Zróżnicowanie poziomu urbanizacji w Polsce

(1)

Zróżnicowanie poziomu urbanizacji w Polsce

Materiał składa się z sekcji: "1. Kształtowanie się sieci miejskiej w Polsce", "2. Aktualne rozmieszczenie miast w Polsce", "3. Wielkość miast Polski", "4. Aglomeracje miejskie", "5. Funkcje miast", "6. Osadnictwo wiejskie", "Podsumowanie", "Słowniczek", "Zadania".

Materiał zawiera 15 ilustracji (fotograﬁi, obrazów, rysunków), 9 ćwiczeń, w tym 9 interaktywnych.

Słownik pojęć zawiera wyjaśnienia terminów: "aglomeracja", "konurbacja", "metropolia", "urbanizacja",

"urbanizacji stopień (współczynnik)"

Część materiału wykracza poza zapisy podstawy programowej w szkole podstawowej.

(2)

Zróżnicowanie poziomu urbanizacji w Polsce

Urbanizacja to długotrwały proces rozwoju miast na danym obszarze. W Polsce miastem jest każda jednostka osadnicza posiadająca prawa miejskie. Ludność miast w zdecydowanej większości pracuje poza rolnictwem – w usługach i przemyśle. Zabudowa miejska jest zazwyczaj wyższa i bardziej zwarta od zabudowy wiejskiej. Miasta są też zazwyczaj większe od wsi, choć zdarzają się odstępstwa od tej reguły.

Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Już wiesz

czym różni się miasto od wsi;

co to jest aglomeracja i konurbacja.

Nauczysz się

wyjaśniać przyczyny rozwoju miast w różnych regionach Polski;

wskazywać na przykładach zależność osadnictwa od warunków przyrodniczych;

analizować, porównywać i oceniać rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce oraz w zamieszkiwanym regionie;

wymieniać funkcje miast.

1. Kształtowanie się sieci miejskiej w Polsce

W Polsce jest obecnie 919 miast (stan na 1 stycznia 2016 roku). Większość z nich prawa miejskie otrzymała w średniowieczu. Niektóre małe miasta później te prawa utraciły i stały się wsiami. Z kolei niektóre większe wsie zmieniły swoje funkcje i nabyły prawa miejskie, stając się miastami.

Lokalizacja miast zależała m.in. od warunków środowiska przyrodniczego. Na przykład grody obronne budowano na wzniesieniach, a miasta handlowe rozwijały się nad brzegami mórz, rzek i na szlakach kupieckich. Z czasem jednostki osadnicze łączyła coraz gęstsza sieć tras komunikacyjnych (dróg), wzdłuż których powstawały kolejne miasta.

Polecenie 1

W jakiej jednostce osadniczej mieszkasz – na wsi czy w mieście? Skąd to wiesz? Dowiedz się, kiedy

(3)

i w jakich okolicznościach prawa miejskie otrzymało twoje miasto lub inne najbliżej leżące.

Po okresie średniowiecza w renesansie sieć osadnictwa miejskiego wzbogaciła się u nas o ok. 200 kolejnych miast, rozlokowanych głównie we wschodniej Polsce. W XVII i XVIII wieku nastąpił upadek wielu miast polskich, co było związane z licznymi wojnami, pożarami i epidemiami. Duże zmiany w sieci osadniczej przyniósł rozwój przemysłu i transportu w XIX wieku. Pojawiły się miasta typowo

przemysłowe i aglomeracje miejsko‑przemysłowe, które wyraźnie wybijały się na tle dotychczas ukształtowanej sieci osadniczej. W XX wieku rozwój miast był kontynuowany, choć bardzo widocznie zaznaczyły się okresy zahamowań w czasie dwóch wojen światowych. Dla Polski szczególnie dotkliwa okazała się II wojna światowa, kiedy to poważnie zniszczona została większość miast, zwłaszcza tych dużych, np. 90% zabudowań lewobrzeżnej Warszawy czy ponad 70% Wrocławia, który po wojnie przeszedł w polskie ręce.

Po zakończeniu działań wojennych nastąpiła odbudowa ze zniszczeń i ponowny intensywny rozwój miast, będący głównie konsekwencją rozwoju przemysłu. Liczba ludności miejskiej stale się zwiększała, co wynikało z wysokiego przyrostu naturalnego oraz migracji ze wsi do miast.

Maksimum stopnia (współczynnika) urbanizacji wynoszące 62% zostało osiągnięte w Polsce w 1991 roku

Udział ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności to stopień urbanizacji. Tuż po II wojnie światowej stopień urbanizacji Polski wynosił 34%, czyli tylko co trzeci Polak mieszkał w mieście. Jednak w kolejnych latach wartość ta systematycznie rosła i w 1966 roku przekroczyła 50% – oznaczało to, że połowa

Polaków mieszkała w miastach i połowa na wsi. W 1991 roku osiągnięte zostało maksimum wynoszące 62%. W kolejnych 10 latach ludności miejskiej już u nas nie przybywało, a po 2000 roku zaczęło ubywać.

Było to spowodowane ucieczką mieszkańców zatłoczonych centrów miast na pobliskie, spokojne tereny wiejskie. Ta tendencja utrzymuje się do dziś i możliwy jest dalszy spadek wartości stopnia urbanizacji poniżej 60%.

Polecenie 2

Omów zmiany stopnia urbanizacji w Polsce po II wojnie światowej. Skorzystaj z wykresu powyżej, a także z informacji zawartych w poprzedniej lekcji, w zagadnieniu Migracje wewnętrzne w Polsce. Warto wiedzieć

Biorąc pod uwagę różne kryteria, można wyróżnić kilka miar poziomu urbanizacji:

urbanizacja demograﬁczna – udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności (najczęściej stosowana w geograﬁi);

urbanizacja ekonomiczna – udział ludności pracującej poza rolnictwem w ogóle zatrudnionych;

urbanizacja przestrzenna – udział powierzchni miast w powierzchni całkowitej.

2. Aktualne rozmieszczenie miast w Polsce

(4)

Miasta w Polsce rozmieszczone są nierównomiernie. Mapa poniżej, po lewej, pokazuje wielką

koncentrację miast na południu w okręgu katowicko‑krakowskim. Wyróżniają się też pojedyncze duże miasta na pozostałym obszarze – Warszawa, Łódź, Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia, Sopot), Szczecin, Wrocław, Poznań i inne. Można również dostrzec gęściejszą sieć małych miast na zachodzie kraju i rzadszą na wschodzie. Taki ogólny podział na miejską Polskę Zachodnią i wiejską Polskę Wschodnią jest wyraźnie widoczny na mapie urbanizacji – po prawej.

Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Na obecne zróżnicowanie przestrzenne rozmieszczenia miast w Polsce miały duży wpływ dawne zabory.

Na ziemiach należących do Prus w XIX wieku intensywnie rozwijał się przemysł, na czym skorzystały nasze regiony – Śląsk, Wielkopolska, Pomorze. Natomiast Mazowsze czy Małopolska znajdowały się wówczas na dalekich peryferiach Rosji oraz Austrii, dlatego ich rozwój gospodarczy został mocno zaniedbany przez wymienionych zaborców.

Warto wiedzieć

Po odzyskaniu niepodległości władze państwowe wielokrotnie podejmowały próby rozwoju obszarów słabo zurbanizowanych. Na przykład w latach 20. XX wieku na bazie Staropolskiego Okręgu

Przemysłowego w okolicach Kielc utworzono Centralny Okręg Przemysłowy (hutnictwo żelaza, przemysł maszynowy), w którym rozwinęły się takie miasta, jak Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice, Skarżysko‑Kamienna.

W 1975 roku wprowadzono podział administracyjny Polski na 49 województw, co miało przyczynić się do rozwoju mniejszych miast, które zostały stolicami tych województw, np. Sieradz, Łomża, Ostrołęka, Ciechanów, Chełm, Biała Podlaska, Siedlce.

Po przystąpieniu do Unii Europejskiej pojawił się Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej mający na celu aktywizację gospodarczą (rozwój miast, uczelni, turystyki, wspieranie innowacji, ulepszenie dostępu do Internetu, budowę dróg i obwodnic) pięciu województw: podkarpackiego, świętokrzyskiego, lubelskiego, podlaskiego i warmińsko‑mazurskiego.

Rozmieszczenie miast w Polsce zależało też od warunków naturalnych. Płaskie, rozległe Niziny Środkowopolskie to obszar typowo rolniczy, nie rozwinęła się tam gęsta sieć miejska. Na wyżynach, a zwłaszcza na Lubelszczyźnie, występują urodzajne gleby czarnoziemne, które również są intensywnie wykorzystywane w rolnictwie, tam też nie powstało zbyt wiele miast. W Karpatach teren jest

pofałdowany, co nie sprzyja powstawaniu gęstej zabudowy miejskiej. Ale już w innych naszych górach – Sudetach – miast jest dużo więcej, a to za sprawą licznych bogactw naturalnych (węgiel kamienny i brunatny, złoto, rudy metali kolorowych, surowce skalne, wody mineralne), na bazie których nastąpił rozwój gospodarczy i silna urbanizacja tego obszaru.

Na mapie można też zauważyć względnie wysoki poziom urbanizacji na pojezierzach. Jest to jednak urbanizacja typowo demograﬁczna, czyli odnosząca się wyłącznie do ludności. Tereny te są porośnięte

(5)

lasami i nieco słabiej zaludnione, jednostek osadniczych jest mało, dlatego każde, nawet małe miasto znacząco podnosi odsetek ludności miejskiej.

Polecenie 3

Na mapach powyżej wskaż obszary najsilniej oraz najsłabiej zurbanizowane i podaj przyczyny takiego stanu.

Na podstawie map omów ogólne rozmieszczenie miast oraz poziom urbanizacji w twoim województwie. Wymień lokalne czynniki sprzyjające i niesprzyjające rozwojowi miast.

Odczytaj z mapy (Polska – urbanizacja demograﬁczna) przedział wartości stopnia urbanizacji w twoim powiecie. W zlokalizowaniu twojego powiatu może być pomocna poniższa mapa interaktywna. Wyjaśnij, dlaczego twój powiat jest silnie/średnio/słabo zurbanizowany.

Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, Michał Szymczak, licencja: CC BY 3.0.

3. Wielkość miast Polski

Mówiąc o wielkości miast, pod uwagę bierze się liczbę mieszkańców.

Największym miastem Polski jest nasza stolica – Warszawa. Liczy ona ponad 1 mln 715 tys. mieszkańców.

Kolejne duże miasta są już znacznie mniejsze – Kraków (758 tys.), Łódź (718 tys.), Wrocław (631 tys.), Poznań (550 tys.), Gdańsk (460 tys.). Ze względu na liczbę mieszkańców miasta dzielą się na wielkie, duże, średnie, małe i bardzo małe.

Miasta w Polsce wg wielkości (2013)

Rodzaje miast Liczba mieszkańców Liczba

miast

Łączna liczba mieszkańców w tych miastach Wielkie – rozległe, gęsto zaludnione,

wielofunkcyjne metropolie o charakterze stolicy dużego obszaru, np. państwa; (w Polsce tylko Warszawa)

> 1 mln 1 1 715 517

Duże – ośrodki usługowo‑przemysłowe

i kulturalno‑naukowe ze strefą podmiejską, często będące stolicą dużego regionu

500 tys. – 1 mln 4 2 659 353

200–500 tys. 12 3 502 077

Średnie – ośrodki usługowo‑przemysłowe, niekiedy bez strefy podmiejskiej, stolice na ogół mniejszych regionów

100–200 tys. 22 2 996 145

50–100 tys. 48 3 240 744

Małe – ośrodki przemysłowo‑usługowe, często rozwinięte na bazie jednej gałęzi przemysłu;

stolice powiatów

20–50 tys. 136 4 256 885

10–20 tys. 186 2 705 750

Bardzo małe – ośrodki lokalne wyraźnie wyróżniające się na tle okolicznych wsi; często posiadające cechy wiejskie, np. liczną zabudowę zagrodową; siedziby gmin miejsko‑wiejskich

< 10 tys. 499 2 260 050

Miasta razem: 908 23 336 521

(6)

Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Struktura ludności Polski wg miejscowości

Liczba miejscowości Łączna liczba mieszkańców

Miasta 908 23 336 521 60,6%

Wsie 52 565 15 196 778 39,4%

Polska 53 473 38 533 299 100%

Polska ludność miejska rozmieszczona jest mniej więcej równomiernie w miastach małych, średnich i dużych. Ponad połowa naszych miast to bardzo małe jednostki osadnicze liczące mniej niż 10 tys.

mieszkańców. Jednak łącznie mieszka w nich tylko niecałe 6% ogółu ludności i jest to niewiele więcej niż w największym naszym mieście – Warszawie.

Polecenie 4

Na podstawie danych z tabeli powyżej określ wielkość miasta, w którym mieszkasz lub które leży najbliżej twojej miejscowości. Zacznij od wyszukania w tabelach poniżej (załączniki) dokładnej liczby mieszkańców twojego miasta.

(7)

Polecenie 5

Z poniższej hipsometrycznej mapy Polski wybierz mapę swojego województwa i scharakteryzuj je oraz najbliższe okolice pod względem liczby i wielkości miast. Skorzystaj też z danych zawartych

w tabelach (w załącznikach).

Liczba ludności w największych miastach Polski (2013)

Miasta Liczba ludności Miasta Liczba ludności

1 Warszawa 1 715 517 16 Toruń 204 299

2 Kraków 758 463 17 Kielce 200 938

3 Łódź 718 960 18 Gliwice 186 210

4 Wrocław 631 188 19 Rzeszów 182 028

5 Poznań 550 742 20 Zabrze 179 452

6 Gdańsk 460 427 21 Bytom 174 724

7 Szczecin 408 913 22 Olsztyn 174 641

8 Bydgoszcz 361 254 23 Bielsko‑Biała 174 370

9 Lublin 347 678 24 Ruda Śląska 142 346

10 Katowice 307 233 25 Rybnik 140 789

11 Białystok 294 921

12 Gdynia 248 726

13 Częstochowa 234 472

14 Radom 219 703

15 Sosnowiec 213 513

Wszystkie miasta

Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.

Wszystkie miasta wg województw

Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

4. Aglomeracje miejskie

Wokół wszystkich większych miast, a także wokół niektórych mniejszych występuje tzw. strefa podmiejska. Jest to obszar mający silne powiązania społeczno‑gospodarcze, m.in. komunikacyjne, z miastem. Tradycyjna wiejska zabudowa zagrodowa ustępuje tam miejsca zabudowie willowej,

rezydencjalnej i letniskowej, która jest efektem migracji części ludności miejskiej na wieś. Lokalizowane są też obiekty usługowe, najczęściej stacje paliw oraz towarzyszące im obiekty gastronomiczne (fast food), handel wielkopowierzchniowy oraz inwestycje produkcyjne i logistyczne.

Dosyć często się zdarza, że do granic dużego miasta z wielu stron przylegają mniejsze miejscowości – mamy wówczas jeden wielki obszar zabudowany zwany aglomeracją lub zespołem miejskim, np.

aglomeracja warszawska, łódzka, krakowska, poznańska. Są to tzw. aglomeracje monocentryczne, czyli

(8)

posiadające jeden główny ośrodek.

Policentryczną odmianą aglomeracji jest konurbacja, czyli zespół wielu równorzędnych miast bez ośrodka wyraźnie dominującego. Najbardziej znany przykład to konurbacja górnośląska. Co prawda Katowice są tu największym miastem i stolicą województwa z siedzibami rozmaitych instytucji regionalnych, ale inne miasta liczą niewiele mniej mieszkańców (sprawdź w tabelach – załączniki powyżej) i też są siedzibami różnych instytucji, np. w Gliwicach znajduje się Politechnika Śląska, w Bytomiu – Opera Śląska, w Zabrzu – Śląskie Centrum Chorób Serca, a w Chorzowie – Park Śląski z wesołym miasteczkiem, ogrodem zoologicznym, stadionem, planetarium i innymi atrakcjami.

Inną znaną konurbacją jest Trójmiasto na wybrzeżu, a mniej znaną (bo mniejszą) – Dzierżoniów, Bielawa i Pieszyce na Dolnym Śląsku.

Aglomeracja warszawska i konurbacja górnośląska

Wybrane zespoły miejskie w Polsce

Lp. Zespoły miejskie Liczba ludności

1

GOP – Katowice, Sosnowiec, Gliwice, Zabrze, Bytom, Chorzów, Tychy, Jaworzno

i ponad 20 mniejszych miast

2 mln 350 tys.

2 WARSZAWA, Pruszków, Legionowo, Otwock, Piaseczno, Wołomin

i kilkanaście mniejszych miast 2 mln 200 tys.

3 ŁÓDŹ, Pabianice, Zgierz i kilka mniejszych miast 920 tys.

4 KRAKÓW, Wieliczka, Skawina, Niepołomice 815 tys.

5 TRÓJMIASTO – Gdańsk, Gdynia, Sopot 750 tys.

6 POZNAŃ, Swarzędz, Luboń 612 tys.

7 LUBLIN, Świdnik 388 tys.

8 Dzierżoniów, Bielawa, Pieszyce 75 tys.

Polecenie 6

Korzystając z danych zawartych w tabeli powyżej oraz tabeli 3. (Liczba ludności w największych miastach Polski*;* lub z tabeli w załącznikach), oblicz, ile ludności mieszka poza miastem głównym w aglomeracji warszawskiej, łódzkiej i krakowskiej.

5. Funkcje miast

Miasta w Polsce – poza oczywistą dla każdej jednostki osadniczej funkcją mieszkaniową – spełniają wiele

(9)

funkcji. Dawniej stanowiły głównie skupisko ludności będącej siłą roboczą dla przemysłu. Dzisiaj na czoło zdecydowanie wysuwają się różnorodne funkcje usługowe:

administracyjna – siedziby władz, urzędów, sądów i innych instytucji;

handlowa – sklepy małe i duże (super- i hipermarkety, dyskonty, galerie i pasaże handlowe), giełdy, targowiska, bazary, hurtownie;

biznesowa – banki i inne instytucje ﬁnansowe, zarządy ﬁrm, centra konferencyjne;

komunikacyjna – krzyżowanie się dróg i linii kolejowych, dworce kolejowe i autobusowe, przy większych miastach porty lotnicze, nad wodami porty morskie lub rzeczne;

naukowa – szkoły wyższe, placówki badawcze, laboratoria, parki technologiczne;

kulturalna – kina, teatry, opery, ﬁlharmonie, galerie, muzea, zabytki;

turystyczna – hotele, placówki gastronomiczne, parki rozrywki i inne atrakcje.

Rozwój usług prowadzi do zmiany wyglądu miast. W centrach powstaje nowoczesna zabudowa biurowa, która jest wynikiem koncentracji usług wyspecjalizowanych – ubezpieczeniowych, ﬁnansowych,

developerskich, prawniczych, edukacyjnych, projektowych, hotelowych, gastronomicznych czy handlowych wyższego standardu (galerie i pasaże handlowe). „Szklanej” zabudowie usługowej często towarzyszy równie efektowne budownictwo mieszkaniowe, które jednak w większym stopniu rozwija się poza centrum. Coraz częściej powstają tam zamknięte osiedla dla zamożniejszych osób. Widoczna staje się segregacja przestrzenna ludności w miastach z uwagi na status materialny. Na obrzeżach większych miast wciąż też istnieją tzw. blokowiska, czyli osiedla wysokich budynków z wielkiej płyty pochodzące głównie z lat 70. XX wieku. W ich sąsiedztwie na obszary dotychczas zajmowane przez przemysł często wkracza handel wielkopowierzchniowy (markety, hurtownie), ponieważ tereny te miały zazwyczaj dużą powierzchnię, korzystne położenie i wyposażenie w infrastrukturę.

Źródło: Julo (h p://commons.wikimedia.org), public domain.

(10)

Źródło: Aragorn25x (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródło: Gaj777 (h p://commons.wikimedia.org), public domain.

Źródło: Ludwig Schneider (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

 



 



(11)

Polecenie 7

Podaj przykłady różnych funkcji miasta, które znasz z najbliższego otoczenia.

Oceń wpływ urbanizacji na środowisko przyrodnicze twojego regionu.

6. Osadnictwo wiejskie

Współczesna sieć osadnictwa wiejskiego, podobnie jak miasta, uformowała się w średniowieczu.

Wielkość, przestrzenne rozmieszczenie i wygląd wsi uzależniony był od warunków środowiska przyrodniczego oraz od polityki państwa w zakresie rozwoju rolnictwa.

Generalnie tam, gdzie powierzchnia gospodarstw rolnych jest duża, obserwuje się mniejszą gęstość wiejskiej sieci osadniczej i mniejsze zaludnienie poszczególnych wsi. Najmniej wsi przypadających na 1000 ha użytków rolnych jest w województwach północnych. Tam też jest dużo wsi małych o liczbie mieszkańców poniżej 200.

Największe zagęszczenie sieci wiejskiej występuje w Polsce Centralnej i Południowej, gdzie poszczególne wsie cechuje duże zaludnienie – często liczą po kilka tysięcy mieszkańców.

Spore zróżnicowanie wykazują kształty wsi. Najwięcej w Polsce jest tzw. ulicówek, czyli zwartych wsi powstałych wzdłuż ciągów komunikacyjnych (dróg) i rzek. W rozwidleniach dróg tworzyły się

Źródło: Klapi (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródło: A.Savin (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

(12)

wielodrożnice. W obszarach górskich, w dolinach rzek powszechnie występują ciągnące się przez wiele kilometrów łańcuchówki.

W ostatnich 10 latach obserwuje się znaczący gospodarczy i społeczny rozwój wsi w Polsce za sprawą wykorzystywania środków unijnych. Przyczyną tego rozwoju jest również proces tzw. urbanizacji wsi polegający na emigracji na wieś ludności miejskiej i przechodzenie ludności wiejskiej do pozarolniczej działalności. Zmienia się w ten sposób nie tylko wygląd wsi, ale także struktura demograﬁczna. Obszary wiejskie w streﬁe podmiejskiej dużych miast są również miejscem lokalizowania nowoczesnych zakładów przemysłowych, hurtowni czy małej przedsiębiorczości.

Źródło: Orem (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

 



 



(13)

Ciekawostka

Największą wsią w Polsce są Kozy koło Bielska Białej, które liczą aż 12 tys. mieszkańców.

Najdłuższa wieś w kraju to Zawoja u stóp Babiej Góry – jest to typowa górska łańcuchówka, której zabudowania ciągną się wzdłuż głównej drogi przez ok. 18 km.

Najwyżej położona polska wieś to Ząb na Podhalu – 1013 m n.p.m. Z Zębu pochodzi nasz dwukrotny złoty medalista olimpijski w skokach narciarskich Kamil Stoch.

Podsumowanie

Większość polskich miast powstała w średniowieczu. Najbardziej intensywny rozwój miast miał miejsce w XIX i XX wieku, kiedy to ludności miejskiej stale przybywało.

Po 1989 roku wskutek upadku przemysłu i pojawienia się bezrobocia miasta straciły na atrakcyjności i ludności miejskiej przestało u nas przybywać.

Miasta dominują w Polsce Południowej i Zachodniej, a na wschodzie przeważa ludność wiejska.

Największe polskie miasto to Warszawa, która liczy 1,7 mln mieszkańców (aglomeracja 2,2 mln).

Inne nasze większe miasta to Kraków (750 tys.), Łódź (715 tys.), Wrocław (630 tys.) i Poznań (550 tys.).

W konurbacji górnośląskiej, która jest policentryczną odmianą aglomeracji, mieszka prawie 2,5 mln

Źródło: Orem (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

(14)

ludzi. Jest ona największym w Polsce obszarem ciągłej zabudowy.

W polskich miastach funkcja przemysłowa została wyparta przez rozmaite funkcje usługowe – administracyjne, biznesowe, handlowe, komunikacyjne, naukowe, kulturalne, turystyczne i inne.

Praca domowa

Polecenie 8.1

Odszukaj w Internecie lub w bibliotekach albo księgarniach publikację będącą monograﬁą miasta, w którym mieszkasz, lub któregoś z pobliskich miast. Przeczytaj ją i poznaj lepiej swoje okolice.

Polecenie 8.2

Korzystając z danych w tabeli poniżej (lub z nowszych), oblicz wartości stopnia urbanizacji w województwach, a następnie wykonaj odpowiednią mapę – kartogram (skorzystaj z załącznika).

Ludność województw w podziale na miejską i wiejską w 2012 roku

Województwo Ogólna liczba ludności [tys.]

Ludność miejska Ludność wiejska

[tys.] [%] [tys.] [%]

POLSKA 38 533,3 23 336,4 60,6 15 196,9 39,4

Dolnośląskie 2 914,4 ... ... 886,1 ...

Kujawsko‑Pomorskie 2 096,4 ... ... 834,3 ...

Lubelskie 2 165,7 ... ... 1 160,4 ...

Lubuskie 1 023,3 ... ... 375,7 ...

Łódzkie 2 524,7 ... ... 918,6 ...

Małopolskie 3 354,1 ... ... 1 714,7 ...

Mazowieckie 5 301,8 ... ... 1 899,2 ...

Opolskie 1 010,2 ... ... 482,5 ...

Podkarpackie 2 130,0 ... ... 1 249,2 ...

Podlaskie 1 198,7 ... ... 475,4 ...

Pomorskie 2 290,1 ... ... 792,6 ...

Śląskie 4 615,9 ... ... 1 035,9 ...

Świętokrzyskie 1 274,0 ... ... 701,9 ...

Warmińsko‑Mazurskie 1 450,7 ... ... 590,5 ...

Wielkopolskie 3 462,2 ... ... 1 542,1 ...

Zachodniopomorskie 1 721,4 ... ... 537,8 ...

Przenieś kolory z legendy do województw – zgodnie z obliczonymi danymi.

Po wykonaniu mapy wyjaśnij różnice w poziomie zurbanizowania województwa twojego oraz sąsiednich.

Słowniczek

aglomeracja

obszar zurbanizowany o dużym skupieniu ludności utrzymującej się z działalności pozarolniczej

(15)

(z usług i przemysłu); zazwyczaj składa się z dominującego ośrodka centralnego oraz przylegających do niego miast mniejszych, np. aglomeracja Warszawy, Łodzi

konurbacja

aglomeracja policentryczna składająca się z miast o podobnej wielkości, wśród których nie ma wyraźnie wyróżniającego się głównego ośrodka, np. konurbacja górnośląska

metropolia

wielkie miasto wielofunkcyjne o charakterze stolicy dużego obszaru, np. państwa; w Polsce za metropolię można uznać jedynie Warszawę

urbanizacja

proces przemian przestrzennych, ekonomicznych i społecznych prowadzący do rozwoju miast i obszarów miejskich, w tym zwiększenia odsetka ludności pracującej poza rolnictwem

i upowszechniania się tzw. miejskiego stylu życia urbanizacji stopień (współczynnik)

procentowy udział ludności mieszkającej w miastach w stosunku do ogółu ludności danego obszaru (kraju, województwa, powiatu)

Zadania

Ćwiczenie 1

Stopień urbanizacji w Polsce wynosi ok. 40%.

ok. 50%.

ok. 60%.

ok. 70%.

Ćwiczenie 2

Do każdego rodzaju urbanizacji dopasuj odpowiednie objaśnienie.

udział powierzchni miast w powierzchni całkowitej, udział ludności pracującej poza rolnictwem w ogóle zatrudnionych, udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności

urbanizacja ekonomiczna urbanizacja demograﬁczna urbanizacja przestrzenna

(16)

Ćwiczenie 3

Wskaż najsilniej zurbanizowaną część naszego kraju.

Polska Południowo-Zachodnia Polska Południowo-Wschodnia Polska Północno-Wschodnia Polska Północno-Zachodnia

Ćwiczenie 4

Wskaż najsłabiej zurbanizowaną część naszego kraju.

Polska Wschodnia Polska Południowa Polska Północna Polska Zachodnia

Ćwiczenie 5

Wskaż przyczyny nierównomiernego zurbanizowania obszaru Polski.

rozwój przemysłu ukształtowanie terenu zabory

wielkie różnice klimatyczne Unia Europejska

zlodowacenia

Ćwiczenie 6

Wymienione nazwy miast uporządkuj w kolejności od największego do najmniejszego.

Warszawa Poznań Kraków Wrocław Opole Zakopane Gdańsk Łódź

Ćwiczenie 7

Do podanych wielkości miast przypisz odpowiednie liczby mieszkańców.

miasta wielkie, miasta duże, miasta małe, miasta średnie, miasta bardzo małe 10–50 tys.

50–200 tys.

200 tys.–1 mln

> 1 mln

(17)

Ćwiczenie 8

Dopasuj podane nazwy do rodzajów aglomeracji.

krakowska, łódzka, poznańska, warszawska, trójmiejska, górnośląska

aglomeracje monocentryczne

konurbacje

Ćwiczenie 9