnienie w systemie nakładczym przedstawiało się następująco:
WYSZCZEGÓLNIENIE 1975 1980 1983 1984 1980 '1983 1984
o - ogółem
k - kobiety w liczbach bezwzględnych 1975=
100
1980*
100
1983=
100 w odsetkach o 12756 12347 9713 10243 80,3 83,0 105,5 100,0 100,0 100,0 k 10496 9804 7440 7888 75,2 80,5 106,0 100,0 100,0 100,0 w tym:
Przemysł.. o 11591 11204 8715 9125 78,7 81,4 104,7 90,7 89,7 89,1 k 9365 8686 6492 6803 . 72,6 78,3 104,8 88,6 87,3 86,2 Handel.... o 914 1055 908 1039 113,7 98,5 114,4 8,5 9,3 10,1 k 895 1051 900 1032 115,3 98,2 114,7 10,7 12,1 13,1 System pracy nakładczej stosowany był głównie w przemyśle i handlp oraz w mniejszym stopniu w leśnictwie, kulturze fizycznej, turystyce i wypoczynku. Pracujący w systemie pracy nakładczej w przemyśle i handlu stanowili 99,2 36 ogółu zatrudnionych w tym sys
temie w gospodarce uspołecznionej.
Większe zainteresowanie pracą nakładczą wykazują kobiety, a ich udział w liczbie pracujących ogółom w tym systemie wyniósł 77,0% i był niższy niż w latach 70-tych i poczętku lat 80-tych.
1 PRACUJĄCY NA PODSTAWIE UMÓW AGENCYJNYCH
/
Kolejną grupą pracujących w gospodarce uspołecznionej są agenci.
W 1984 r. z funduszu agencyjno-prowizyjnego^było^w^nagradzanych 11,6 tys. osób,tj.
prawie 300 osób więcej niż w 1983 r.,/natomiastVagoncji zryczałtowanej 5,4 tys.^tj.
ponad 800 osób mniej niż w 1983 r.
Kształtowanie się zatrudnienia na podstawie umów agencyjnc-prowlzyjnych przedstawia poniższe zestawienie: *
\
k - kobiety w liczbach bezwzględnych 1975=
100 o
i o o u 1983=
100
w odsetkach
Ogółem... o 1 3 1 8 2 13280 11352 11615 88 ,1 87,5 102,3 1 00 ,0 10 0 ,0 1 0 0, k 1 1 1 2 1 11053 9315 9587 86, 2 86,7 102,9 1 00 ,0 10 0 ,0 1 0 0, w tym:
o 9090 ' 8857 7988 81 52 89,7 92,0 1 0 2 , 1 66,7
* 70,4 70, k 8090 7653 6801 7048 87,1 92,1 103,6 69,2 73,0 73, Finanse i ube o 2863 2416 2496 2653 92, 8 1 1 0 , 0 106,5 18,2 2 2 ,0 2 2,
zpieczenia k 2277 2132 2292 2324 1 0 2 , 1 106,5 101,4 19,7 24,6 24, Administracja
państwowa i
wymiar spra 0 214 627 506 510 238,3 81,3 10 0 ,8 4,7 4,5 4,
wiedliwości k 34 188
•
118 1 1 6 341,2 61,7 98,3 1.7 1,3 1,
Jak z powyższego wynika, system agencyjno-prowizyjny rozwinięty jest głównie w handlu uspołecznionym, instytucjach finansowych oraz administracji państwowej.
W działach tych było zatrudnionych w 1984 r. 97,5 % ogólnej liczby pracujących w tym systemie. Udział kobiet zatrudnionych w systemie agencyjno-prowizyjnym jest znacz
ny i w 1984 r. kształtował się w granicach 80 Si.
Najczęściej spotykaną formą agencji w handlu jest prowadzenie kiosków, zakładów gas
tronomicznych oraz coraz częściej małych sklepów; w instytucjach finansowych; pośred
nictwo ubozpieczoniowe, prowadzenie agoncji PKO oraz kolektur gier liczbowych. .
PRACOWNICY MŁODOCIANI W GOSPODARCE USPOŁECZNIONEJ
W 1984 r. w gospodarce uspołecznionej było zatrudnionych 65,2 tys. młodocianych pra
cowników tj. osób w wieku 16-18 L.at. Udział dziewcząt w tej zbiorowości wyniósł 33,9 % . Zdecydowaną większość tj. 94,5 % stanowili uczniowie pracujący na podstawie umowy o naukę zawodu lub przyuczenia do określonej pracy.
W latach 1975-1984 obserwuje się systematyczny spadek liczby młodocianych w gospodarce uspołecznionej, co obrazuje poniższe zestawienie:
WYSZCZEGÓLNIENIE 1975 1980 1983 1984
o - ogółem
k - kobiety w tysiącach 1975=
100
1980=
100 1983=100
w odset
kach
o 86,7 77,9 68,0 6 5,2 75,2 83,7 95,9 1 00, 0
k 26,1 22,7 22,7 2 2 , 1 84,7 97,4 97,4 1 00 ,0
w tym:
o 50,9 42,7 ‘ 39,2 38 ,6 75,8 90,4 98,5 > 59,2 k 1 2 , 0 1 1 , 0 1 1 , 0 11,3 94,2 102,7 102,7 51,1 Budownictwo ... 0 14,0 13,7 9,0 9,0 64,3 65,7 1 00 ,0 13,8
k •1 , 2 0, 8 0,5 0,6 50,0 75,0 1 2 0 , 0 2,7
Transport i łą o 7,3 8 , 1 6,3 4,4 60,3 54,3 69,8 6,7
czność k 0,8 1 , 0 1 , 2 0,6 75,0 60,0 50,0 2,7
o 1 2 , 1 10,4 10,7 1 0 , 1 83,5 • 97,1 94,4 15,5
k 1 1 , 2 9,0 9,3 8,9 79,5 98,9 -95,7 40,3
Na spadek zatrudnienia młodocianych Istotny wpływ miały zmiany zachodzące w przemyśle i budownictwie. W działach tych w latach 1975-1984 liczba młodocianych zmniejszyła
o 1 7 , 3 tys. wobec spadku o 2 1 , 5 tys. w skali całej gospodarki uspołecznionej.
16 I
Strukturę młodocianych w gospodarce uspołecznionej charakteryzował znaczny udział mło
dzieży pracującej w przemyśle /59,2 >/ oraz handlu /15,5 H / i budownictwie /13,8 #/.
Odsetek młodocianych w przemyśle był na poziomie 1975 r., w budownictwie zdecydowanie obniżył się , natomiast w handlu wzrósł.
W pozostałych działach gospodarki uspołecznionej udział młodocianych jak też dynamika miały niewielkie rozmiary pozostające bez istotniejszego wpływu na rozmiary tego zja
wiska w skali województwa. /
RUCH ZATRUDNIONYCH W GOSPODARCE USPOŁECZNIONEJ .
Liczba zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej jest wypadkową rucha zatrudnionych tj. przyjęć i zwolnień pracowników.
Dane o ruchu zatrudnionych mierzone współczynnikiem przyjęć i zwolnień określają sta
bilność pracujących.
Katowickie należy do województw o dużej ruchliwości zatrudnionych aczkolwiek w la
bach 80-tych współczynniki przyjęć i zwolnień są niższe od krajowych.
W 1984 r. kształtowały się w województwie na poziomie 17,9 # przyjęcia i 17,9 % zwol
nienia , w kraju odpowiednio: 19,0 'A i 18,1 #.
W latach 1975-1984 r. najwyższy współczynnik przyjęć zanotowano w 1976 r. - 26,5 % , po czym zaznaczyła się tendencja spadkowa omawianego zjawiska.
W 1984 r. przyjęto do pracy 289,9 tys. osób w tym 263,9 tys. bez osób powracających z urlopów wychowawczych i bezpłatnych, do daje współczynnik 17,9 W stosunku do 1983 r. liczba przyjętych do pracy wzrosła o 1,9 tys.
Po stronie zwolnień obserwuje się tendencję identyczną jak w przypadku przyjęć aczkol
wiek zakłóconą rosnącą liczbę zwolnionych w 1982 r. i następnie w 1984 r. do stanu 303,6 tys. osób, dając współczynnik 17,9 % • ^
W porównaniu z 1983 r. liczba zwolnionych z pracy wzrosła o 6,3 tys. Najniższy poziom zwolnień zanotowano w 1981 r. /współczynnik 17,2 %/.
Wyżej omówione tendencje przedstawia poniższe zestawienie:
LATA
Współczynniki w
przyjęć zwolnień
ogółem mężczyzn kobiet, ogółem mężczyzn kobiet
1975 ... 26,3 29,4 20,8 23,3
T "
27,2 16,5
1980 ... 20,8 23,6 16,0 19,8 23,8 12,9
1981 ... 17,4 19,8 13,4 17,2 20,5 11,6
1982 ... 19,0 19,7 1 7 , 8 , 19,2 21,7 14,7
1983 ... 17,8 18,9 16,0 17,3 20,1 12,4
17,9 19,3 15,5 17,9 21,0 12,6
a/ Bez osób powracających lub otrzymujących urlopy wychowawcze i bezpłatne.
Ruch zatrudnionych jest znacznie mniejszy wśród kobiet niż mężczyzn co wskazuje na większą stabilność zatrudnionych kobiet w omawianym okroaie.
W sferze produkcji materialnej współczynniki ruchu zatrudnionych wykazywały ten
dencję malejącą, po czym w 1984 r. nieznacznie wzrosły.
W sferze poza produkcją materialną utrzymuje się zarówno po stronie przyjęć oraz zwolnień tendencja malejąca.
0 ile w latach 1975-1980 współczynnik przyjęć był wyższy w sferze produkcji material
nej, to po 1980 r. jest wyższy w sferze poza produkcja materialną.
Natomiast współczynnik .zwolnień w latach 1975-1984 był wyższy w sferze produkcji ma
terialnej.
Współczynniki ruchu zatrudn \ych wykazywały znaczne zróżnicowanie międzydziałowe,
co obrazuje poniższe zestawienie: /
Współczynniki w % DZIAŁY GOSPODARKI
NARODOWEJ przyjęć zwolnień
1975 1980 1983 1984 1975 1980 1983 1984
26,3 20,8 17,8 17,9 23,3 19,8 17,3 17,9
Sfera produkcji ma
terialnej .... ... 26,7 21,1 17,5 17,8 23,9 20,6 17,5 18,3 w tym:
21,9 18,6 15,5 15,3 20,3 18,0 15,6 16,3
Budownictwo ...« 41,0 28,7 23,9 25,8 36,0 32,0 24,8 24,6 Rolnictwo ... 43,4 25,4 21,1 21,3 29,8 23,9 20,5 22,0 Transport i łą~
cznosc ... 30,8 21,9 17,1 18,8 28,0 19,6 18,9 19,5
27,3 19,1 19,2 18,8 22,2 15,8 15,5 15,9
Gospodarka ko-
29,6 34,6 25,7 22,6 26,2 27,0 26,5 34,2
Sfera poza produkcją
materialną ... 23,4 18,5 20,0 18,7 18,1 14,2 15,5 15,2 w tym:
Gospodarka mie
szkaniowa oraz niematerialne
Usługi komunalne 33,1 33,6 26,4 24,2 27,4 22,9 24,7 23,2 Nauka i rozwój'te
chniki ... 26,0 13,2 12,8 12,5 18,7 12,3 13,1 13,0 Oświata i wycho-
18,4 14,0 17,2 16,3 13,4 11,0 11,4 13,2
Kultura i sztuka 19,4 19,6 23,3 21,8 17,3 16,9 20,5 19,9 Ochrona zdrowia
i opieka społe-
czna ••••••• + ••• 21,3 19,7 19,6 19,3 18,2 13,7 15,6 14,7 Kultura fizyczna
turystyka i wy
poczynek ... 36,6 36,9 33,8 28,9 29,9 24,5 29,8 25,4 Administracja pań
. stwowa i wymiar
sp rawiedliwości 30,6 12,4 26,2 20,1 21,2 12,6 13,6 10,9 Finanse 1 ubez
pieczenia ... 20,6 17,9 21,3 15,8 16,0 12,6 13,8 11,5 W 1984 r. wysokie współczynniki przyjęć oraz zwolnień wystąpiły w działach: kultura
fizyczna, turystyka i wypoczynek, budownictwo, gospodarka mieszkaniowa oraz komunalna.
Niskie współczynniki ruchu zatrudnionych zanotowano w działach: nauka i rozwój techni
ki, finanse i ubezpieczenia, oświata i wychowanie.
Należy podkreślić, że stosunkowo wysokie współczynniki przyjęć przy równocześnie niskich współczynnikach zwolnień miały miejsce w administracji państwowej na skutek przeniesienia do tego działu etatów z innych działów gospodarki.
W poszczególnych działach sfery produkcji materialnej współczynniki ruchu zatru
dnionych obniżyły się w stosunku do 1983 r. z wyjątkiem oświaty, gdzie wzrosła liczba zwolnień.
18
Należy również zasygnalitrrwać malejącę liczbę przyjęć w przemyśle, gospodarce ko
munalne j i handlu, przy rosnącej liczbie zwolnień.
Przyjęcia do pracy w gospodarce uspołecznionej wg źródeł naboru charaktery; je poniż
sze zestawienie:
LATA Ogółom
w tys.
i T — •.. ... . “ i... ... T W tym
podejmujący pracę po raz pierwszy
pracujący poprzednio
przenie
sieni słu żbowo w ramach te samej jed
nostki absolwenci
szkół pozostali'^
w z-dach pracy uspo-' łecznionych i nie uspo-^
łecznionych ‘
w roi- , nictwie ‘
w odsetkach
1975 ... 380,9 15,6 8,9 44,3 ' 2,8 4,4
1980 ... 333,0 16,9 7,1 48,6 1/2 1,9
1981 ... 283,0 18,2 7,4 46,8 1,3 1,4
1982 ... 302,5 16,6 . 6,0 47,8 0,6 1,0
1983 ... 288,0 • 15,7 6,1 46,5 0,8 1,4
1984 ... 289,9 14,2 5,1 46,7 0,8 1,4
a / W 1975rłącznie z osobami mającymi przerwę w pracy dłuższą niż 3 lata. b/ Łącznie z przeniesionymi służbowo oraz przyjętymi z innego zakładu pracy na podstawie porozumie
nia między zakładami c/ W latach 1980-1984 pracujący uprzednio wyłącznie w rolnictwie indywidualnym.
Strukturę przyjęć do pracy charakteryzuje znaczny /46,7.J6/ odsetek przechodzących z .innych uspołecznionych 1 nieuspołecznionych zakładów pracy poza rolnictwem.
Zbiorowość ta jest wyższa o 2,4 % niż w 1975 r. i mniejsza o 1,9/6 niż w 1980 r.
Korzystnie kształtuje się udział osób przechodzących z rolnictwa do gospodarki uspołe
cznionej. W 1984 r. był na poziomie roku ubiegłego^tj. 0,8 % ogółu przyjętych z tego sektora.
Niekorzystnie przedstawia się napływ młodych ludzi podejmujących pracę po raz pierwszy.
Liczba pracowników młodocianych maleje w 1984 r. udział tej grupy wyniósł - 19,3 % wobec 24,0 # w 1980 r.
Tendencja znajduje w pewnym stopniu uzasadnienie w malejącej liczbie absolwentów szkół wszystkich typów i wskazuje na wyczerpywanie się tej części zasobów siły roboczej.
Z uwagi na wagę tego problemu, istotne będzie przeanalizowanie jakości kadr napływa
jącej do gospodarki uspołecznionej.
Strukturę absolwentów szkół ponadpodstawowych podejmujących pracę wg typów szkół ilu
struje poniższe zestawienie:
LATA Ogółem
W tys.
Absolwenci szkół wyższych policeal
nych
techników i liceów zawodowych
liceów ogólno
kształcących
zasadni - czych za
wodowych w odsetkach
1975 ... 59,5 5,5 3,1 ae,c 7,2 65,6
1980 ... 56,5 9,4 5,4 20,8 6,4 58,0
1981 ... 51,5 8,9 5,7 22,2 7,4 55,8
19B2 ... 50,2 9,4 6,0 21,6 8,4 54,6
1933 ... 45,3 9,3 6,4 23,0 8,6 52,8
1964 ... 41,3 9,2 5,4 23,9 8,8 52,4