Prace konserwatorskie - woj. opolskie (do 1973 r.)

(1)

Krystyna Wicher-Jesionowska,

Janusz Prusiewicz

Prace konserwatorskie - woj.

opolskie (do 1973 r.)

Ochrona Zabytków 28/2 (109), 147-156

(2)

PRACE KONSERWATORSKIE — WOJ. OPOLSKIE (DO 1973 R.)

B ą k ó w , pow. Grodków. Tryptyk

iśw . Rodzina, rzeźbiony, wykonany

ok . 1500 r. z predellą malowaną, późniejszą. N a prodelli obraz Ostat

n ia wieczerza. Obecnie obiekt prze

niesiono do kościoła Św. Mikołaja w Brzegu. Konserwację wykonano

w latach 1965— 1966. Zakres prac

dotyczących szafy ze skrzydłami obej m ow ał: badania fizyczne i chemiczne, utrwalanie złoszczonej warstwy malar - Sikiej i złoceń, likwidację pęcherzy, usuw anie przemalowań, gazowanie, usuw anie kitów , uzupełnienie u b y t k ów malarskich i rzeźbionych orna m entów . Zabiegi dotyczące prodelli obejm owały : likwidację pęcherzy, u su n ięcie zabrudzeń (chomicznie i mecha nicznie), uzupełnienie ubytków przez z,ałożenie kitów na spoiwie woskowym, punktow anie i scalenie barwnikami olejnym i, werniksowanie werniksom m astyksow ym , uzupełnienie ubytków fryzu drewnem iglastym , nasycenie odwrocia kalafonią z dodatkiem wosku na terpentynie. Odwrocia skrzydeł nasycono winofleksom z dodatkiem w osku na toluenie. W trakcie kon serwacji odsłonięto inskrypcje autor skie z datą 1608. Inwestor — parafia Podw yższenia Św. Krzyża w Brzegu. W ykonaw cy-— szafa i skrzydła: art. p lastyk konserwator dzieł sztuki mgr Stanisław Filipiak ; predella : mgr M aksymilian Fleischer i mgr Ma rian Pacyna.

B ą k ó w , pow. Kluczbork. Tryptyk z, kościoła parafialnego, w ykonany około drugiej połowy X IV w. w kręgu w arsztatu Madonn na lwie. Pośrodku rzeźba — Koronacja N M P , w zwień czeniu ażurowy baldachim maswer- k ow y z dwoma m uzykującym i anioła m i. Poniżej kwatera o charakterze predelli z obrazem Ostatnia wieczerza z 1601 r. Po bokach części środkowej

12 Apostołów. N a skrzydłach m alowa

ne postacie świętych niewiast, zgrupo wane po trzy w trzech rzędach. N a rewersach ornament z wici roślin nej (zapewne X V II w.). W 1956 r. Ministerstwo K ultury i Sztuki zle ciło konserwację dwóch malowanych skrzydeł P P PKZ-Oddział Warszawa. W ykonał ją zespół pod kierunkiem st. konserwatora Gustawa Pileckiego. Zakres prac obejmował: zabezpiecze nie wstępne bibułkami, usunięcie prze malowań, założenie kitów, punktow a nie, prace stolarskie.

B o d z a n o w i c e , pow. Olesno. Rzeźba Matki Boskiej tronującej z Dzieciątkiem , w ykonana z drewna lipowrego ok. 1380 r., pochodzi zapew ne z kręgu Madonn na lwie. Obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Śląska Opolskiego. Konserwację rzeź by wykonano w 1965 r. Zakres prac obejmował : dezynsekcję, mechaniczne usunięcie przemalowań, impregnację, kitowanie otworów woskiem, w osko wanie całej powierzchni. Inwestor

- - W ojewódzki Konserwator Z abyt ków, ze środków budżetu centralnego. W ykonawca — P P PKZ-Oddział W ar szawa, zespół pod kierunkiem mgr Jolan ty Łączyńskiej.

B o g u c h w a ł ó w , pow. Głubczyce. Dwa tryptyki ronosansow’o — (z 1602 r.) Trzej królowie i Ostatnia

wieczerza — z kościoła parafialnego.

Składają się z szafy, w której znajdują się rzeźby, i m alowanych dwustronnie skrzydeł. W czasie działań wojennych w 1945 r. obiekty doznały poważnych uszkodzeń od pocisków, ponadto brak zabezpieczenia w latach następnych s powodował znaczne zniszczenie drew - na. W 1965 r. wykonano prace kon serwatorskie, które obejmowały: c z y  szczenie, zdejmowanie werniksu, re konstrukcję ubytku rzeźb i malarstwa, wypełnienie ubytków drewna troci nami, punktowanie. K w atery skrzy deł z obrazami m alowanym i na drew nie, po przecięciu i zestruganiu zn i szczonego podłoża, przeniesiono na nową p łytę spilśnioną. Inwestor — W ojewódzki Konserwator Zabytków, ze środków budżetu centralnego. W y  konawca — P P PKZ-Oddział W arsza wa, zespół pod nadzorem mgr Marii Orthwein.

B r z e g . R ezydencjonalny zamek Piastów Śląskich •— jed yny na tere nie woj. opolskiego zabytek grupv O. Powstanie obiektu sięga X III w. Zmieniany i rozbudowywany w X IV i X V w ., perłą architektury rene sansowej stał się dzięki przebudowie zrealizowanej w lita c h 1 5 4 1 - 1 5 6 8 według projektu Franciszka Parra na zlecenie księcia Jerzego II. Po w y  gaśnięciu linii piastowskiej, w 1675 r. zamek przechodzi na własność pań stw a austriackiego, od 1741 r. — pruskiego. W X V ÏII w. obiekt został zniszczony, częściowo rozebrany i ada ptow any na m agazyny wojskowe. Próby renowacji zamku podejmowane b yły od X I X w. jednak ich cząstkowy zakres nie doprowadził do przywróce nia pełnych walorów artystycznych zabytku. Po drugiej w ojnie światowej podjęto prace zabezpieczające obiekt w sposób trwały, a w 1966 r. przy stąpiono do pełnej odbudowy zamku według dokumentacji sporządzonej przez Pracownie Konserwacji Z abyt ków, Oddział Warszawa — autorzy : inż. arch. Wacław Podlewski i inż. arch. Tomasz Kornacki, nddzór n a  ukowy: doc. dr inż. arch. Jerzy Roz- pędowski. Realizow any obecnie pro jekt, przy pewnych zabiegach ada ptacyjnych dla potrzeb muzeum, b i blioteki i archiwum przewiduje przy wrócenie pierwotnego założenia prze strzennego, rekonstrukcję krużganków i muru kurtynowego. Odbudowa f i  nansowana jest ze środków M inister stw a K ultury i Sztuki; inwestor: Urząd W ojewódzki w Opolu, W oje wódzki Konserwator Zabytków. Prace konserwatorsko — budowlane prowa dzi PP PKZ-Oddział Wrocław. U koń

czenie prac przewidziane jest w 1977 r.

Równocześnie z odbudową zamku prowadzone są prace konserwat or - sko-budowlane przy kaplicy zam ko wej Św. Jadwigi. K aplica jest p ozo stałością dawnego kościoła kolegiac- kiego, zbudowanego w X IV w. z fu n  dacji księcia Ludwika I, około 1567 r. przebudowanego przez księcia Jeize- o II na mauzoleum Piastów brzes- ich. Kościół został gruntownie zn i szczony w czasie oblężenia w 1741 r. Zachowało się jedynie prezbiterium, które w latach 1783— 1784 ad apto wano na kaplicę w stylu barokowym. W czasie obecnego remontu stw ier dzono, że zachowała się w znacznym stopniu forma gotycka prezbiterium. Pozwoliło to na ukazanie jego orygi nalnego kształtu poprzez odsłonięcie lica elewacji i częściowo gotyckiego w ątku ścian oraz przywrócenie okien i łuków empory do poprzedniej w iel kości i wyglądu. Prace w ykonyw ane są system em gospodarczym na koszt parafii Podwyższenia Św. Krzyża. W 1971 r. prowadzone b y ły ponadto w zamku badania stratygraficzne, prowadził je konserwator dzieł sz tu  k i — mgr Jerzy Wróblewski. U ja w  n iły one występowanie zachowanych fragmentarycznie malowideł z X V I i X V III w. Są to kom pozycje fig u  ralne i ornamentalne. Do najcenniej szych elem entów zamku należy rene sansowy wystrój rzeźbiarski bram y zamkowej. Jest to dekoracja o for mach stylizowanej roślinności, w której występują m otyw y fig u  ralne; na pierwszym planie na w y so  kości pierwszego piętra — p ostacie księcia Jerzego II i jego żony Barbary, ponad nimi — popiersia Piastów w y  konane zapewne według drzeworytów

K roniki Polskiej M iechowity. W 1945 r. w wyniku działań w ojen nych zabytek uległ poważnym zn i szczeniom. W latach 1961— 1967 obiekt poddano konserwacji. Zakres przeprowadzonych prac obejmował: konserwację kamienia, wzm ocnienie poszczególnych elementów, rekon strukcję ubytków figury rycerza oraz ornamentu, utrwalenie śladów zacho wanej polichromii. Do wypełnienia ubytków wgłębnych zastosowano k ity epoksydowe z domieszką drobnoziar nistego kruszywa piaskowca. Szczeli n y m iędzy blokami przesmarowano klejem epoksydowym, rozcieńczonym w toluenie. Inwestor — W ojewódzki Konserwator Zabytków ; prace sfin an  sowano ze środków budżetu central nego. W ykonawca — P P PK Z -O d dział Warszawa, zespół pod kierun kiem konserwatora dzieł sztuki S tan i sława Kiliszka.

B r z e g . Kościół Św. Mikołaja, zb u  dowany w drugiej połowie X IV w. przy pom ocy finansowej księcia L u  dwika I i mieszczan brzeskich, b a zy li kowy, w znacznym stopniu zn ie kształcony w latach 1884— 1885 przez

(3)

1. Brzeg, kościół Św . M ikołaja, widok ogólny

nadbudowanie wież i wzniesienie neo gotyckich przybudówek. W okresie działań wojennych w 1945 r. znisz- szeniu uległy dachy, sklepienia nawy głównej i częściowo bocznych oraz wystrój wnętrza. W ia ta ch 1958— 1960 z inicjatyw y W ydziału K ultury P W R N zostały zabezpieczone dachy i sklepienia kaplic gotyckich. W 1962 r. zrekonstruowano dach nad nawą główną według projektu inż. arch. Stanisława Kramarczyka. Zasto sowano więźbę stalową, którą zm onto w ały ekipy „M ostostalu” z Poznania

2. Brzeg, kościół Św . M ikołaja, ołtarz

M ontaż więźby i zakup dachówek sfinansował ze środków budżetu cen  tralnego W ojewódzki Konserwator Zabytków . Pełnej odbudowy w latach 1963— 1966 podjęła się system em g o  spodarczym parafia.

W tym samym czasie prowadzono pod kierunkiem prof, dra Józefa D u t kiewicza badania i prace konserwa torskie przy odkrytym w 1959 r. przez W acława W agnera fragmencie p o li chromii gotyckiej na ścianie p ołu dniowej w zakrystii. W 1961 r. od  słonięto zachowane partie malowideł, przedstawiające m. in. Drzewo życia,

D usze w czyśćcu, M isericordia D om ini,

postacie biskupów i świętych. Po usunięciu nawarstwień i pęcherzy oraz doczyszczeniu lica i położeniu kitów w miejscach ubytków mechanicznych podjęta została próba uratowania naj - bardziej zagrożonego osunięciem frag m entu M szy Św . Grzegorza (wym. 1,71 X 0,80 cm) przez wykonanie transferu. Malowidło przeniesione zo  stało po zeszlifowaniu tynku do gru bości 2— 4 mm na podkład płócienny, napięty na klinowy blejtram, zaś jako masę wiążącą zastosowano klej k azei

nowy. Obiekt przekazano do Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu. Zadanie w ramach pracy dyplomowej wykonał student ASP w Krakowie — Wacław Wagner.

В r z o g. Dawno Gimnazjum P ia sto  wskie, założone przez księcia Jerze go II, zbudowane w latach 1564 -1569 przez Jakuba Parra, przebudowywane, zniszczone w wymku działań w ojen nych w 1945 r. Staraniem W ojew ódz kiego Konserwatora Zabytków w Opo lu w latach 1963— 1967 odbudowane zostało do stanu surowego zam knię tego ; odbudowa ta przywróciła pier w otny w ygląd obiektu. Prace sfin an  sowano ze środków budżetu tereno wego. W ykonawcą było P P PKZ — Oddział Wrocław. W 1972 r. budynek przejęła KW MO w Opolu, która po zakończeniu w szystkich prac b ud o w lanych z własnych środków, prze znaczyła obiekt na szkołę m ilicyjną. W ykonawcą była własna brygada remontowo—budowlana.

B r z e g . Dom m ieszkalny przy ul. Jabłkowej 5 (d. nr 3), zbudowany w 1715 r., przebudowany w 1763 r. Po drugiej wojnie światowej był częścio wo użytkow any, następnie został op u  szczony i zdewastowany. Fasada b u  dynku zdobiona jest dekoracją baro kową, z portalem kamiennym , w e wnątrz — ozdobne stropy drewniane i su fity г dekoracją stiukową. R em ont budynku połączony z konserwacją stropów i sufitów wykonano w latach 1970—1973. Zakros prac obejmował naprawę więźby, wymianę części stro pów", stolarki okiennej i drzwiowej. Inwestor - Miejski Zarząd B u d yn  ków Mieszkalnych przy dofinanso waniu w trybie Uchwały Rady M ini strów" 418/60. W ykonawca — własna ekipa MZBM.

Ponadto inwestor zlecił konserwację wystroju elewacji P P Pracowniom Sztuk Plastycznych w Opolu, które powierzyło wykonanie zadania a rty ście plastykowi, konserwatorowi dzieł sztuki — mgr Renacie Dubiel-Biała- sowej. Prace te poprzedzono bada niami stratygraficznym i elewacji, w ykonanym i na zlecenie W ojewódz kiego Konserwatora Zabytków przez artystę plastyka, konserwatora dzieł sztuki — mgr. Zenona Bradke.

Prze-3. Brzeg, kościół Św . M ikołaja, fr a g  m ent sklepień naw y

4. Brzeg, dawne G im nazjum P iastow  skie z X V I w.

prowadzono także konserwację stro pów i sufitów ozdobnych. Zakres k on  serwacji stropów drewnianych ob ej mował oczyszczenie polichromii, u zu  pełnienie ubytków, zabezpieczenie dre wna, podwieszenie całości na now ych stropach. W ykonawca — P P PK Z w- Opolu, artysta plastyk, konserwa tor dzieł sztuki —■ mgr Henryk Goik i Ewa Pilitowska-Goik. Zakres k on  serwacji sufitów" i dekoracyjnego p or talu w pomieszczeniach pierwszego piętra obejmował zabezpieczenie

5. B yczyna, pow. Kluczbork, ratusz z X V / X V I w.

i rekonstrukcję dekoracji sufitu, od  słonięcie portalu, uzupełnienie u b y t ków łuku, kapiteli oraz dekoracji wnęk po obu jego stronach. W ykonawca — P P PKZ w Opolu, artysta plastyk, konserwator dzieł sztuki mgr R enata Dubiel-Białasowa. Budynek u żytk o wany jest obecnie na cele m ieszka niowe i biblioteczne.

B r z e z i n k i , pow. Kluczbork. Rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego z kościoła filialnego, drewniana, polichromowana, z pierwszej połowy X V w. Konserwację wykonano w 1966 r. Zakres prac obejmował: prace badawcze, usunięcie trzech warstw m alowideł i gruntu, oczyszcze nie polichromii pierw"otnej, przykleje nie odpryskujących fragmentów grun tu i płótna, uzupełnienie uszkodzeń drewna i szpar na styku ramion, w y  punktowanie gruntu i polichromii. Inwestor — W ojewódzki Konserwator Zabytków, ze środków budżetu central nego. W ykonawca — Zakłady A rty

(4)

sty cz n e ZPAP A R A w Krakowie, izespół pod kierunkiem artysty p la sty k a , konserwatora dzieł sztuki mgr IZofii Medweckiej.

B y c z y n a , pow. Kluczbork. IRatusz zbudowany na przełomie X V / //X V I w., niszczony pożarami "w X V III w., w w yniku działań w ojen n y c h w 1945 r. został spalony. IZ pierwotnego obiektu gotyckiego æachowala się wieża, z okresu baro kowej przebudowy przetrwał zespół przylegających domów. Całość o d  budowano w latach 1957— 1967. W o jew ódzki Konserwator Zabytków s fi nansow ał prace związane z doprowa dzeniem zabytku do stanu surowego ^zamkniętego. Prace te obejmowały m . in. zabezpieczenie w ieży i przy k rycie hełmem, odbudowę przylega- jjących domów, przywrócenie miej- eam i wewnątrz zachowanego lica gotyckiego. W ykonawca ■—- własne brygady robót konserwatorskich, a po 1960 r. P P PK Z — Oddział W rocław. Prace związane z pełną odbudow ą obiektu podjęło P rezy d ium MRN przy dofinansowaniu w trybie Uchw ały R ady Ministrów 418/60. Ratusz obecnie użytkow any le s t jako siedziba Urzędu Miasta i Gminy oraz instytucji użyteczności p ublicznej.

B y c z y n a, pow. Kluczbork. Malo w an y na drewnie obraz Chrzest w J o r 

danie z 1566 r. z kościoła ew angelic

kiego. Konserwację obiektu wykonano w 1965 r.: zabezpieczono lico, w ym ie niono odwrocie, oczyszczono lico ze starego werniksu, założono k ity w o skowo-kredowe w otworach po ow a dach i w miejscach ubytków , w yk o nano zawerniksowanie i punktowanie techniką żywiczno-olejną. Inwestor — W ojewódzki Konserwator Z ab yt ków w Opolu, ze środków budżetu cen  tralnego. W ykonawca — P P PKZ-Od- d ział Warszawa, zespół pod kierun kiem mgr K aliny Stawickiej.

G i e r a ł c i c e , pow. N ysa. Dwór, zbudow any w X V II w., nadbudowany w X I X w. Stanowi własność Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. W czasie rem ontu w 1970 r. przed p rzystą pieniem do prac elew acyjnych prze prowadzono na zlecenie W ojewódz kiego Konserwatora Zabytków b ada nia stratygraficzne. W ykonał je k on  serwator dzieł sztuki mgr Zenon Brad- ke. Badania ujaw niły występowanie na trzech elewacjach stosunkowo d o brze zachowanego, późnorenesanso- wego sgraffita o formach kolistej p le cionki oraz boni w narożnikach. Prace konserwatorskie, podjęte na zlecenie Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej przez Spółdzielnię A rtystów P las tyków „P lastyk a” w Warszawie, w y  konali konserwatorzy dzieł sztuki mgr Zenon Bradke i Leonard Bartnik. Zakres przeprowadzonych zabiegów obejmował: usunięcie wierzchnich warstw tynków , odświeżenie istn ieją cego sgraffita i boni, przytwierdzenie do podłoża, rekonstrukcję ubytków . Całość prac remontowo-konserwator skich sfinansowała Rolnicza Spółdziel

nia Produkcyjna przy dofinansowaniu w trybie Uchw ały R ady Ministrów 418/60. R oboty budowlane w ykonała własna ekipa.

G ł o g ó w e k , pow. Prudnik. P ier w otn y zamek piastowski zbudowano w końcu X I I I w. Obecny, renesansowy z elem entam i barokowymi i dziew ięt nastow iecznym i składa się z zamku górnego i dolnego. Po 1945 r. został opuszczony i zdewastowany. Doraźne zabezpieczenie obiektu wykonano w końcu la t pięćdziesiątych na zlecenie W ojewódzkiego Konserwatora Za b ytków . W ykonawcą było Miejskie Przedsiębiorstwo R em ontow o-B udo wlane w Głogówku. W trakcie robót odkryto i wyeksponowano krużganek arkadowy w skrzydle północnym. W 1966 r. PM RN w Głogówku przy dofinansowaniu w trybie U chw ały R ady Ministrów 418/60 przystąpiło do remontu skrzydła frontowego. Po remoncie przekazano je na rzecz PT T K , które zorganizowało tu stację turystyczną. Pozostałą część zamku przejęła w 1970 r. WSS Społem w Opo lu. Po remoncie wykonanym system em gospodarczym zlokalizowano w obiek cie biura, D om Handlowy i m agazyny. G ł o g ó w e k , pow. Prudnik. D aw ny zajazd w pobliżu bramy wjazdowej do m iasta, barokowy, parterowy, z dwoma szczytam i o wykroju fali stym . Rem ont kapitalny przepro wadzono ze środków budżetu tere nowego na zlecenie W ojewódzkiego Konserwatora Zabytków w latach 1961— 1962. Wykonano prace obejm o w ały: wymianę w ięźby, pokrycia d a  chu i stropów, wykonanie instalacji wodno-kanalizacyjnej i elektrycznej, stolarki oraz tynków zewnętrznych i wewnętrznych. W ykonawca — P P PKZ-Oddział Wrocław. Obiekt pier w otnie przekazano na rzecz Towarzy stwa Rozwoju Ziem Zachodnich, obec nie w ykorzystyw any jest dla celów gastronomii.

G ł o g ó w e k , pow. Prudnik. Pieta z kościoła cmentarnego Św. Krzyża, drewniana, polichromowana, pełna, wykonana w prowincjonalnym war sztacie śląskim w X V II w. K onserwa cję obiektu przeprowadzono w 1967 r. na zlecenie Wojewódzkiego K onserwa tora Zabytków. W ykonawcą było P P PKZ-Oddział Warszawa, zespół pod kierunkiem mgr Jolanty Łączyńskiej. Prace sfinansowano ze środków b ud żetu centralnego. Zakres konserwaoji obejmował prace stolarskie, polegające na uzupełnieniu ubytków, usunięcie przemalowań, dezynsekcję, im preg nację, przewoskowanie.

G ł o g ó w e k , pow. Prudnik. B aro kowa polichromia, zdobiąca wnętrze gotyckiego kościoła parafialnego i k ap  lic, dzieło znanego malarza śląskiego Sebastiniego. W 1965 r. przeprowa dzono prace konserwatorskie, obejm u jące ogólne odczyszczenie całości wnętrza, zabezpieczenie tynk ćw za pomocą zastrzyków, uzupełnienie

6. Grodków, wiatrak holenderski

z X I X w.

ubytków gruntów, tynków, litow an ie pęknięć i odprysków, szlifowanie i wygładzenie uzupełnień tynków, doczyszczenie malowideł, sprasowanie m alowideł i związanie ich z podłożem, regenerację koloru malowideł, punkto w anie ubytków farby, ogólne scalenie powierzchni. W ykonawca — artysta plastyk, konserwator dzieł sztuki mgr Zofia Nawara. K oszty prac pokryła parafia w Głogówku.

G ł u b c z y c e . R atusz, gotycki, czę ściowo przekształcony w stylu neogo tyckim . W 1945 r. został spalony w wyniku działań wojennych. Zacho wała się gotycka wieża z renesanso w ym sgraffitem o formach geom e trycznych oraz gotycka sień z komora m i sukienniczymi, pochodzącymi z p o czątku X IV w. W 1962 r. na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Za bytków, ze środków budżetu tereno wego przeprowadzono prace budo wlano - konserwatorskie. Obejmowa ły cne odgruzowanie terenu, usu nięcie zagrażających części neosty- 1 owych do wysokości parteru, prze- murowanie części sklepienia sieni, wzmocnienie ścian konstrukcyjnych dawnych komór sukienniczych, zada szenie całości zachowanego reliktu g o  tycko-renesansowego. Obiekt na razie jest nie użytkowany.

7. Krapkowice, wieża B ram y Górnej i fragm ent murów m iejskich z X I V w.

(5)

G r o d k ó w . W iatrak holenderski, z X IX w., usytuow any w bezpo średnim sąsiedztwie m iasta. W ewnątrz zachowały się częściowo urządzenia napędowe. Po drugiej wojnie św iato wej obiekt został zdewastowany, W 1958 r. staraniem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków ze środków budżetu terenowego wykonano czę ściowe zabezpieczenie zabytku. N a  prawiono kopułę, przykryto ją nowym gontem. W związku z zagospodaro wywaniem przyległych terenów dla celów rekreacyjnych wiatrak został z inicjatywy PM RN w Grodkowie za gospodarowany na klubo-kawiarnię. Rem ont kapitalny przeprowadzono w latach 1971— 1974. Inwestor — PM RN i U rząd Miejski, dofinanso wanie w trybie Uchw ały R ad y M ini strów 418/60. W ykonaw cy — Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki K o  munalnej i Miaszkaniowej w Grod kowie.

K a r ł o w i c e , pow. Brzeg. Portret księcia brzeskiego Jerzego W ilhelma Piasta, m alow any po 1617 r. przez n ie określonego malarza według sztychu Jana Tscherninga, olejny na płótnie 0 wymiarach: 138 X 110 cm. P ier wotnie znajdowrał się w ewangelickiej kaplicy zamkowej w Karłowicach, obecnie — wr zbiorach Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu. W 1965 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków ze środków Ministerstwa K ultury 1 Sztuki zlecił konserwację obiektu. W ykonane prace obejm owały : u su nięcie łat, oczyszczenie z kleju, roz- prasowanie fałd i zmarszczeń w il gotnym i kompresami, dublowanie na klajster, Avprasowanio innego płótna o podobnej fakturze w istniejące u b y t ki, założenie kitów, oczyszczenie z brudu, za werniksowanie worniksem, z dodatkiem wosku. W ykonawca — P P PKZ-Oddział Warszawa, zespół pod kierunkiem st. konserwatora K aliny Stawickiej.

К 1 i s i n o, pow. Głubczyce. Pałac, zbudowany około połow y X V II a v . ,

odbudowany po pożarze w 1758 r., przekształcony częściowo w 1906 r. Po 1945 r. użytkow any b ył na cele oświatowe, w następnych latach został opuszczony. W latach 1959— 1971 p od  jęto odbudowę obiektu. Jej zakres obejmował: zadaszenie, w ym ianę stro pów, w ykonanie ścian działowych, ro b oty stolarskie, elewacyjne, zagospo darowanie przestrzenne parku, uporządkowanie otoczenia. Inwestor — P P R N , W ydział Zdrowia i Opieki Społecznej w Głubczycach przy d o fi nansowaniu w trybie U chw ały R ady Ministrów 418/60. W ykonawca — Miejskie Przedsiębiorstwo R em on  towo-budowlane w Głogówku. Pałac użytkow any jest jako szpital.

K o r f a n t ó w , pow. N iem odlin. Ze spół pałacowy, zbudowany w 1616 r. z wykorzystaniem w oficynie i b ud yn  ku bramnym budowli Avcześniej szych z X V III i X I X w. ■— częściowo prze kształcony. Po 1945 r. w znacznej mierze pozostawał w ruinie. W latach 1963— 1966 na zlecenie W ojew ódz

kiego Konserwatora Zabytków w Opo lu ze środków budżetu centralnego wykonano odbudowę budynku pałaco- Avogo do stanu surowego zam kniętego i przekazano obiekt W ydziałowi R o l nictwa i Leśnictwa W RN na cele oświaty rolniczej. Resort ten własnymi środkami zabytek odbudował. Obecnie zespół pałacowy jest a v gestii resortu

zdrowia i opieki społecznej, u ży tk o  w any przez Wojewódzki Szpital R eh a bilitacyjny, który podjął się odbudoAvy oficyny i budynku bramnego z prze znaczeniem na mieszkania personelu i pomieszczenia pomocnicze. R oboty Avykonuje własna ekipa.

K o t l a r n i a , pow. Koźle. D aw ny kościół eAvangelicki, klasycystyczny, \ATzn.iesiony a v 1815 r. na miejscu p o 

przedniego kościoła dreAvmianego. Do 1971 r. był nie użytkow any. Obecnie przekazany został Kurii Diecezjalnej w Opolu. Rem ont obiektu system em gospodarczym (naprawę dachu, ele- AATacji, okien, wnętrza oraz jego aran żację) wykonała w 1972 r. parafia w Sławięcicach.

K r a p k o w i c e . Mury miejskie i wieża Bram y Górnej. Mury w zniesio no w 1364 r. z kamienia łamanego, w X V I i X V II w. poddane b yły rozbu dowie, w 1895 r. zostały częściowo rozebrane. Wieża Bramy Górnej zosta ła zbudowana na przełomie X IV i X V w., zwieńczona attyk ą — w 1580 r. W latach 1971— 1973 w y  konano remont w ieży z przylegają cym i do niej murami. Naprawiono lico elewacji i ścian wew nętrznych, częściowo zrekonstruowano attykę, założono nowe stropy i schody, od  słonięto i zabezpieczono odkryty na wysokości pierwszej kondygnacji ostrolukoAvy otwór wejścioAvy. Rem ont murów obejmował naprawę lica i k o  rony oraz spoin. Obiekt zaadaptowano na cele w ystawiennicze i turystyczne (wieża widokowa). Inwestor — PM RN w Krapkowicach przy dofinansowaniu w trybie Uchw ały R ady Ministrów 418/60. W ykonawca — Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu w Strzelcach Opolskich.

K r a p k o w i c e . Krucyfiks drew niany, gotycki, umieszczony a v nawie

kościoła parafialnego ; Avymiary : 157 cm — postać, rozpiętość rąk — 147 cm. W 1963 r. przeprowadzono konserwację obiektu. Zakres prac konserwatorskich obejmował: d ezyn fekcję, dezynsekcję i impregnację dreAvna, sprasowanie nawarstwień enkaustyką, usuwanie przemalowań, ujaAvnienie miejscami oryginalnej p oli chromii, uzupełnienie ubytków , punktowanie polichromii, w ykonane przy użyciu oryginalnej tem pery w ar sztatu średniowiecznego. Polichromię i grunty zachowane z tyłu figury pozostawiono w stanie odkrytym . Inwestor ■—- parafia w Krapkowicach. W ykonawca — artysta plastyk kon  serwator dzieł sztuki mgr Wacław Wagner z Krakowa.

K r o w i a r k i , pow. Racibórz. Obra zy z sali jadalnej neostylowego pałacu :

portrety cesarza Karola VI, jego żon y E lżbiety K rystyn y i córek Marii Teresy i Marii Anny, m alowane

a v 1735 r. przez Christina van Ben-

tum a, oraz sceny pastersko — ogro dowe z supraportów, neorokokoAve. KonserAvacjç obrazÔAv w ykonano

a v 1970 г., jej zakres obejm ował:

oczyszczenie z brudu, dem ontaż z b o a  zerii, zabezpieczenie lica do transpor tu, usunięcie starego płótna dublażo- wego, w arstwy kleju z odwrocia obra zu, przytwierdzenie pęcherzy i złu- szczeń, dublowanie na m asę woskoAvą, usunięcie werniksu i przemalowań, uzupełnienie ubytków warstwy m alar skiej Avraz z gruntem przez nałożenie noAvych kitów i wyszlifowanie, p u n  ktowanie, Averniksowanie, naciągnię cie obrazów na nowe krosna. Imvo- stor — W ojewódzki Szpital R eh abili tacyjny w Krowiarkach (obecnie w KorfantoAvie). WykonaAvca —• Za kłady A rtystyczne ZPAP — D ośw iad  czalne PracoAvnie Plast. Łódź, k on  serwator dzieł sztuki mgr Ryszard Krzemiński. Pałac obecnie jest nie użytkowany; obrazy przekazane zo  stały w depozyt do Muzeum w R a  ciborzu.

К r z у ż o w i с e, poAv. Brzeg. K o ś ciół filialny WnieboAvziçcia NMP, złożony z ceglanego prezbiterium z X V w. oraz szkieletowej nawy i drewnianej Avieży, wzniesionych w 1580 r. Po 1945 r. został opuszczo ny i zdewastowany. W 1962 r. z in i cjatyw y proboszcza podjęto syste- ir.em gospodarczym prace zabezpie czające. Polegały one na wykonaniu nowego szalunku w ieży i napraAvie pokrycia dachu. W 1963 r. przepro wadzono pod kierunkiem prof, dra Józefa DutkioAvicza punktowe son  daże na ścianach prezbiterium. U jaw  niły one występowanie figuralnego malarstwa gotyckiego. Mgr Maria Jurecka i mgr Zenon Bradke w ramach swoich prac dyplom owych na Studium Konserwacji D zieł Sztuki A AP w K ra kowie odsłonili na koszt uczolni w Tatach 1966— 1968 piętnastow ie- czne polichromie, przedstawiające P o 

kłon trzech króli, Św. Jerzego i Drzewo życia. Z uwagi na dobry stan zacho

wania malowideł zabiegi konserwa torskie ograniczyły się do oczyszcze nia AvarstAvy malarskiej. K om pozycje

Drzewo życia i Św. Jerzy należą do

schyłkowego okresu średniowiecza, natom iast Pokłon trzech króli posiada już formy wczesnorenesansowe. M a c i e j ó w , pow. Kluczbork. Dwie rzeźby — Madonna z Dzieciątkiem i Św. Jadwiga — z kościoła filia l nego ewangelickiego, drewniane, p oli chromowane, wykonane w warsztacie śląskim w X V w. Konserwację rzeźb ze środków budżetu centralnego zlecił W ojewódzki K onserwator Zabytków do P P PKZ-Oddział W arszawa; w y  konał ją zespół pod kierunkiem mgr Jolan ty ŁączyńsTiej. Zakres konser wacji dotyczącej Madonny z D zieciąt kiem obejmował: usunięcie m echa niczne przemalowań, dezynfekcję, impregnację, woskowanie pszczelim woskiem, zachowanie istniejących

(6)

8. Krzyżowice, pow. Brzeg, kościół Wniebowzięcia N M P a n n y z X V w.

9. Krzyżowice, pow. Brzeg, kościół

Wniebowzięcia N M P a n n y, fre sk na ścianie prezbiterium

10. M oszna, pow. Krapkowice, pałac neogotycki z lat 1896- 1913

11. M oszna, pow. Krapkowice, wnętrze pałacu neogotyckiego

fragmentów polichrom ii; Św. Jadwigi — dopełnionie ubytków drewnem lip o wym, usuwanie przemalowali, p rzy twierdzenie polichromii do podłoża, dezynsekcję i impregnację.

M 8 ł u j o w i с e, pow. Brzeg. P o li chromia z ok. 138Ü r. na szczytach nawy gotyckiego kościoła, obecnie ponad stropem renesansowym. Na zachodnim szczycie znajdują się sceny

Stworzenie E icy, Grzech pierworodny,

W ygnanie z raju, postacie Boga Ojca

i aniołów ; na szczycie wschodnim —• scena Pokłon trzech króli. Polichromia zdradza bezpośrednie powiązanie ze sztuką Teodoryka z Pragi i należy do jednych z najcenniejszych na Śląsku. W ykonana została w technice mokrego fresku; wym iary: na szczycie wschod nim 65 m 2, a na szczycie zachodnim 39 m 2. W 1964 r. wykonano kon serwację malowideł ; zakres prac oboj- mował: oczyszczenie, kitowa ńe, likw i dację pęcherzy, utwardzanie, zabez pieczenie obrzeży. Inwestor — W oje wódzki Konserwator Zabytków, ze środków MKiS. W ykonawca — PP PKZ-Oddział Kraków, zespół pod kierunkiem mgra Henryka Goika. M i n k o w s k i e, pow. Namysłów. Dekoracja rokokowa elewacji pałacu wzniesionego w 1765 r. W latach

1969— 1970 dekoracja została pod  dana konserwacji; jej zakres obejm o wał: oczyszczenie, usunięcie prze-malowań, wzmocnienie i rekonstruk cję detalu. Inwestor — Państwowe Gospodarstwo Rolne w Minkowskiem przy dofinansowaniu w trybie U chw a ły R ady Ministrów 418/60. W ykona w c a — Zakłady A itystyczn e ZPAP Doświadczalne Pracownie Plastyczne w Łodzi, zespół pod kierunkiem artys ty plastyka, konserwatora dzieł sztuki mgra Henryka Gujdy.

M o s z n a , pow. Krapkowice. Pałac i park jako część neostylowego zespołu założonego w latach 1896— 1913. W nę trza pałacowe posiadają bardzo dobry wystrój neostylow y o formach g o ty c kich, renesansowych i barokowych. W latach 1969— 1971 przeprowadzono remont kapitalny obiektu, polegający na adaptacji dla celów sanatoryjnych. Szczególny nacisk położono na w y  eksponowanie i aranżację ozdobnych wnętrz, uporządkowano też park. Inwestor — Sanatorium „Zamek” . W ykonawca — własna brygada re m ontowo-budowlana.

N a m y s ł ó w . Kościół pofrancisz- kański, zbudowany na początku X IV w. (prezbiterium), obecna nawa z 1420 r., częściowo przekształcony w 1784 r. Po 1945 r. obiekt nie był użytkow any. Rem ont zabezpieczający wykonano w latach 1971— 1973. Obej mował on naprawę w ięźby i pokrycia dachu nawy, kotwienie, rozbiórkę łuku międzyprzęsłowego i zagrożonych stropów empor, roboty murowe wzm acniające konstrukcję. Inwes tor — W ojewódzki Konserwator Za bytków w Opolu, ze środków budżetu centralnego. W ykonawca — P P

PKZ--Oddział Wrocław. Obiekt u żytkow a ny jest na cele magazynowe.

N y s a . D awny pałac biskupi, budo wany etapami w X V II i X V III w., częściowo przekształcony w X I X w. Został w znacznym stopniu zniszczo ny w czasie działań wojennych w 1945 r. Jego wartość architektonicz ną podkreśla rozwiązanie trzech ele wacji, podzielonych pilastram i z b o gatym detalem kamieniarskim ; ele wacja frontowa — jedenastoosiowa z bramą wjazdową flankowaną kolu mnami podtrzym ującymi balkon.

12. N ysa , dawny pałac biskupi z X V I I i X V I I I w.

Z dawnego wystroju wnętrz pozostało pięć kominków stiukowych. Prace konserwatorskie podjęto w latach pięćdziesiątych staraniem W oje wódzkiego Konserwatora Zabytków. N a tym etapie zabezpieczono kon strukcję budynku, zrekonstruowano dachy nad poszczególnym i skrzydła mi. Dalsze prace wznowiono w 1965 r., finansując jo ze środków budżetu centralnego. Projekt odbudowy opra cował zespół inżynierów z P P PKZ-Oddział Wrocław w składzie: H. Dąbrowska, F. N adolski, A. Abra- mek, R. Tomczyk. Do chwili obecnej zabezpieczono sklepione wnętrza par teru, w wyższych kondygnacjach zrekonstruowano stropy lustrzane z profilowanymi gzym sam i. N ajp o ważniejszym problemem konstrukcyj nym było wzmocnienie fundam entów i totalnego skotwionia budynku w e dług projektu dra niż. Antoniego Rosikonia, mgra inż. W ładysława Wachniewskiego oraz dra inż. Stani sława Zawady. Obecnie trwają prace

(7)

instalacyjne i w ykończeniowe; w y  k on aw ca— P P PKZ-Oddział W ro cław.

W 1974 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków zlecił Spółdzielni Artystów Plastyków „P lastyka” w W arszawie konserwację kominków. Zadanie jako w ieloletnie ujęte jest w planie central nym konserwacji zabytków rucho m ych. W ykonują je konserwatorzy dzieł sztuki mgr Zenon Bradke i mgr Gerard Koch. Pałac przeznaczony jest w przyszłości na cele Muzeum Regionalnego w N ysie i Archiwum Powiatowego.

N y s a . Kolegium Św. A nny, wznie sione przez jezuitów w 1641 r. jako seminarium. Po 1945 r. zostało spalo ne. W latach 1962— 1964 podjęto odbudowę zabytku. Prace, wykonane przez P P PKZ-Oddział Wrocław, a sfinansowane ze środków budżetu centralnego, obejmowały doprowadze nie budynku do stanu surowego za mkniętego. Odbudowę kontynuowano w latach 1965— 1969. Po zakończeniu prac obiekt przekazano na rzecz szkolnictwa artystycznego, obecnie m ieści się tu Państwowa Szkoła M uzy czna.

N y s a . D om y przy ul. Kramarskiej 22/24, usytuowane szczytowo, zbu dowane w X V I w., obecnie barokowe z wczesnorenesansową sienią i piw ni cami. W sieni zachowały się: kolebko we sklepienie z lunetam i i siecią dekoracyjnych żeber stiukow ych, sp ły wające na przyścienne półfilary k a mienne, portal gotycko-renesansowy, ceglany wątek lica ścian. D om y odbu dowano w latach 1962— 1963 i prze kazano Zakładom Urządzeń Przem y słowych w N ysie; zlokalizowano tu Klub Techniki i Racjonalizacji, piw ni ce wykorzystano również dla celów klubowych. Inwestor ■—■ Miejski Za rząd Budynków M ieszkalnych w N ysie przy dofinansowaniu odbudowy w try  bie Uchwały R ady Ministrów 418/60. Wykonawca — Miejskie Przedsiębior stwo Remontowo-Budowlane w Nysie. N y s a . Wieża bramna tzw. Ziębicka, pozostałość dawnych murów m iej skich, zbudowana z cegły w 1530 г., nadbudowana w X V I w. W latach 1968— 1970 przeprowadzono remont obiektu : oczyszczono i umocniono

14. N y sa , wieża bramna Ziębicka

z 1530 r.

istniejące oryginalne sklepienia pier wszego i drugiego piętra, częściowo założono nowe schody i ognioodporne podłogi, oczyszczono i uzupełniono u bytki lica murów i gzym sów elewacji, odsłonięto zamurowane otwory okien ne i blendy, wykonano nową stolarkę. Obecnie wieża służy jako punkt w ido kowy, poszczególne kondygnacje w y  korzystyw ane są na cele w ystaw ien nicze. Inwestor — PM RN W ydział K ultury w N ysie przy częściowym pokryciu kosztów przez W ojewódz kiego Konserwatora Zabytków w Opo lu ze środków budżetu centralnego. W ykonawca — P P PKZ-Oddział W ro cław. Użytkownikiem obiektu jest P K K F iT w N ysie.

N y s a . Kościół parafialny Św. Jaku ba, zbudowany w pierwszej połowie X V w. przez budowniczego Piotra z Ząbkowic. W podziem iach kościoła zachowały się pozostałości poprzedniej św iątyni z drugiej połow y X III w. Jest budowlą ceglaną, halową, z obejściem nie wydzielonego prezbiterium, w ień cem kaplic i baptysterium . W wyniku działań wojennych w 1945 r. kościół został w ypalony, zniszczeniu uległ dach, szczyt w elewacji zachodniej, trzy kaplice i częściowo wystrój wnętrza. Pierwsze prace zabezpiecza jące podjęto w 1946 r. ; pod kierunkiem inż. arch. Stanisława Kramarczyka przykryto obiekt prowizorycznym d a chem. N astępnie staraniem proboszcza podjęto w ramach planu inw estycyj nego MKiS pełną odbudowę kościoła. Projekt odbudowy opracował inż. Feliks Kanclerz przy współpracy inż. C. Jurewicza i inż. A. K otuli. N ajtrud niejszym problemem konserwatorskim była rekonstrukcja szczytu i montaż nowej, stalowej konstrukcji więźby dachowej ; prace w ykonały „M osto sta l” z Zabrza i Poznania oraz Opol skie Zjednoczenie Budownictwa Miej skiego. W latach 1957— 1959 usimięto tynki wewnętrzne, odsłaniające cegla ne i kamienne w ątki ścian i filarów. Prace konserwatorskie wewnątrz są kontynuowane, prowadzi je system em gospodarczym parafia pod kierunkiem proboszcza ks. Józefa Kądziołki. N y s a . „Dom K om endanta” , zbudo w any w X V III w., spalony w wyniku działań wojennych w 1945 r. W latach

1970— 1972 przeprowadzono odbudo wę obiektu do stanu surowego zam  kniętego. W ykonane prace obejm owa ły: roboty murowe (wzmocnienia konstrukcyjne), w ykonanie gzymsu wieńczącego, m ontaż w ięźby i pokry cie dachu. Inwestor — Wojewódzki Konserwator Zabytków w Opolu, ze środków budżetu centralnego. W yko nawca — P P PKZ-Oddział Wrocław. Obiekt przekazano Dyrekcji Ogniska Sztuk P lastycznych w Nysie, które będzie kontynuowało jego odbudowę. O b ó r k i , pow. Brzeg. D aw ny kościół ewangelicki, zbudowany zapewne w X V I w ., przebudowywany w X V II i XVTII w. Po drugiej wojnie św iato wej został opuszczony i zdew asto wany. Obiekt drewniany, z prezbi terium konstrukcji szkieletowej, w y 

pełnionej drewnem i gliną, nawa k o n  strukcji częściowo zrębowej, częściowo sumikowo -łątkowej, otynkow ana. W ieża drewniana, zakrystia m urowa na z cegły o układzie gotyckim . W ewnątrz w nawie i prezbiterium — strop renesansowy, polichrom owany, zdobiony ornamentem roślinnym , na ścianach — fragm entarycznie zacho wana gotycka polichromia. W latach 1962— 1963 wykonano konserwację stropu ; obejmowała ona : dem ontaż oraz przewiezienie stropu do W ar szawy, oczyszczenie, zabezpieozenie pudrującej się farby, utrwalenie, utwardzenie podłoża, dezynfekcję, impregnację, częściową rekonstrukcję i wzm ocnienie desek i polichromii, punktowanie ok. 40% powierzchni, ponowne podwieszenie stropu. W tra  kcie prac odkryto jedną deskę, zapew  nie wtórnie użytą z poprzedniego nieznanego gotyckiego stropu, na niej — ornament i orzeł piastowski. Deskę w yłączono ze stropu i przekazano do zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu. Inwestor — W ojewódzki Konserwator Zabytków, ze środków budżetu terenowego. W ykonawca — Zakłady A rtystyczne ZPAP w Łodzi, Doświadczalne Pracownie Plastyczne, artysta plastyk konserwator dzieł sztuki mgr Hanna Markowska-Zawa dzka.

W związku z koniecznością podw ie szenia stropu na jego poprzednim miejscu, na zlecenie Wójewódzkiego Konserwatora Zabytków wykonano w latach 1963— 1965 remont kapitalny opuszczonego kościoła. Prace sfinanso wano ze środków budżetu central nego . Rem ont obejmował wzmocnienie ścian konstrukcyjnych, więźby d a  chowej, pokrycie nawy podwójną warstwą gontów, impregnację m a teriału budowlanego, zabezpieczenie kruchty, rekonstrukcję konstrukcji w ieży i hełmu, tynkow anie i b iałk o wanie wnętrza. W ykonawcą było P P PKZ-Oddział Wrocław. Obiekt prze kazano Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu na cele ekspozycji muzeal- naj, obecnie również władzom kościel nym na cele kultowe.

O l e s n o . K ościół odpustowy Św. Anny, drewniany, częściowo z sobo tam i, zbudowany z fundacji mieszczan oleskich w 1518 r. w miejscu dawnej piętnastowiecznej kaplicy. W latach

15. N y sa , kościół Św . Jakuba z pierw  szej połowy X V w.

(8)

1668— 1670 został rozbudowany przez cieślę Marcina Snopka o część cen  tralną na planie sześcioboku, z p ięcio ma kaplicami i łącznikiem do koś cioła. W swej rozbudowanej formie jest obiektem w yjątkowym . Prace konserwatorskie w ykonano staraniem parafii w Oleśnie w 1958 r. przy p o m ocy finansowej Wojewódzkiego K on  serwatora Zabytków. Dalsze prace remontowe podjęła parafia system em gospodarczym w latach 1964— 1968. Zakres w ykonanych prac obejmował: zastąpienie podw aliny podmurówką, wymianę pokrycia dachu, obicie ścian gontam i, dezynfekcję i impregnację, minimalną w ym ianę niektórych ele m entów konstrukcyjnych.

16. Obórki, pow . Brzeg, kościół Ś Ś . Piotra i P aw ła z X V I w.

17. Olesno, kościół Św . A n n y z 1518 r.

O p o l e . R ynek, stanowiący część średniowiecznego założenia urbani stycznego. Cechą charakterystyczną jego zabudow y jest szczytow e u sy  tuowanie budynków na głębokich działkach. W większości są to dom y wielotraktowe, przebudowywane, od  zwierciedlające prądy różnych epok stylow ych . Pierwotnie dom y narożni kowe posiadały półkoliste wykusze, z których obecnie pozostały trzy. W w yniku działań wojennych w 1945 r. śródmieście uległo zniszcze niu w ponad 60 %. Program odbudowy realizowany w latach 1947— 1955 przyjął zasadę zachowania i odtw o rzenia zróżnicowanego stylowo detalu architektonicznego budynków pierzei południowej i północnej oraz p rzy wrócenie obiektom przebudowywanym gruntownie w X IX i X X w. uproszczo

-nych cech stylow ych baroku. Projekt odbudowy i rekonstrukcji rynku opra cowano w ,,Miastoprojekcie — K a to  w ice” . Inwestor-— Dyrekcja B u do w y Osiedli Robotniczych. W ykona w ca — ekipy Opolskiego Przedsiębior stw a Budownictwa Miejskiego. Efekt odbudow y zakłóca bezstylow y blok ratusza i narożnikowy budynek Spół dzielczego Domu Handlowego. O p o l e . Wieża zamku piastowskiego na Ostrówku, zbudowana z cegły ok. 1300 r. Obecne zwieńczenie wykonano w 1958 r. według projektu inż. arch. Stanisława Kramarczyka stajaniem Wojewódzkiego Konserwatora Z abyt ków. Udostępnienie wieży dla zw ie dzających poprzedził remont p rze prowadzony w latach 1969— 1970. Obejmował on w ym ianę części ele m entów schodów drewnianych (biegi, balustrady), założenie instalacji ele ktrycznej i odgromowej. W nętrze adaptowano na cele muzealne i tu ry styczne (wieża widokowa). Inwestor — Wojewódzki Ośrodek Sportu T ury styki i W ypoczynku w Opolu, przy dofinansowaniu w trybie U chw ały R ady Ministrów 418/60. W ykonawca — P P PKZ-Oddział Wrocław. Projekt aranżacji wnętrza opracowała Praco wnia Sztuk Plastycznych w Opolu, projekt wyposażenia wnętrza — Opol skie Przedsiębiorstwo Produkcji P o  m ocniczej Budownictwa.

O p o l e . Kościół franciszkanów z klasztorem, ufundowany w X I I I w. przez księcia opolskiego W ładysława I. W 1307 r. zespół ten spłonął. Budowę obecnego kościoła podjęto w 1309 r., wznosząc w pierwszym etapie kaplicę Św. Anny, zwaną Piastowską. Kolejno p ow stały: prezbiterium, nawa, wieża i kaplice. Od 1313 r. kościół otrzymuje miano zamkowego i stanowi m auzo leum piastowskie. W 1958 r. staraniem W ojewódzkiego Konserwatora Z abyt ków ze środków budżetu centralnego podjęto konserwację czternastowiecz nej polichromii Ukrzyżowanie, znaj dującej się w grobowcu książęcym . W latach 1970— 1971 na koszt k la sztoru franciszkanów przy współudzia le finansow ym Wojewódzkiego K on  serwatora Zabytków podjęto roboty elewacyjne, w wyniku których odsło nięto i częściowo zrekonstruowano gotyckie lico wątku ceglanego. Opie rając się na zachowanych fragmentach fryzu, wykonano jego rekonstrukcję na elewacji zachodniej i prezbiterium. R oboty wykonała Rzemieślnicza Spół dzielnia Zaopatrzenia i Zbytu w Strzel cach Opolskich.

Jednocześnie Wojewódzki K onserwa tor Zabytków ze środków budżetu te  renowego sfinansował wykonanie tran  sferów polichromii gotyckiej, znajdu jącej się ponad sklepieniem kaplicy Św. Anny. Prace zlecono Pracowniom Sztuk Plastycznych w Opolu. W yk o nał je artysta plastyk konserwator dzieł sztuki mgr Tadeusz Knaus. O p o l e — B i e r k o w i c e . Mu zeum W si Opolskiej. W 1961 r. za rządzeniem Prezydium Wojewódzkiej

R ady Narodowej powołano w Opolu Muzeum W si Opolskiej, lokalizując je przy drodze E-22, na pograniczu m iasta i w si Bierkowice. Obok grom a dzenia, konserwacji i ekspozycji z a  bytków placówka pełni nadzór nad stanem zachowania zabytków budo wnictwa drewnianego in situ i kolek cjonerstwa wszystkich elementów k u l tury materialnej i duchowej wiążących się z tradycją i przemianami wsi. Podstaw ę selekcji i wyboru stanowi pełne rozeznanie zasobów budowni ctwa drewnianego bez względu na czas powstania obiektów i stan za  chowania. R ezultatem jest skatalogo wanie i w stępne opracowanie naukowe ponad 1000 obiektów i możliwość ustalenia kryteriów wartościowania zabytków pod kątem ich wartości dla celów muzealnych i naukowych. Muzeum zajmuje teren ok. 10 ha i realizowane jest według projektu zagospodarowania przestrzennego inż. arch. Jerzego Górawskiego. Główną zasadą założenia jest operowanie z a  grodami jako jednostkami podstawo wymi, z równoczesnym ukazaniem czterecłi charakterystycznych dla Opolszczyzny regionów etnograficz nych. Projekt zakłada możliwość zw ie dzania w dwóch poziomacłi ■— siecią dróg naturalnych i ciągami odpowied nio usytuowanych ramp z tarasami w idokowymi. Z zakładanej docelowo liczb y 80 zabytków budownictwa drewnianego zgromadzono ponad 30. D o najcenniejszych należą: m łyn wodny z Siołkowic, szpital z Radłowa, karczma z Przewozu, dwa dworskie spichlerze ze Sławięcic i Grudyni, spichlerz ganeczkowy z Domaszowic. Przeniesiono obiekty oraz wyposażono wnętrza mieszkalno i gospodarcze z powiatów opolskiego i oleskiego, tworząc część zespołów zagrodowych. Otoczenie zagród uzupełniono m. in. ekspozycją kolokcji uli kłodowych i figuralnych, gołębnika, studni z żura1 wiem, kapliczki i ^dzwonka zmar łych ” . Prace konserwatorskie i rekon strukcyjne wykonują rzemieślnicy sta  le zatrudnieni w muzeum oraz siły n a jemne. Działalność oraz koszty budo wy finansowane są ze środków budżetu terenowego. W 1970 r. muzeum udo

18. Opole, kościół franciszkanów , p o li chromia ,,U krzyżow anie” w krypcie grobowej z pierwszej ćwierci X I V w.

(9)

stępniono publiczności. Obok prezen tacji najcenniejszych zabytków orga nizowane są imprezy folklorystyczne i jarmarki sztuki ludowej.

O t m u c h ó w , pow. Grodków. Mury miejskie, wzniesione z cegły w X IV w,, przebudowane w latach 1484— 1485. Zachowały się fragmentami na obwo dzie całego m iasta z bramami i basztą. Rem ont zabezpieczający wykonano w latach 1970— 1972. Obejmował on wzmocnienie konstrukcji odcinka p o łudniowo-wschodniego u podnóża zamku, uzupełnienie ubytków, spoino wanie, zabezpieczenie korony m ujów na odcinku zachodnim. Inwestor — Wojewódzki Konserwator w Opolu, ze środków budżetu terenowego. W y  konawca — P P PKZ-Oddział W ro cław.

P a c z k ó w , pow. N ysa. Zespół staromiejski. Miasto powstałe około połowy X III w. jako osada targowa, w 1300 r. wzm iankowane jako miasto wchodzące w skład księstwa nyskiego, do 1810 r. pozostaje własnością b i skupów wrocławskich. Założenie prze strzenne typow e dla średniowiecza : prostokątny rynek pośrodku i re gularny układ ulic, otoczone pełnym obwodem kam iennych murów miej - skich wzniesionych w 1350 r. z nakazu biskupa Przecława z Pogorzeli. Pier wotnie b yły to dwa pierścienie, z których zachował się jeden — w e wnętrzny z basztam i i bramami. Pożary, jakie m iały miejsce w X V I i X V II w. nie zm ieniły zasadniczo oblicza m iasta, odbiły się natom iast na charakterze zabudowy, zwłaszcza kamienic mieszczańskich. W latach 1955—1956 PP PKZ wykonało pod kierunkiem inż. arch. Jacka Cydzika plan zagospodarowania przestrzen nego Starego Miasta Paczkowa. Plan ten stanowił podstawę opracowania projektów remontów kapitalnych, o d  budowy i adaptacji zabudowy ul. N a  rutowicza i niektórych kamienic w rynku. Realizację finansowano ze środków specjalnych KERM-u. W 1969 r. zatwierdzono plan ogólny miasta do 1985 r., opracowany w W o jewódzkiej Pracowni Urbanistycznej w zespole inż. arch. Tadeusza Strzały. Dwa lata później opracowano program rekonstrukcji zabytkowych kamienic i urządzeń komunalnych. Chai’aktery- styka stanu istniejącego była p od  stawą dla kolejnego opracowania studialnego i modernizacji Starego Miasta. Realizatorem przedsięwzięcia na zlecenie MZBM było Biuro Projek tów Budownictwa Komunalnego pod kierunkiem inż. arch. K rystyny K u  charze w skiej. Zasadą łączącą w szyst kie opracowania planistyczne jest utrzymanie nie tylko istniejących obiektów zabytkow ych, ale także rekonstrukcja plomb w ubytkach ciągów zwartej zabudowy ulic i ekspo zycja najcenniejszych budowli m o num entalnych.

Niezależnie wykonano prace konser watorskie przy pojedynczych w y  branych obiektach. W latach 1962— 1964 przeprowadzono konser wację murów miejskich, baszt i wież.

Zakres w ykonanych prac obejmował uzupełnienie głębokich ubytków i wyrw, zabezpieczenie korony murów, w ym ianę zniszczonych spoin oraz remont w szystkich trzech wież. U su  nięto przy okazji komórki lokatorskie i przybudówki szpecące bezpośrednie otoczenie. Inwestor — W ojewódzki Konserwator Zabytków. W ykonawca ■— P P PKZ-Oddział Wrocław. Z innych prac należy wym ienić remont kapitalny dachu nad nawą kościoła, poprawę stanu technicznego wieży ratuszowej oraz remont budynku R ynek 48.

P l e ś n i e a, pow. Nysa. Rzeźba Madonny z Dzieciątkiem , polichromo wana, wykonana w warsztacie śląskim związanym z kręgiem „Pięknych Madonn” na przełomie X V /X V I w. Odkryta została w kaplicy przy drożnej, obecnie znajduje się w koś ciele parafialnym w śm iczu (pow. Prudnik). W 1966 r. wykonano kon serwację obiektu; jej zakres obejm o w ał: badania stratygraficzne, zdej mowanie nawarstwień polichromii do drewna po ich uprzednim zinw enta ryzowaniu w skali 1 : 3, dezynsekcję, dezynfekcję, impregnację, kitowanie ubytków kitem trocinowym z p oli octanem winylu. Barokowe uzupeł nienia drewna nasadzono ponownie, umocowując na drewnianych kołkach i przyklejono do drewna. Pozostaw io no nikłe fragmenty polichromii gotyc kiej oraz kilku odkrywek straty graficznych z pokazaniem wszystkich warstw polichromii. Inwestor — W o jewódzki Konserwator Zabytków, ze środków budżetu centralnego. W y  k o n aw ca— P P PKZ-Oddział W ro cław , zespół pod kierunkiem mgr R en aty Dubiel -Białasowej.

P o g o r z e l a , pow. Brzeg. P o li chromia w prezbiterium kościoła p a  rafialnego, poohodząca z X V wr., od  kryta w 1964 r. w czasie remontu obiektu. Przedstawia sceny z życia Chrystusa i Marii, postacie świętych i aniołów oraz symbole ewangelistów. W tym sam ym roku grupa studen tów Studium Konsorwacji D zieł Sztu ki ASP w Krakowie pod kierunkiem prof. dr. J. Dutkiewicza wykonała sondy stratygraficzne i odkrywki płaszczyznowe. Konserwację całości polichromii wykonano w 1965 r., odsłonięto wszystkie malowidła (na ścianach, sklepieniu i żebrach), utrwa lono i zrekonstruowano w miejscach ubytków , wykonano punktowanie. Inwestor — W ojewódzki K onserwa tor Zabytków w Opolu, ze środków budżetu centralnego. W ykonawca —■ Zakłady A rtystyczne ZPAP, D o  świadczalne Pracownie Plastyczne w Łodzi, zespół pod kierunkiem arty sty plastyka konserwatora dzieł sztuki mgra Ryszarda Bieleckiego.

P r u d n i k . Statua NMP w Rynku, w ykonana z marmuru i piaskowca, wzniesiona w 1694 r. N a kwadrato w ym cokole, zdobionym na bocznych ścianach płaskorzeźbami, stoją w n a  rożnikach czterej aniołowie, pośrodku na postumencie kolumna, na której

figura Madonny z Dzieciątkiem . W la  tach 1969— 1972 wykonano prace konserwatorskie, które obejm owały: oczyszczenie figur kamiennych, u tw ar dzenie tworzywa, szlifowanie i w zm oc nienie kolumny, rekonstrukcję a tr y  butów figur, częściową konserwację i rekonstrukcję medalionów cokołu. Ponadto wykonano częściową w y  mianę okładziny marmurowej cokołu i naprawę stopni oraz ogrodzenia. Inwestor — W ojewódzki K onserw a tor Zabytków, ze środków budżetu centralnego. W ykonawca prac konserwatorskich — P P PKZ-Oddział Warszawa, zespół pod kierunkiem mgr K rystyny Trzeeiakowej ; w y  konawca prac budowlanych — PP PKZ-Oddział Wrocław.

P r u d n i k . Dom R ynek 40, z X V III w. W latach 1966— 1969, staraniem MZBM przy d ofinanso waniu w trybie U chw ały R ady M ini strów 418/60, poddano obiekt re montowi kapitalnemu. W trakcie re montu odkryto w parterze barokowy, polichromowany strop belkowy. P o  nadto w pomieszczeniach pierwszego piętra znajdują się dwa stropy stiuko- we z bogatą ornamentyką. K onser wację stropów w ykonano w latach

1967— 1968. Zakres prac przy stropie na parterze obejmował: impregnację, kitowanie drewna, podwieszenie, zdję cie przemalówek, konserwację lica polichromii z częściową rekonstrukcją m otyw u dekoracyjnego ; przy stro pach pierwszego piętra: przyczepienie odstających elem entów dekoracyj nych, zrekonstruowanie ubytków , sca lenie kolorystyczne. Inwestor — W o jewódzki Konserwator Zabytków w Opolu, ze środków budżetu central nego. W ykonawca — Zakłady A rty styczno Badawcze ZPAP, D ośw iad  czalne Pracownie Plastyczne w Łodzi, konserwatorzy dzioł sztuki: mgr R y  szard Bielecki i mgr Tadeusz R om a nowski.

R a c i b ó r z . Polichromia w k la  sztorze podominikańskim (obecnie Muzeum Regionalne) z pierwszej p o  łowy X V II w. Malowidło przedstawia adorację błogosławionej Eufem ii przez konwent dominikanek na tle perspektywicznej architektury. W la  tach 1962— 1963 wykonano konser wację obiektu : usunięto wadliwe k ity wapienno-gipsowe w miejscach n acie ków i łat, wprowadzono nową zaprawę wapienno-piaskową ze szczególnym uwzględnieniem zabezpieczenia ob  rzeży oryginalnej zaprawy, zastoso wano zastrzyki wzmacniające tynki i likwidujące pęcherze. Wzdłuż ściany zastosowano zastrzyk konstrukcyjny, scalający pęknięcie spowodowane przez rozsuwające się cegły. Po o czy szczeniu polichromii usunięto prze m alowania z poprzedniej konserwacji. Po usunięciu przemalowań pokryto partie kitów cienką warstwą pobiały. Uzupełniono braki polichromii. In w e stor — Ministerstwo K ultury i S ztu  ki. W ykonawca — PP PKZ-Od dział Kraków, zespół pod kierunkiem mgr Teresy Dembińskiej -Waśnio- w skiej.