ROMAN MORACZEWSKI, MIKOŁAJ NAZARUK
W PŁY W W ZRA STA JĄ CY CH DA W EK NAW OŻEN IA N P K NA PLO N O W A N IE ŁĄ K M IN ERA LNY CH
Katedra Uprawy Łąk i P astw isk SGGW, Warszawa
WSTĘP
N a tle w zm ożonej p ro d u k cji naw ozów m in e raln y c h w Polsce pow staje p y tan ie, jak dalece będzie m ożna zw iększać daw ki na u ży tk ach zielonych, b y ich efektyw ność b y ła opłacalna. W ty m celu jeszcze w 1955 r. założono w ieloletnie dośw iadczenie n a kośnej łące trw a łe j w Ja k to ro w ie ze w z ra sta jący m i daw k am i naw ożenia potasow ego i fosforowego, a w 1959 r. także ze w z ra sta ją c y m i daw kam i naw ożenia azotowego. W yniki u zyskane w ty ch b ad an iach do 1959 r. zostały ju ż częściowo opublikow ane [9]. W niniejszej p rac y p rez e n tu je m y w y n ik i u zyskane w lata ch 1959-1961.
METODYKA BADAN
D ośw iadczenia założono n a łące trw a łe j w Ja k to ro w ie m etodą loso w ych bloków. G leba łąk i jakto ro w sk iej m a pH rów ne 6,4 w H 20 , zaw iera ok. 12% su b sta n c ji organicznych, zaliczana jest w edług n o m en k la tu ry Polskiego T o w arzy stw a G leboznaw czego do gleb m ułow o-glejow ych w y tw o rzo nych z n am u łó w alu w ialn y ch .
N aw ożenie stosow ano w edług następ ująceg o schem atu: I.
Nawożenie 0 NK NKP, N K P2 N K P3 N K P4
P 20 5 — kg/ha 0 0 30 40 50 60
jako 18-procentow y su p erfo sfat p y listy oraz 40 kg N /ha w 1959 r. i 80 kg N /ha w 1960 i 1961; naw óz potasow y w y siew an y b ył w postaci 40-procen- tow ej soli potasow ej w ilości 80 kg K 20 /h a ;
318 R. M oraczewski, M. Nazaruk
II.
Nawożenie 0 N P N PK j N PK 2 N P K 3 N P K 4 N PK 5 N P K 6
K 20 — kg/ha 0 Ô 40 60 80 КЮ I 2Ö 140
jako sól potasow a oraz 40 kg P 20 5/h a jak o su p erfo sfat i naw ozy azotow e jak w dośw iadczeniu I;
III.
Nawożenie 0 P K P K N X PK N 2 P K N 3 PK N 4
N — kg/ha ö Ö 40 60 80 100
Rys. 1. W ykres przebiegu opadów i tem peratur w 1959 r.
1 — ś r e d n ie d z ie n n e t e m p e r a t u r y p o w ie tr z a , 2 — m in im a ln e d z ie n n e te m p e r a tu r y p o w ie tr z a n a w y s o k o ś c i 5 c m
R ainfall and tem perature course in 1959
o b ja ś n ie n ia ja k w r y s . 1
R ainfall and temperature course in I960
e x p la n a t io n a s in F ig . 1
o b j a ś n i e n ia ja k w r y s . 1
R ainfall and tem perature course in 1961
320 R. Moraczewski, M. Nazaruk
jako sa le trz a k oraz 40 kg P 20 5/h a jak o su p erfo sfat i 80 kg K 20 na h e k ta r jako sól potasow a.
W ro k u 1959 w szystkie naw ozy w ysiano w iosną, a w ro k u I960 i 1961 na dośw iadczeniach z fosforem i potasem naw ozy azotow e w ysiano po pół daw ki w iosną i pół daw ki po pierw szym pokosie. W dośw iadczeniach z naw ożeniem azotow ym daw ki azotu w I960 i 1961 b y ły także dzielone: pół daw ki na w iosnę i pół daw ki po pierw szy m pokosie.
S p rz ętu pierw szego pokosu dokonano w d niach m iędzy 1-10 czerw ca, II pokosu — m iędzy 25-30 sierpnia.
PRZEBIEG WARUNKÓW KLIMATYCZNYCH
Przebieg pogody w 1959 r. (rys. 1) nie był k o rzy stn y dla w eg etacji roślin łąkow ych. M aj b ył stosunkow o chłodny i suchy. R ozkład opadów b y ł także w y b itn ie niek o rzy stn y . Na ogólną ilość opadów w okresie od k w ie tn ia do w rześnia — 273,4 m m , przeszło połow a z nich p rzy p a d a ła na czerw iec, głów nie na pierw szą dekadę, a w ięc wów czas, gdy b y ły n a jm n ie j potrzebne z uw agi n a sp rzęt I pokosu. S ierpień był rów nież suchy.
W 1960 r. (rys. 2) zarów no przebieg tem p e ra tu r, ja k i ro zkład opadów b y ły nieco k o rzy stn iejsze w sto su n k u do 1959 r., ale i tu ta j ro zk ład opadów b y ł daleki od doskonałego. W m a ju było ich ty lko 18,3 m m , a w lipcu aż 189,9 m m . Ta w ielka ilość opadów spow odow ała zalanie łąk i w odą, a to z kolei mogło w yw rzeć w pływ n a w ym ycie składn ikó w m in e raln y c h z gleby lub ich nam ycie z sąsiednich poletek.
N ajk o rzy stn iejszy ro zkład opadów zanotow ano w 1961 r. (rys. 3). W ro ku ty m sum a opadów w okresie od k w ietn ia do sierp n ia w yn o siła 332,6 m m . B iorąc pod uw agę zarów no ilość opadów , jak ich ro zkład n a leży sądzić, że roślinność w ty m ro k u nie odczuw ała pow ażniejszych n ie doborów w ody i nie cierpiała na jej n ad m iar.
PLONY
P L O N Y W D O Ś W IA D C Z E N IU Z N A W O Ż E N IE M F O SF O R O W Y M
W ro k u 1959, podobnie jak w lata ch 1955-1958 [9], w m iarę zw iększa nia daw ki fosforu pow yżej 30 kg P 20 5 n a h e k ta r zarów no plon bez w zględny, jak i pro d u k cy jn o ść 1 kg P 20 5 m alała (tab. 1-3). W p rak ty c e łąk a rsk ie j nie jest to pierw szy przy pad ek , że naw ożenie fosforow e pow o dow ało obniżkę plonów siana. N o w a k [13] w sw ojej p racy podsum o w u jąc w y n ik i dośw iadczeń naw ozow ych z o kresu m iędzyw ojennego na
T a b e l a 1 P l o n z i e l o n e j m a sy z ł ą k i n a w o ż o n e j f o s f o r e m w r . 1 9 5 9 G r e e n m a t t e r y i e l d f r o m a. meadow f e r t i l i z e d w i t h p h o s p h o r u s i n 19 5 9 W a r i a n t V a r i a n t P l o n z i e l o n e j m asy q / h a p o k o s u G r e e n m a t t e r y i e l d q / h a f r o m t h e c u t R ó ż n i c a D i f f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a p 2 0 5 r 2 0 5 e f f e c t i v e n e s s i k g p2o5 w y p ro d u k o w a ł z i e l o n e j m a sy G r e e n m a t t e r p r o d u c e d b y 1 k e P 20 5 I I I r a z e m t o t a l 0 8 2 , 0 4 3 , 4 1 2 5 , 4 - - -Ж 1 0 4 ,2 4 6 , 0 1 5 0 ,2 2 4 , 8 - -Ж Р 3 0 1 1 3 ,5 4 0 , 5 1 5 4 ,0 2 8 , 6 3 , 8 12 Ж Р 4 0 1 0 0 ,7 4 1 , 8 1 4 2 ,5 1 7 , 1 - 7 , 7 -М Р 50 9 2 , 0 4 6 , 3 1 3 8 ,3 1 2 , 9 - 1 1 , 9 -^ 6 0 8 2 , 0 3 8 , 4 1 2 0 ,4 - 5 , 0 - 2 9 , 8 -t . s d p r z y Р -Я » i F G -15 t . s £ w i t h a n d F G -1 5 1 9 , 1 1 4 , 2 1 7 , 9 - - -T a b e l a 2 P l o n z i e l o n e j m asy z ł ą k i n a w o ż o n e j f o s f o r e m w r . I 9 6 0 G re e n m a t t e r y i e l d f ro m a meadow f e r t i l i z e d w i t h p h o s p h o r u s i n I 9 6 0 W a r i a n t V a r i a n t P l o n z i e l o n e j m asy q / h a p o k o s u G re e n m a t t e r y i e l d q / h a f ro m t h e c u t R ó ż n i c a D i f f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a p 2c 5 p 2 ° 5 1 t S P 2 ° 5 w y p ro d u k o w a ł z i e l o n e j m asy G r e e n m a t t e r I I I ra z e mt o t a l e f f e c t i v e n e s s p r o d u c e d b y 1 k S P 20 5 0 2 0 ,7 4 2 , 7 6 3 , 4 - - -NK 8 1 ,0 1 0 4 ,5 1 8 5 ,5 1 2 2 ,1 - -KKPjO 7 9 , 2 1 1 4 ,0 1 9 3 ,2 1 2 9 ,8 7 , 7 25 КЕРад 7 2 ,2 1 0 9 ,5 1 8 1 ,7 1 1 8 ,p - 3 , 3 -***30 8 8 ,2 1 2 3 ,5 2 1 1 ,7 1 4 8 ,5 2 6 , 2 52 1ЖР60 8 3 ,2 1 2 0 ,2 2 0 3 ,4 1 4 0 ,0 1 7 , 9 29 t , s d p r z y P-5% i FG -15 t . s d w i t h P-5% an d FG -15 1 6 ,0 1 5 ,8 2 7 , 4 -
-łąk a c h w Polsce podaje, że na 323 dośw iadczenia aż w 45 p rzy p a d k a c h stw ierdzono obniżenie się plo nu pod w p ły w em naw ożenia fosforow ego. W pozostałych dośw iadczeniach w y k o rzy stan ie fosforu było n astęp u jące: daw ki do 32 kg P 20 5 n a h e k ta r d ały średnio zw yżkę 16,3 kg sian a n a 1 kg P 20 5; d aw ki do 33-64 kg — 15,1 kg siana, daw ki zaś pow yżej 64 k g /h a P 20 5 — ty lk o 7,0 kg siana na 1 kg P 20 5. K o n fro n tu ją c dane N ow aka z liczbam i z a w a rty m i w tab elach 1-3 oraz z dan y m i za w a rty m i
322 R. Moraczewski, M. Nazaruk T a b e l a 3 P l o n z i e l o n e j m asy z ł ą k i n a w o ż o n e j f o s f o r e m w r , 1 961 G r e e n m a t t e r y i e l d f ro m a meadow f e r t i l i z e d w i t h p h o s p h o r u s i n 19 6 1 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j masy q / h a po k o su G reen m a t t e r y i e l d q / h a from t h e c u t R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a P2 ° 5” p2o5 i kg p2o5 wyprodukował z i e l o n e j masy G reen m a t t e r p ro d u c e d by 1 kg P 20 5 I I I razemt o t a l t i v e n e ase f f e c -0 8 2 ,0 5 8 ,0 1 4 0 ,0 - - -Ж 1 3 7 ,2 1 0 3 ,4 2 4 0 ,6 1 0 0 ,6 - -МКР50 1 3 0 ,7 1 0 2 ,4 2 3 3 ,1 9 3 ,1 - 7 , 5 -ЖР40 1 2 5 ,5 1 0 2 ,4 2 2 7 ,9 8 7 ,9 - 1 2 ,7 -Ж Р 50 1 1 8 ,7 1 1 3 ,4 2 3 2 ,1 9 2 ,1 - 8 ,5 -• ^ б о 1 1 9 ,5 1 0 7 ,3 2 2 6 ,8 8 6 ,8 - 1 3 ,8 -t . s d p rz y Р-5% i FG-15 t . s d w ith P -5% and FG-15 3 1 ,4 2 1 ,0 2 3 ,8 - -
-Rys. 4. Średni plon zielonej m asy z łąki nawożonej fosforem w latach
1955-1961
1 — I p o k o s, 2 — II p o k o s , 3 — I-f-II r a z e m
Mean green m atter yield from a m eadow fertilized w ith phosphorus
in the period of 1955-1961
1 — 1st c u t, 2 — I ln d c u t, 3 — 1st -f--f U n d c u t
we w cześniejszej p rac y [9], m ożna wnosić, że o w y k o rzy stan iu fosforu przez ro ślin y łąkow e z pew nością decy d u je poziom naw ożenia potasow o- azotow ego i ty p gleby. O pady atm osferyczne, a ściślej m ów iąc sto su n k i w odne w glebie (jak to zauw ażono w 1960 r.), także będą w y w ie ra ły n iem ały w p ły w na w y k o rzy stan ie fosforu. W ydaje się, że w p ły w ten m a c h a ra k te r pośredni.
W ro k u 1960 jed y n ie w jed n y m w arian cie stw ierdzono nieznaczną obniżkę plonów w sto su n k u do NK. Jeżeli zw ażym y, że w ro k u ty m m aj b ył bardzo su ch y (18,3 m m opadów), a lipiec bardzo m o k ry (189,9 m m opadów), to jest rzeczą zrozum iałą, dlaczego plon II pokosu we w szy st kich w a ria n ta c h b y ł w iększy niż w pierw szym pokosie. Z jaw isko to
zdarza s>ię nieczęsto na łąk ach z glebą m in e raln ą o n isk im poziom ie w ody g ru n to w ej, ale może ono w y stąp ić, g d y sto su n k i w odne w okresie II po kosu będą k o rzy stn iejsze niż w okresie I pokosu.
W ro k u 1961 efektyw ność działan ia naw ożenia fosforow ego w zasadzie nie odbiegała od śred n iej z la t 1955-1958 i b y ła u jem n a.
P o ró w n u ją c sk ła d bo tan iczn y sia n a z lat 1955 i 1961 (tab. 4) należy stw ierdzić, że we w szy stk ich w a ria n ta c h naw ozow ych n a stą p ił w zrost udziału tra w o 15-18% i znaczny zanik ro ślin tu rz y cow atych i sito w a ty ch oraz chw astów . R ośliny m otylkow e, w brew oczekiw aniu, nie w y stą p iły
T a b e l a 4 S k ł a d b o t a n i c z n y s i a n a p ie r w s z e g o p o k o s u w p r o c e n c i e c i ę ż a r u p r ó b k i . D aw kow anie f o s f o r e m B o t a n i c a l c o m p o s i t i o n o f t h e I s t - c u t h a y i n % o f s a m p le w e i g h t . P h o s p h o r u s a p p l i c a t i o n R o ś l i n y - P l a n t s 0 NK n k p5o NKP60 1 9 5 5 1 9 6 1 1 9 5 5 1961 1955 1 9 6 1 1 9 5 5 1 961 T ra w y - G r a s s e s 6 2 , 1 7 8 , 2 7 5 , 6 9 0 ,3 7 0 , 5 8 9 , 9 7 8 , 3 9 6 , 0 T u r z y c o w a te i s i t o w a t e S e d g e s a n d r u s h e s 9 , 1 2 , 4 1 2 ,7 0 , 7 1 8 ,3 0 , 9 6 , 9 0 , 8 M o ty lk o w a te - Legum es 3 , 2 5 , 1 0 , 2 1 , 1 0 , 7 2 , 8 3 , 0 + Z i o ł a / c h w a s t y / H e r b s a n d w e ed s 2 5 , 6 1 4 ,3 1 1 , 5 7 , 9 1 0 ,5 6 , 4 1 1 ,8 3 , 2 R a z e n - T o t a l 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 ’ 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 T a b e l a 5 Z a w a r to ś ć a z o t u , f o s f o r u i p o t a s u w s i a n i e I i I I p o k o s u w % s . a . z ł ą k i n a w o ż o n e j f o s f o r e m w r . 19 6 1 N i t r o g e n , p h o s p h o r u s a n d p o t a s s i u m c o n t e n t i n t h e I s t - a n d I l n d - c u t h a y i n p e r c e n t o f d r y m a t t e r fr o m a meadow f e r t i l i z e d w i t h p h o s p h o r u s i n 19 6 1 V /a r ia n t - V a r i a n t S k ł a d n i k - E le m e n t '— 0 KN KKP40 ^ 5 0 Ш'Т 60 I p o k o s - c u t N 1 ,5 0 1 ,8 7 1 , 6 4 1 ,7 7 1 , 8 4 1 , 7 4 p 20 5 0 ,6 5 0 ,5 7 0 , 6 4 0 ,6 1 0 ,6 7 0 ,6 6 K20 2 ,3 9 2 , 6 9 2 , 3 6 2 , 4 4 2 , 5 4 2 , 3 4 I I p o k o s - c u t N 2 ,1 1 1 , 9 8 1 ,9 2 1 , 8 1 2 , 0 1 2 ,0 2 P 2 ° 5 0 ,8 2 0 ,7 2 0 ,8 2 0 , 8 8 0 , 8 1 0 ,8 3 k2o 2 ,2 8 2 , 6 ? 2 ,3 7 2 , 4 5 2 , 5 0 2 ,3 8
324 R. M oraczewski, M. Nazaruk
w ilości w zbudzającej zainteresow an ie, chociaż analiza chem iczna siana pierw szego i drugiego pokosu (tab. 5) w sk azu je n a znaczną zasobność g leby w p rz y sw a ja ln y fosfor i potas.
P L O N Y W D O Ś W IA D C Z E N IU Z N A W O Ż E N IE M P O T A S O W Y M
W dośw iadczeniu ze w z ra sta ją c y m i d aw kam i naw ożenia potasow ego zauw ażono, że efek t działan ia K 20 nieznacznie ty lk o w z ra sta ł w m iarę
T a b e l a 6 P l o n z i e l o n e j m a sy z ł ą k i n a w o ż o n e j p o ta s e m w r o k u 1 9 5 9 G re e n m a t t e r y i e l d fr o m a meadow f e r t i l i z e d w i t h p o t a s s i u m i n 19 5 9 • W a ria n t V a r i a n t P l o n z i e l o n e j m asy q / h a p o k o s u G re e n m a t t e r y i e l d q / h a fr o m t h e c u t R ó ż n i c a D i f f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a 1 ^ 0 к 2о 1 k g K20 w y p ro d u k o w a ł z i e l o n e j m asy G re e n m a t t e r I I I ra z e mt o t a l e f f e c t i v e n e s s p r o d u c e d b y 1 k g K20 0 6 5 , 0 4 8 ,8 1 1 3 ,8 _ -KP 8 5 , 5 4 6 , 4 1 3 1 ,9 1 8 ,1 - -№ Ч о 1 0 0 ,0 5 2 , 4 1 5 2 ,4 . 3 8 , 6 2 0 ,5 51 « 6 0 1 0 1 ,0 5 9 ,2 1 6 0 ,2 4 6 , 4 2 8 ,3 47 KPK80 9 8 ,5 5 2 ,9 1 5 1 ,4 3 7 , 6 1 9 ,5 2 4 N PKioo 1 0 5 ,0 6 7 , 2 1 7 2 ,2 5 8 , 4 4 0 ,3 4 0 Ш>к 120 1 0 1 ,0 5 9 , 4 1 6 0 ,4 4 6 , 6 2 8 , 5 23 “ * 1 4 0 1 3 2 ,2 6 2 ,7 1 9 4 ,9 8 1 ,1 6 3 ,0 45 t • S j p r z y P - % i FG -21 t . s d w i t h P-5fc a n d FG -21 1 7 ,8 1 3 ,0 3 3 , 4 - - * T a b e l a 7 P l o n z i e l o n e j m a sy z ł ą k i n a w o ż o n e j p o ta s e m w r o k u I 9 6 0 G r e e n m a t t e r y i e l d f r o m a meadow f e r t i l i z e d w i t h p o t a s s i u m i n I 9 6 0 W a r i a n t V a r i a n t P l o n z i e l o n e j m asy q / h a p o k o s u G re e n m a t t e r y i e l d q / h a f r o m t h e c u t R ó ż n i c a D i f f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a к 2о к 2о 1 k g K20 w y p ro d u k o w a ł z i e l o n e j m a sy G re e n m a t t e r I I I ra z e mt o t a l e f f e c t i v e n e s s p r o d u c e d b y 1 k g KgO 0 3 9 , 0 5 2 ,2 9 1 ,2 _ _ _ HP 5 7 , 0 1 0 1 ,2 1 5 6 ,2 6 7 , 0 - -ОТЕ4 0 9 0 ,7 1 1 4 ,7 2 0 5 , 4 1 1 4 ,2 4 7 , 2 1 18 “ * 6 0 8 8 , 7 1 2 5 ,0 2 1 3 ,7 1 2 2 ,5 5 5 ,5 92 ^ 8 0 9 4 , 0 1 2 1 ,0 2 1 5 ,0 1 2 3 ,8 5 6 , 8 7 1 N PKioo 9 4 ,7 1 1 7 ,0 2 1 1 ,7 1 2 0 ,5 5 3 , 5 53 ИРК120 1 0 5 ,0 1 2 6 ,5 2 5 1 ,5 1 4 0 ,3 7 3 ,3 6 1 ОТК14 0 1 1 3 ,0 1 3 3 ,2 2 4 6 ,2 1 5 5 ,0 8 8 , 0 63 t . d g p r z y P -5 fr i F G -21 t . d g w i t h P - 5 ^ a n d F G -21 2 7 , 4 2 4 , 8 3 8 , 6 - -
-T a b e l a 8
P lo n z i e l o n e j masy z ł ą k i naw ożonej p o ta se m w r o k u 1961 G reen m a t t e r y i e l d from a meadow f e r t i l i z e d w ith p o ta s s iu m i n 1961
W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j masy q / h a p o kosu G reen m a t t e r y i e l d q / h a from th e c u t R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a К2° K20 1 kg K20 w yprodukow ał z i e l o n e j masy G reen m a t t e r I I I razem t o t a l e f f e c t i v e n e s s p ro d u c e d b y 1 k g K20 0 1 0 7 ,7 5 9 ,8 1 6 7 ,5 - _ _ NP 1 4 2 ,7 9 8 ,5 2 4 1 ,2 7 3 ,7 - -^ 4 0 1 6 2 ,2 1 1 4 ,0 2 7 6 ,2 1 0 8 ,7 3 5 ,0 87 OTK60 1 7 2 ,0 1 1 7 ,2 2 8 9 ,2 1 2 1 ,7 4 8 ,0 80 WPK80 1 5 8 ,7 1 2 8 ,5 2 8 7 ,2 1 1 9 ,7 4 6 , 0 57 NPK100 1 7 7 ,5 121,1 2 9 8 ,6 1 3 1 ,1 37,4 57 “ *120 1 8 1 ,2 1 2 6 ,6 5 0 7 ,8 1 4 0 ,5 66,6 55 UPK^Q 1 8 2 ,7 1 2 2 ,0 3 0 4 ,7 1 3 7 ,2 6 3 ,5 45 t . s d p r z y P-5% i F G -21 t . s d w i t h Р-ЭЗ& a n d FG -21 2 6 , 4 . 2 2 , 8 4 1 , 2 - -
-zw iększania daw ek naw ozu potasow ego od 40 do 140 kg K 20 na h e k ta r (tab. 6, 7, 8). W yraźnie n ato m iast zm niejszała się p ro d u kcyjność 1 kg K 20 m ierzona p rzy ro sta m i siana i zielonki.
Podobnie jak w dośw iadczeniu z naw ożeniem fosforow ym , ta k i tu ta j w ro k u 1960 d ru g i pokos b ył znacznie w iększy od pierw szego. P ro d u k cyjność 1 kg K 20 p rzy daw ce 40 kg K 20 n a h e k ta r w y nosiła 118 kg zielonki, gdy tym czasem p rzy daw ce 100 kg K 20 na h e k ta r — ty lk o 53 kg zielonki.
Rys. 5. Średni plon zielonej m asy z łąki nawożonej potasem w latach 1955-1961
o b j a ś n i e n ia j a k w r y s. 4
Mean green m atter yield from a m eadow fertilized w ith potassium in the period of 1955-1961
326 R. Moraczewski, M. Nazaruk
A naliza botaniczno-w agow a siana p rzeprow adzona w rok u zakończe nia dośw iadczenia, tj. w 1961, w y k azała w zrost udziału tra w w sianie o ok. 20% kosztem znacznego zan ik u chw astów dw u liściennych i ziół (tab. 9).
W dośw iadczeniu ty m na uw agę zasłu g u je jeszcze w yczerpyw anie się potasu z gleby p rzy je d n o stro n n y m naw ożeniu łąki naw ozam i fosforo w ym i i azotow ym i (PN) obserw ow ane już w cześniej [9]. Z aw artość p otasu T a b e l a 9
S k ła d , b o t a n i c z n y s i a n a p ie r w s z e g o p o k c c u w p r o c e n c i e c i ę ż a r u p r ó b k i . D aw kow anie p o t a s u B o t a n i c a l c o m p o s i t i o n o f t h e I s t - c u t b a y i n % o f s a m p le w e i g h t . P o t a s s i u m a p p l i c a t i o n R o ś l i n y - P l a n t 0 NP bTK40 19 5 5 1 9 6 1 19 5 5 19 6 1 1 9 5 5 1 9 6 1 19 5 5 19 6 1 T raw y - G r a s s e s 5 4 ,2 7 9 , 4 6 0 , 9 9 0 , 5 6 6 ,8 9 1 , 8 7 4 ,1 9 1 , 4 T u rz y c o w a t e i s i t o w a te S e d g e s a n d r u s h e s 4 , 1 1 , 9 6 , 6 1 , 8 3 , 3 0 , 8 0 , 7 1 , 2 M o ty lk o w a te - L egum es 7 , 9 7 , 4 4 , 3 0 , 9 4 , 7 1 , 4 5 , 2 1 , 8 Z i o ł a / c h w a s t y / H e r b s a n d w eed s 3 5 , 8 1 1 ,3 2 8 ,2 6 , 8 2 5 ,2 6 , 0 2 0 , 0 5 , 6 R azem - T o t a l 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 T a b e l a 1C Z a w a r to ś ć a z o t u , f o s f o r u i p o t a s u w s i a n i e I p o k o s u w % s .m . z ł ą k i n a w o ż o n e j p o ta s e m w r o k u 1 961 N i t r o g e n , p h o s p h o r u s a n d p o t a s s i u m c o n t e n t i n h a y fro m t j i e I s t - c u t h a y i n p e r c e n t o f d r y m a t t e r fr o m a meadow f e r t i l i z e d w i t h p o t a s s i u m W a r i a n t ^ \ V a r i a n t S k ł a d n i k ^ ^ ^ E le m e n t 0 PN PNK^o Р Ж 60 Р Ж 8 0 Р Ж 1 00 PNKi2o РКК14С N 1 ,5 9 1 ,7 2 1 , 6 1 1 ,6 1 1 , 6 2 1 ,7 0 1 ,6 7 1 ,6 5 P 2 ° 5 0 , 6 9 0 ,7 7 0 ,7 2 0 ,7 1 0 , 7 1 0 ,7 3 0 ,7 1 0 ,7 1 k2o 2 ,0 1 1 , 8 4 2 , 1 9 2 ,3 6 2 , 6 2 2 ,6 3 2 , 4 8 2 , 5 8
w sianie z ty ch poletek (tab. 10) w y n o siła 1,84%, gdy tym czasem n a p o letkach k o n tro ln y c h (0) — 2,01% K 20 w suchej m asie. W ty m sam ym sto p n iu zjaw isko to w y stąp iło n a p o letk ach z fosforem p rzy jed n o stro n n y m naw ożeniu łąk i azotem i potasem (NK). Nie stw ierdzono jed n a k tego p rzy azocie. Z aw artość azotu w sianie nie b y ła w ięc zależna od poziom u naw ożenia łąk i potasem i fosforem (PK).
P L O N Y W D O Ś W IA D C Z E N IU Z N A W O Ż E N IE M A Z O T O W Y M
D ośw iadczenie ze w z ra sta ją c y m i daw kam i naw ożenia azotow ego trw ało tylko 3 lata (1959-1961).
W odróżnieniu od naw ożenia potasow ego, a jeszcze w y raźn iej — od naw ożenia fosforow ego, efektyw ność działan ia azotu nie m alała, lecz w z ra sta ła w raz ze w zrostem d aw ki azotu na h e k ta r (tab. 11, 12, i 13). Z
a-T a b e l a 11 P l o n z i e l o n e j m a sy z ł ą k i n a w o ż o n e j a z o te m w r . 19 5 9 G r e e n m a t t e r y i e l d f r o m a meadow f e r t i l i z e d w i t h n i t r o g e n i n 1959 W a r i a n t V a r i a n t P l o n z i e l o n e j m asy q / h a p o k o s u G r e e n m a t t e r y i e l d q / h a f r o m t h e c u t R ó ż n i c a D i f f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a N N e f f e ö -t i v e n e s s 1 k g N w y p ro d u k o w a ł z i e l o n e j m a sy G r e e n m a t t e r p r o d u c e d b y 1 k g N I I I r a z e m t o t a l 0 7 6 , 2 5 2 , 1 1 2 8 ,5 - - -E ? 8 6 , 0 5 8 ,7 1 4 4 ,7 1 6 , 4 - -1 -1 5 ,2 5 7 , 9 1 7 5 ,1 4 4 , 8 2 8 , 4 7 1 “ ” 6 0 1 2 7 ,5 6 6 , 9 1 9 4 , 4 6 6 , 1 4 9 , 7 83 1 4 2 ,2 6 9 , 8 2 1 2 ,0 8 3 , 7 6 7 ,3 8 4 = * 1 0 0 1 5 4 ,0 7 9 , 0 2 3 3 , 0 1 0 4 ,7 8 8 , 3 8 8 t . s ^ p r z y P - % i F G -15 1 9 ,0 1 0 , 5 2 2 , 2 ' t . s d w i t h P - % a n d F G -15 T a b e l a 12 P l o n z i e l o n e j m asy z ł ą k i n a w o ż o n e j a z o te m w r . I 9 6 0 G r e e n m a t t e r y i e l d f r o m a meadow f e r t i l i z e d w i t h n i t r o g e n i n I 9 6 0 W a r i a n t V a r i a n t P l o n z i e l o n e j m asy q / h a p o k o s u G r e e n m a t t e r y i e l d q / h a f r o m t h e c u t R ó ż n i c a D i f f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a N N e f f e c t i v e n e s s 1 k g N w y p ro d u k o w a ł z i e l o n e j m asy G r e e n m a t t e r p r o d u c e d b y 1 k g N I I I ra z e m t o t a l 0 5 0 , 1 6 6 , 7 1 1 6 ,8 - - -KP 6 2 , 2 7 4 , 2 1 3 6 , 4 1 9 , 6 - -8 7 , 2 9 8 , 0 1 8 5 ,2 6 8 , 4 4 8 , 8 12 2 = % > 1 0 1 ,5 1 1 4 ,0 2 1 5 ,5 9 8 , 7 7 9 , 1 1 3 2 m eo 1 2 5 , 0 1 3 0 ,2 2 5 5 ,2 1 3 8 ,4 1 1 8 ,8 148 ^ » 1 0 0 1 3 4 ,7 1 4 7 ,5 2 8 2 ,2 1 6 5 ,4 1 4 5 ,8 14 5 t . s d p r z y P-5% i F G -1 5 t . s d w i t h P-5P& a n d F G -15 1 8 ,7 8 , 2 2 3 , 1 - -
-328 R. Moraczewski, M. Nazaruk T a b e l a 13 P l o n z i e l o n e j m asy z ł ą k i n a w o ż o n e j a z o te m w r . 1 9 6 1 G r e e n m a t t e r y i e l d f r o m a meadow f e r t i l i z e d w i t h n i t r o g e n i n 1 9 6 1 W a r i a n t V a r i a n t P l o n z i e l o n e j m a sy q / h a p o k o s u G r e e n m a t t e r y i e l d q / h a f r o m t h e c u t R ó ż n i c a D i f f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a N N e f f e c t i v e n e s s 1 k g В w y p ro d u k o w a ł z i e l o n e j m a sy G r e e n m a t t e r p r o d u c e d b y 1 k g N I I I ra z e m t o t a l 0 9 3 , 4 7 8 , 8 1 7 2 ,2 - - -XP 1 1 6 ,0 8 6 , 1 2 0 2 ,1 2 9 , 9 - -m 4 0 1 2 3 ,7 1 1 4 ,0 2 3 7 ,7 6 5 , 5 3 5 , 6 8 9 ™ 6 0 1 4 6 ,5 1 1 9 ,7 2 6 6 ,2 9 4 , 0 6 4 , 1 1 0 7 ™ 8 0 1 5 3 ,0 1 2 0 ,1 2 7 3 , 1 1 0 0 ,9 7 1 , 0 8 9 ™ 1 0 0 1 6 3 ,0 1 3 5 ,1 2 9 8 ,1 1 2 5 ,9 9 6 , 0 9 6 t , s d p r z y P-5% i F G -15 t . s ^ w i t h P-55& a n d F G -15 1 4 , 8 1 2 ,3 2 0 , 7 - -
-Rys. 6. Średni plon zielonej m asy z łąki nawożonej azotem w latach
1959-1961
o b j a ś n i e n ia ja k w r y s . 4
Mean green m atter yield from
a m eadow fertilized w ith nitrogen in the period of 1959-1961
e x p la n a t io n as in F ig . 4
leżność ta obliczona sta ty sty c z n ie okazała się zależnością liniow ą w w a ru n k a c h prow adzonego dośw iadczenia. Także i prod u k cy jn o ść 1 kg N we w szystkich trzech lata ch m iała ten d e n c ję zw yżkow ą, a nie m alejącą, jak to m ożna było zauw ażyć p rzy potasie w m iarę zw iększania daw ki naw ozu. Średnio za trz y lata w ynosiła ona p rzy 40 kg N na h e k ta r 91 kg zielo'nki, p rzy 60 kg — 105 kg zielonki, p rzy 80 kg — 106 kg zielonki i p rzy 100 kg N na h e k ta r — 109 kg zielonki.
is-kach [6, 7, 11, 12] w y k azały , że jeszcze p rzy 240 kg N n a h e k ta r p ro d u k cyjność 1 kg N b y ła ta k a sam a jak p rzy 40 kg N n a h e k ta r.
W św ietle przytoczo n ych d an y ch m ożna stw ierdzić, że zastosow ana d a w k a 240 kg N n a h e k ta r m im o sw ej w ysokości była znakom icie w y k o rzy stan a.
A naliza botaniczno-w agow a siana I pokosu z 1959 i 1961 r. (tab. 14) w y k azała, że u d ział tra w na p o letkach bez naw ożenia obniżył się o około 12‘°/o, a chw astów — w zrósł o 18'°/o. W pozostałych w a ria n ta c h naw ozo w y ch nie zanotow ano isto tn ie jsz y c h zm ian. W dośw iadczeniu ty m stw ie r dzono rów nież, że sam o naw ożenie azotow e w znacznym sto p n iu p rz y czyniło się do lepszego w y k o rz y sta n ia potasu, gdyż procentow a zaw artość K 20 (tab. 15) w raz ze w ro stem p lonu zielonki nie m alała, lecz w zrastała.
T a b e l a 14 S k ł a d b o t a n i c z n y s i a n a p i e r w s z e g o p o k o s u w p r o c e n c i e c i ę ż a r u p r ó b k i . D aw kow anie a z o t u B o t a n i c a l c o m p o s i t i o n o f t h e I s t - c u t h a y i n % o f s a m p le w e i g h t . N i t r o g e n a p p l i c a t i o n R o ś l i n y - P l a n t 0 PK P O 4 0 P O 1 0 0 1 9 5 9 1 9 6 1 1 9 5 9 1 9 6 1 1 9 5 9 1 9 6 1 1 9 5 9 1 9 6 1 T raw y - G r a s s e s 8 0 , 5 6 8 , 2 7 8 , 7 7 2 , 6 7 8 , 6 8 2 , 0 8 6 , 9 8 5 , 8 T u r z y c o w a te i s i t o w a t e S e d g e s a n d r u s h e s 4 , 6 0 , 5 2 , 4 0 , 8 2 , 9 0 , 1 2 , 3 1 , 6 M o ty lk o w a te - L egum es 4 , 9 3 , 2 7 , 9 4 , 4 5 , 0 3 , 7 2 , 0 3 , 0 Z i o ł a / c h w a s t y / H e r b s a n d w e e d s 1 0 , 0 2 8 , 1 1 1 , 0 2 2 , 2 1 3 , 5 1 4 , 2 8 , 8 9 , 6 Razem - T o t a l 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 T ja b e 1 a 1 5 Z a w a r to ś ć a z o t u , f o s f o r u i p o t a s u w s i a n i e z t r a w I p o k o s u w % s .m . z ł ą k i n a w o ż o n e j a z o te m w r . 1 9 6 1 N i t r o g e n , p h o s p h o r u s a n d p o t a s s i u m c o n t e n t i n t h e I s t - c u t h a y i n p e r c e n t o f d r y m a t t e r f r o m a meadow f e r t i l i z e d w i t h n i t r o g e n i n 1 9 6 1 W a r i a n t V a r i a n t S k ł a d n i k E le m e n t 0 PK PEN40 PEN60 P O 8 0 PKN1 00 N 1 ,7 9 1 , 7 6 1 , 7 3 1 , 7 2 1 , 8 1 1 , 7 9 P 2 ° 5 0 , 6 5 0 , 7 2 0 , 7 0 0 , 7 2 0 , 7 0 0 , 7 3 k2o 1 , 8 2 2 , 4 1 2 , 4 4 2 , 7 2 2 , 7 2 2 , 7 8
330 R. M oraczewski, M. Nazaruk
DYSKUSJA
P rzed staw io n e w y n ik i w ielo letn ich dośw iadczeń ze w z ra sta ją c y m i daw kam i naw ożenia fosforow ego, potasow ego i azotow ego nie m ogą s ta now ić jeszcze pod staw y do w y ciągnięcia ścisłych ogólnych w niosków odnośnie u sta le n ia o p ty m aln y ch daw ek naw ozow ych d la łąk m in eralny ch . Jed n ak że szczegółowe obserw acje oraz długoletniość trw a n ia ty ch do św iadczeń pozw alają poruszyć p a rę isto tn y ch dla p ra k ty k i łąk a rsk ie j problem ów .
Średnie plony z pierw szego pokosu za okres 1955-1961, (rys. 4) n a dośw iadczeniu fosforow ym w yraźn ie spad ały , co zapew ne zw iązane było z dużą k o n c e n trac ją k w asu fosforow ego w glebie. W dośw iadczeniu ty m mogło n astąp ić zachw ianie rów now agi w odżyw ianiu się roślin, szczegól nie dlatego, poniew aż w latach 1955-1959 stosow ano ty lk o 40 kg N na h e k ta r.
W lite ra tu rz e n aukow ej oprócz obniżek plonu siana n a naw ożeniu fosforow ym m ożna spotkać ogrom ną efektyw ność naw ożenia fosforem . W edług B u k o w i e c k i e g o [2] l k g P 20 5, średnio z 87 dośw iadczeń p ro w adzonych na łąk ach torfow ych, daw ał p rzy ro st 21,4 kg siana. U S z y m - b o r s к i e j [14] w dośw iadczeniach p row adzonych przez 5 lat w W erb kow icach na łące torfow ej 1 kg P 20 5 przy poziom ie naw ożenia 15 kg P 20 5 n a h e k ta r d aw ał p rzy ro st sian a rzęd u 171 kg, a p rzy poziom ie naw ożenia ' 75 kg P 20 5 n a h e k ta r — 57 kg siana. Ta sam a a u to rk a na łące torfow ej w R ząśniku u zy sk ała średnio za 5 lat na 1 kg P 20 5 p rzy ro st siana odpo w iednio 106 i 40 kg p rzy ty m sam ym poziom ie naw ożenia co w W erbko w icach. Te o statn ie dane należą jed n a k do w y jątk ó w . Na ogół należy p rzy jąć, że 1 kg P 20 5 n a polskich łąk ach d a je p rz y ro st sian a rzędu 15-20 kg p rzy naw ożeniu łąk fosforem w g ran icach 30-40 kg P 20 5 na h e k ta r. P rz y m niejszych daw k ach lub je p rze k raczający ch n ależy się liczyć z pew nym i.o dchy len iam i.
P rzed staw io n e w analogiczny sposób ja k w dośw iadczeniu z fosforem plony I i II pokosu dośw iadczenia z p otasem (rys. 5), w sk azu ją n a sy ste m atyczny, lecz nie liniow y w zrost plonów zielonki p rzy jednoczesnym obniżeniu p ro d u k cyjn o ści 1 kg w niesionego na łąk ę skład nik a.
Średnie plony z trzech la t dośw iadczeń azotow ych (rys. 6) w y raźn ie w skazują, że stosow anie n a łąk i 100 kg N n a h e k ta r nie pow oduje n a gro m adzan ia się azotu w glebie w ilości, k tó ra b y łab y niebezpieczna dla roślin. S ystem aty czn e w zrastan ie plonów sian a czy zielonki w m iarę podnoszenia daw ki azotu do 100 kg N na h e k ta r św iadczy o doskonałym w y k o rz y sta n iu tego sk ła d n ik a przez ro ślin y tra w ia ste . Nie stw ierdzono rów nież n adm iernego n ag rom ad zen ia azotu w ro ślin ach (tab. 15).
1. N aw ożenie fosforow e nie podnosiło plonów zielonki, a n aw et w n ie k tó ry c h lata ch dość isto tn ie je obniżyło, w sto su n k u do w ielkości plonów u zy skiw an ych n a KN.
2. N aw ożenie potasow e zw iększyło plon zielonki, ale p rodukcy jno ść
1 kg K 20 m alała w m iarę w zro stu daw ki od 40 do 140 kg K 20 na h e k ta r.
3. N aw ożenie azotow e zw iększyło plon zielonki w postępie liniow ym nie pow odując zniżki p ro d u k cy jn ości 1 kg N w m iarę zw iększania daw ek azotu od 40 do 100 kg N n a h e k ta r.
LITERATURA
[1] B o r n e r D.: Zur Frage von Stickstoffdüngung und Schnitthäufigkeit auf der
W iese. Landwirstch. Forschung, t. 17-4, 1964, s. 252.
[2] G r z y m a ł a J., S z y m b o r s k a H., G r z a n k a K.: Term ofosfaty i fo s foryty krajowe w nawożeniu łąk. N ow e Roln., nr 3, 1956, s. 218.
[3] H o n c z a r e n k o G.: W pływ nawożenia m ineralnego i organicznego na p lo
nowanie i roślinność łąki na glebie torfowej zdegradowanej. Zeszyty Probl. Post. Nauk Roln., nr 34, 1962, s. 211.
[4] H o n c z a r e n k o G., S z i p a R., W e s o ł o w s k i P.: W pływ nawożenia azotowego na plonow anie i roślinność łąkową. Zeszyty Nauk. WSR Szczecin, nr 13, 1964.
[51 K n a u e r N.: Zusam menhänge zw ischen R oheiweiss, Rohfaser und M ineral stoffgehalt von Grünlandpflanzen und deren Bedeutung bei der A usw ertung von Pflanzenanalysen zur Vorhersage der Düngerwirkung. Zeitsch. für Acker - und Pflanzenbau, t. 116, 4, 1962/63, s. 361.
[6] K r e i l W., К а 1 1 о f e n H., W a c k e r G.: D reijähringe V ersuchsergebnisse über die Düngung einer W eide m it verschiedenen hohen N -G ehalt (1958-1960). Zeitsch. für Landeskultur, nr 2, 1961, s. 225.
[7] K r e i l W., K a l t o f e n H., W a c k e r G.: W eitere V ersuchsergebnisse über die Düngung einer W eide m it verschiedenen hohen N -G ehalt (1961-1964). Zeitsch. für Landeskultur, nr 5, 1964, s. 221.
[8] Ł ą k a w s k a I.: W pływ wzrastających dawek nawozów potasow ych na p lo nowanie łąk torfowych. W iadomości IMUZ, nr 6-1, 1966, s. 93.
[9] M o r a c z e w s k i R.: Określenie potrzeb nawozowych gleb łąkow ych w sto sunku do fosforu i potasu ze składu chem icznego traw pierwszego pokosu. Roczn. Glebozn., t. 10, 1, 1961, s. 49.
[10] M o r a c z e w s k i R., G o ł ę b i e w s k i M.: Rytm ika przyrostu runi łąkowej na łące przem iennej w zależności od nawożenia. Nowe Rolnictwo, nr 18,1967, s. 25. [11] N a z a r u к М.: W pływ nawożenia i deszczowania na w ydajność pastw isk.
Zeszyty Probl. Postępów Nauk Roln., nr 74. 1967, s. 115.
[12] N o w a k М., N a z a r u к М.: W pływ wzrastających dawek azotu na w yd aj ność pastw isk oraz skład chem iczny i botaniczny runi pastw iskow ej. W iado m ości IMUZ, nr 7-1, 1967, s. 20-201.
[13] N o w a k М.: N awożenie i agrotechnika łąk w św ietle doświadczeń polskich. Roczn. Nauk Roln., t. 68-A-2, 1953, s. 175.
[14] S z y m b o r s k a H.: W pływ w zrastających dawek nawozów fosforow ych na plonow anie łąk torfowych. W iadomości IMUZ, t. 6, nr 1, 1968, s. 47.
332 R. Moraczewski, M. Nazaruk P . М О Р А Ч Е В С К И , M. Н А З А Р У К ВЛИЯНИЕ ВОЗРАСТАЮ Щ ИХ ДОЗ NPK НА УРОЖАЙНОСТЬ МИНЕРАЛЬНЫХ ЛУГОВ К а ф е д р а В е д е н и я л у г о в и П а с т б и щ , В а р ш а в с к а я С е л ь с к о х о з я й с т в е н н а я А к а д е м и я Р е з ю м е В статье обобщаются результаты 3-летних исследований проведенных на укосных лугах в м. Якторов (Сельскохозяйственная Опытная Станция ВСА). От 1955 г. ведутся там опыты с удобрениями. Обсуждаемый здесь период (1959— 1961) охватывал исследования по влиянию: — возрастающих доз ф осфорного удобрения на фоне основного калийно азотного удобрения, — возрастающих доз калийного удобрения на ф оне основного ф осф орно азотного удобрения, — возрастающих доз азотного удобрения на ф оне основного ф осф орно калийного удобрения. Ф осфорное удобрение вносили в дозах от 30 до 60 кг Р 20 5 на га с д и ф ф е ренциацией интервалов по 10 кг Р 20 5; калийное удобрение применяли в дозах от 40 до 140 кг К ;.0 на га с интервалами по 20 кг К 20 , а азотное удобрение да вали в дозах от 40 до 100 кг N на га с интервалами по 20 кг N. Полученные результаты дают возможность констатировать что: — внесение ф осфорного удобрения не повышало урож ая зеленой массы а даж е в некорых годах его понижало, по сравнению с урожаем полученным в варианте KN; — калийное удобрение повышало урож ай зеленой массы, но производи тельность 1 кг К 20 уменьшалась по мере повышения дозы с 40 до 140 кг К 20 на га; — удобрение азотом повышало урож ай зеленой массы согласно линейной прогрессии, не вызывая понижения производительности 1 кг N с повышением доз азота от 40 до 100 кг N на га. R . M O R A C Z E W S K I, М. N A Z A R U K
INFLUENCE OF INCREASING NPK RATES UPON YIELDING OF MEADOWS ON MINERAL SOIL
D e p a r t m e n t o f G r a s s la n d C u lt iv a tio n W a r sa w A g r ic u ltu r a l U n iv e r s it y
S u m m a r y
In the present work 3-year investigations carried out on a permanent mown m eadow at Jaktorów (Agricultural Experim ental Station of W arsaw Agricultural U niversity) are discussed. The fertilizing experim ents are being conducted these
since 1955. The cycle discussed in this paper (1959-1961) comprised the investigations on the action of:
1 — increased phosphorus fertilizer rates on the background of basic potassium - nitrogenous fertilization;
2 — increased potassium fertillizer rates on the beckground of basic phosphorus- potassium fertilization;
3 — increased nitrogenous fertilizer rates on the background of basic phos p h oru s— potassium fertilization.
The phosphorous fertilization was differentiated w ithin the range of 30-60 kg PvCVha at the intervals of every 10 kg P 20 5; the potassium fertilization w as applied at the rates ranging from 40 to 140 kg K20 /h a at the intervals of every 20 kg K20 ; the nitrogenous fertilization w as applied at the rates ranging from 40 to 100 kg N/ha at the intervals of every 20 kg.
The results obtained allow to state as follows:
— the phosphorous fertilization did not increase green m atter yields and in som e even caused a significant decrease in relation to the yields obtained at KN fertilization;
— the potassium fertilization increased green m atter yield, but the produc tivity of 1 kg K20 decreased along w ith the K20 application rate increase from 40 to 140 kg/ha;
— the nitrogenous fertilization increased green m atter yield in linear progres sion, causing no productivity decrease of 1 kg N along w ith the N application rate increase from 40 up to 100 kg/ha.
W p ły n ę ło do redakcji w s ty c z n iu 1967 r.
