Przedstawianie ruchu w komiksie. Przedstawianie ruchu w komiksie

(1)

Przedstawianie ruchu w komiksie

(2)

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Źródło: online skills.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;

4) charakteryzuje i rozróżnia sposoby uzyskania iluzji przestrzeni w kompozycjach płaskich; rozpoznaje rodzaje perspektyw (w tym m.in.: rzędowa, kulisowa, aksonometryczna, barwna, powietrzna, zbieżna);

rozpoznaje i świadomie stosuje światłocień, jako sposób uzyskania iluzji przestrzeni; podejmuje działania kreatywne z wyobraźni i z natury, skoncentrowane wokół problematyki iluzji przestrzeni;

5) charakteryzuje pozostałe środki wyrazu artystycznego, takie jak: linia, plama, faktura; wykorzystuje wskazane środki w działaniach plastycznych (kompozycjach z wyobraźni i transpozycji natury);

6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w graﬁce i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotograﬁe zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).

III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:

4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców;

5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów.

Nauczysz się

Przedstawianie ruchu w komiksie

Źródło: online-skills.

(3)

deﬁniować pojęcia: kadr, obrazy sekwencyjne, linia ruchu, manga, zabieg posadzenia czytelnika za kierownicą, onomatopeje, znaki ikoniczne;

wyjaśniać w jaki sposób ukazywany jest ruch w komiksie;

przedstawiać przykłady różnych sposobów ukazywania ruchu w komiksie;

wskazywać środki służące do ukazywania ruchu w komiksie;

Przedstawienie ruchu w komiksie - początki

Przed poznaniem zawartości tego e‑materiału warto zapoznać się z treściami dwóch innych e‑materiałów:

Czym jest komiks? Cz. I.

Czym jest komiks? Cz. II.

Dla twórców opowieści obrazkowych zagadnienie ruchu było od początku bardzo ważne. Można

powiedzieć, że stanowiło dla nich poważne wyzwanie. Musieli odpowiedzieć sobie na pytanie: jak ukazać ruch w statycznym medium, jakim jest komiks?

Pierwsze rozwiązania dotyczące stosowania ruchu w opowieściach rysunkowych pojawiły się jeszcze w pierwszej połowie XIX w. Jeden z prekursorów komiksu – Rodolphe Töpffer – wpadł na pomysł, aby osobno występujące ilustracje umieścić w kadrach w taki sposób, by wzajemnie się dopełniały.

Dobrze obrazuje to poniższa ilustracja. Na pierwszym obrazku bohater historyjki, pan Jabot, wisi zaczepiony ubraniem na ścianie. Na drugim obrazku leży na podłodze. Aby pokazać ten rodzaj ruchu Töpffer użył dwóch kadrów, które czytelnik musiał dookreślić w swojej wyobraźni jako sekwencję zdarzeń.

Rodolphe Töpﬀer, „Histoire de Monsieur Jabot”, 1833 r., litograﬁa (fragment), images.zeno.org, CC BY 3.0

Töpffer wyraził ruch poprzez zastosowanie dwóch lub więcej obrazków. W ten sposób zmienił statyczne obrazy w obrazy sekwencyjne.

Następcy Töpffera dążyli do tego, aby wyrazić ruch jeszcze inaczej. Wymyślono linię ruchu, za pomocą której starano się odwzorować tor ruchu poruszających się obiektów w przestrzeni.

Początkowo linie ruchu ukazywano nieporadnie. Ważniejszy był efekt komiczny, a nie precyzja rysunku.

(4)

Dowodzi tego przedstawiony poniżej fragment przygód marynarza Popeye’a.

Elzie Crisler Segar, „Marynarz Popeye”, [w:] Jerzy Szyłak, „Komiks w kulturze ikonicznej XX wieku”, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1999, s. 17 (fragment), CC BY 3.0

Z czasem jednak linie ruchu stawały się co raz bardziej wyraźne, dopracowane, precyzyjnie oddające kierunek poruszania się postaci w przestrzeni. Tak jak w tym kadrze z komiksu.

John Buscema (rys.), Jo Duﬀy (scen.), „Wolverine. Strażnik dziedzica”, [w:] „Essen al: Wolverine”, t. 2, Wydawnictwo Mandragora, Warszawa 2006, s.

44 (fragment), CC BY 3.0

Linie ruchu stały się szczególnie ważnym elementem w komiksach amerykańskich – zwłaszcza tych o superbohaterach – nadzwyczajnych postaciach obdarzonych niezwykłymi mocami. Są to opowieści zdominowane przez przygody, w których akcja przebiega bardzo szybko. Występują tam pojedynki, walki, ucieczki i pościgi. Linie ruchu są niezbędne, aby oddać dynamikę tych narracji. Można powiedzieć, że linie ruchu mają tu niemal ﬁzyczną namacalność, co dobrze pokazuje fragment poniższego komiksu.

(5)

John Buscema, Dan Green (rys.), Jo Duﬀy (scen.), „Wolverine. Projekt Łazarz”, cz. 1: „Drapieżniki i oﬁary”, [w:] „Essen al: Wolverine”, t. 2, Wydawnictwo Mandragora, Warszawa 2006, s. 94 (fragment), CC BY 3.0

Przedstawienie ruchu w komiksie japońskim

Przypisywanie równie dużego znaczenia do linii ruchu można zauważyć także w japońskich komiksach nazywanych mangami. Od wieków japońscy rysownicy, graﬁcy i malarze interesowali się

przedstawianiem ruchu. Potraﬁli uchwycić zmienność natury i dynamikę poruszających się postaci.

Twórcy mang kontynuują dawną tradycję. W tym celu bardzo często posługują się dynamicznymi układami linii ruchu.

Często stosowany w japońskich komiksach zabieg kadrowania powoduje, że czytelnik może mieć wrażenie, że sam jest członkiem grupy pędzących motocyklistów. Granica pomiędzy ﬁkcją komiksową a rzeczywistością zaciera się. Jak myślisz, jak określa się taki zabieg? Kliknij na punkt wskazany na ilustracji. Wtedy dowiesz się, o jaki termin chodzi.

Katsuhiro Otomo, „Akira”, t. 3: „Pułapka na clownów”, J.P.F. Comics, Olecko 2000, s. 46 (fragment), CC BY 3.0

Ćwiczenie 1

A teraz przekonaj się, jak wygląda oryginalny kadr komiksu z zadania nr 1. Kliknij na niebieski punkt widoczny na ilustracji.

Katsuhiro Ōtomo, „Akira”, t. 3: „Pułapka na clownów”, J.P.F. Comics, Olecko 2000, s. 55 (fragment), CC BY 3.0

Za pomocą linii ruchu można pokazywać przemieszczanie różnych obiektów na wiele sposobów.

Przykładowo obiekt zostaje rozmazany lub zwielokrotniony, lub pozostaje ostry, a tło, na jakim się porusza, jest rozmazane.

Ćwiczenie 2

Zobacz także Inna wersja zadania

(6)

Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 3

Przekonaj się, jak wyglądają oryginalne kadry z komiksów umieszczonych w zadaniu nr 3. Kliknij w dowolną ilustrację.

Katsuhiro Otomo, „Akira”, t. 2: „Numer 41 – Tetsuo”, J.P.F. Comics, Olecko 1999, s. 81 (fragment); Marjane Satrapi (rys., scen.), „Persepolis II. Historia powrotu”, Wydawnictwo Post, Kraków 2007, s. 125 (fragment); Albert Uderzo (rys.), René Goscinny (scen.), „Asterix. Podarunek Cezara”,

Wydawnictwo Egmont, Warszawa 1994, s. 36 (fragment), CC BY 3.0

Przedstawienie ruchu w komiksie europejskim

Komiksy europejskie są bardziej statyczne niż amerykańskie czy japońskie. Nawet gwałtowne sceny są wyrażane głównie przez dynamiczny układ postaci, ich gestykulację, mimikę twarzy, w mniejszym stopniu przez zastosowanie linii ruchu. Dobrze ilustruje to poniższy fragment komiksu z serii Thorgal.

Grzegorz Rosiński (rys.), Jean Van Hamme (scen.), „Thorgal. Wyspa wśród lodów”, Wydawnictwo Korona, 1991, s. 6 (fragment), CC BY 3.0

Zapamiętaj!

We wszystkich komiksach ruch podkreślany jest przez takie elementy formalne jak:

onomatopeje, znaki ikoniczne.

Żywiołowy charakter bójki prezentowanej na poniższej ilustracji ukazano za pomocą linii ruchu, ale i onomatopei oraz znaków ikonicznych. Najedź kursorem na zaznaczone punkty, a zobaczysz, co jest onomatopeją, a co znakiem ikonicznym.

Albert Uderzo (rys.), René Goscinny (scen.), „Asterix. Wielka przeprawa”, Wydawnictwo Egmont, Warszawa 1995, s. 7 (fragment), CC BY 3.0

Ćwiczenie 4

Zobacz także

(7)

Inna wersja zadania

Źródło: online skills, cc0.

Aby wyobrazić sobie narastający pęd galopującego konia, którego dosiada bohater tego komiksu Thorgal, pomoże Ci w tym poniższa interaktywna ilustracja.

Niekiedy ruch w komiksach jest ukazywany w bardzo umowny sposób. Pomagają w tym znaki ikoniczne, na przykład strzałki oznaczające na mapie trasę podróży bohaterów komiksu.

Albert Uderzo (rys.), René Goscinny (scen.), „Asterix. Odyseja Asteriksa”, Wydawnictwo Egmont, Warszawa 1996, s. 36 (fragment), s. 26, CC BY 3.0

Ćwiczenie 5

Ćwiczenie 6

(8)

Ćwiczenie 7

W komiksie z serii Corto Maltese został ukazany proces stopniowego zawalania się budynku. Na ilustracjach prezentowanych poniżej uporządkuj kadry we właściwej kolejności przesuwając kaﬂe w pionie.

(G), (C), (D), (F), (C), (H), (B), (F), (A), (E), (B), (E), (H), (A), (D), (G) 1 - ...

2 - ...

3 - ...

4 - ...

5 - ...

6 - ...

7 - ...

8 - ...

Ukazanie w komiksie ruchu związanego z oddziaływaniem zjawisk atmosferycznych

Rysownicy komiksów ukazują także ruch związany z oddziaływaniem różnych zjawisk przyrodniczych, tak jak na zamieszczonych niżej kadrach.

Frank Miller, „Sin City. Girlsy, gorzała i giwery”, Wydawnictwo Egmont Polska, Warszawa 2002, s. 38 (fragment), CC BY 3.0

(9)

Grzegorz Rosiński (rys.), Jean Van Hamme (scen.), „Thorgal. Zdradzona czarodziejka”, Wydawnictwo Korona, 1991, s. 45 (fragment), CC BY 3.0

Hugo Pra , „Corto Maltese. Opowieści słonych wód”, Wydawnictwo Egmont Polska, Warszawa 2017, s. 72 (fragment), CC BY 3.0

Ćwiczenie 8

Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

W komiksie 300 amerykański rysownik Frank Miller opowiada o bitwie pod Termopilami. W jednym z kadrów narysował greckich wojowników idących w równych, zwartych szeregach. Powstało w ten sposób wrażenie zgodnego, niepowstrzymanego ruchu bohaterskich Spartan.

(10)

Frank Miller (scen., rys.), Lynn Varley (kolory), „300”, Wydawnictwo Taurus Media, Piaseczno 2005, s. 44 (fragment), CC BY 3.0

Ćwiczenie 9

Dokończ zdanie, wybierając właściwą odpowiedź spośród podanych propozycji.

Ruch Spartan w kadrze komiksu 300 najlepiej opisuje określenie:

ruch jednostajny ruch rytmiczny ruch chaotyczny ruch swobodny

Niekiedy ruch w komiksach jest bardzo stonowany, prawie niewidoczny. Wtedy służy oddaniu ogólnej atmosfery opowieści. Dobrze ilustruje to poniższa strona z komiksu, w której czytelnik może śledzić powolne zmiany w pejzażu – od poruszających się delikatnie traw, po szeroki horyzont pełen

przesuwających się po niebie chmur. Zastosowanie takiego zabiegu umożliwiło oddanie atmosfery pełnej melancholii, a nawet osamotnienia.

Goseki Kojima (rys.), Kazuo Koike (scen.), „Samotny wilk i szczenię”, t.5: „Czarny wiatr”, Wydawnictwo Mandragora, Warszawa 2007, s. 193, CC BY 3.0

Przyjrzyj się zaprezentowanej poniżej stronicy komiksu 5 liczba doskonała. Również w tym wypadku ruch wywoływany przez morski wiatr został pokazany w bardzo dyskretny sposób i miał służyć uzyskaniu określonego nastroju. Zastanów się, jakie emocje mogły towarzyszyć wędrującemu po plaży mężczyźnie.

(11)

Igort (rys., scen.), „5 liczba doskonała”, Wydawnictwo Kultura Gniewu, Warszawa 2008, s. 173, CC BY 3.0

Zobacz także

Więcej na temat komiksu możesz dowiedzieć się z E‑materiału Przedstawianie upływu czasu w komiksie.

Słownik pojęć

Kadr

w komiksie to najmniejsza część czasowo‑przestrzenna narracji komiksowej.

Obrazy sekwencyjne

to obrazy, w których celowo zestawione obok siebie obrazki (ujęte w kadry) tworzą spójną i logiczną narrację, wzajemnie się dopełniając. Narracje zbudowane z obrazów sekwencyjnych wymagają od odbiorcy, aby czytał je kadr po kadrze, a następnie żeby sam dookreślał ich sens.

Onomatopeje

inaczej wyrazy dźwiękonaśladowcze. Są to opracowane graﬁcznie wyrazy, które imitują swym brzmieniem zjawiska, dźwięki wydawane przez jakiś obiekt. Zadaniem onomatopei w komiksie jest pomóc czytelnikowi lepiej wyobrazić sobie daną sytuację lub nastrój określonej sceny.

Znaki ikoniczne

to konwencjonalne znaki umieszczane w narracji komiksowej pozwalające w umowny sposób, w graﬁcznej formie przekazać czytelnikowi dodatkowe informacje, na przykład na temat stanów psychicznych postaci (gniew symbolizują błyskawice, zamroczenie gwiazdki unoszące się wokół głowy, miłość serduszka itp.).

Galeria dzieł sztuki

(12)

Rodolphe Töpﬀer, „Histoire de Monsieur Jabot”, 1833 r., litograﬁa (fragment), images.zeno.org, CC BY 3.0

Elzie Crisler Segar, „Marynarz Popeye”, [w:] Jerzy Szyłak, „Komiks w kulturze ikonicznej XX wieku”, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1999, s. 17 (fragment), CC BY 3.0

John Buscema (rys.), Jo Duﬀy (scen.), „Wolverine. Strażnik dziedzica”, [w:] „Essen al: Wolverine”, t. 2, Wydawnictwo Mandragora, Warszawa 2006, s. 44 (fragment), CC BY 3.0

John Buscema, Dan Green (rys.), Jo Duﬀy (scen.), „Wolverine. Projekt Łazarz”, cz. 1: „Drapieżniki i oﬁary”, [w:] „Essen al: Wolverine”, t. 2, Wydawnictwo Mandragora, Warszawa 2006, s. 94 (fragment), CC BY 3.0





(13)

Bibliograﬁa

Szyłak J., Komiks w kulturze ikonicznej XX wieku, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1999