Kimeryd i bonon z wierceń w Zarzęcinie

JanKUTEK, Andrzej WITKOWSKI

Kimerydi bonon

Z

wierceń wZarzęcinie

WSTĘP

W latach 196{}-:-1961 ,wykonano. na zlecenie Zakładu Złóż Rud

Ze-

laza Instytutu Geolog1cznego.' kilka wierceń poszukiwawcz)1lch w" okoli- caCh :Zarzęcińa. Wiercenia zostały żaprojektowane i były nadzorowane przez A. Witkowskiego. ,W otwora-ch iWiertniez,ychZarzęcin 1 i Zarzę­

cm 3 po przewierceniu utworów dolnęj kredy przebito rów:trież utwory hOln,onu i najwyższej części gór:nego kimerydu; Wspomniane utWOII"Y me- zoroicme, wChodzące w skład połwdniowo-zachodniego, skrzydła niecki totmasww'skiej, ~padają ku półno.cneanu wsdhodowi ' pod kątem 2,5⁰•

Otwór Zarzęcin 1 położony jest Około 6 k:;m na półinóc od Sulejoiwa nad

Pilicą, otwór Za:rzędn 3 zaś okołu ,800 m na północ, od otworu Zarzę'"

ciJn1.

Wyniki ,wstępnego opTaOOWaTIia wie~ceń w Zatrzęcinie opublikOwał

A. W:itkowskil(19'61).W publikacji tej został wyrażony pogląd oistn.ie- mu ciągłości sedymentacyjnej '!D:iędzyutworami kirrn,erydu :i, bononu w Zairzęclnie, 00 ,znajduje

swe

potwierdzenie w n:iiniejszej praCy; część oznaczeń amOlnit6w jurajskich; wymieniony,ch we wspomnianej publi- kacji, :uległa natomiast obecnie rewizji.

N:iJniejsza praca poświęcona jest głóWnie ustaleniu, stTaty.grafii amo-- nitowej kimerydu górnego i bonoiIlU w Zarzęci:nie. Oma,cZelnie fauny zo-

.stało wy~onane, przęz J. Kutkcl.

W kimeryd.zie ioononie Zarzęcina amonity występująb::łiI'ldzo, Hcznie,

.są one jed.nalk spłaszczoone i to niekiedy bardzo sHllie; W IWielu okazach amonity .występują j.edyniew postacifraogmentów, .bądź to, ze względu

na dość małąśred:nicę rdzenia' wiertniczego (na ogół 1l2:mm), bądź też

poklruszenie wielu musZli attlonitów już W środOlWisku sedymenta·cyj-

nym.

Trzeba też nadmienić, że zna'czna ICZęŚĆ amonitów wchodzi w ^skład rodzajów, które, jak np. rodza,je Subplanites i Za'raiskites, nie doczekały się dotąd dostatecznie wy;czerpują<!ych opracowań paJeontolo.gicznych.

Z powyższych względów

ni·e

zamiesz!CZOIIlQ. pełnego. Opisu paleonto.logićz­

lIlego. faUJIly' amo.nitowej ·z, Zarzęcina ..

W

^obrębie opisu profilu ,wierceń

podano. jedynie krótką ,charakt.erystykęniektórych amoniltów, niezbędną

dla uzasadniem.ia odpowiednkh wniosków stratygraficznych.

1' --

160 Jan Kutek, Andrzej Witkowski

. W otwO!I'Ze 'Zarzęcin 1 utwocy jurajskie zostały odwiercane na głę­

boka'ści 119,2+202,0 m, a IW' otworze 'Zarzęcin , 3 nagłęboikości

· 147,4+250,Om. Głębokości poszczególnych punktów· otworów wiertni-

czych podawane są skrótowo, przy czym wyrażenie typuZi~197,5 m ()zna'cza :głębokość 197,5 m w otwolrze ,wiertniczym. 'Zarzęcin 1.

. Autorzy składają ·serdecżne podżiękowanie Doktorowi Janowi Czer-

nrińskiemuzci udOstępnienie materiałó'w z rwierceń w ZaTzęcinie. .

OPIS PROFILÓW 'WIERCE:R W ZARZĘCINIE

KIMERYD GÓRNY

, .

!P ^Q Z i o. m A'Ulacóstephanus pse'Udom'Utabilis. !Poziom ten jest 'repre- zentowany przez szare m.ar.gle

o.

gładlti!m. przełamie, zaJWd.eTające pod-

II'zęcb:te wkładki nieco ciemniejszy eh iłowców ma:rg,1istych. W wymienio- m.ych' skałaJClh występuje nikła domieszka muskowitu. We wkładkach

ilasty;ch dość Hczne są małz·e, które IW margla'ch niemal 'Wcale nie Wystę- pują. AmO!Illity są liczne zarówno. w mMgLacll, jak i w iłowcach. , , W omawianym poziDmie licznie występują amonity z :rOclz.aju4'UZaco-

stephanus. Ro~oz:nanie tych ,amonitów nie jest trudne ze względu na ich ,charakJterystyczną rzeźbę i a,becnaść bruzdy na stronie 'zewnętrznej

ich skrętów. Gatunkowe natomiast oznaczenie au1a!kostefanów nie w każ­

'dym przypadku j€St możliwe. Inlka okazów należy do gatunku A'Ulaco-

stephan'Us s'Ubundorae (P ,a v 10 w), kilka zaś ,wyka.zuje ścilsłe podobień­

stWO' dO' f()l!"ffi opisany,eh przez A. Pawława {1886) pod na:zwą Hoplites pseudom'Utabilis (pl. 4, fig. 1) i H. s'UbeudoX'ILs (pl. 4, fig. 3; pl. 10, fig. 3).

Dwa okruchy skrętów, pokry;tych przez grube, dość nieregułarn.e, trój- dzielne i rzadziej ' d.wudzielne żebra, wykazują podobieństwo. do. farm opiSany;ch przez A. Pawłowa (1886) pod nazwą H. eudoX'ILs (pL 9, fig. 1,2) i zaliczonych przez D~ I. Iłowajsk,iego i K.P. FlorenskiegO' (1941, p. 53) da galtunJku Aulacostephan'Uskirghisensis (d' O r b,).

Li>cznie występują również ewo,lutne Perisphinctidae pokryte prze~

dwudzielne żebra ż punktami podzia-łu pr~padającymi na połowę ;wy-

sokości skrętów. Podrzędnie występują . żebra pojedyncze, sporaiCłycznie

. .zaś żebra /trójdzielne związane zwykle z przewężeniami. Na kilk;u oka~

za'ch IWidać ulj-ścia skrętówzaopatI-zone w us.zka. FOmly z Za:rzęcina

z dość gęstymi żebraini odpowiadają forrmie opisanej przez A. Pawłowa

(1886) pod nazWą Perisphinctes virg'Uloides (pl. 7, fig. 3). Dla fO'rmy tej D. 1. Howajski i K. !P. Flore.nski (1941) zapropoiIlorwali :nazwę Divisos- phinctes s'Ubmagistri. Inne farmy z Zarzęcina, z II"zadszymiżebtami, sta-

lIlowią .żapewne odrębny gatunek. Omówione powyżejamOa1ity nałeży, .

być'mo~e, zallCZYĆ do rodzaju Torq'Uatisphinctes.

W górnej ,części. odwierconego w Zarzęcinie poziomu A'li.lacostephan'Us pse'Udom'Utabilis ?Torq'Uatisphinctes !Sp. przewa!Ż'ąją z.decydawanie U.c2lbą

'nad A'Ulacostephan'Us sp •

. W jedn.ymmiejscu ~Zi-201;0+2(}2,O m) pojawiają się gładkie, silnie

· inwO'lutne amO!Ility z nadrodziny Haplocerataceae.

· , . Najwyższy pun.ldwystępolWaniaaulaka~tefanów pł"zypada wwierce- cniu Zarzęcin 1 na głębokość 191,0 m, co odpow:i.aóa ~ej więcej głę'Po­

kości .223,0 m

w

vvierC€!lliu Zarzęcin 3. !Po.zio.m A'Ulacostephanus pse'Udo-

Kimeryd i bonon z wierceń iN Zarżęcinie 161

mutabilis został odwiercony w Zar.zęcinie do · głębokości: Z1-202,0 m d Z3-250,0 m. Wynika z te.go, że miąższość odwlerCoinej c·zęści omawia- lIlego poziomu wynosi 11 ni

w

~c·eniu Zarzęcin 1 i 27 !rll w ,wierceniu

Zarzęcin 3.W przypadku zaliczenia całegOo omówionego poniżej podpo- ziomu Virgataxioceras sp. do poziolIlu Aulacostephanus pseudcimutabiZis podane wyżej miąższości wzrosłyby ,00 najmniej ^Q 1 m.

'p o d

op

o z i Q m Virgataxioceras sp. Charakrterystyczne dla tego pod- pozioanu są amonity z TOdżaju Virgataxioceras. Są to .amorn.ity, których Zlwoje są zrazu pokryte przez gęste żebra dwoozielne, następnie zaś wy-

kazują ataksjOceraoowy i w końcu . .

wixgatOotOlIIliczny typ· UI:ZeŹbieniJa.

Niektóre !Wi.rgataksjOO€!l"aJSY z Za-

rzędna .wy1k.a:zują podo·bieństwo dOi

!O\l'lIll opisanych przez D. 1. Iłowaj­

SkiegOo i K. P. FIOll'eiIlSldegOo (1941) pod nazwą Divisosphinctes faHax (pl.

3;

fig. 6-8). Wśród wir:gataik- sjocerasów·z Za!rZęcin:a mOŻ1lia:by

?rawdopodobnie wyodrębnić kilka gatunków. .

. Jeden z okazów wirgataksjo- cerasów z '2larr.zęcina (Z3-222,3 m), .

wyjątkoWOo dob:rrze zachowany, wy- kazuje na ^długości . 00 najmui'ej

połowy mętu ,ba:rd~ wyraźną rzeźbę ataksjocerasową. Na okazie

wyraźnieuwida.cznia się przeoooar-

Fig. 1. Syntetyczny profil kimerydu i bononu Z wierceń w Zarzęcitlie

Syntetical . profile of the Kim- meridgian and Bononian from bore-holes at Zarzęcm.

1 - Iłowoe; 2 - margle; 3 ...:.. waopIe- nIe margliste; miejsca występowania

amonItów: H - Ha>plooe1'lllt&cell.e. P __

?Pseudovlrgatltes, W - ?Whea.t-

ley1tes .

1 - claystones; 2 - m.arllł; 3 - ~a.rly l1mestones; occurrence sltes ·0If am- monites: H· - Haoplocera.taoea.e; P -

?PseudovlT!l'&tltes, Vi - ·?Whea.t- ley1tes

NEOKOM Z3-147m g>

... -

'0

t:l)

~8 ^~

-

-

!.oJ '- . l::;

:;:: ^~

~% ~~

- -

-

~ _{. Z3-1Um}

~ l1-142m

~

..,,,,,

~.s: _~.,g

-

^;r.

.<.; E: _E:

~.~

'"

^{~ -}

<s0 <"j

ą-§- - -

~

-

L3-]()(jiTI ZI-1I4m

~.

~ _~ ^{E; -}

-

^-

"" r

<:>

'lQ ..

Z3 222m

li-190m }

-

-

>-. -

-

~

- - -

-

^-

<:!)

-

^-

~ _~ e _~

-

^{- -}_-

e:i

_- -

_-

^-

::!;

- - -

^-

~

-

^- -

-

- -

- ^-

Z3-250m

-

_-

§§7

bT~TiJ-2

ECS33

Z. scyfhicus

Z. quensfedf/ , Z. zal'aisxensis

w

p p

Z. scythicus

? l. ef. miafschkoviensitl H

H H

H

Subplanifes sp:

Virgataxioceras sp.

H .

Aulaccsłephanus sp.

? TOl'quali$pllincfes sp.

żaIIl.i.e żeber poldplolkoidaln)71ch IW żebl'l8.Wirgatotomiczne, !Według sche- matu podatnego przez O. F. G.eyera (1961). WspolInIriaJny olkaz o wiele lepiejodpofwiada. ;poda.nej przez IW. J. ATlrellla (1953) · der.f:i:rricji rodzaju Virgataxioceras niż południowoniemiec!kie amonity z grupy V. setatus (5 c h n e i d) i TOSyj~ amond.ty zgatUlIllku V. faUax (I l o v.

et F 1 ar.) ..

. ,

162 ^Jan Kutek, Andrzej Witkowski

Ożna,czalne O'kazy wiTgaltaksjocer8SÓw występują wwi'EIDceniaCh ^W Za.-

rzęc:inie na głębokościach: Z1-190,1 m; 190,3 m; 190,5 m; 191,8 m; 19:2,0 m i Za-2'22,0 m; 222,3:In, la wtięc trafiają się nieco ni'żej i wyżej najwyższ:ego

punktu występowania aulacostefanów (Zr191,0 m~. Być mo,re 00 rodzaju Virgataxioceras należy ,r6wnież ki!lka źle zachowany;ch ,aJmOnitów wystę­

pująrCylclh nieco powyżej ,wspomnianych punktów' występowania ozna- eza:lnych wirgataksjocer:asów. W ^każdym r,azie me ulega wątpli,wości, że miąŻ'S.'WŚć podpoziomu Virgataxioceras sp. wynosi 00 najmniej okołO'

· 2 m i moż,e być najwyżej parr-ę m€ltrów więĘsza,. Malteriały z ^wierceń' 'w Zarzęcinię nie pozwalają rozstrzygnąć, czyzasię'g występowania Vir- gataxioceras sp. wykra,cza nieco poza, zasięg występolwania Aulacoste- '.

phanus sp.

,Warstwy ^"O miąższości jednegO' me1lra,występujące powyrej naj'wyż­

szego punktu występow:amia aulakos"tefunów i ,zawierające Oozna'Ćzalne

wirgataks'joicerasy, liitolog1cznie stanowią przejście między utworami po--

· ziornu Aulacostephanus pseudomutabilis i! utwOirarr.i.i. bononu dolnegO'.

Warstwy' te ~ąutwo!l'ZOIIle z przeławica:jący-ch się sza\I'ych margli ^Q gład­

kim przełamie i rciemnos.zary;ch iłowców marglistYlch.W warstwach tY'ch natr,afiono na kilka osobnikóW? Torquatisphinctes sp. .

BONON DOLNY

p o z i Ol m Subplanites sp. Poziom ten jest reprezentowany pizez ciemnoszare dłowce margliste, przechodzące S'pOcrarlycznie w margle. Ska-

ły te 'zawi,erają muskow~t.

W Oomawianym poziomie występują amonity z rodzaju Subplanites.

Stanza,ChQlWlaIlJ;a amonitó'w nie poz:wa;la na i;ch ścisłe g,altunkowe o,zna- czenie. Dość ,częste są okruchy ^skrętów amonitów, pokryte przez ^żebra dwudzielne i dosć "Ii'czne żebra ~ir.gatotQi:m:tc.zne. FO!l"IIly te wyka'zują 'podoibieństwo do jednej z formOlpisany'Ch przez D. I. IłowajskiegOl

i K. P. F1lorens1ri€:go pod nazwą Ilovaiskya klimovi (pl. 21, fig. 40).

Ułamki amonitów z ZaiTzęc:iina" który,ch skręty pok!I'yte są wyłącznie lub prawie wyłączriie przez. żebra dwudzielne, wyJmzują podobieństwOo do form zaJkzanych przez D. J. I,łowajskiego i K.. lP. Flor,enskiegOl dOi ga- tunków 1. pseudoscythica i 1. ianschini.

W kiJku miejsca,ch CZ1-183,4m; 174,4 m) występują s'illni·e inwOIlutne i pokryte p!l'zez delikatne sierpowate żebra amonity z nadrodziny Haplo':' cerataceae. Częste':są nieoZI1aczalne b1i'żej małż·e ,lub ich rdetryt .. W jed.,.

· nym miejscu naJ trafiono na ślimaki z gatunku Scurria maeotis (E ic Ih -w.) ..

Naijniższy punkt wyStępowania o!ZI1alczalnegoz dość dużą pewnością amonita z rodzaju Subplanites przypada na głębokość Za-220,0 m I{Zt-188,O m), najrwyższyzaś punkt na głębokościIZ1-181,O ID. Wobec tegO'

Ini.ąższoŚć waTstw :z Subplanites

sp.

wynosi ⁰⁰ najmniej 7 ^ID. Za maksy-

maJną miąższość bOillOillu dblnego można uznać odcinek o długości 15,7 m, . zawaJIiy między najwyższym pW1ktem występowania oznaczalnego wi!l'- gataksjoc·er:as.a (Za-222,0 m) i najniZszym punktem występow,ania oma.- czaJ:nego z dość dużą pewnością Zaraiskites· scythicus (Za-206,3 m) .

I·

Kimeryd i bonon ż wierceń w Zarzęcinie' 163

DOLNA CZĘśC BONONU $RODKOWEGO

D o 1 n y p od P o Z' i om p o :zi o m u Zaraiskites scythicus. 'Poziom ten jest reprezentowany przez iłowce margliste przechodzące miejsCami w m.axgle, a w :najwyższej części podiporiomu TÓwnież w wapi€lIlie mar- gliste. 'Wszystkie te skały są 'Ciemnoszare 1 zawierają domieszkę mus ...

lroWitu. .

W orrtawianym ;podpoziomie występują liczne osobniki Zaraiskites. scyphicus (V i s chn.), których wirgatoto.m:kzne żebra posiadają tylko trzy żebra .zewnętrzne. Licme są też fragmentyamooitów, kitó:ryChskrę­

ty są pokryte przez trójdiielne wwgatortomiczne i znacznie liczniejsze .. dwudzielne żebra. Amo.nity. te Iwyka'zują podobieństwo do fO!mlyopisa-

nej pT2ez A. Michalskiego. (1890) pod nazwą Perisphinctes miatschko~

viensis (pl. 9, fig. 10)" . '

W d()lnejczę~ci podpOJziomu(Zt-174,0 m, 173,0 m; Z3-198,6m) wy-

Sltępują.amonity z nadrodziny Haplocerataceae.

W dwóch miejscach (Z1":'150,5 m, 145,0 m) natrafiolIio na bardw drob- ne ira.gmernty skrętów ,amonitów, WykazującyCh rueregularną rzeźbę i m.iI). obecność 'licznyCh. lWoJnych żeber zewnętrznych. Być może są to amonity z rodzaju Pseudovirgatites, co jednak jest niepewne, ponieważ

badane okazy stanowią ba:rdzo nikłe fragmenty skrętów.

W omawianym podpo,ziomie występują 'liczne. małże i kh detryt~

W górnej części podpoziomu:pOlwier2Chnie iłowców, wykazujących łup-, kową oddzielność, sąmi.ejscami (Z1-~48,0 m; Z3-179,0 IIi, 178,0 m) za-

· słane przez liczne OOOJbniki drobnyClh małżów z rodzaju Astarte i śliffia ..

ków z;-gatunku Scurria maeotis. . . ' . . ^{. 1}

Za damą -granicę omawianego podpo:ziomu przyjęto naj:niżSzypunkt

· występowania Zaraiskites scythicus (Z3-2Ot6,3 m.; Zt-174,3 m), za górną

· Zaś lla'jni.iszy punkt występowania Z. zaraiskensis (Z1-142,0 m). Woibec tego miąższość dolnego podpo:ziomu poziomu Za'raiskites. scythicus wy- nosi okolło 32m.' . "

G 6rn y p o d p o z i o m p o z i om u Zaraiskites. scythicus. ['od.., poziom ten jest reprezentowany w swej oo[nej <!zęści przez iłowcema:r.;.

gliste z wkładkami margli i wapieni maxglisty,ch, w górnej zaś części

:przez prz,eławicające się iłowce margliste,ffialrigle i wapienie margUste.

W:s'zystkie te skały są ciemnoszare i Silnie mikOlWe, z !tym, że w naj-

wyższej części podpozi.omu:zawarlość miki .zdaje s:ięwyraźnie spadać.

. W omawianym podpoziomie występuje często Zaraiskites scythicus' (Vischn). Naniektói'ych okazach tego gattunku,naskiręta,ch o odpo- wiedniej wysokości-,występują żebra wirgatotoaniczne posiadające 41ub 5 żeber.zew.rtętrżrlych. Dość ,częste są osobniki ·gatunków Z .. zaraiskensis (M tc h.) iZ. 'quenstedti(Ró

u

i 11.)~ AlmolIlityz gartunku ,Z. quenstedti.

wykazują llli.,e/kiedy obecność , żeber ' połącZlOiI1ych IW pol:Ld!i!dhortomiczne

wiązki 1 nie odpowiadają formie Provirgatites aff. quenstedti J. Lewiń­

skiego (1923,· pl. "8, fig. 4,5), 'lecż .formiePerisphinctes quenstedtiA Mi- cha1skiego{1<890, . pL. 9, ,fig. 6, 7), Nadto :zna:leziono jeden. okruch skrętu

amon.iJta odporwiJadający formie. opisanej przez J. Lewińskiego (1923) pod

nazwą Virgatites '(Provirgatites?) bohdanowiczi (pl. 11, fi-g. 3). .

· W najni'ŻiSzej części omaw:ianego;podpozromu: (Za-170,9 m) nat!ra.fiOlIlo

·!la·drobny okruch mętu amonita o dość 01lżęj ~kości. Występują na

164 Jan Kutek, Andrzej Witkowski

nim żebra pępkowe w pośtad ruskich i szerokioh nabrzmiem, rozpada-

jące się na kilka żeber zerwnętrzny;ch. Z dużymi zastrzeżeIliam'i można wysunąć pogląd, że jest .to, być może, .amaniJt żlI'OO:zajuWheatleyites.

W omawianym podpoziamie dość'często występują :nlałZe. Udało się

u ruch oznaczyć jedynie Trigonia bronni A ,g.,T. pellati M u n.

et

C h a -1 m. i Astarte duboisiana d' O r b. W wapieniachwylS'tępuje nadto Septaliphoria pinguis (R o e m~). .

Za spąg górnego tp'OICIpooiomu poziomu Zaraiskites scythic'l,ts 'Przyjęto najniższy punkt występowarua Zaraiskites zaraiskensis (Z1-142,0 m;

Za-174,0 m). Częśćo.mawia:nego pod poziomu uległa przedneokomskiej de- nudacji. Spąg utWorów neokomu przypada w 'Wierceniaich 'W [Zarzęcinie . na głębokości: Zt-199,2 mi 2₃"'"147,4 m, Iwdbec czego miąższoś'ć zacho-- .

. ow:anej [części górnego podpoziomu [po'zioniu Zaraiskites scythicus wynosi

około 23 m w OItworze'Za:rzęcin1 i około 26,5 m 'W ortWorzeZa:rżęcin 3.

STRATYGRAFIA PORÓWNAWCZA

Z~i.e z podziałem :stratygrafkŻIly-rn górnej jury stosowanym obec- nie w Polsce . poziom Aulacostephanus pseudomutabilis autorzy przyj-

mują za kimarytd górny, pc,>ziom Zaraiskites scythicus zaś

za

dOlną część

bOiIlonu środkowegO.. Utwory zaw,arte między tymi poziomami amonito- Wymi odpoWiadają bo!nonowidolnemu. Ponieważ w kimerydzie i bono-

. nie Zarzęcina autorzy wytróżnia.ją podpóziomy amonitowe nie iWy;d:zie-

lane doitąd w Pol:sce,podaje się .poniżej korelację poziomów amonito- wych wyróżnionych w Za:rzęcinie z odpowiednimi pozio'Ińami amonito- wymi ZSRR.

KlMERYiD eCHiNY

. W kimerydzie g6r.nym ZSRR (poziom Aulacostephanus pseudomuta- bilis) występuje szereg gatUnków rodzaju Aulacostephanus ·~włow,

1886; IłOlwajski i Florensk.i, 1941; Bazonow, 1961). W dolnej części gór- nego kimerydu występująPhysodoceras sp. i Amoeboceras sp. Amonity z ty;ch II'Odzajów nie lwystępują już w najiwyższej. części. poziomu Aulaco- stephanus pseudomutabilis (Sazonow, 1961). Według D. 1. Iłowajskiego

i K. P.Flare:nskiego (1941) ponad poziomem Aulacostephanus pseudo- mutabilis występuje odręb:ny [poziom Virgataxioceras fallax. Według

·N. P.Michajłowa (1961) w poziomie Virgataxioceras fallax występują

jeszcze aulakostefany. D. 1. Iłowajski i K P. Florenski (1941), N. T. Sa- z,onow i N. P. Mi!chajłOlW ((961) zaliczają zgodnie poziom Virgataxiocera~

faZlax do kimerydu górnego. .

W Jcimerydzie gÓTnymZarżęcina występują gatunki xodzaju Aula-

ćostephanus ~ane równie'Żz górnego. kimery1d.u ffiRR. W odlwi.eroonej w Zall"zęcinie najwyższej 'części poziomu Aulacostephanus pseudomuta- .

'biUs nie występują Aspidoceratidaei AVtOeboceras sp. Należy sądzić, że

amonity te występują IW Za1-zęcinie w niższej, nieodiwieroon.ej części po- ziomu Aulacostephanus pseudomutabilis, a to ze względu na obserwacje poczynione w Stobnicy, położonej około 20 km na! połUldnie od Zairzędna (J. Kutek, 1961). W Stobnicy Aspidoceratidae i amebocerasy nieWystę­

,pują .również w najWYZszej części poziomu. Aulacostephanus pseudomtt-

Kimeryd i bonon z wierceń 'w Zarzęcinie 165

'.' tabilis, występują natomiast bai'lCIzo. licznie w środkowej ,cżęści tego. po-

Ziomu. .

Jest rzeczą pe'Winą, że w Zarzęcirue prżYnajmniej w dolnej części

cienkiego. podpoziom.u· Virgataxioceras sp. występują aulaikostefany.

W zwi.ązkuz tym,zgo.dnie z pogląd~i autorów :rosyjSkiichlW sprawie pozycji s'tratygrafkznej rodzaju Virgataxioceras, podpóziom Virgataxio- ceras sp. należy z:;tJi.czyć· jeszcze <do g6r:nego kimerydu. Wydaje się, że

ze

IWzględunawystępOiwamew wars,twalCh .z Virgataxioceras Bp. amoni- tów z rodZaju Aulacostephanus należy wydztelić nie poziom, a jedynie

podpoz:iom Virgataxioceras sp.

BONON DOLNY

Odpowiadające wieko,wo ,oonOiIlowi. d~lnemu utwory jurajskie, wystę-' pujące na OibszM'ze ZSRR i zaUcza!Ile taari do. dOilnego piętra' wołżańSkiego.

lub wydzielane w osobne piętro wietilańSkie, 'Charakteryzują się obec-

nością amOlIliitów z rodzaju Subplanites. Według D. l. IłIOwajskiego d. K. P.

Florenskiego. (1941) w utwo.rach tych można wydzielić ko.lejn9' po'ziQllll Subplanites sokolovi i Subplanites pseudosc.ythicus. W nowszy,eh pracach

.rooyjski,eh wydzielany by.wa tylko jeden poziom Subplanites sokolovi

i S.pseudoscythicus, z tym, że według N. T. Sazono.wa (1961) między.

tym poziomem i pozi.QIlll€'IIl Virgataxioceras faHax mo.żna wYdzielić' jesz- .

cze pozio.m Gravesia gravesiana. , .

. łesttrzeczą pewną, że w dolnymbon.onie z Zarzęcina występują S1lJb- plarlity lilislci.e subplanitom rosyjskim. Stan zalChOlW,ania fa'lIDy amom- towej z· Zaxzęel:na nie pozwaila na .wydzi.slenie w tutejszym dolnym bo.-

nonie kilku Po.ziomówamonitowydh. .

DOLNA CZĘSC BONO NU. SRODKOWlEGO

Na obszarze ZSRR w pOiziOlIIl.ie Zaiaiskites scythicus występuje bo_O . ga.tafauna. amomtow:a, reprezentowana głóWlIlie przez amonity ż rodza,ju

Zaraiskites. D. L IłowajSki i K. P. Florenski (1941) przytoczyli przeko-

nywające argumenty, przemaM7iające za tym, że w oobręl\:ii.e poZiOlIIlU Za- raiskites scythicus mo.żna wyróżnić dwa' podpoziomy, charakt~yzujące się odmienną fauną amonitową.

W dolnym pod,poz.iO'iIlie występują według wspomniall1ych autorów m.in. ?Zaraiskites miatschkoviensis (V i sc h ill.), zbUżony do. poprzed- niego gatU:ilku ?Zaraiskites contradictionis (11 OV. et F lOT.) oraz nie- typowe formy Zaraiskites scythicu$ (V i s c h n,), których Wi.rgatoto- mkzne żebra mają jedynie po trzy żebra zewnętrZi1e.··

W 'górnym podpoziomie występują mjn. typowe far:tny Z. scythicus z liczniejszymli żelbrami . zewnę.trznymi· w ż~brach wrirgatotomiczny,chj

Z. que1iStedti (R o u i l L) OTa'Z amonity z grupy Z. za.raiskensis (M i c h.).

T,e ostatnie amoni.ty nie występUją zupełnie VI podpoziomiedo1nym.

Według D. I. IłOlWajskiegQ i K.!P. Florenskli.ego z a1la!Iizy pil'a'cy J. Le-

w:ińskiego ((923) wynika, że również w okQUcaeh Tomaszowa.l~żow.iec­

kiego można· wydzielić Qba wspomniane podpozio.my poziomu Zaraiski- tes scythicus. Graillica między tymi podpoziomami p:tzebiegałaby w ob-

rębie wydzi~onej na tym o'bszarze przez J. LewińSk!iego wamtwy F:

166 Jan Kutek, Andrzej Witkowski

' w

Zarzęcinie 'zaznacza się ^IW obrębie poziomu' Zaraiskites scythicus

• taka sama jak IW 'ZSRR p!["aJWidłowość w rozmieszczeniu fauny arrloini - "

towej.W dolnej ,częśoi tego porziomu !Występują IW Zalrzęcinie ru.etypolWe fOimly' Z. scythicus i amonity ;podobne do ?Zaraiskites miatschkoviensis.

, VI górnej zaś części tego poziomu typowe formy Z.scythicus oraz Z. za-

raiskensis ~ Z. quenstedti. ' ,

UWAGI PALEOGEOGRAFICZNE

ZM6wno sekwencja fauny amomtOlwej, jak i wykształcenie litolo- gkzneuttwOirów jmajskich

z

Zarzędna wskazują na, to, że w Za:rzęcinie

zaichodzi ciągłość sedyxnentacyjna między utMrolrami kime:rydu i oononu.

Fakt ten stanowi dodatkOlWy argument dla poglądu wyrażonegiC> prżez

J. ,Kiltka, (19'61), że

w

okolicach Tomaszowa MamlW:teC'kiegÓr !Występują

'utwory kimerrydu gó:rmego i , OOnoo.u dolnego, wbrewtemu,'Co w ,tym ,przedmiocie :twierdził J. Lew:Uiski (1923). , '

, W

ZarzęcinJie utwory neokomu leżą bezpośrednio nad ciemnoszarymi

iłami, :marglami i wapieniami 'górnego podpoz.iom.u poziomu Zaraiskites ,

'scythicus. Tym najmłodszym utworom jui'ajsk!i.m ,z ZarzęclllawToma­

,srome Mawwiookim odpowiadają, iłasto-marglisto-wapienne utwory wy-

stępujące między warstIWami F i G J. Lewii.ńs:kiegó {1923), 'a,lbyć, może,

i sama waJrStIW'a G J. Lewmskiego. Wspomniane , utwOTY spomiędzy,

w.arstlw F i G nie były odsłonięte w ,czasie badań J. Lewmsk!iego i ZOIStały

odkopane 'VI r. 1961 prżez J. Kutka; Z kOirela,cji borionu Tomaszowa Mazo ...

IWiecki;ego i Zarzęc:i.na wynika, że w Zarzęcinie, przed osadzeniem się

utworów neorkOlIIluzostałyzerodowarne lltwoiry jurajskie, odpowiadające

warstwom H - L, wydzielonym w Tcanaszowie . Mawwieckim przez

J. 'Lewińskiego. ·. . .

'Zarówno w Za!rzęcinie, jak i 20 kIm daIlej ill3: :południe

'w

Stolbnicy .

. (J. Kutek, 1961) występują pod OOadami kTeidyutwaryŚTod.kowobonoń-

· skie ... W obu ,tych miejscowościach Stwietidzorno ciągłość między osadami 'k:irmerydui bonOiI1U. Fakty te uzasaldniają pogląd, że pod pokrywą CZiWaIr- torzędorwą utwocykiJmerydu górnego oraz bononu dolnego iśtodikowe'go

., wys;tępują również koło Białej i Sulejowa, połóŻOInY'ch między Stobnicą . ⁱ i Za:rzęcinem.

W kim,erydzie i Ibononie 'Zarzęcina 'występujefau:n:a amoru,towa wy-

kazująca wyraźne podobieństwo do TównowiekOlWej fauny amonitowej ZSRR. Przentawia to !Za istnieniem podcms kim&ydu g-órnegooraiZ bo ...

l'l.OOu dolnego i Śl'OdkOlWego bezpośredniego połączenia między ówczes-

nymi momami iPolSki i ZSRR. ..

W :faunie amonitowej w 'Zall'zęcinie zaznacza się podrzędnie tytońsld składnik faunistyczny, reprezentowany przez amomty z nadrodziny Hap- 1.ocerataceae li, być może, również przez amonity zrod:ziny Perisphincti-

· dae. ,Znaczenie paleogeograTiczne amOi11itów tytońskich znaleZionych

doitąd w kilku miejscadl w Polsce środkowej · zostało omówione przez ..

· J,. Kurtka (1962).

Zakład Geolog11 DynamIcZnej U.W.

, ZaJdlld ZłÓl!lRud ~el8izla. IG Nadesłano dn1a. 13 kw.letnI6 1962' r.

;

.. i

Streszczenie 167

PISMIENNICTWO

ARKELLW. :T, (1953) 8even New Generaof Jurassic Ammonites. Geoi. Mag., ' 90, p. 616-40, nr !l. He-tford.

GEYER O. F. (10011) - 'Ober die iilteste virgaUpartite Berippung der lPe-isphlnctidae

, (Cephalopoda). lPaliiont. Ztschr., 35,

p.

90"-94, nr 1-2. Stuttgart.

, 'HJIOBA~OKH~ ,ZI;. H., cpJIOPEHCKJm: K. II. (1914) - BepxHeJOpCKHe aMMOImTbI , 6accerulO'B peK 'YpaJla H HneKa. MaTep. n03H. reOJI. CTP'(>eHJ;{SI CCCP, HOB.

, cep. 1 (5). MOCKBa.

KUTEK J. (UlGI.) - Kimeryd i ibonan Stobnicy. Acta ,geol. poL, 11, .p. 103 ... 180, :nr 1. Warszawa.

KU'I'EJ{ 'J. (i~) - Palaeogeographic significanceof ammonitic faunaof the Middle and Uppei Malm in Central Poland. 13uli. Ac. PoL Sci, 10, nr 2-

Warszawa. ,

I,.EWI:fllSKI J. (100.3~ ~ Monogr,aphie :goologique e;t paloontologique du Bononien , de la Pologne. Mem. Soc. ·Grol. France; 241---25. Paris.

MHXAAJIOB H. II. (1961). - 30HaJlbHOe nOApa3Ae'JIeIDie HJOKHero BOJDKC'KOrO Slpyca COIIOCTaBJre!HJ1e ero, c 60HOHeH H nopTJIaHAOM ceaepO-3anaAHOH EBpoIIbL TpYAbI BHJr:ITIrn:,' 29, Ng 2, CTp. 56-63. JIemmrpaA.

MHXAJIbCKJ1 A. (1890) --.:.. AMMOHJ1TbI HillKHSlro BOJl)KCKOro Slpyca. TpYAbI reoJI. KoM.,

" 8, N2 2. C "--IIeTePctlypr.

IIABJIOB ;,.. (1886) - AMMOHHTbI30HbI Aspidocerasacanthicum BOCTO'łHoH Poc~.

TPYAbI reoJI; KOM., ,3, Ng 1. C - IIerepc6ypr.

CA30HOB R T. (1961) - 'YHHcpHHHpOBaHHaSl cxeMa c'l'paTHrpaCPHM lOPCKHX OTJID-

JKewm PYCCKOH DJlaTcpopMbI. TpYAbI BHJ1THH, 29, J'!l! 2, CTP.5-47.

JI~~p~. '

WITKOWSXIA. {Il001) - Wstępne wyniki nowszych prac wiertniczych prowadzo..- nych w niecce tomaszowskiej. Prz. geol., 8, p. 2I4!1>-241l>, nr 5~ War-' szawa.

'.HH KYTEK, AB;rQKe1t BIITKOBCKM

KHMEPJiI):()KCKMEH JiOHOHCKME OTJIOjKEHlUI IIPo:A,lJ;EInłLm JiYFOBLIl\Uf ' CKBAXmlIAMH' B 3~ (TOMAmOBCKAH MY.JIL):(A)

Pe3IOMe

B pa60Te AaeTCH crpamrpa!lJrur no aMMOHHTOB01t !lJay:He BepXHeIOpcKHX oTJIoJKerriIH, BCTpe- ,

'1eHHLIX 6ypoBhIMH ClIlIa:acmIaMH 3aJKe~, 1 11 3aJKeHD,Jm 2 (IOro-3Wa,ll;Hoe xphIJIO ClIHKJIJlHaJIH TOMaInOBa Ma30Bemcoro B II;eHrpaJIbHo1t IToJThme).

B BepXHekHMepll,ll;2KcKlIX OTJIOJKeHIDIX (30Ha Aulacostephanus pseudomutabilis) ~crpe'laIDTCH Aulacostephanus sp.,. 'l' Tor'quatisphinctes sp., B no~eHHHOM KO.JIlf'łecTBe Haplocerataceae.

B CJIORXC MO~OCTLIO, OKOJIO 2 M, iłeMHoro BLIIIie 11 HeMHOrO HiIlKe, caM01t BepXHe1t rp~

paCnpocrpaHeHRH' Aulacostephanussp. BCTpe1Ja.IOTCH !lJoPMhI ,Viirgataxioceras sp.

B RIDl\1Ie60HOHCKlIX OTJIOJKeHIDIX BCTpe'llUOTCH' $ubplanites sp., B no~eli:HoM KomrrrecTBe

Haplocerataceae; KpOMe Toro 6hIJIO Ha1t,D;eHO HecKOJThKO 06JIOMKOB aMMOHHTOB OTHOCm:J;RXClI, B03MOlKHO, K pO,!J.Y Pseudovirgatites.

168 Jan Kutek,Andrzej Witkowski

B rrpe,1J;eJIax HIDKHeit 'll!.CTH cpe,1J;He60HOHCKUX' 06Pa.30BaIDnt BbI,1J;eJUIIOTCH ,1J;Be cy630HbI.

B IDDKHeil: cy630He BCTpe'ilUOTCH aMMOHllTLI CXO,ZJ;HLIe C on:o:C8.HH.bIMH A. MHXa.1ILCKJlMlPop- ,fo4RMH Perisphinctes miatschkoviensis (1890, Ta6JI. 9, lPHI'. 10) l! lPoPMLI BH,!I;a Zaraiskites scythicus (V i s C hn.), BlilPraToBhIe pe6pa KOTOPhIX HMeIOT TOJI;bKO no Tpll; ooTBH.

B oopmeit cy630He BCTpe'ilUOTCH Z. zaraiskensis (M ic h,), Z. quenstedti (R 0 u ill.) :H 1P6pMLI B1I:,1J;a Z. scythic!JS (V i s C h n.), BlilPraTOBhIe pe6pa KOTOPhIX HMeIOT 3, 4 HJIH 5 BeTBeit. KpOMe TOro 6hIJI Hait,ZJ;eH o.ri:oH 06JIOMOK aMMoHllTa, oTHocHID;erOCH, B03MO:lKHO, K po,ZJ;y Wheatleyites. '

BepXIDlJI rpamm;a HIDKHeit 'l:3.CTH cpe,1J;He60HOHCKBX OTJIOlKeHHit 3P0311:0HHaH. BlillII~3TO:ii rpa.m£qhl. 3arreraIOT OTJIOlKeHHH HeOKOMa.

B narreoreorpalPlI'ICCKOM O'lepKe nO,1J;'IepKHBaeTCH, Me:lK,ZJ;y rrpO'IHM, 3Ha'leHHe ,cxop;cTBa, Ha6JIIO,1J;aIom;erOCH MelK,ZJ;y BepXHeKJIMepH,1J;:lKCKoit 11: 60HOHCKOit aMMOHllTOBO:it lPaYHo:it IIoJlbnm H O,1J;HOB03pacTHoit aMMOHHTOBO:it IP!1YHoil: CoBeTCKOrO COI03a.

Jan KUTEK, Andrzej WITKOWSKI

KlMMERlDGIAN AlND BONONIAN IN BORE-BOLES AT ZARZJijCIN (TOMASZOW BASIN)

Summary

The present authors have investigated the ammonite stratigraphy of the UE1per Jurassic sediments pierced in the bore-holes ZarzElcin 1 and ZarzElcin 3 (south- -western flank of the Tomasz6w Mazowiecki syncline, 'gentral Poland).

In the sedimentsof the upper Kimmeridgian (Aulacostephanus pseudomuta- biliszone) there occur: Aulacostephanus sp., ? Torquatisphinctes sp:, and subordi- nately, Haplacerataceae. In the strata having about 2 m in thickness, a little below and a little above the highest point of occurrence of Aulacostephanus sp.,

the Virgata:xioceras sp. form appears. '

<In the lower Bononian sediments occurs Subplanites sp., and, suborqinately"

Haplocerataceae, as well. Moreover, several 'fragments of ammonites have been found here, probably belonging to the genus Pseudovirgatites.

Within, the lower' part of the middle Bononian two subzones have been

distinguished. ,

In the lower subzone' there occur ammonites resembling the form Peri- sphinctes miatschkoviensis of A. Michalski (1890, Plate 9, Fig. 10)-, and forms of the species Zciraiskites scythicus (Vischn.), the ,virgatotome ribs of which 'disclose but three pairs of secondaries.

In the upper subzone, Z. zaraiskensis (M i ch.), Z .. quenstedti (R 0 u i i 1.) and forms of the species Z. scythicusoccur, the virgatotome ribs of which have 3, 4 and ,5 pairs of secondaries. In addition, one fragment of ammonite pas ,been found, probably belonging to the genus Wheatleyites.

The upper boundary of sediments being referred to the lower part of· the middle Bononian, is an erosional one. Above this boundary, the Neocomian depo-'

sits occur.' '

When considering the palaeogeographical problems, the authors stressed, inter alia, a marked Similarity existing between the upper Kimmeridgian and Bononian ammonite fauna of Poland and ,the contemporaneous ammonite fauna of Russia.